N.P.3. BESTAAT HONDERD JAAR
Leidse geleerden werkten 50 jaar
aan een mohammedaans boek
DE KERK IN HET MIDDEN...
De „mens van morgen" belicht
-- I
Prijs f2300.-, oplage nog geen duizend
Europees congres
Rozekruisers
9
v*:
ZATERDAG 22 AUGUSTUS 1970
Erbij
14
HOEWEL HET IN FEITE op 15 juli honderd jaar
geleden was, dat de Vereniging Nederlandse Protestan
ten Bond (N.P.B.) werd opgericht, zal dit eeuwfeest
toch pas in november 1970 zowel in Utrecht als in Hil
versum worden gevierd met een landelijke meeting.
Namelijk op donderdag 12 en vrijdag 13 november in
het Congrescentrum in Utrecht en op zaterdag 14 no
vember in „Gooiland" in Hilversum. Ter gelegenheid
van dit honderdjarig bestaan zal aan het hoofdbestuur
een speciaal project worden aangeboden, namelijk een
tehuis in Oost-Voome voor maatschappelijk gehandi
capte kinderen, ten gevolge van flatneurose en der
gelijke.
Doelstelling
Historie
A nti-confessioneel
Dochterstichtingen
(Van onze correspondent)
LEIDEN Ruim vijftig jaar nadat de Leidse hoogleraar A. J. Wensinck
begon met de samenstelling van het boek „Concordantie op de mohamme
daanse traditieliteratuur" beëindigde professor J. Brugman onlangs de
uitgave van dit foliowerk dat uit zeven delen bestaat. Voordat de 47-
jarige professor Brugman werd geboren ontstond in 1916 bij Wensinck de
gedachte een alfabetisch naslagwerk samen te stellen van de zogenoemde
mohammedaanse traditie. Naast de Koran bestaan er in het islamitische
geloof een groot aantal boeken die teksten bevatten over gedragingen en
uitlatingen van de profeet Mohammed en personen uit zijn naaste om
geving. Uit deze overleveringen, de Soenna, kunnen de mohammedanen
hun juiste levenshouding leren in overeenstemming met de prediking
van de profeet.
Chaotisch
300.000
Onze medewerker Rik Valken
burg verzamelde weer wat frag
menten uit meestal weinig beken
de periodieken onder de traditio
nele titel ,JDe kerk in het midden".
Hier is zijn selectie:
Bestsellers
Koopkracht
De eerste stap
Majesteit en liturgie
Razzia
Betrouwbaarheid
Volle Mina's
Doordenkertjes
Beneden de vogels
Polen
DAARNAAST zullen er allerlei fes
tiviteiten plaatsvinden, waarbij ge
tracht zal worden vanuit verschillende
vakgebieden ,de mens van morgen"
te belichten. De mens van morgen dus,
niet alleen gezien door de bril van wat
hij technisch presteert, maar ook cul-
tureel-filosofisch beschouwd.
Aangaande de toekomst van de re
ligie denkt de NPB dat de kerken hun
functie hoe langer hoe meer gaan ver
liezen en wel, omdat men staat op een
lidmaatschap, een levenslange betrok
kenheid bij een bepaalde kerk. De
NPB is echter van mening dat zowel
enkelingen als kleine groepen bezig
zijn oplossingen te zoeken inzake de
voor hen geldende problemen, zoals
het conflict met de wereld van van
daag. De NPB acht het intermenselijk
contact zeer belangrijk. De NPB vindt
zijn sterkte zowel historisch, ideëel als
zelfs markt-analytisch in zijn karak
ter van religieuze beweging. De NPB
heeft ook nooit een typisch christelijke
basis gehad, gepaard gaande met een
bekerings- of zendingsdrift. De zwak
te van de NPB echter ligt tevens in
het dualistisch karakter, dat geen keu
ze kan maken tussen het bewust losse
verband van de leden met een eigen
inbreng en de duidelijke manifeste
godsdienstigheid v^an het geïnstitutio
naliseerde christendom. Maar juist de
vrijheid is kenmerkend voor het vrij
zinnige, ondogmatische psyche-type.
De NPB biedt ook geen leertucht of
leer of dogmatiek, doch zoekt en par
ticipeert actief bii de veranderings-,
bewegings- of vormingsprocessen.
