Hoe is het ontstaan
s.
nu**111!
7
in week-afleveringen
mm
iisr
m
T
M
WÈ
spé&t
diet
spet
I
m
VRIJDAG 18 DECEMBER 1970
Dit woord:
TOERBEURT
Dit woord:
VANDAAG
Dit woord:
TORTELDUIF
Dit woord: MEERMIN
Dit woord:
RASPHUIS
Puzzelprijswinnaars
r
1
JggL
Sp
I V ;'vM;
Een alfabetische dleren-encyclopedle met elke week een nieuwe aflevering
vol Interessante beschrijvingen, briljante Illustraties en kleurenfoto's, In totaal 3000 bladzijden,
TI2 week-afleverlngen, gemakkelijk op te bergen In 7 prachtige verzamelbanden met goud-opdruk^
Straks een sieraad In uw boekenkast. Bestel nu de eerste verzamelband, tijdelijk van 0,75 voor 4,50.
Verkrijgbaar bij o.a. warenhuizen, de boekhandel, tydschriftenhandel, supermarkten en kiosken»
Het woorddeel toer is reeds heel
vroeg ontleend aan Frans tour: draai
ing, bij tourner: draaien. Een toer is
eigenlijk: de keer dat iets draait, de
slag. Bij het breien is een toer gereed
als men eenmaal in de rondte is ge
weest. Als verkleinwoord komt toertje
voor in de betekenissen: rondje, ritje
reisje. Bij het spel is een toer: de
beurt. Ook in de betekenis: behendige
zet of daad, kunststuk komt toer voor
Men kan dieren allerlei toeren leren
Vandaar gaat toer betekenen: karwei,
moeilijk werk. Men zegt: dat is een
hele toer.
In de samenstelling toerbeurt heb
ben de beide delen dezelfde betekenis.
Het tweede lid is de vertaling van het
eerste. Dat vindt men ook in het woord
rooilijn, want het Oudfranse roie
Frans raie betekent streep, lijn.
Het Middelnederlands kende de
woorden vandaag en vannacht niet
Men zeide en schreef: heden of hu-
den. Van de laatste vorm is ons woord
huidig afgeleid. Maar ook in het woord
heden zit het woord dag verscholen:
de oudhoogduitse vorm luidt hue tagu
en daaruit is het Duitse heute ont
staan. Dat heute en heden verwante
woorden zijn is wel duidelijk, evenals
dat die oudhoogduitse vorm tagu het
Duitse tag, Nederlands dag is.
Het vroeger algemene heden is nu tot
de schrijf- en de kanseltaal beperkt.
Vandaag en vooral vandaag de dag
en ook heden ten dage komen ook voor
in de betekenis: nu, tegenwoordig. Men
zegt: je bent vandaag op straat je le
ven niet zeker.
Reeds in de Griekse oudheid was de
tortelduif het zinnebeeld van tedere
liefde, huwelijkstrouw en kuisheid. La
ter werd het dier het symbool van de
Christelijke kerk en van de ziel van
de gelovige Christen. Het volksgeloof
wil dat de tortelduif de mens bevrijdt
van bepaalde ziekten en dat ze zondige
begeerten verdrijft. Naast tortelduit
komt ook tortel voor. In de Gijsbrecht
van Aemstel leest men: Door deze lief
de treurt de tortelduif, gescheurd van
haar beminde tortel. De laatste vorm
is de oorspronkelijke. Zij gaat terug op
het Latijnse klanknabootsende woord
turtur. De u-klank is bewaard in Gro
nings turtelduif, in Duits turteltaube en
in Engels turtledove.
Men gebruikt dikwijls het woord
zeemeermin, maar nodig is het eerste
woorddeel niet, want meer betekent
vanouds: 'zee. Moeilijker te verklaren
is het laatste lid der samenstelling
Eigenlijk zou het woord moeten lui
den: meerman, waarbij te bedenken
valt dat man in het oude Germaans
zowel vrouwelijke als manlijke perso
nen aanduidde. Reeds in de klassieke
mythologie komen sirenen of meer
mannen voor. Ook het Oudgermaanse
volksgeloof kende zulke half-mensen,
vrouwelijke zowel als manlijke. De
vrouwelijke wekten zei men, de liefde
van jonge mannen op en stortten ze
dan in het verderf. Vandaar dat men
het tweede deel van de samenstelling
in verband bracht met het werkwoord
minnen. Dit verklaart de i.
Landlopers, bedelaars en andere
daklozen werden in vroeger tijd „ter
verbetering" opgesloten in een zoge
naamd rasphuis. Daar moesten zij als
dwangarbeid namelijk raspen: blokken
verfhout met een grote rasp fijnzagen.
Een rasp is als keukengereedschap een
gebogen blikken plaat met een schub
big oppervlak. In het rasphuis gebruik
te men grote vijlen met afzonderlijk
van elkaar staande tandjes. Het woord
is ontleend aan het Oudfranse raspe,
Frans rape: vijl. Het Latijn kende
raspa voor: afgeriste druiventros Aan
de geringe uiterlijke gelijkenis daar
mee ontleent de rasp haar naam.
Vrouwen werden niet in het rasphuis
maar in het spinhuis opgesloten. Daar
moesten ze spinnen.
