HERVORMDE PRAESES SPEELDE
ALS KLEUTER „KERKDIENSTJE"
In gesprek met ds. Van Zanten
Informatie over oorlog en vrede
van remonstrantse commissie
Zondagsschoolwerkers en de toekomst
ZATERDAG 13 JUNI 1970
Erbij
14
(Van onze correspondent)
WASSENAAR „De gedachte dominee te worden heeft zich al vroeg bij mij vastgezet. Toen ik vier, vijf jaar
ou was speelde ik kerkdienstje in de keuken. De kansel werd gevormd door de openstaande deurtjes van
wee keukenkastjes en mijn hobbelpaard. Ik had uit karton een bef geknipt en droeg een witte jas van mijn
\ader. In mijn hand hield ik de evangelisch-lutherse cathechismus, een Duitse uitgave. Zo organiseerde ik
een eenmansdienst. Ik vervulde de rol van voorganger, organist want ik neuriede erbij en toehoorder
Het was een gemeente op zijn smalst". Dr. J. A. G. van Zanten spreekt er vertederend over. Merkwaardig is dat
hij na zijn eindexamen gymnasium dat ideaal van predikant plotseling niet meer zag. Wat hij wel ambieerde was
de functie van officier van administratie bij de Koninklijke Marine. De keuring leverde aanvankelijk geen
pro emen op. De dokter constateerde een ijzersterke gezondheid, maar wilde hem toch niet laten gaan
zonder de temperatuur te hebben opgenomen.
IÉ#Éllli§l!
- Ar
Van hogerhand
Epidemisch karakter
Man en vrouw samen
predikant in eén kerk
Vrijzinnig
Gezag
Galm
„Het is noodzakelijk de begelei
ding van de godsdienstige op
voeding van het kind niet tot de
zondagsschool hoogstens vijf
kwartier per week te beperken,
maar uit te breiden tot gezin en
school. Er moeten werkmaterialen
komen voor alle levensverbanden
van het kind, die op elkaar zijn
afgestemd!"
Samenwerking
Wat kan dat moet!
lil» Aïï.-
MMNNR
Ds. Van Zanten: Wat denkt u? Ik
had 39/ 9". De dokter riep: „Man, je
bent ziek. Ik map je niet goedkeu
ren". Nou daar zat ik. Ik vroeg een
herkeuring aan en consulteerde de
huisarts en de specialist Zij konden
niets vinden, ook geen temperatuur-
verhoging. Maar de herkeuring lever
de weer een temperatuur op van
39/ 5. Ik kon dus geen officier wor
den. Nog gaf ik de i loed niet op en
besloot de opleiding voor reserve-of
ficier te gaan ooigen. Opnieuw moest
ik gekeurd worden en het resultaat
was gunstig. Helaas viel ik niet in de
vijfenzestig plaatsen Ik kwam thuis
en dacht: wat nou?
Toch maar theologie studeren, maar
niet met het oogmerk om dominee te
worden. Ook om die reden begon ik
naast de theologie ook met Neder
lands. Daar was ik altijd goed in ge
weest. Ik moet er neg bij vertellen
dat ik mij van de Evangelisch Lu
therse Kerk had losgemaakt en be
lijdenis had gedaan voor de Neder
landse Hervormde Kerk.
Na twee jaar studeren liet ik het
Nederlands los, al heb ik altijd een
grote belangstelling voor de Neder
landse litteratuur behouden. Het is
alles met elkaar een heel proces ge
weest. Ik was verschrikkelijk jong,
aankomeaid student van zeventien
jaar, dus eigenlijk onrijp. Maar wat
mij het meest getroffen heeft is, dat
ik kennelijk niets anders mocht wor
den dan dominee. De temperatuurs-
verhogingen hebben op mij en mijn
vrouw diepe indruk gemaakt. Juist
omdat niemand ze heeft kunnen ver
klaren 'geloof ik, dat het een beslis
sing van hogerhand is geweest".