De oorspronkelijke doelstelling van
de NPB voldoet dan ook beter dan de
huidige een vereeniging van al
len, die willen samenwerken om de
vrije ontwikkeling van het godsdien
stig leven te bevorderen, zoo binnen
den kring der kerkgenootschappen als
op ieder ander gebied".
De huidige formulering van de NPB
daarentegen houdt geen rekening met
het mondiale aspect en wil toch er
kend worden bij Europese of Neder
landse kerken Men zou het zo kun
nen stellen: de NPB is een vereniging
die zich presenteert als een open ge
loofsgemeenschap, voor al diegenen,
die al dan niet zijn aangesloten bij een
kerkgenootschap of levensbeschouwe
lijke organisatie. De NPB behoort tot
de stroming van het vrijzinnig pro
testantisme en het religieus humanis
me en de NPB wil als zodanig bijdra
gen tot de intensivering en de verdie
ping van het innerlijk leven van de
moderne mens.
Deze gedachten en weergave van de
doelstelling van de thans honderdjari
ge Nederlandse Protestanten Bond te
kenden wij op uit de mond van Onno
de Haan uit Amsterdam, sedert janua
ri 1969 algemeen secretaris van de
NPB in Utrecht (Nieuwe Gracht 27),
die zich met zijn dynajnische persoon
lijkheid ten volle inzet voor de belan
gen en idealen van de NPB en met
wie wij in Amsterdam een geanimeerd
gesprek voerden over het wel en wee
en de toekomstplannen van de NPB.
De Haan: „In 1870, dus nu honderd
jaar geleden zag de wereld er wel
heel anders uit als nu. Het natuurwe
tenschappelijk denken trok in die da
gen de aandacht evenals de eerste te-
Dit is Stephen Whittle uit Londen,
die is benoemd tot inlichtingen
functionaris van de afdeling inter
kerkelijke hulp, dienst aan vluchte
lingen en aan de wereld van de
Wereldraad van Kerken. Hij is
tevens redacteur geworden van de
„Newsletter" van deze afdeling.
kenen van de arbeidersbeweging, wat
Nederland betreft resulterende in drie
richtingen: het sterk intellectualisti
sche werk van de in 1856 opgerichte
vereniging „De Dageraad"de Neder
landse vrijdenkersorganisatie de zo
genoemde moderne richting, een na
tuurwetenschappelijke witsbegeerte en
in de derde plaats ae aanhangers van
Abraham Kwyper.
Twee stromingen doen zich in die
tijd reeds sterk voelen, namelijk de
modernistische die een geheel nieuwe
kerkvorm voorstaat, alsmede al diege
nen, die een onafhankelijke, vrijzinni
ge, ondogmatische inbreng willen heb
ben, zowel in de kerken als daarbuiten.
In Leeuwarden werd het Genootschap
voor gewetensvrijheid in 1868 opge
richt. Twee jaar later, op 15 juli 1870,
de Nederlandse Protestanten Bond.
Deze naam was gekozen naar analogie
van in het buitenland geformeerde
groeperingen als de „Protestantenver-
eind van Eisenach", de Zweedse waar
heidszoekers, de Britse Unitarian Asso
ciation en de Zwitserse Verein für
freies Christentum.
De oorspronkelijke oprichters, de
predikanten uit het Friese noorden,
wilden anti-confessionalisme, ofwel
handhaving en bevordering van de
evangelische vrijheid in de protes
tantse kerkgenootschappen.
Volgens de NPB waren godsdienst
en samenleving niet te scheiden be
grippen. Door de jaren heen is de
NPB steeds anti-confessioneel, dus los
van dogma en leertucht geweest. De
tweespalt lag echter steeds in de vraag
of men in de kerken of daarbuiten
moest werken, of wel een combinatie
van beide moest vinden. De eerste
scheiding kwam in 1878 met de oprich
ting van de Vrije Gemeente, gesticht
door de linkervleugel van de NPB.
Men poogde daarmee een antwoord te
geven in de richting van de nieuwe
religie, die los stond van het christen
dom.
In de jaren voor de eeuwwisseling
kregen de theologen steeds meer de
overhand. In de afdelingen hield men
zich steeds meer bezig met het orga
niseren van lezingen. Onder meer
kwam daar het vrijzinnig godsdienst
onderwijs op scholen en kweekscholen
ter sprake. Men kwam tot oprichting
van de commissie voor de Vrijzinnig
Hervormden in de Nederlandse Her
vormde Kerk.
