lavende Photographic
>1
z
DE FILM
BESTAAT
75 JAAR
Gaat de cinema langer
mee dan mensenleven
I
I
f’
j
i
I
'W
TONEEL-
notities
O
ICIN EM AT 0 OH A F
Belangstelling
loopt terug
de Hesren A. L. LTOIÈRE,
cX’ctfvct.'tiaat zee.
21
r
II E
E
I
1 De Besprceier.
2. ESnderenvermaak.
3. Sens Vechtpartij.
4. Snder-MulüjX
r
3
fel
fel
l«
X 6. Sortie des üsines Lu
mière 1 Lycm
6. Het Kaartspel.
7. De aankomstv.h. Speer.
8. De 2ee.
'Wéé
Kntrée 50 Cents.
K
4
fkwET-1
ZATERDAG 16 JANUARI 1971
Erbij
Miomx v.w U,
h;.
-
vL«jtz:2 am,
'*w*ï.
I
Toekomst
1
♦xj
w
o
CJ
5Ö
52
-
-
mi.41
-v.'--
F
F
F1 a
si
1 I
Kruis
r i
F 9
r v
De Cinematograaf L de nieuwste verbetering Óp
Xet gebied van photografist he reproducties. Met dat
d toestel, uitgevonden door de beuren AUGVSTE en
JÏ LOVIS LVMIÊRE, te l.yon, kan men door een reek»
Netvlies
Z-
van iW/etw/.rzf/j al de bewegingen opnemen, welke in
een bepaalden tijd vo-»r het objectief zijn gemaakt en
vervolgens die bewegingen weergeven in levensgroots
lichtbeelden op een scherm, voor een zaal vol toe
schouwers.
Het zijn geen reproducties, het zijn de tooneelenen voor
vallen zelf, met al hun leven*en beweging welke de toe.
schouwers tot in de minste bijzonderheden voor zich ziet.
10
I
ft
I
I
ria
4
i
fe
MVVVVVVVVVVVVVVMAA/WVWVWtAAAAA/VVVVVVV
WWWWMWWWWWWWWW^/VMW^MfWWWtAAiV
De projectoren van toen ver
schilden sterk van die van nu. De
uiterst brandbare filmstroken maak
ten het voor de operateurs tot een
riskant werk. Er zijn verhalen be
kend van trotse bioscoopeigenaars,
die met een brandende bolknak de
cabine binnengingen en er nooit
meer uit weerkeerden.
9
VAX
zeg maar
het beste
geven, de
•?=w
(Van een medewerker)
N DE OORLOG was er een man
in Londen, die tijdens een
luchtalarm werd aangehouden
omdat hij niet in de schuilkelder
zat. Hij verklaarde zich als volgt:
„Die Duitse bommenwerpers moe
ten eerst Engeland maar zien te
vinden. Als ze daarin geslaagd zijn,
moeten ze mijn graafschap op
sporen. Is dat gebeurd dan komt
de stad. Die Duitsers zijn er dan
nog niet, want als ze mijn wijk
eenmaal hebben, zullen ze toch ook
aan mijn straat moeten toekomen.
En dan nog mijn huis. Bovendien
heb je dan de kans dat ik niet thuis
ben, maar in de kroeg op de hoek”.
De man had natuurlijk ongelijk, al
kost het wat moeite om dat te bere
deneren. Nu de cinematografie dezer
dagen 75 jaar bestaat mag men aan
dit verhaal denken. Want de film is
niet op een donkere decemberavond in
1895 uit de lucht komen vallen voor
de voeten van de gebroeders Lumière,
die de eer op kunnen eisen een eerste
filmvoorstelling te hebben georgani
seerd.
varing niet te schokkend zijn, dan
moet men zich wel minstens van zes
tien beelden per seconde bedienen.
Alleen aan die fase in het gehele pro
ces al is veel te pas gekomen. De
Brusselaar Plateau keek bijna een hal
ve minuut in de zon. Hij hield er bijna
blindheid aan over, maar de wonder
lijke ontdekking was dat hij in het
duister de zonschijf nog zag, de na
werking op het netvlies dus. Resul
taat: de Belgische geleerde fabriceer
de een rad met poppetjes in verschil
lende bewegingsfasen. Door het rond
te draaien ontstond de illusie van be
weging.
Het ging allemaal nog om teken
werk, ook de uitbreiding van Pla
teau’s uitvinding in de vorm van de
mutoscoop van ruim een eeuw gele
den. Via een kijkertje schouwde men
in een kastje. Door zwengelen werd
een boek met veel bladzijden razend
snel doorgebladerd. Dit instrumentje
heeft zich nog heel lang gehandhaafd
in speeltuinen, zij het dat de bladzij
den later foto’s met tragische gebeu
ren gingen bevatten, waarop men voor
al het handen ten hemel heffen veel
kon aantreffn.
Talrijken onzer zullen nog een wee
moedige herinnering aan dit soort ci
nematografie bewaren door de mini
boekjes, die vroeger voor enkele cen
ten te koop waren. Door met de duim
machtige verschijning op het doek
welke het publiek tot fabelachtige
verering bracht van de helden en hel
dinnen.