Zelfs in dit tijdsgewricht, waarin de
als massief bevonden pijlers van de
kerkstructuren diepe scheuren verto
nen, zou er voor ds. Van Zanten geen
andere keuze zijn geweest „Ik zou er
weer voor kiezen" zegt hij. „Want
het is een bijzonder vermoeiende
maar ook boeiende zaak"
Nu het onkerkelijkheidsproces een
epidemisch karakter heeft gekregen
en er misschien zelfs sprake is van
een crisis, blijft de dominee, die nu
praeses is van de generale synode
van de Nederlandse Hervormde Kerk,
optimistisch gestemd. Hij juicht het
toe, dat de mogelijkheid ten aanzien
van de kerk distantie te nemen bin
nen het kader - an de sociale wetge
ving is verruimd Aan de andere
kant valt het hem op, dat ofschoon
er sprake is van de ontkerkelijking
zulks niet betekent een per definitie
loslaten van de diepste vragen, waar
over het in het geloof gaat. Hij zou in
dit verband de slogan willen gebrui
ken: „De kerk is uit, God is in".
De vraag of de kerken dit proces
niet te laat hebben ingezien kan, vol
gens hem, gelden voor de kerken in
het algemeen. Binnen de kerken zijn
er de nodige mensen geweest, die in
een betrekkelijk vroeg stadium de
veranderingen hebben zien aanko
men. Zij hebben ook pogingen gedaan
op de problematiek in te gaan. De
stemmen van deze mensen worden,
aldus ds. Van Zanten, steeds duide
lijker gehoord.
„Maar wat heet" zo zegt hij, „te
laat? Ik zoek het nu even in een an
dere dimensie Voor mij staat vast
dat het Christus is, die de kerk in
stand houdt. Dat betekent niet dat ik
het principe huldig van laissez faire,
laissez-aller! Ik pul er voor mijzelf
de kracht uit samen met anderen op
Ds. Van Zanten: „Voor mij staat
vast dat Christus de kerk in stand
houdt".
de geloofsvragen in te gaan. In onze
wijkkerkeraad, hier in Wassenaar,
waarin ouderen en jongeren vertegen
woordigd zijn, vinden over dit soort
zaken intensieve besprekingen plaats.
Het is mij opgevallen dat dit bijzon
der indringend gebeurt met de uit
drukkelijke intentie om bij alle diver
genties die er bestaan elkaar vast te
houden".
KRIMPEN AAN DEN IJSSEL.
Ds. S. van der Veen, gereformeerd
predikant te Rotterdam-Delfshaven,
en zijn vrouw, die kandidate in de
theologie is, hebben een beroep aan
genomen naar de gereformeerde kerk
van Krimpen aan de IJssel. Half sep
tember zullen beiden predikant in vol
le rechten zijn van deze kerk.
Het is voor het eerst in de Neder
landse kerkhistorie dat een dominee
en zijn vrouw het ambt van predikant
tegelijk in een gemeente gaan bekle
den. Eind vorig jaar stelde de gene
rale synode van de gereformeerde ker
ken dit ambt open voor de vrouw en in
februari legde mevrouw Van der Veen-
Schenkeveld als een van de eerste
vrouwelijke kandidaten het klassikale
examen af. Waarna zij in de kerkdien
sten kon voorgaan.
De gereformeerde kerk van Krim
pen aan de IJssel groeide de laatste
maanden zeer sterk. Dat zal vrijwel
zeker nog enkele jaren doorgaan, aan
gezien per jaar vijfhonderd woningen
gereed zullen komen. Mevrouk Van
der Veen, moeder van twee kinderen,
zal onder meer de bearbeiding van de
gereformeerde gezinnen in de nieuwe
wijken op zich nemen. Voor deze kerk
is de komst van dit predikantenecht
paar een unieke oplossing, aangezien
zij spoed'g te groot zal zijn voor één
predikant.
Ds. Van Zanten (49 jaar) bezit het
vermogen onmiddellijk een goed men
selijk contact tot stand te brengen.
Zijn woorden klinken oprecht zonder
de plichtmatige intonatie van de dag
sluiter. Hij gaat niet met een boog
om de kernvragen heen, maar ant
woordt regelrecht zonder zichzelf of
de kerk te sparen. Als er gevraagd
wordt of de Nederlandse Hervormde
Kerk een vrijzinnige evolutie door
maakt, kijkt hij even bedenkelijk.
„Ik ben niet zo gelukkig met de
termen vrijzinnig en rechtzinnig om
dat ze nu in een heel andere context
staan dan vroeger. Ze zijn erfelijk be
last met de tegenstellingen die er in
vorige eeuwen bestonden, terwijl er
nu verschuivingen mee worden aan
geduid. Vroeger zag men Jezus Chris
tus niet als de verlosser, de bevrijder,
maar als de verhevene, het grote
voorbeeld. Ik zou daar nu niet meer
zo het accent op willen leggen".
U bedoelt dat Jezus Christus tegen
de achtergrond van deze wereld moei
lijk meer als het grote voorbeeld kan
worden aangemerkt?"
„Ik zou willen zeggen dat het al te
optimistisch optimisme heel duide
lijk een deuk heeft gekregen"
„Dat betekent dat er van de men
sen meer eigen verantwoordelijkheid
wordt verwacht".
„Ja, dat zeker".
„Dat vraagt veel strijd".
„Bijna dagelijks".
„Het bevordert ook een toeneming
van de onkerkelijkheid"
„Misschien mag ik het antwoord
met een voorbeeld illustreren. Direct
na de oorlog vinden de Amerikanen
in een in puin geschoten stad in Duits
land een Christusbeeld. Het beeld
heeft geen handen meer. De Ameri
kanen plaatsen het beeld opnieuw op
zijn sokkel en voorzien het van dit
bijschrift: „Voortaan heb ik geen an
dere handen meer dan die van u".
In de Petrusbrief en dat is van
toepassing op de Nederlandse geloofs
belijdenis vordt gezegd dat Chris
tus geroepen is te allen Hide rekening
en verantwoording af te leggen van
de hoop die in hem is Die uitleg
krijgt nu een duidelijk accent, geeft
een richting aan de toekomst."
„Bent u van mening dat het chris
tendom, gezien tegen de achtergrond,
van de huidige wereld, veel bereikt
heeft? Of bent u van mening dat he1,
m feite bedroevend weinig is?"
„Ik kan het met dat laatste eens
zijn. Aan de andere kant, verliest
men, uitsluitend op dit spoor rijdend,
met een aantal zaken uit het oog? Et
zijn wel degelijk ook positieve kanten
te ontdekken. Ik ben geen optimis
tisch evolutionist, maar er zijn zaken
die wij zo vanzelfsprekend vinden da\
SI6 ZerInift Teer als Positief aanmer-
en. ik denk aan de zorg voor de
naaste die zich door alle eeuwen heen
heeft gedemonstreerd. Toen na een
mislukte coup in Indonesië de lijken
van Moslims en communisten op el
kaar gestapeld lagen, waren het de
fleine christelijke gemeenschappen
die ervoor zorgden dat die doden be
graven werden. Dat heeft in brede
kring diepe indruk gemaakt. Men
vroeg zich af: ,He, wat hebben die
mensen voor een geheim". Het gevolg
was dat men het aantal doopkandida-
ten nauwelijks kon opvangen".
Is dat fatsoensbesef of schuld
complex. Ik denk aan Israel".
„Ik begrijp u, maar hangt dat fat
soensbesef of dat schuldcomplex in de
lucht, of komt het ergens vandaan?
Naar mijn gevoel liggen de wortels
daarvan in de bodem van het christe
lijk geloof. En ook in die vorm van
christelijk geloof zoals die gestalte
heeft gekregen in het bijbelse huma
nisme van Erasmus."
De discussie schuift in de richting
van begrippen als verdraagzaamheid
en gezag. Ds. van Zanten meent dat
de interpretatie van het begrip gezag
achterhaald is. Volgens hem worden
m alle kringen gezag en macht door
elkaar gehaald
„Etomologisch en principieel hangt
een en ander samen met de vraag:
Wie heeft gezag? Iemand die werke
lijk iets te zeggen heeft, iets dat het
innerlijk van de mens raakt."
Vindt u dat de wereld er aardia
uitziet?" y
„Nee, verschrikkelijk, vooral door
zijn complexiteit."
„Hoe staat u tegenover de gedach
te dat het fascisme, de dictatuur en
het geweld bijna het handelsmerk zijn
van het christendom? Kijk naar het
overwegend christelijk Duitsland voor
en tijdens de tweede Wereldoorlog
naar Spanje, Portugal. Griekenland,
naar de politiek van Nixon in Viet
nam. Geeft het christendom daarmee
niet een verontrustend beeld van zich
zelf?"