Ondanks vele strubbelingen, waar
bij figuren als die van Hoevers, Co
lenbrander, prof. Eerdmans en prof.
Bruining een belangrijke rol zouden
spelen, ging de NPB zelf door en
trachtte steeds meer het karakter te
krijgen van een modern-religieuze, so
ciale vereniging. De Bond kreeg nu
ook behoefte aan een huis, een cen
traal punt voor zijn werkzaamheden
op sociaal terrein. Het Bondshuis, een
geschenk van de heer Blooker uit
Zeist, werd ingericht.
De NPB heeft verschillende dochter
stichtingen zoals de stichting voor so
ciaal werk, die onder meer rustoor
den en bejaardencentra runt: „Bram-
hage" in Soest (bejaardencentrum) en
Prins Hendrikoord in Lage Vuursche
(herstellingsoord). Voorts het vor
mingswerk in het centrum Venwoude
met een internaat, voor schoolgroepen
en kadervorming.
En last but not least beschikt de
NPB sinds januari 1970 over de Stich
ting Centraal Service bureau, aan de
Nieuwe Gracht 27 in Utrecht, waar
onder meer de administratie woru
verzorgd van alle non-commerciële or
ganisaties óók jp kerkelijk terrein
die daarvoor een beroep op de stich
ting doen. Zo laten bijvoorbeeld de
Doopsgezinden, de Remonstranten en
de Vrijzinnig Hervormden daar hun
administratie verzorgen. Bovendien
verzorgt deze stichting de programma
pakketten voor forums en dergelijke.
Het ledenbestand van de NPB be
draagt thans 16.341, waarvan 19 per
cent Vrijzinnig Hervormden, twaalf
percent Remonstranten, tien percent
leden van het Humanistisch Verbond,
ruim vier percent Doopsgezinden, één
percent r.-k, 1,6 percent joodse groe
peringen en boeddhisten. De rest, 53
percent zijn uitsluitend NPB-leden.
In september van dit jaar hoopt de
stichting via opleiding en bijscholing
nauwer contact te leggen met de theo
logische faculteiten van de universi
teiten in Leiden en Amsterdam. Er
staan daarvoor al zes studenten inge
schreven. Het betreft hier een nieuw
soort kandidaatsopleiding theologie, op
bredere basis en tóch op academisch
niveau. Het ligt tevens in de bedoe
ling daarvoor een bijzonder hoogleraar
aan te trekken.
BEP ANDREAS
"AN V ~"""A"AV"-.N A'AV .V". (.„yy ..y N
Wmmwm
- -
Deze mohammedaanse traditie is
sinds de negende eeuw in literaire
vorm overgeleverd en bezit een be
paalde vorm van religieuze autoriteit.
In de loop der eeuwen hebben de ge
lovigen van deze teksten verzamelin
gen aangelegd waarvan er zes als ca
noniek worden beschouwd en een aan
tal anderen groot gezag verwierven.
Deze verzamelingen overlappen elkaar
echter gedeeltelijk en zijn bovendien
op zeer onoverzichtelijke wijze samen
gesteld.
De overleveringen zijn in verschil
lende vormen opgetekend en het is
moeilijk vast te stellen welke teksten
als verminkt moeten worden be
schouwd. Sommige werken zijn sa
mengesteld op de naam van de perso
nen die de teksten hebben overgele
verd zodat de onderwerpen totaal door
elkaar staan.
Een alfabetisch naslagwerk voor de
bestudering van deze literatuur bleek
onontbeerlijk voor de arabisten. Wen
sinck vond in 1916 ongeveer twintig
arabisten over de gehele wereld bereid
om alle woorden uit de zes canonieke
en drie gezaghebbende boeken op
kaarten te brengen. Woorden van enig
belang, uitgezonderd de persoonlijke
voornaamwoorden en voorzetsels, wer
den genoteerd met vermelding van de
bladzijde waar het woord voorkwam
en een korte context.