PUZZEL NO. 44
De woorden moeten gevormd worden
door de letter (s) van het vorige woord
plus een nieuwe letter. Het middengedeelte
van deze puzzel bestaat uit een klein ma
gisch vierkant, d.w.z. horizontaal en ver
ticaal worden dezelfde woorden ingevuld
1. klinker, 2. rondhout, 3. baan voor
balspel, 4 deel van een bijenkorf, 5. oog'
ziekte, 6. deel van,een stad, 7. medeklinker,
8. jongensnaam, 9. insekt, 10. schoorsteen-
vuil, 11. plaats in Gelderland, 12. kerkbe-
waarder, 13. medeklinker, 14. stofmaat, 15.
onbep. voornaamwoord. 16. buitenstaander,
17. vloerbedekking, 18. deel van een huis,
19. klinker, 20. zangnoot, 21. onvruchtbaar,
22. rivier in Duitsland, 23. plaats in Drente,
24. waanzin, 25. klinker, 26. zangnoot, 27.
ijzerhoudende aarde, 28. stuurinrich
ting, 29. vogelnaam, 30. richtmid-
del op een vuurwapen, 31. me
deklinker, 32. vogel, 33. deel van een boom,
34. zijde. 35. barst, 36. pittig, 37. klinker,
38. water in Friesland, 39. drank, 40. ge
looide huid, 41. opkoper, 42. zuiver, 43.
medeklinker, 44. voorzetsel, 45. afgemat, 46.
aanzien, 47. vrucht, 48. plaats in Gelderland.
Magisch vierkant: A. genotmiddel, B.
drankgelegenheid, C. onzin.
Oplossingen uitsluitend per briefkaart
dienen uiterlijk woensdag a.s. in ons bezit
te zijn.
OPLOSSING PUZZEL NO. 43
1. wens, 2. Elia, 3. niet, 4. sate, 5. Nero,
6. Erie, 7. riet, 8. oets, 9. kous, 10. oase,
11. USSR, 12. sero, 13. Ebro, 14. boer, 15.
rede, 16. Orel, 17.- sits, 18. Iran, 19. taai, 20.
snik, 21. kano, 22. alom, 23. nota, 24. Omar,
25. lans, 26. atap, 27. NATO, 28. spot, 29.
krat, 30. rose, 31. asla, 32. team, 33. rots, 34.
Oran, 35. tape, 36. snel, 37. tint, 38. idee, 39.
neet, 40. tets, 41. gans, 42. atol, 43. node, 44.
slem, 45. last, 46. akte, 47. stil, 48. telg, 49.
spil, 50. page, 51. iglo, 52. leon.
10.00: N. Rijke, Tesselschadeplantsoen 4,
Driehuis.; H. Ch. Harms- Brederodestraat
67, Zandvoort.
7.50: Mevr. H. Noortman, Kastanje
straat 5, IJmuiden; Mevr. D. Uittenbo-
gaard, Jan Steenlaan 24, Heemstede.
5.00: S. Koffeman, Herculesstraat 7,
IJmuiden; G. A. v. d. Haak, Kruistocht
straat 20, Haarlem.
boekenboekenboekenboek'
boekenboekenboekenboeken]
boekenboeken boekenboek'
boekenboekenboekenboek'
boekenboeken
boekenboeken WIJ ONTVINGEN
boekenboeken
boekenboekenboekenboeken!
boe ken boe ken boekenboeken!
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboeken!
A. W. BRUNA EN ZONEN
UTRECHT.
Science Fiction Horror: Robert Bloch:
„Troost me, mijn robot". Robert A.
Heinlein: „Dubbelster". Theodore Stur
geon: „De dromende juwelen". Clifford
Simak: „Het roze Gevaar". Alle
Zwarte Beertjes.
Met de in de vijftiger jaren versche
nen boeken van Isaac Asimov: „Foun
dation", „Foundation and Empire" en
„Second Foundation" is nu een trilogie
samengesteld: „Foundation Trilogie".
„Asimov schildert hierin met welhaast
wetenschappelijke precisie een verre (of
nabije?) toekomst waarin de Mens het
gehele planetenstelsel beheerst en op
nog ongekende wijze de ondergang van
een gigantisch imperium doormaakt
UITGEVERIJ C. DE BOER JR.
BUSSUM.
Erskine Caldwell: „Eiland in de zon",
een verhaal van een viertal week-end-
vissers op een klein verlaten eiland in de
slingerende Mississippi; een klein dora
do, waar ze hun vangst kunnen rooste
ren boven 'n houtvuur. Maar dit aardse
paradijs verandert op slag in een hel,
zodra onverwacht ineens een schone
jonge vrouw in hun midden op
duikt
UITGEVERIJ KOSMOS AMSTER
DAM.
John Crabbe: „Hi-Fi thuis", in mono
en stereo". Dit boek is niet geschreven
voor insiders, maar juist voor de ge
wone muziekliefhebber, die eens wat
meer wil dan een plaatje draaien via
een oud radiotoestel. De schrijver be
handeld dan ook in verschillende hoofd
stukken het volgende: Het karakter
van geluid, van muziek en van ver
schillende muziekinstrumenten: de
principes van geluidopname en -weer
gave en de kenmerken van kwaliteits-
weergave, akoestiek en stereofonie;
keuze, installatie en regelmogelijkhe
den van de apparatuur, psycho-akoes-
tische problemen, mogelijkheden en
beperkingen van luisteren en genie
ten. Voor de duideilijkheid is het boek
nog voorzien van een verklarende lijst
van termen en begrippen.
alles
1
1
K
f - ,;s:
