BESCHULDIGD VAN MOORD OP
400.000 EUROPESE JODEN
EEN EEUW GELEOEN
Van anti
semitisme
tot de
gaskamers
COMMANDANT VAN VERNIETIGINGS
KAMPEN TREBLINKA EN SOBIBOR
A. Willinck
Door
Ongeneeslijk
„Weinig bekend"
Eén cent
Betere methode
Veertig
Badhuis
„Grote taken"
Onvoldoende
1970
MEI
ZATERDAG
VOLGENDE WEEK WOENSDAG begint voor het
gerechtshof van de Westduitse deelstaat Noordrijnland-
Westfalen in Düsseldorf het proces tegen de 62-jarige
oorlogsmisdadiger Franz Stangl. Hij wordt ervan be
schuldigd als commandant van het vernietigingskamp
Treblinka tenminste 400.000 joodse Europeanen te heb
ben vermoord. In dit tweede „Treblinka-proces" komt
niet Stangls optreden in Sobibor aan de orde. In dit
vernietigingskamp werden volgens schattingen 300.000
mensen onder wie tienduizenden Nederlanders
vergast. Vóór zijn „werkzaamheden in Polen" was
Stangl commandant van het Oostenrijkse kasteel Hart-
heim, een trainingscentrum van de SS, waar hij zijn
manschappen hardheid leerde door middel van het
„euthanasie-programma" en waarbij tienduizenden
Oostenrijkse bejaarden, geesteszieken en ongeneeslijk
zieken werden gefolterd en vermoord. Het Stangl-
proces wordt waarschijnlijk de laatste grote zaak tegen
een oorlogsmisdadiger. Men verwacht dat het maanden
zal duren.
i»sm>
Eerste stap
STANGL VOOR Z'N RECHTERS
De GESCHIEDENIS van de jo
denvervolging in het Derde
Rijk bestaat uit een aaneenschake
ling van ongelooflijke verschrikkin
gen en misdrijven. Die geschiedenis
is tamelijk kort en het begin zon
men kunnen stellen op februari 1920.
Toen werd in het program van de
Nationaal-socialistische Partij vast
gelegd: „Staatsburger kan slechts
zjjn wie volksgenoot is; volksgenoot
kan slechts zijn wie van Duitsen
bloede is ongeacht zijn geloof. Daar
om kan geen iood volksgenoot zijn".
WIE MOEITE heeft de logica hier
van te volgen zal er ook niet uit
komen als Hitler in „Mein Kampf"
uitlegt waarom hij anti-semiet werd:
„Niets heeft mij in de korte tijd zo
zeer tot nadenken gebracht als het
langzamerhand doorbrekende in
zicht in de wijze, waarop de joden
op bepaalde gebieden werkzaam
waren. Bestond er eigenlijk wel er
gens iets vuils, een schaamteloos
heid, in welke vorm ook vooral op
cultureel gebied, waaraan niet ten
minste een jood had meegewerkt?
En wanneer men nu maar voorzich-
tig in zulk een gezwel sneed, vond
men, als de made in rottend hout
een joodje dat dikwijls nog met ver
blinde ogen knipperde in het plot
selinge licht".
HOE DE anti-semitische propa
ganda van de nazi's tenslotte culmi
neerde in ronduit baarlijke onzin,
maar niettemin levensgevaarlijke
propaganda moge blijken uit een
passage in een kinderboek. „Giftige
vingers", geciteerd uit Lord Russells
„De gesel van het hakenkruis", uit
gegeven door J. M. Meulenhoff in
Amsterdam:
„Inge zit in de wachtkamer van
de joodse dokter. Ze moet lang
wachten... Ze laat haar blik over
de kranten op de tafel glijden maar
ze is te zenuwachtig om te lezen:
ze herinnert zich wat haar moeder
haar heeft gezegd en steeds opnieuw
keren de waarschuwingen van haar
leider van de Bund Deutscher Madel
in haar geheugen terug: een Duits
meisje moet niet naar een joodse
dokter gaan. Menig meisje dat naar
een joodse dokter ging om genezen
te worden werd besmet en onteerd.
Inge wacht nu al een uur. Dan gaat
de deur open. De jood komt binnen
Ze schreeuwt het uit. In paniek laat
ze de krant vallen. Vol afschuw
springt ze op. Haar ogen staren naar
het gelaat van de dokter, dat gelaat
is van de Duivel zelf. In het midden
van dat duivelsgezicht is een grote
kromme neus. Achter de brilleglazen
glinsteren twee misdadige ogen. Om
de lippen speelt een grijns, die be
tekent: „Nu heb ik je toch eindelijk,
jij klein Duits meisje!" En dan
springt de jood op haar af. Zpn vette
vingers grijpen naar haar. Maar nu
heeft Inge haar zelfbeheersing te
ruggevonden. Voor de jood haar kan
grjjpen, slaat ze met haar hand in
zjjn vette gezicht. Een sprong naar
de deur. Ademloos rent ze de trap
af en ontsnapt uit het jodenhuis".
IN DIT KLIMAAT kon het ge
beuren dat pogroms werden ge
orgas'seerd, dat joden werden ver
volgd. gearresteerd, gemarteld. In
dit klimaat werden de plannen voor
de „Endlösung" ontworpen.
Zo ontstond Treblinka.
SS-Hauptsturmführer Stangl werd
destijds genoemd „de beste kamp
leider die het grootste aandeel had
in de actie". Met die actie werd be
doeld „Aktion Reinhard": de wraak
van de nazi's voor de aanslag op
Reinhard Heydrich in Praag. In
het kader van die actie, onderdeel
van de uitroeiing van het joodse
volk, verloren in de in Polen ge
legen kampen Treblinka, Sobibor,
Belzec en Majdanek zeker ander
half miljoen joden het leven.
Anderhalt miljoen; mannen, vrou
wen en kinderen. Stangl kreeg
voor zijn aandeel hierin het oor-
logsverdienstekruis eerste klasse
met de zwaarden.
DIT ZIJN sombere feiten uit een
weerzinwekkende periode, die vijfen
twintig jaar geleden werd afgesloten.
Men kan zich afvragen waarom het
allemaal gebeurde. Daarover zullen
nog honderden jaren mensen zich be
zig gehouden. Geen enkele verklaiing
zal volledig zijn. Met het gewone ver
stand kan het niet eens verklaard wor
den. „Om de nazi's te begrijpen moe
ten we gebieden betreden waar de re
gels van het gezonde verstand niet
meer gelden. De motiveringen die de
nazi's gaven gaan ver buiten de gren
zen van wat normaal of te voorspel
len is", zegt de Amerikaanse rabbijn
Richard Rubenstein in zijn boek „De
God van de joden na Auschwitz
EN DE overlevenden uit de nazi-
hel? De vorige week overleden, be
faamde prof. J. Presser schreef in het
voorwoord van zijn bekende boek
„Ondergang": „Geen enkele jood, die
bewust de genoemde periode 40- 45)
meebeleefd heeft reageert „normaal
op welke handeling ook van deze ma
terie.Overal bleek op zijn hoopt
verdrongen, nergens bleek werkelijk
vergeten, vrijwel nimmer bleek ver
werkt. Het is onvermijdelijk, hier van
ongeneeslijke wonden te spreken: dit al
les zal pas voorbij zijn. wanneer de
generatie, die het heeft^ ondergaan,
voorbij is niet eerder."
Stangl werd eind februari 1967 in
Brazilië in de stad Sao Paolo gearres
teerd. Hij werkte daar als technicus
bij de Braziliaanse Volkswagenfabriek.
Een politieman aldaar vertelde kort
na de arrestatie: „Stangl heeft zijn
militaire nazi-gewoonten nog steeds
niet afgeleerd. Als een politie-officier
hem benadert om hem te ondervragen
springt hij overeind, neemt de houding
aan en hij gaat pas weer zitten na met
de hielen te hebben geklakt.
TERESA STANGL, die in 1932 met
de toenmalige politieman trouwde zegt
nu over de oorlogsjaren: ,Over de
aard van het werk was mij weinig
bekend. Franz moest zijn werk Wel
doen, anders zou hij worden doodge
schoten. Mijn man is in het algemeen
zwijgzaam. Hij vertelde niets over zijn
militair verleden".
Aan de arrestatie van Stangl is een
macaber verhaal verbonden. Ir. Si
mon Wiesenthal, leider van het joods
documentatiecentrum in Wenen vertelt
het in zijn boek „Moordenaars onder
ons".
