KENMERK VAN DEZE TIJD
KERSTMIS 1970
Geweld
Sleutelen
Scherpstellen
Mentaliteit
Te hard?
Wmmv
Touwtrekken
DE TIJD VAN PRATEN
lijkt voorbij. Steeds sneller
schijnen mensen er toe te ko
men een gesprek af te breken
en over te gaan tot acties.
Ambonnezen, Dolle Mina's
Canadese separatisten, stu
denten, vliegtuigkapers, to-
matisten, notenkrakers en
scholieren maakten 1970 tot
een jaar boordevol actie.
(Van een onzer verslaggeefsters)
de universiteiten. Het valt vaak
te betreuren, de manier waarop
acties daar soms verzanden."
Een veel gebruikt woord in
deze tijd is „informatie". Zijn
actiegroepen altijd goed geïn
formeerd?
„Niet altijd, denk ik. Maar
waarom zou je als je actie
gaat voeren per se over zeer
veel informatie moeten beschik
ken? Er worden ook acties ge
voerd om informatie te verwer
ven. In je kinderjaren begin je
daar al mee. Agent je pesten is
er een mooi voorbeeld ^an. Dat
doe je om de reacties te peilen."
Gelooft u dat in Nederland
gezien de sabotagedaden in het
leger, de tijd van de echte sub
versieve acties is aangebroken?
„Ik geloof van niet. Er is nog
al wat verschil tussen het predi
ken en het bedrijven van echt
geweld. Veertien dagen in de
gevangenis zitten voor je prin
cipes is heel mooi. Maar het
moet natuurlijk geen half jaar
of meer worden."
„Overigens is die sabotage in
het leger een erg gecompliceerde
zaak. Alles wat vroeger .balda
digheid" werd genoemd wordt
ACTIES beginnen waar het ge
duld ophoudt. Mensen voeren ac
tie omdat zij „het niet langer
wensen te nemen". Wij willen dat
er op korte termijn iets veran
dert. Dat „iets" kan de hele maat
schappij zijn of één bepaald on
derdeeltje er van. Sommigen zul
len pas tevreden zijn als de
„Westerse maatschappijstructuur"
totaal vernietigd is. Anderen is
het uitsluitend te doen om de
demping van de stinksloot achter
hun huis of om een „Vrij Ambon".
ACTIES roepen tegenacties en
weerstanden op. De democratie
is een touw met aan beide kan
ten mensen die eraan trekken.
Hoe meer mensen meedoen, hoe
groter de spanning op het touw
en hoe groter de kans dat het
knapt, met alle gevolgen van
dien.
De mensen die sterk twijfelen
aan de kwaliteit van het touw,
steken waarschuwend de vinger
op en wijzen voortdurend op het
gevaar van een kolonelsputsch
of een coup van maoïsten. Zij
komen met sombere voorbeelden
zoals Griekenland, Tsjecho-Slo-
wakije, Indonesië.
De actievoerders van hun kant
gaan ervan uit dat een democra
tie die werkelijk wortel gescho
ten heeft, wel tegen een schokje
kan. Of beter nog: dat een demo
cratie schokken nodig heeft om
te genezen van haar kwalen.
Elektrotherapie dus. Een land
waar geen acties worden gevoerd
is af volledig ingedut of in de
wurggreep van een totalitair be
wind.
iN NEDERLAND is aan actie
dus geen gebrek. Enkele duizen
den actiegroepen en -groepjes
RADICALISATIE
zijn druk in de weer met „sleu
telen aan de maatschappij", om
het maar eens in het jargon van
de activisten te zeggen.
Deze activisten spreken vaak
over „actie" alsof het een tover
middel is. Soms worden zij met
datzelfde tovermiddel door
rechtstreekse vijanden bestre
den: mariniers contra Damsla-
pers, Telegraaf contra VPRO.
Doorgaans vinden zij echter
geen andere actievoerders tegen
over zich, maar het gezag (over
heid, kerkbestuur, leiding onder
wij sinstelling, bedri j f sdirectie)
dat terugslaat, dreigt, waar
schuwt of soms alleen maar
om de lieve vrede te bewaren
toegeeft.
