n
COMMUNES ZIJN
BELANGRIJKER
DAN U DENKT"
t
W'
MEER DAN EEN ALTERNATIEF VOOR HUWELIJK EN GEZIN
DONDERDAG 24 DECEMBER 197t
>r Erbij
(Van een onzer redactrices)
Misverstanden
Betere jkaies
Winst voor kind
Gemengd bloot
Centra,al
Vooral onder de studentenjeugd floreren de werk- en leefcommunes. Maar meestal overleven zij de duur van de studies niet.
Grote verschillen
O Ideaal
A
rANNEER IK EEN COMMUNE zou stichten
en ik droom er eigenlijk van, met een
groep mensen samen te gaan wonen, bijvoorbeeld
in Amsterdam, en daar gezamenlijk een tijdschrift
te runnen zou ik beginnen mijn kamer op slot
te doen. Voor je overigens aan een commune
begint, moet je wel heel goed weten wat je doet.
Veel communes worden op dezelfde wijze aange
gaan als de meeste huwelijken: lichtzinnig en on
doordacht. Daarom moet je zorgvuldig te werk gaan.
Je geeft tenslotte niet zomaar iets op, dat je veilig
heid schenkt; dat zou hara-kiri zijn."
Dat zegt de man, die zich wellicht meer dan wie
ook in Nederland bezig houdt met het verschijnsel
„commune", dr. Jos (J. M. W.) van Ussel, moraal
filosoof aan de rijksuniversiteit van Gent, 52 jaar
jong, wetenschappelijk hoofdmedewerker aan de
afdeling preventieve en sociale psychiatrie van de
medische faculteit van Rotterdam en als zodanig
medewerker van prof. dr. C. J. B. J. Trimbos in de
„Stichting Onderzoek naar Alternatieven voor huwe
lijk en gezin."
Moraalfilosoof dr. Jos
van Ussel: „Ik droom
zelf ook van een commune
met geestverwanten
maar dan met een slot
op mijn kamerdeur".
EINDDOEL HEET: ALLE MENSEN WORDEN BROEDERS
Dr. VAN USSEL licht als volgt zijn
opmerking over het sluiten van zijn
kamerdeur toe ongebruikelijk ten
slotte in een commune, waarin alles
van allen is „Kijk, ik werk met
boeken en ik moet dus precies weten
waar alles staat. Als een ander in mijn
boeken snuffelt, er een tussen uit
neemt en elders weer terugzet, dan
vind ik niet direct wat ik zoek. Dan
word ik gehandicapt in mijn werk en
dat kan ik niet hebben".
In Brussel waar hij (nog) woont
heeft dr. Van Ussel een weekend
commune. Hij kent dus ook uit de
praktijk de moeilijkheden en moge
lijkheden van het communard-zijn. We
spreken met hem over communes in
zijn kamer in een Herenhuis aan de
Rotterdamse Westzeedijk, eigendom
van de medische faculteit.
COMMUNES, ze zijn hevig in de
belangstelling, maar er heersen ook
enorme misverstanden over. De meeste
mensen zien in communes mede on
der invloed van de publiciteit rondom
een aantal ervan haarden van
sexuele losbandigheid en promiscuïteit.
De meerderheid van ons volk ziet de
commune als een vreemd iets van een
stel ongewassen, langharige jongeren,
die „zonodig weer eens wat anders
moeten en voor wie blijkbaar geen
normen bestaan".
De werkelijkheid is anders, weet dr.
Van Ussel, die de belangstelling voor
communes op het ogenblik „patholo
gisch" noemt en die een gevoel van
leedvermaak constateert bij een hele
hoop mensen wanneer er ergens een
commune mislukt is. Er komt maar
een heel klein aantal gevallen van
communevorming (en mislukking) in
de krant.
De meeste communes geven er de
voorkeur aan, in stilte te pogen een
alternatieve samenlevingsvorm op te
bouwen. Er zijn dan ook veel meer
communes in ons land dan men ver
moedt. Naar schatting zijn er momen
teel zo'n 125. Van Ussel: „Als iemand
in 1965 gezegd zou hebben, dat er in
1970 meer dan honderd communes in
Nederland zouden zijn, had geen ster
veling dat geloofd". Toch is het zo, en
het aantal stijgt nog steeds.