Stangl was aanvankelijk kort na de
oorlog in Oostenrijk gearresteerd. In
afwachting van zijn proces lukte het
hem, tamelijk gemakkelijk, naar Sy
rië te ontvluchten. Hij weid daarbij ge
holpen door de organisatie Odessa,
die topnazi's steunt en helpt ontvluch
ten. In 1948 werd Wiesenthal door toe
val opmerkzaam gemaakt op de naam
Stangl. Hij kreeg een lijst onder ogen
van artikelen die vanuit vernietigings
kampen in Polen aan het RSHA
(Reichssicherheitshauptamt) in Berlijn
waren geleverd, ondertekend met de
naam Stangl.
OP DE LIJST stond bijvoorbeeld:
25 vrachtwagens gevuld met
vrouwenhaar,.
248 vrachtwagens met kleding.
100 vrachtwagenns met schoenen.
12.000.000 Russische roebels.
145.000 kilogram trouwringen.
Dit alles was afkomstig van vermoor
de joden uit de vernietigingskampen
van de nationaal-socialisten. „Sinds
dien droeg ik altijd een foto van Stangl
naast die van mijn dochter in mijn
portefeuille", zo vertelt Wiesenthal
„Als ik de foto van mijn dochter be
keek werd ik automatisch aan Stangl
herinnerd". De foto zou er nog lange
jaren blijven zitten.
TOEN DANK zij Wiesenthal in 1960
Eichmann in Argentinië door leden van
de Israëlische geheime dienst werd
gepakt en naar Israel gebracht is
Stangl uit het Nabije Oosten naar Bra
zilië „vervoerd". Later volgden ook
zijn vrouw en drie dochters. Een ver
lopen ex-Gestapo-figuur verried ten
slotte Stangl. Hij vroeg Wiesenthal
25.000 voor de aanwijzing van Stangls
schuilplaats. Zoveel geld had Wiesen
thal niet.
maanden. Vier van hen kregen levens
lang.
Zo waanzinnig hoog was tenslotte
het tempo van'de moordpartijen in Tre
blinka dat de bewoners van het ene
deel van het kamp vrijwel de hele dag
bezig waren met transporten van de
lijken naar de crematoria, die on
danks alle inspanningen de vloedgolf
van stinkende hopen niet konden ver
werken. De „capaciteit" van Treblinka
werd geschat op 25.000 moorden op
één dag.
DE VIER vernietigingskampen Bel
zec, Sobibor, Treblinka en Majdanek
zijn in het kader van de „Aktion Rein
hard" opgericht, zijn „slechts" onge
veer anderhalf jaar in dienst geweest.
In die periode werden daar anderhalf
miljoen mensen afgeslacht.
Beeldengroep van prof. Fritz Cremer in het voormalige concen
tratiekamp voor vrouwen in Ravensbrück.
„Nou, dan weet ik wat anders",
antwoordde de man. „Dan wil ik één
dollarcent voor elk lijk in Treblinka.
Zevenhonderdduizend lijken. Dat
wordt zevenduizend dollar. Een koop
je". Inwendig kokend van woede
stemde Wiesenthal toe.
„Want ik wil geen wraak", zegt de man
die er zijn hoofdwerk van heeft ge
maakt nazi-misdadigers op te sporen,
„maar de vijand van gisteren is de
vijand van vandaag en van morgen als
men hem met rust laat. Onze jeugd
moet weten wat er gebeurd is om een
herhaling te voorkomen."
WAT ER in Treblinka onder SS-
commandant Franz Paul Stangl is ge
beurd is zo grondig gedaan dat maar
veertig mensen dit kunnen navertel
len. Slechts enkelen van hen kunnen nu
nog als getuigen worden gehoord. Dat
het proces tegen Stangl tot ongeveer
september zal duren is mede een ge
volg van het feit dat de president van
het gerechtshof en de griffier ver
scheidene reizen naar het buitenland
moeten maken om bejaarde getuigen
te verhoren. Ongeneeslijke wonden
worden weer opengemaakt.
Die getuigen zijn al eerder gehoord.