Actie leidt vaak tot een uiteen
drijven van maatschappelijke
groepen (polarisatie), waarbij de
standpunten zich steeds verder
verharden (radicalisering). Die
polarisatie en die radicalisering
nemen de laatste jaren duidelijk
toe. Hoe komt dat?
EEN MAN die zich intensief
bezighoudt met de bestudering
van maatschappelijke verande
ringen is de Nijmeegse massa
communicatiepsycholoog dr. J.
G. Stappers. Hji zegt: „Ik kan
die vraag naar de oorzaken van
de verscherping van de stand
punten met u meevoelen. Beant
woorden kan ik haar echter
niet."
Andere vraag dan: Tot een
paar jaar geleden hoorde je
voortdurend de roep om meer
communicatie. Die roep djkt een
beetje verstomd te zijn?
Stappers: „Misschien heeft
men in de gaten dat men met
communicatie wel de aard van
de conflicten kan aanwijzen,
maar lang niet altijd de oplos
sing kan bewerkstelligen. Ove
rigens geloof ik dat veel acties
in wezen een nieuwe vorm van
communicatie zijn. Acties zijn
doorgaans geen doel in zichzelf,
maar een middel om een bepaal-
zaak in de aandacht te brengen.
Rechtstreeks is door het kraken
van huizen de woningnood geen
stap dichter bij een oplossing ge
bracht. Maar wel is het enorme
probleem van. de woningnood
weer eens scherp gesteld."
„VEEL ACTIES zijn niets an
ders dan een beroep op de pu
blieke opinie. Om dat publiek te
bereiken, worden de zaken vaak
scherp zwart-wit gesteld. De ver
schillen worden aangedikt. Poli
tieke partijen zie je hetzelfde
doen. Het verschil tussen de re
gering-De Jong en de vorige ka
binetten is niet zo groot als de
oppositie ons nu wil doen gelo
ven."
„Soms krijg je ook de indruk
dat er acties worden onderno
men tegen dingen die behal
ve in uitzonderingsgevallen
haast niet meer bestaan. Scho
lieren bijvoorbeeld komen nu op
tegen standpunten die in mijn
jeugd bij ons op school al gro
tendeels overwonnen waren."
„Als je de nuances weglaat,
kom je soms tot simplificaties
die de zaak erg vertekenen. Als
iemand zegt: „De situatie van de
arbeider is sinds de oorlog niet
veranderd", dan heeft hij daarin
bepgald niet in alle opzichten ge
lijk."
Is de afstand tussen praten en
doen kleiner geworden?
„Ja, duidelijk. Maar wij Ne
derlanders hebben altiid ai wei
de neiging gehad om tegen wet
ten in te gaan die we als for
meel ervaren. Wij Nederlanders
zijn altijd goed geweest in het
verzet tegen de autoriteit. „De
koning van Hispanje heb ik al
tijd geëerd. Ja, maar dan toch
maar tot op zekere hoogte."
Bevordert de publiciteit het
actievoeren?
„Ongetwijfeld. Pers, radio en
t.v. reiken de actiegroepen de
ladders aan om steeds hoger te
klimmen. Maar hoe hoger je
komt, hoe groter de kans dat je
met een vreselijke klap naar be
neden valt. En als je weinig
voorstelt, dan val je onherroepe
lijk."
„Het is natuurlijk een logische
zaak dat actiegroepen veel pu
bliciteit krijgen. De man die de
maatschappij wil veranderen, is
doorgaans interessanter dan de
vent die zegt dat het allemaal
maar zo blijven moet."
Is er in Nederland wel eens
eerder zo'n golf van acties ge
weest? Zijn er bepaalde tijdper
ken waarin zoiets opkomt?
„Het begin van de Tachtigja
rige Oorlog valt wel een beetje
met deze tijd te vergelijken. Ook
toen was er een geweldige her
vormingsdrift, niet alleen op
staatkundig gebied, maar ook op
godsdienstig terrein. Denk maar
aan de beelden die de kerk wer
den uitgegooid."