„Ik kan het met u eens zijn, al moet
u er wel bij noteren, dat in die landen
daarbuiten ook christenen zijn die cor
rigerend optreden. Ik denk aan de Na
tional Council of Churches in Ameri
ka, te vergelijken met de Raad van
Kerken in Nederland, die zich op
breedliggende terreinen wel degelijk
critisch opstelt. Uit een geregelde
briefwisseling is dat wel gebleken. Een
benauwende zaak is het, dat de tros
achterblijft. De pioniers zijn niet in
staat, de communicatie met dat grond
vlak tot stand te brengen. De dialoog
dringt niet door tot de achterban."
Op de generale synode van de ge
reformeerde kerk in Lunteren heeft de
discussie met de Zuidafrikaanse broe
derschap over de rassendiscriminatie
weinig opgeleverd."
„De gereformeerden hebben een pit
tige brief geschreven die er niet om
loog, die Zuidafrikanen hebben ook
met ons een gesprek gehad dat er
evenmin om loog."
Deze merkwaardige structuur is een opblaasbare plastic kerk, die is ge
ïntroduceerd op de „Europlastique '70"-tentoonstelling in Versailles. De vijftig
meter lange kerk kan in vijf minuten worden opgeblazen.
„Hoe staat het in het hervormde
kerk met de visie over het gebruik
van kernwapens nadat eertijds dat
rapport is uitgebracht."
„Dat rapport zal op een of andere
manier een vervolg moeten krijgen.
Voor zover de dreiging van de B. en
C.- wapens de laatste jaren sterk is
toegenomen zullen we op dat stramien
moeten voortborduren."
„Er zijn nog reeksen andere proble
men zoals de sexualiteit en de huwe
lijksmoraal."
„Er is een rapport in voorbereiding
over de nieuwe christelijke moraal,
waarvan ik hoop dat het dit jaar ge
reed komt."
Ds. van Zanten moet even glim
lachen wanneer wij de galmende toon
en de theologische onverstaanbaarheid
van de predikant in het geding bren
gen. „De problematiek," zegt hij,
„ligt in een veel breder kader, in de
hele maatschappij. Er is een aantal
taalvelden ontstaan dat op zichzielf
boeiend is, maar dat ook de zeker
heid geeft dat er zoiets als een ge
meenschappelijke taal nauwelijks
meer bestaat. Maar binnen het kader
van de kerk zal er toch iets aan moe
ten worden gedaan. Prof. van der
Leeuw zegt in zijn boek liturgie, dat
op het moment dat de liturgie in de
kerk werd ingekrompen de liturgische
toon via een achterdeur in de galm
van de dominee is teruggekeerd.
Daarom moeten we terug naar een
fundamenteler liturgisch besef waar
dan een nuchtere preek tegenover
staat."
Tenslotte Rome en de reformatie. Ds.
Van Zanten praat over de toenemen
de mate van zakelijke besprekingen en
de wil tot grotere mate van eenheid.
Reeds werden er met betrekking tot
het gemengde huwelijk, de doop en de
kwestie van de intercommunie vrucht
bare resultaten bereikt.
En hoe stelt Ds. van Zanten zich de
toekomst voor?
„Juist omdat we teruggeworpen
worden op de meest fundamentele vra
gen zoals de vraag naar God en de
crisis waarin het geloof verkeert, ben
ik geneigd te zeggen dat ik vertrou
wen heb."
DELFT De Remonstrantse Broederschap zal een commissie benoemen, die de
gemeente de kringen en de werkgroepen de nodige informatie moet verschaffen
inzake de problemen van oorlog en vrede. De gemeente Eindhoven had namelijk
de algemene vergadering, die in Delft is gehouden, een voorstel gedaan en daarin
uitgesproken dat informatie over achtergronden van het vraagstuk van oorlog en
vrede een belangrijke rol vervult als het gaat om het vormen van weerbaarheid
en veiligheid zonder militaire macht.