In die tijd ontstond de benaming
droomfabrieken en miljoenen hebben
zich tientallen jaren in het donker van
de bioscoop laten vervoeren door hun
uitverkorenen. De techniek was al op
de achtergrond gedrongen, maar hielp
niettemin de jongste kunst, die nog
steeds met een scheef oog werd aan
gekeken, volwassen te worden. In 1927
startte de geluidsfilm en kort voor de
tweede wereldoorlog was men ook toe
aan de kleurenfilm. In 1953 verscheen
als antwoord op de televisie, die haar
concurrentie steeds scherper liet voe
len, het breedbeeld. Ook daarna is de
verfijning van de techniek van de ci
nematografie voortgezet, we wachten
nu op het beeld met dieptebewerking.
ONDANK HET geringe succes dat
de jongste toneelstukken van Ten
nessee Williams te beurt is gevallen,
blijft deze nog altijd zeer productief.
Hij werkt alweer aan de voltooiing
van een nieuw stuk, „An Occidental
Noh Play”, over een Amerikaans
echtpaar op reis in Japan. Williams
past in dit stuk gedeeltelijk de tra
ditionele Japanse Noh-spel-vorm
toe, zoals de aanwezigheid op het
toneel van technische helpers die,
omdat ze maskers dragen, geacht
worden onzichtbaar te zijn.
Zo zag (links) het programma eruit, dat de eerste bioscoop
bezoekers in de Amsterdamse Kalverstraat kregen voorgezet.
Acht filmpjes van nog geen minuut vertoningslengte per stuk,
maar men vond het de moeite waard om er twee kwartjes voor
te betalen-
HET BEROEMDE Parijse Théatre
Hébertot dreigt te worden afgebro
ken om plaats te maken voor een
groot kantoorgebouw. De uitvoering
van het afbraakplan kan alleen nog
worden verhinderd door de minister
voor culturele zaken, die onlangs
ook wist te voorkomen dat het
Théatre du Vieux-Colombier (waar
Jacques Copeau in 1913 de vernieu
wing van het Franse toneel in
luidde) een soortgelijk lot zou on
dergaan. Het Théatre Hébertot
stamt nog uit 1838 en was bijna hon
derd jaar onder de naam Théatre
des Batignolles, voornamelijk gewijd
aan volkstoneel. Na 1940 werd het
een schouwburg van artistieke be
tekenis dankzij de directie van Jac
ques Hébertot, die er o.m. de pre
mières gaf van werken van Claudel,
Montherlant, GiraudouxCocteau en
Camus.
NA DE VONDST VAN de fotografie
de zwaarste taak om die beelden le
vend te krijgen. Dat bleek mogelijk
door het vermogen van ons oog een
voorstelling een vijfentwintigste secon
de op het netvlies te bewaren nadat
die voorstelling al verdwenen was.
Kon er nu maar snel genoeg een beeld
worden toegevoegd aan het vooraf
gaande, dat daar grote overeenkomst
mee had, dan was het alleen nog maar
aan de toeschouwer om zijn waarne
mingen te corrigeren en daar een be
weging uit te concluderen. Wil die er-
NOG ZOU EEN VAN de meest we
zenlijke onderdelen van de bioscoop
vergeten worden: het Maltezer kruis.
Dat simpele principe of de variaties
welke daarop gevonden zijn hielp pas
waarlijk om de illusie compleet te ma
ken. Een asje pakte voor het trans
port van de film dit kruis steeds een
kwartslag mee, liet het dan even stil
staan en schoof dan het volgende been
van het kruisje een kwartslag mee.
Die regelmatig onderbroken beweging
maakte het mogelijk dat steeds een
stilstaande foto werd geprojecteerd,
daarna verduisterd en in het donker
door een volgende werd vervangen.
Er zijn nog een grote reeks namen
van uitvinders te noemen met de ver
bazing van altijd daarbij dat een won
der op een gegeven moment in de lucht
hangt. Eigenlijk is het nog verbijsterd
dat alle hindernissen in dit ingewikkel
de proces zo snel genomen konden
worden.
In de donkere dagen na kerstmis
van 75 jaar geleden was het dan zo
ver, de fabrikantenzoons Auguste en
Louis Lumière vonden in de buurt van
de Opéra aan de Boulevard Des Ca-
pucines nummer 14 een duister zaal
tje, dat net gesloten was om dat er
vals gestoten werd op het biljart. Er
DE ROMAN „lm Schlaraffenland”
van Heinrich Mann (verschenen in
1900) is door de Duitse schrijver
Claus Hubalek verwerkt tot een ko
medie met dezelfde titel. De pre
mière daarvan wordt op 27 maart
a.s. ter gelegenheid van de honderd
ste geboortedag van Heinrich Mann
gegeven in de stadsschouwburg van
zijn vaderstad Lübeck.
Tussen neus en lippen door bedacht
Edison voor het celluloid even de be
grenzingen en het tekent zijn inzicht,
dat er pas de laatste jaren aan zijn
maten getwijfeld wordt. 35 mm breed
werden zijn stroken en die vindt men
nog zo heden in de bioscoopprojectoren
en ook in de fotokleinbeeldcamera’s.