„Ik geloof dat er in zo'n ver
nieuwingsperiode niet veel men
sen zijn die zich verzetten. Dat
zie je nu ook: het aantal mensen
dat werkelijk tegenstand biedt
is niet groot."
Maar er zijn toch mensen die
voor het front van de troepen
verklaren dat het zo niet verder
kan, dat we zelfs terug moeten.
Denk maar aan uitspraken van
Udink en Van Riel (over het
gezag), Kruisinga over harde
en zachte drugs), Van Schaik
(over pornografie)Polak (over
de NVSH).
„Het is logisch dat er mensen
zijn die vinden dat het te hard
gaat. Het is goed dat beide groe
pen er zijn. Het zou misschien
niet zo best zijn als één van de
partijen verstomde."
Waar het veel actiegroepen
om gaat, dat is het verkrijgen
van meer vrijheid: meer vrijheid
op seksueel gebied, meer vrij
heid voor de vrouw, meer vrij
heid in de keuze van je drugs.
„Maar de acties voor een an
der belangrijk stuk vrijheid
moeten eigenlijk nog beginnen.
De mogelijkheid voor echtparen
om beiden halve dagen op hun
eigen niveau te gaan werken,
bestaat bijvoorbeeld nog hele
maal niet. Er is nog maar wei
nig vrijheid tot zelfontplooiing
eigenlijk."
Zal het streven naar meer vrij
heid altijd gepaard gaan met
acties?
„Dat weet ik niet. Er zijn nu
al mensen die zeggen: ,Ik heb
mijn portie acties nu we) ge
had." Dat zie je met name aan
nu onder de noemer „sabotage"
gebracht."
Actie wordt ondernomen door
mensen die geloven in de moge
lijkheid dat door hun toedoen
een verandering tot stand kan
worden gebracht. Op een be
paald moment zijn zij zich die
mogelijkheid bewust geworden.
Aan actie gaat dus een proces
van bewustwording vooraf. Kunt
u daar iets over zeggen?
„Ik had gehoopt dat u die
vraag niet zou stellen. Want het
is weer iets waarop ik geen ant
woord weet."
GEEN ANTWOORD, geen af
doende verklaring. Stappers kan
niet vertellen waarom deze tijd
zo rijk is aan acties. Hij kan al
leen zeggen dat de tijd er ken
nelijk rijp voor was.
Hij weet ook niet wat al die
mensen die aan acties meedoen
nu precies beweegt. En hij kan
ook niet kijken in de harten van
de tegenstanders.
De democratie is een partijtje
touwtrekken. Karakter, milieu,
opvoeding en plaats in de maat
schappij bepalen in hoofdzaak de
opstelling van de spelers, in deze
kerstbij lage worden deelnemers
van beide partijen aan de tand
gevoeld.
KERSTMIS en de jaarwisseling zijn per
traditie momenten van bezinning.
Maar wie „bezint" nog, vandaag-de-dag?
En wie gunt zich de tijd, even om te zien
naar wat was? We willen vooruit, meer
welvaart verwerven, nieuwe idealen en
maatschappijvormen verwezenlijken; al het
oude overboord werpen. Kan het niet
goedschiks, dan maar kwaadschiks. Pro
testdemonstraties, buitenparlementaire
acties, dit jaar was er vol van. Die harde
lijn zal in 1971 wel voortgezét worden door
allerlei groepen die allemaal iets anders
willen, maar in elk geval iets „radicaals".
De vraag is maar, waar we heengaan met
al die acties en waf het einde zal zijn:
een betere wereld of een heilloze chaos.
Een vraag die wij, Kerstmis 1970, voorleg
den aan een aantal figuren die in het
nieuws zijn. Aan priesters, kunstenaars en
politici, denkers en „doeners", „activisten"
en „reactionairen". Hun visies vindt u op
de volgende pagina's. Op deze pagina
schetst massacommunicatie-psycholoog dr.
J. G. Stappers ter inleiding de omtrekken
van het probleem.
1