In het conflict tussen oost en west
denken beide blokken vrijwel uitslui
tend hun veiligheid te vinden in de
dreiging met wapengeweld. De vicieu
ze cirkel van steeds toenemende bewa
pening die daaruit voortkomt, moet
worden verbroken, aldus het Eindho-
vense voorstel. Het is de bedoeling dat
Dit was één van de punten uit het
ambitieuze toekomstprogramma, dat
directeur Jac. J. Sinnema van de Ne
derlandse Zondagsschool Vereeniging
op „Congres 104" te Utrecht ontvouw
de voor enige honderden zondags
schoolleiders en -leidsters uit heel het
land. Er zal nog meer gebeuren.
Naast de gebruikelijke hulpmiddelen
komen ook andere, die gericht zullen
zijn op een nieuwe opzet van de „orde
van dienst" in de zondagsschool. Er
komt meer variatie. Gedacht wordt
aan een leer-, een speel- en een werk-
dienst in afwisselende volgorde. „De
plaats van het kind is in de eredienst,
niet er naast. Dat vergt een wijziging
van de eredienst, die niet meer tegen
is te houden" aldus de NZV-direc-
teur. „In zondagsschoolverband kun
nen we alvast met „vooroefeningen"
beginnen om enige ervaring te krij
gen. De vormgeving van ons instruc
tieblad „Kind en Zondag" hangt met
deze ontwikkeling nauw samen"
En buitengewoon goed hulpmiddel
voor allen, die met de godsdienstige
opvoeding van de jeugd te maken heb
ben, is de fraaie serie „Vertel het uw
kinderen" in 9 delen. Het eerste deel
is verschenen en verwierf naast veel
binnenlandse waardering ook een hoge
internationale onderscheiding een
eerste prijs op de internationale kin
derboekenbeurs te Bogota vanwege
de uitzonderlijk goede didactische en
consequente opzet. Het tweede deel
over de Genesis-verhalen is in voor
bereiding.
Bij het 105-jarig bestaan van de
NZV het eerste lustrum in de 2e
eeuw genoemd op 24 oktober a.s.
wordt een ballonwedstrijd georga
niseerd. Ook zijn de plaatselijke ker
ken, waarvan de zondagsschoolarbeid
door de NZV begeleid wordt, aange
schreven om steun voor het fonds
vormingswerk.
Het grootste deel van de zondags
scholen in Nederland staat of valt
met het werk van de NZV, wat een
grote verantwoordelijkheid betekent
en een efficiënt beleid. Er is contact
met de andere zondagsschoolorganisa
ties. Met nadruk deelde de heer Sinne
ma mee, dat de NZV niet uit dit over
leg is getreden, maar wacht op una
niem door de andere partners aan
vaarde en realiseerbare plannen voor
een gezamenlijke aanpak.
Het toekomstplan schotelde de heer
Sinnema .zijn gehoor voor, nadat hij
was ingegaan op enkele actuele pro
blemen. Een nieuwe samenleving
wordt geboren, die mede „ons kind"
is en waarbij we nauw betrokken moe
ten blijven. Geen onrustig verzet,
geen afwerend zich onttrekken, maar
een positief aanvaarden van de hierin
gelegen opdracht is de juiste houding.
„Vanuit de Bijbel moeten we inzicht
krijgen in de structuren van het han
delen Gods. Door de nieuwe inzichten is
het evangelie losgekomen uit de „han
delsmerken en dogmata", die wij er op
geplakt en omheengeweven hebben en
is hel eeh boodschap voor deze tijd
geworden als nooit tevoren. Het gaat
niet om .christelijke waarden" die
onzeker en vaak misbruikt zijn, maar
ons werk is er op gericht het kind te
laten beleven de ziens- en zijnswijze,
die in de Bijbel aan de orde is"
„Geen nieuwe vorm van vrijzinnig
heid nestelt zich onder ons. Het is een
zeer orthodox gebeuren: ons laten ge
zeggen door de oorspronkelijke inhoud
van de bijbelse verhalen. Orthodoxer
kan het niet!" Met deze woorden be
klemtoonde de heer Sinnema de theo
logische achtergronden van het in
structiemateriaal.
Op andere wijze had interim-voor-
zitter ds. M. G. Kampstra over dit
laatste probleem gesproken onder het
thema „Wat kan dat moet". Hij wees
daarbij op de vele ontdekkingen, die
een nieuwe kijk op de Bijbel hadden
doen groeien en die de ogen geopend
hadden voor de menselijkheid van de
Bijbel. Deze komt niet in mindering
van het feit, dat God ons aanspreekt,
en ons besef van onze verantwoorde
lijkheid geeft. Het is een feest de kin
deren in aanraking te brengen met de
verrassende en inspirerende wijze
waarop de Bijbel ons dit laat zien.