Dat was in 1965 in de rechtszaak tegen
Stangls plaatsvervanger in Treblinka
Kurt Hubert Franz en negen andere
SS'ers, die deel uitmaakten van het
kamppersoneel. Ook zij stonden in Düs
seldorf terecht. Hun proces duurde elf
Leider van de gehele actie was
Christian Wirth, die ook de methode
van vergassen met koolmonoxyde liet
toepassen. Dit in tegenstelling tot
Auschwitz waar men werkte met Zy-
klon-B gas. Rudolf Höss, comman
dant van Auschwitz ging er prat op
dat zijn methode beter was: bij hem
duurde het enkele minuten, terwijl op
de manier van Wirth men soms een
half uur moest wachten voordat ieder
een in de gaskamer gestorven was.
Treblinka was opgezet als een zeer
geheime aangelegenheid. Het droeg het
uiterlijk van een sanatorium. Er was
zelfs een „normaal" spoorstation, met
twee wachtkamers, voor de eerste en
de tweede klasse. Bij het loket voor
de kaartverkoop stond een bordje „ge
sloten". Verder hingen er tabellen met
de aankomst en het „vertrek" van de
treinen. Er waren bordjes met „WC",
„restauratie" en boven was een klok.
de wijzers daarvan konden niet bewe
gen: ze wezen altijd drie uur aan.
Franz Stangl (links) bij zijn aankomst in 1967 op het vliegveld in
Düsseldorf.
deren. Iedereen moet zich naakt uit
kleden. Voorwerpen van waarde moe
ten worden afgegeven. „De schoenen
stevig aan elkaar vastbinden, anders
kan niemand ze meer terugvinden in
de berg van 25 meter". Dan gaan
vrouwen en meisjes naar de kapper.
Het haar verdwijnt in grote zakken
om er pantoffels van te maken voor
onderzeebootbemanningen.
Vervolgens trekt de lange stoet van
ongelukkigen, naakt en kaal naar de
gaskamers. „We gaan nu naar het bad
huis" wordt er gezegd. Met de handen
boven het hoofd worden zoveel moge
lijk mensen naar binnengeperst. De
kinderen worden er bovenop gestapeld.
Soms werden baby's eerst gedood. Een
SS'er was daarin gespecialiseerd. Hij
greep hen bij de voetjes vast en dood
de hen met een klap door hen met het
hoofdje tegen de muur te slaan. Dan
worden de deuren gesloten.
„Mijn chronometer heeft alles gere
gistreerd", vervolgt Gerstein. „Vijftig
minuten, zeventig seconden". Want de
diesel wilde niet starten. Als dit ein
delijk is gelukt verstrijken nog eens
25 minuten. Dan zijn velen dood. Maar
nog niet iedereen. Door een kijkgat is
dat te zien. Zeven minuten later be
weegt niemand meer. In ruim één uur
en twintig minuten zijn in de vier gas
kamers viermaal 750 mensen als on
gedierte vermoord.
DE DEUREN van de gaskamers
gaan weer open. Als bazaltblokken
staan de lijken tegen elkaar opgeperst.
Er is geen plaats om te vallen. Men
smijt de doden naar buiten: nat van
zweet en urine, besmeurd met uit
werpselen. Er is geen tijd te verlie
zen. De volgende groepen moeten naar
binnen. Tandartsen trekken met haken
de monden open. Met tangen worden
gouden kronen uit de kaken getrok
ken. Genitaliën en rectum worden on
derzocht op verstopt goud of briljan
ten. De lijken blijven enkele dagen lig
gen. Dan is de stapel wat ingekrom
pen en verdwijnt alles in massagra
ven. Pas later ging men in Treblinka
over op cremeren.
SS-commandant Globocnik antwoord
de aanvankelijk op het voorstel om de
lijken te verbranden in plaats van ze
te begraven, omdat er wellicht een ge
neratie zou komen „die voor dit alles
geen begrip heeft.": „Mocht er na ons
ooit een generatie komen die zo slap
en verwekelijkt is dat ze voor onze
grote taken geen begrip kan opbren
gen, ja dan is inderdaad het hele na
tionaal socialisme vergeefs geweest.
Maar ik ben juist van mening dat men
bronzen gedenkplaten zou moeten
meebegraven, waarop voor het nage
slacht is vastgelegd dat wij de moed
hebben opgebracht dit grote en nood
zakelijke werk uit te voeren."