VAN USSEL: „Alle kunstmatige
grenzen vervagen op het ogenblik. Die
tussen de geslachten, tussen de kerken,
tussen de generaties en de levensop
vattingen. Er zijn duidelijke tendenzen
naar meer openheid in de samenle
ving, naar alle kanten. Maar in de be
staande maatschappij lopen de relaties
vast, ervaren velen. Daaruit volgt een
tendens naar socialisering, naar demo
cratisering, naar pluralisme. Alterna
tieven voor huwelijk en gezin willen
hetzelfde als het huwelijk en het ge
zin, alleen beter. Vandaar die com
munes, waarvan men grote verwach
tingen heeft. Tenslotte is individualis
me pathologisch zelfbedrog. De hele
wereld is communaal, behalve het
Westen. En pluralisme streeft juist
naar erkenning van het recht, jezelf te
zijn. Inplaats van de hiërarchische
opbouw der oude samenleving komt
de gelijkberechtigde structuur van de
alternatieve maatschappij. In de com
mune krijgt de gelijkberechtiging van
man en vrouw bijvoorbeeld een veel
betere kans dan in het huwelijk, waar
de vrouw meestal toch nog een onder
geschikte plaats moet innemen als de
gene die voor de kinderen zorgt, het
huis schoon houdt en het eten bereidt.
De meeste mannen praten dan ook
over „mijn" vrouw, alsof het een stuk
bezit is. En als zodanig behandelen ze
haar ook".
Dr. VAN USSEL vindt de commune
vooral belangrijk voor de vrouwen en
de kinderen. Nergens is er zoveel aan
dacht voor het kind als juist in de
commune en nergens groeit het kind
zo evenwichtig op. Dat blijken volgens
hem de onderzoeken te leren. Nergens
er een bepaalde ontwikkeling voor no-
dik: Ik zie bijvoorbeeld met alle
respect geen commune van haven
arbeiders".
IN DE VS bestaan vele duizenden
commune-achtige samenlevingsvor
men. Ook in andere Westelijke landen
groeit de gedachte aan alternatieven
voor huwelijk en gezin. Dr. Van Ussel
h;iglt het voorbeeld aan ook ge
noemd in zijn boekje „Afscheid van de
sexualiteit" van het Massachusetts
Institute of Technology, waar een
paar jaar geleden een campus in ge
bruik werd genomen, die volgens de
modernste opvattingen was gebouwd.
De kamertjes van de studenten waren
berekend op het samenwonen van bei
de geslachten. Het zwembad, dat tot
dan toe alleen door jongens voor
„bloot zwemmen" gebruikt, mocht
voortaan ook door naakte meisjes
voor alternatieve vormen van ge
meenschapsleven.
Is de commune het enige alternatief
voor huwelijk en gezin?
Dr. Van Ussel: „Geenszins. Er zijn
andere vormen die voor een breder
publiek acceptabel zijn als mogelijk
heid om op meer intensieve wijze ge
meenschappelijk te leven. Daar zijn
het zogenaamde „centraal wonen," of
de collectieve hotels, en het zogenaam
de „grootgezin." Het centraal wonen
wordt al van vóór de tweede wereld
oorlog in de Skandinavische landen
toegepast. Het centraal wonen gebeurt
in grote gebouwencomplexen, waarin
naast de flats voor individuen en ge
zinnen een groot aantal collectieve
dienstverleningen en contactvormen
zijn. Er is veelal een goedkoop res
taurant, er zijn winkels, hobbylokalen,
kinderbewaarplaatsen, en is verzor
gend personeel voor het onderhoud
collectieve huizen duurder is dan nor
maal.
HET ZOGEHETEN „grootgezin"
herbergt twee tot drie niet aan elkaar
verwante gezinnen die, soms samen
met ongehuwde volwassenen, in één
groot huis wonen. De integratie en de
collectivisering is verder doorgevoerd
dan bij het centraal wonen. Doorgaans
kent het grootgezin de collectieve op
voeding van de kinderen en een ge
meenschappelijke keuken en badka
mer. Daarnaast behoudt het gezin, het
huwelijk of de alleenstaande zijn pri-
vé-ruimten."
Als voordelen van het grootgezin
noemt dr. Van Ussel: goedkoper dan
centraal wonen, meer ruimte voor de
werkende vrouw, meer mogelijkheden
voor alleenstaanden. Ook pedagogisch
zijn er gróte voordelen: een groter
aantal kinderen, meer speelruimte,
vergelijking van de opvoedingsmetho-
ook is er zoveel kans voor de vrouw
om zich te ontplooien als in de com
mune. Door de gemeenschappelijkheid
is zij niet meer zo aan huis en keuken
gebonden. Voor de man houdt het
communeleven vaak een vermindering
in van zijn superioriteitsgevoel.
De commune geeft voorts meer com
municatiemogelijkheden, meer contact
met mensen, iets waaraan de mens in
de onpersoonlijke moderne samenle
ving in stijgende mate behoefte heeft.
Overigens is de commune wel élitair,
vindt dr. Van Ussel, en hij verduide
lijkt: „Het is een zekere étite, niet
iedereen past in een commune, je hebt
worden gebezigd. Twee jaar later had
den de studenten hun kamertjes ver
laten en nu wonen ze in grotere groe
pen samen in de grote bibliotheek,
waar half-open compartimenten
oorspronkelijk bedoeld om rustig te
kunnen studeren door de commu
ne's worden gebruikt als woongelegen
heid. Men treft er thans communale
groepen aan van 6 tot 8 jongens en
meisjes, die er op de grond slapen, een
boek lezen, muziek maken en eten.