Iedere medewerker nam een bepaald
deel van de werken voor zijn reke
ning en al spoedig kwamen de kaart
jes uit de gehele wereld binnenstro
men naar het Rapenburg in Leiden
waar Wensinck en zijn assistenten een
U weet dat de Bijbel het meest ver
spreide boek is over de gehele we
reld. Maar er is nog een boekje dat
kan dingen naar de naam best-sel
ler. Het is „De Navolging van Chris
tus" van Thomas a Kempis. De eer
ste editie werd in 1471 uitgegeven en
voor de 15e eeuw om was, waren er
90 drukken van verschenen. „De Na
volging" is, zo kunnen we zeggen, na
de Bijbel het meest gelezen boek ter
wereld. Er zijn al meer dan 3000 uit
gaven van bekend. De volgende best
seller auteur was Erasmus van Rot
terdam. Van zijn boeken verschenen
jaar na jaar herdrukken. Luther haal
de echter in twee jaar, (1518-1520)
dertig edities van zijn preken en tij
dens zijn leven 430 uitgaven van zijn
Bijbelvertaling!
Met geld kan men kopen: een bed
maar geen slaap; boeken maar
geen verstand; voedsel maar geen
eetlust; kleren maar geen schoon
heid; een huis maar geen thuis;
medicijnen maar geen gezondheid;
plezier maar geen geluk; een kerk
maar geen hemel. Wat niet te koop
is, wordt u als geschenk aangeboden:
„De genade, die God schenkt, is het
eeuwige leven in Christus Jezus, on
ze Heer". Al het geld van de wereld
is niet voldoende om uw schuld voor
God te voldoen, maar God gaf een on
uitsprekelijk grote gave: „Zo lief
heeft God de wereld gehad, dat Hij
Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft,
opdat een ieder die in Hem gelooft,
niet verloren ga, maar eeuwig leven
hebbe". (Joh. 3 16)
(STEM DER GENEZING)
Aan het einde van een kerkdienst
in een Duitse stad kwam een bezoe
ker naar de predikant en zei: „Ik ben
het niet erg eens met die preek; dat
kruis kan mij niet veel schelen. Ik ge
loof dat het veel beter zou zijn in-
plaats van Jezus te verkondigen als
verlosser, die aan het kruis voor on
ze zonden stierf, Hem te prediken als
leraar en voorbeeld".
„Zoudt u dan, wanneer ik Christus
predikte als voorbeeld, Hem willen
volgen?"
De vreemdeling antwoordde be
vestigend.
„Laat ons dan de eerste stap doen",
vervolgde de predikant.
„Welke is die?"
„De eerste stap luidt: die geen zon
de gedaan heeft; kunt u Jezus Chris
tus hierin volgen?"
De man raakte in verlegenheid,
maar erkende eerlijk dat hij zonde
deed.
„Dan hebt u Christus niet in de eer
ste plaats nodig als voorbeeld, maar
als verlosser", sprak de predikant.
(GETROUW)
Dat zegt de Anglicaanse bisschop
dr. Eric Tracy. „De moderne mens
vereert, ja aanbidt bijna zijn mate
riële bezittingen, zoals zijn cheque
boek, zijn auto, zijn sportuitrusting
en zijn t.v."
Hij vraagt zich af of die hedendaag
se manieren van verering er niet veel
toe bijdragen om het mysterie van de
aanbidding en de majesteit van God
te vernietigen. Hij heeft verder kri
tiek op de alledaagse taal, waarin
men de H. Schrift heeft vertaald, de
lawaaiige informaliteit en het deel
nemen van de leken aan kerkdiens
ten, alsmede de afwezigheid van het
gevoel van het heiligste van het hei
lige te benaderen. De 20e eeuw heeft
het element van het bovennatuurlijke
uit zijn leven verbannen. Al deze din
gen werken ertoe mee, dat men God
achteruit voert tot de status van een
makker, die men tegemoet kan tre
den zonder het gevoel dat we onze
schoenen uitdoen en barrevoets gaan
omdat wij op heilige grond staan. De
moderne vormen van eredienst wer
ken dit al evenzeer in de hand,
Tijdens een „clande.^tlen',' kerk
dienst in een verlaten pakhuis warden
de zeventig aanwezige jonge leden
van de baptistengemeente in Pensaco-
la, VS. door de politie opgepakt. On
danks de verzekering dat ze van de
eigenaar van het pakhuis toestem
ming hadden voor de samenkomst
werden ze verwijderd en naar de
plaatselijke gevangenis overgebracht.