„De grootste misdaad in de wereld
geschiedenis", noemt Lord Russell van
Liverpool de massaslachting door Hit-
Ier en zijn trawanten van meer dan
zes miljoen joodse Europeanen. Soms
zijn woorden absoluut onvoldoende om
iets tot uitdrukking te brengen.
De Oostenrijkse oud-nazi Franz Paul
Stangl komt over vier dagen voor
zijn rechters. Hij zal worden berecht
voor zijn daden in Treblinka van au
gustus 1942 tot augustus 1943. Over de
periode daarvoor, in Sobibor, wordt
hem niets ten laste gelegd. Een van de
voorwaarden, die Brazilië voor zijn
uitlevering stelde was dat een levens
lange gevangenisstraf, die de rechter
in Düsseldorf waarschijnlijk zal uit
spreken (West-Duitsland heeft de dood
straf afgeschaft), wordt veranderd in
een tijdelijke. Dat laatste zal vermoe
delijk in een tweede procedure moeten
gebeuren.
Een andere voorwaarde is dat
Stangl na het uitzitten van zijn straf
wordt overgedragen aan de Oostenrijk
se autoriteiten. In zijn geboorteland
wacht hem dan nog het proces wegens
misdaden in het kasteel Hartheim.
EEN GETUIGE de SS-officier Kurt
Gerstein heeft een minutieus verslag
gegeven van de aankomst van zo'n
trein met nazi-slachtoffers. Hij schreef:
„De trein stopt. 45 wagons met 6700
mensen. Bij aankomst blijken er al
1450 dood te zijn. Achter de getraliede
raampjes ogen vol doodsangst. De
kampbewakers schuiven de deuren
open. Met zwepen wordt iedereen er
uit geranseld: mannen, vrouwen, kin-
(Vervolg van pagina 1),
Maar zo vlot ging dat toch nie<. Van
Lilaar had, na zijn triomf in de Twee
de Kamer de pech, dat er een nieuwe
oorlog uitbrak: de Frans-Duitse oor
log van 1870. Dat was koren op de mo
len van zijn tegenstanders. Het wets
ontwerp moest namelijk nog de Eer
ste Kamer passeren, en die toonde
weinig haast om met de behandeling te
beginnen. De heren Senatoren voelden
zich trouwens hoog verheven boven de
minister die volgens hen „noch door
zijn naam, noch door zijn stand of
enig bijzonder talent gerechtigd was, in
hun midden te verschijnen." En aan
vankelijk lieten zij zich beroepend
op het nabije oorlogsgevaar het
ontwerp dan ook liggen waar het lag..
MAAR BEGIN september, kort voor
het sluiten van de parlementaire zit
tingsperiode, kwam de Eerste Kamer
dan toch nog bijeen om het wetsont
werp te behandelen.
„Een zonderling ogenblik", betoog
den de tegenstanders, „om over het in
leven blijven van enkele misdadigers te
spreken, terwijl de lijken van vele dui
zenden mensen de slagvelden bedek
ken."
„Nee," het juiste moment", meen
den de voorstanders, „Nederland kan
juist nu de wereld tonen, hoeveel waar
de het aan één mensenleven hecht!'
MET DE HAKKEN over de sloot,
kwam de wet erdoor (20 tegen 18 stem
men) en op 17 september vermeldde
het Staatsblad van het koninkrijk der
Nederlanden: „Wij Willem III, bij de
gratie Gods, koning der Nederlanden,
Prins van Oranje Nassau, Groother
tog van Luxemburg enz. enz. enz."
Allen die deze zullen zien of hoo-
ren lezen salut. Doen te weten: alzoo
wij in overweging genomen hebben, dat
het noodzakelijk is de doodstraf af te
schaffen, met het na te melden voor
behoud ten aanzien van de militaire
strafwetten: zoo is het, dat wij, den
Raad van State gehoord en met ge
meen overleg der Staten-Generaal,
hebben goedgevonden en verstaan, ge
lijk wij goedvinden en verstaan bij
deze:
Artikel 1
„De doodstraf wordt afgeschaft in de
gevallen, waarin zij door de burgerlij
ke strafwet wordt bedreigd." enz. enz.
NEDERLAND had daarmee, de eer
ste grote stap naar een humanitaire
rechtspleging gezet. Een voorbeeld
dat sommige buurlanden bijvoorbeeld
Engeland, pas bijna een eeuw later zou
den volgen.