IN NEDERLAND, waar overigens
een paar commune's zijn die al ruim
veertig jaar bestaan, is er vooral on
der de jeugd en met name onder
de studerende jeugd belangstelling
van de flats, verplegend personeel
voor de zieken en bejaarden, er is een
bibliotheek en er zijn lokalen voor
groepsbijeenkomsten. Eigenlijk is een
dergelijke collectief hotel een gemo
derniseerd „dorp." Bovendien is vaak
alles met elkaar verbonden door over
dekte straten of gangen, waar de kin
deren kunnen spelen en waar men
zonder jas aan kan winkelen. Een der
gelijk soort samenleven biedt grote
voordelen voor werkende vrouwen,
voor alleenstaanden, voor bejaarden,
voor gehandicapten, weduwen en we
duwnaars, gescheidenen, ongehuwde
moeders, homo's, enzovoorts. Het na
deel is alleen dat het bouwen van deze
den van de verschillende ouderparen
en daardoor meer kans op een even
wichtige opvoeding alle volwasse
nen zijn opvoeders van alle kinderen
hetgeen meer afstand schept van
de problemen van het eigen ouderpaar.
Minder kans dus dat een gestoorde
houding van de ouders op het kind
wordt overgedragen, minder autoritai
re relaties, meer plezier en afwisse
ling. Het grootgezin levert meer au
thentieke relaties op, er is minder ge-
gelegenheid zich te verschuilen in een
„rol", er worden gemakkelijker oplos
singen gevonden voor conflicten bin
nen de relaties van twee partners, er
is meer communicatie, meer openheid,
minder schijn-privacy, minder schijn-
individualisering, minder schijnliefde.
DE VOORDELEN van de commune
zijn niet zo gemakkelijk op te som
men. Vele voordelen, die voor het
grootgezin en het centrale wonen wer
den opgenoemd, gelden ook voor de
commune. Wat er meer is, is bijna per
commune anders. Het best is de com
mune te vergelijken met het groot
gezin, alleen is de collectivisering nog
groter dan daar. Het moeilijk kunnen
karakteriseren van de commune hangt
mede samen met hun verscheidenheid.
Zo zijn er werkcommunes men leeft
samen om een politiek of religieus
ideaal te verwezenlijken of om een
collectieve (artistieke of andere) pres
tatie te leveren en leefcommunes
men leeft samen omdat men simpel
samen wil zijn. De werkcommune is
meer een middel om een bepaald doel
te bereiken, de leefcommune is meer
een doel in zichzelf.
ER ZIJN communes die opgezet zijn
als alternatief voor huwelijk en gezin
of als alternatief voor de huidige sa
menleving. Vooral de „drop-oüt"-com-
munes van mensen dus die zich
volledig van de huidige maatschappij
hebben afgekeerd scheppen een
leefwereld waarin totaal andere waar
den en normen gelden dan in de tra
ditionele samenleving. In andere com
munes staat het verwerven van een
nieuwe persoonlijkheidsstructuur cen
traal. De vormen lopen vaak door el
kaar heen. Verschillende vormen val
len ook wel in één cothmune samen.
Zo zijn er communes die zich van de
maatschappij afkeren en zelfverzor-
gend worden vaak zijn dat drop
out-communes en communes die
juist in de maatschappij willen staan
om deze direct te kunnen beïnvloeden.
Dat laatste is vaak het geval bij po
litiek of religieus geïnspireerde com
munes of actiegroepen. Verder zijn er
communes, die bestaan uit een reeks
individuele leden en communes, sa
mengesteld uit huwelijke en gezinnen..
Vrije sex in de commune?
Een communard in Denemarken ver
klaarde in een interview: „De men
sen hier in de buurt geloven graag
dat het hier een bordeel is, waar de
ene orgie na de andere plaats vindt
Natuurlijk brengt gemeenschap sex
mee, maar het is in ieder geval dui
delijk dat de commune niet gedragen
wordt door erotiek." Van Ussel: „In de
communes die vrije sex als uitgangs
punt gekozen hebben, zie je vaak dat
er zich na een paar jaar toch paren
hebben gevormd".
De toekomst van de commune?
Algemene uitspraken zijn er nog
niet te doen. Duidelijk lijkt wel, dat er
steeds meer communes ontstaan. Voor
iedere commune die verdwijnt komen
er twee nieuwe in de plaats. Natuur
lijk, zegt Van Ussel, is het duidelijk
dat de „commune mouvement" die in
vier werelddelen aanwezig is, niet in
één generatie zijn einddoel bereiken
zal. Trouwens, de internationale con
tacten krijgen steeds meer vorm en
gaan zelfs al over de oceanen heen.
Met andere woorden: alle (commune)
mensen worden broeders. Voorlopig
geen slecht alternatief voor de wereld
waarin we nu (nog) leven!