Nadat ze van de schrik bekomen wa
ren, zetten de jongeren de kerkdienst
al improviserend voort. Pas nadat ze
uit hun hechtenis ontslagen waren,
bleek de deelnemers dat het politie
optreden „bij de kerkdienst" behoor
de. Hun dominee had de razzia en de
kortstondige gevangenschap op touw
gezet om de betrokken jonge mensen
een indruk te geven van de moeilijk
heden van de eerste gemeente, die
onder vervolgingen te lijden haddeh.
Het geheel was de laatste van een
reeks „geheime bijeenkomsten", die
de kerkjeugd het leven van de eerste
christenen in de catacomben meer
nabij moest brengen.
Slotcommentaar van de dominee:
„Nu zullen jullie meer waardering kun
nen opbrengen voor de betekenis van
godsdienstvrijheid".
(CENTRAAL WEEKBLAD)
Men krijgt tegenwoordig wel eens
de indruk dat wetenschapsmensen en
theologen met elkaar wedijveren om
allerlei dingen in het Oude Testament
op te sporen die niet kloppen en niet
juist kunnen zijn. Daarbij spreekt men
dan graag over De Wetenschap. Maar
ook onder de mensen die de weten
schap beoefenen zijn er, die aan de
bijbelse waarheid vasthouden.
Zo verklaarde Robert Dick Wilson,
oud-professor in de Semitische filoso-
gie aan de bekende Amerikaanse Prin
ceton Universiteit, na 45 jaar weten
schappelijk onderzoek: „Ik ben nu tot
de overtuiging gekomen dat geen mens
genoeg weet om de betrouwbaarheid
van het Oude Testament aan te val
len. Waar er voldoende dokumentair
bewijsmateriaal is om een onderzoek
in te stellen, hebben de uiteenzettin
gen van de Bijbel, in de oorspronke
lijke tekst, de proef doorstaan".
(ICHTUSt
Dolle Mina's in de KerK lopen het
gevaar Holle Mina's te zijn. Beter
zijn Volle Mina's, maar dan in de
geest van Handelingen 2: 17, VOL van
de Heilige Geest!
(DE WEGWIJZER)
Sommige mensen lezen zo dikwijls
tussen de regels, dat zij nooit het
eigenlijke verhaal begrijpen.
Knopen hebben de gewoonte op het
verkeerde ogenblik af te vallen. Zo
gaat het ook met sommige mensen.
Ieder kan een ander plezier doen:
de ene persoon door een vertrek bin
nen te gaan en de andere door het te
verlaten.
Indien je vandaag voor het gerecht
moest verschijnen, omdat je een chris
ten bent, zou er dan genoeg bewijs
materiaal zijn om je te veroordelen?
Christus zei niet dat wij een com
plete maaltijd moesten zijn, maar wel
het zout der aarde.
Men zorgt wel voor de oude dag,
maar zorgt men ook voor de Jongste
Dag?
(HERALD OF HOPE)
In het Christelijk Schoolblad stond
in de rubriek „Ketterse Kronkels" on
dermeer: Terwijl bij de dokter óf de
operatie gelukt, óf de patiënt sterft,
beide resultaten kunnen als resultaat
niet over het hoofd gezien worden
haalt de onderwijzer beschaamd de
schouders op Hij wordt gewoon
heen en weer geworpen. Komt er van
een kind iets terecht dan is de vader
met recht trots en heeft de moeder
op de Ulo al zulke goede cijfers ge
haald.
De capaciteiten, natuurlijk geërfd,
verwerkelijken zich altijd weer on
danks de school, heet het. Maar loopt
het mis, dan deugden de onderwijzers
niet. De onderwijzer zaait, maar hij
oogst niet. Hij staat dus bij de vogelen
des hemelen nog achter. Ondanks al
les zijn zijn vruchten nog niet rijp als
zij met getuigschrift of diploma, van
de boom der kennis vallen.
Zo staat de onderwijzer tegenover
zichzelf, tegenover zijn omgeving en
tegenover het resultaat van al zijn ar
beid in een onzekere verhouding: zo
wel alsook, of: nóch nóch. Geen
wonder dat velen zo'n gefrustreerde
indruk maken.