„Gebruik deze mogelijkheden ten vol
le!" raadde ds. Kampstra aan.
Ter vergadering werd een bedrag
aangeboden, dat de kinderen in elf
dorpen in de Noordoostpolder had
den verzameld ten bate van een Biaf-
raans kind. De NZV gaat deze actie
in het najaar krachtig voortzetten.
Verdere programmapunten van
„Congres 104" zoals deze NZV-ver-
gadering heette waren: „Zing een
lied" samenzang o.l.v. Gerard van
Hulst, „Speel een lied" het uitspe
len van bijbelse liederen door een kin
dergroep uit Arnhem o.l.v. mevr. F.
van Klaveren-Schotte, en medewer
king van de zang- en muziekgroep
„Aidoomen" uit Amstelveen.
De opening geschiedde door ds. P.
W. Spruijt te Amsterdam, secretaris
der NZV en de sluiting door ds. A H.
Hellemans, nu afgetreden -ils be
stuurslid. In zijn plaats werd gekozen
mevr. drs. L. J. Visser, Evang. Luth.
predikante te Harlingen.
de te vormen commissie voortdurend
contact zal onderhouden met de afge
vaardigden van de Remonstrantse
Broederschap in het interkerkelijke
vredesberaad. Een verzoek van ds.
M. D. Koster uit Meppel om een uit
spraak te doen over alternatieve dienst
plicht, waarbij hij ook dacht aan een
dienstplicht voor meisjes, is in handen
van deze commissie gesteld.
De algemene vergadering heeft ver
der besloten een bedrag voor de ont
wikkelingssamenwerking, waartoe ver
leden jaar in Lunteren een beslissing
werd genomen, te storten in het inter
nationale oecumenisch ontwikkelings
fonds. Het bedrag is de helft van de
twee percent, waartoe de vergadering
in Lunteren besloot.
De vergadering van de Wereldraad
van Kerken, onlangs in Montreux ge
houden, had gevraagd of het niet mo
gelijk was dat men anderhalf percent
voor de ontwikkelingsgebieden en een
half percent voor het eigen land zou
gebruiken. Maar na een mededeling
van dr. H. M. de Lange dat met name
de ontwikkelingslanden zelf meer aan
dringen op mentaliteitsverandering in
de westelijke landen dan op steun be
sloot de algemene vergadering de ver
deling „een percent- „een percent" te
handhaven.
Uitvoerig heeft de algemene verga
dering zich verder bezig gehouden met
het meerjarenplan voor de Broeder
schap, dat was opgesteld door de pre
dikant in algemene dienst, dr. J. van
Goudoever. Eén van de punten uit het
meerjarenplan betreft de identiteit van
de broederschap. De Remonstrantse
Broderschap moet niet langer zoeken
naar haar identiteit, maar naar haar
functie in de oecumene en in haar op
dracht voor de oecumene. Ook zal de
algemene vergadering a an gemeente
en kringen de mogelijkheid van een
dubbel lidmaatschap openen, wat wil
zeggen dat men naast het lidmaatschap
van de Remonstrantse Broederschap
het lidmaatschap van één of meer an
dere kerken kan aanvaarden.
In de toelichting merkte dr. Van
Goudoever op dat een op de toekomst
gericht beleid niet gemakkelijk kan
aansluiten bij een traditionele theolo
gie. Het beleid wordt in de broeder
schap gevormd en aangereikt van alle
kanten, omdat de gemeenten betrek
kelijk autonoom zijn en dus zelf ook
een stuk beleid kunnen voeren. De
kerk weet in het algemeen beter wat
ze niet, dan wat ze wel wil. waardoor
men vaak meer waarschuwingen te
horen krijgt dan positieve aanwijzin
gen ontvangt De kerk moet haar be
leid altijd zo voeren dat o ^en weg
naar de toekomst overbliift
De volgende vergadering van de re
monstrantse broederschap zal in 1971
in Amsterdam worden gehouden.