RIK VALKENBURG
aparte kamer in gebruik hadden geno
men om het werk samen te stellen.
Binnen tien jaar waren er driehon
derdduizend kaartjes binnenge
stroomd.
Wensinck dacht dat het sorteren, de
kaartjes op hun juistheid verifiëren
en alfabetisch rangschikken ongeveer
tien jaar in beslag zou nemen. Het
werden er meer dan vijftig? Twee we
reldoorlogen onderbraken het werk en
het bleek steeds moeilijker assistenten
te vinden die zich voor een honger-
loontje iedere morgen wilden wijden
aan het eentonige werk. Toen Wen
sinck in 1939 overleed, was juist het
eerste deel met de eerste letter van het
alfabet klaargekomen.
Zijn werk werd overgenomen door
de privaat-docent Arabisch Mensing,
die van het werk bezeten was en er
gedurende de oorlogsjaren thuis
aan werkte. Andere geleerden zetten
in 1951 het werk voort maar in 1961
kwam de uitgeverij Brill, een door zijn
oosterse uitgaven in de gehele wereld
beroemd uitgeverehuis, in moeilijkhe
den. Tientallen jaren reeds stond de
uitgeverij achter het werk en wachtte
geduldig op de voltooiing maar in 1961
bleken er geen arabisten meer bereid
het werk voort te zetten.
Professor Brugman: „Toen boden de
Polen aan het werk af te maken. Dat
gaat daar gemakkelijker. Ze zeggen
gewoon tegen een aantal studenten
Arabisch „maak dat af" en ze hebben
het maar te doen. Om het werk in Ne
derland te houden, besloot ik het af te
maken. Ik heb er zes jaar lang iedere
morgen aan gewerkt. Het is een on
misbaar werk maar voorlopig heb ik
er genoeg van." Het gehele werk werd
in het Arabisch gedrukt. Na de gereed
koming bleek het naslagwerk zeven
delen van 560 foliovellen ieder te be
slaan waarmee Wensincks schatting
van vijf delen ruim was overschre
den.
De concordantie werd gedurende de
laatste jaren gesteund door binnen- en
buitenlandse organisaties waarvan de
Nederlandse academie van weten
schappen, de Unesco en de Stichting
Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek
de belangrijkste waren. De totale kos
ten van het werk. zijn niet meer na te
gaan. De arbeidsuren zijn ontelbaar en
met een ton komt men er waarschijn
lijk nog niet.
De waardering voor het ƒ2300 kos
tende werk is groot en ook in de mo
hammedaanse wereld bestaat veel be
langstelling voor dit Nederlandse
werk. Vijftig jaar werk en een oplaag
van nog geen duizend exemplaren die
langzaam verdwijnen in nationale bi-
bliotheken en oosterse instituten.
Het lijkt ondankbaar vijftig jaar te
werken aan een boek dat door slechts
weinigen zal worden bestudeerd. Het
is de prijs die betaald moet worden
voor de rationalisering van de weten
schappen.
Het jaarlijkse Europese congres
van de Rozekruisersorde zal van 11
tot en met 13 september worden ge
houden in het Kurhaus in Schevenin-
gen. Er worden 500 a 600 leden van de
orde uit heel Europa verwacht. De
Rozekruisersorde is internationaal be
kend als „Amorc" (aloude mystieke
orde Rosae Crucis). De leden van
„Amorc" wijden zich aan het onder
zoek, de studie en de praktische toe
passing van spirituele wetten. Secre
taris-generaal van de enkele duizen
den leden tellende Nederlandse groot-
loge van „Amorc" is E. van Dren-
them Soesman „Amorc" wil binnen
vijf jaar in Nederland een hogeschool
beginnen voor zijn leden.
Voor het congres in september, dat
de „geestelijke eenwording van Euro
pa" tot doelstelling heeft, zullen de
blauwe zaal en het paviljoentheater
van het Kurhauscomplex als tempels
worden ingericht. Daar zullen de con
vocaties worden gehouden die uitslui
tend toegankelijk zijn voor de leden
van de orde. Openbaar zat een forum
zijn op zaterdag 1? september in de
Kurzaal. Grootmeesters van de orde
uit Amerika, Frankrijk. Engeland en
Duitsland zullen daar vragen beant
woorden.