De kinetoscoop van Edison was aan het eind van de vorige
eeuw de omslachtige voorloper van de cinematograaf. Amerika
nen lieten hun pennis in apparaten vallen opgesteld in zogenaamde
„peepshow parlors” en zagen wat zij nog nooit gezien hadden.
(uit „The Movies” van R. Griffith en A. Mayer)
BERNARD SHAW is de laatste
tijd weer zo favoriet bij het Lon-
dense publiek dat er binnenkort drie
van zijn stukken tegelijk in de
Engelse hoofdstad worden gespeeld.
„Major Barbara” loopt al enige
maanden met veel succes in het Ald-
wych Theater; sinds eind december
gaat „Mrs. Warren’s profession” in
de Old Vic; en de volgende maand
komt daar ook nog het weinig ge
speelde „Captain Brassbound’s con
version” bij. met Ingrid Bergman
in de vrouwelijke hoofdrol-
de pagina’s snel voorbij te laten vlie
gen verkreeg men zeer kort de impres
sie van een beweging.
DE MEEST ONOPLOSBARE opga
ve scheen wel het zestien of meer fo
to’s maken in een zo korte tijd. De
gefortuneerde Amerikaan James Muy
bridge wist het wel. Hij liet dertig ca
mera’s naast elkaar installeren. Aan
respectieve sluiters werden draden
verbonden, die naast elkaar ge
spannen, wachtte op aanraking door
paard en ruiter, die over dertig dra
den moesten bewegen. Met wat moei
te gaf dat dertig verschillende bewe-
ginsfasen.
Het lijkt nogal omslachtig met onze
huidige kennis, maar het was een stap
je in de goede richting. De Fransman
Marey bedacht de buks, die er als
camera dan niet uitnodigend mocht
uitzien, maar die het wel presteerde
kwiek twaalf opnamen te maken. De
echte filmcamera was toen niet ver
meer als maar bedacht wordt dat de
fotografie zich bediende van platen en
van papier en dat het soepele, door
zichtige celluloid nog toekomstmuziek
was. Dat materiaal werd ontwikkeld
door de Amerikaan Eastman en ver
leende de cinematografie kans op pro
jectie. Want de glaasjes met vervaar
lijke voorstellingen, waar grootvader
via de toverlantaarn zo van smulde,
waren daartoe natuurlijk niet geschikt.
-
DE MEEST-GESPEELDE toneel
schrijver in het Duitse taalgebied is
echter Shakespeare. Blijkens een
statistiek van de Deutsche Bühnen-
verein zijn het vorige seizoen in
West-Duitsland, Oostenrijk en
Duitstalig Zwitserland 27 van zijn
stukken in 99 verschillende enscène-
ringen 1891 maal gespeeld. Tweede
was Brecht, met 25 stukken, 65
ensceneringen en 1355 voorstellin
gen: derde Dürrenmatt met zes
stukken, 59 enscèneringen en 1176
voorstellingen. Geen enkele andere
hedendaagse schrijver behaalde dui
zend voorstellingen, zodat Molière
vierde werd met 1017 voorstellin
gen.
.■w. '-<
F**-
OOK IN DUITSLAND is de belang
stelling voor Shaw opnieuw ont
waakt, zoals blijkt uit de vele
nieuwe vertalingen van zijn stukken
die in druk verschijnen en waarvan
er verscheidene al dadelijk zijn ge
speeld- Belangrijke Duitse schrijvers
houden zich met het vertalen van
Shaw bezig, o.m. Heinrich Böll met
„Candida” en ,Man and Superman”,
Harald Muller met „Widowers’
houses” en Helene Ritzerfeld met
..Major Barbara”. In totaal worden
dit jaar zeker zeven stukken van
Shaw opnieuw in het Duits vertaald.
i z /x-zz. zi z/
DE VETTE JAREN zijn echter wel
duidelijk over en wie constateert dat
de gouden filmstad van weleer, Holly
wood er desolaat bij ligt met grote
filmmaatschappijen, die op de rand
van de afgrond balanceren of nieuwe
eigenaren, die alleen maar oog lijken
te hebben voor de oude voorraad films
om ze op videobanden te kunnen zet
ten, zal de toekomst duister inzien.
Men kan wel concurreren met de in
driekwart eeuw veroverde perfectie,
maar gebruikt die helaas te weinig in
een ongeloof aan eigen kracht.
In de periode dat de film waarlijk
volwassen is geworden en zich in zijn
beste uitingen laat herkennen als een
opeenstapeling van ruimtesuggesties
als het meest eigene, worstelt men
met de overlevingsperikelen van dit
medium, dat juist een mensenleeftijd
oud is geworden.
In Nederland, dat nooit een theater
land was, nog meer dan elders. Ook
hier is het bezoekersaantal in de ja
ren zestig tot de helft teruggelopen,
maar omdat de bezoekfrequentie bij
ons toch al niet hoog lag, is er reden
temeer voor bezorgdheid. Het is nu
vooral de jeugd tussen vijftien en vijf
entwintig, die de bioscoop nog gere
geld weet te vinden. Hoopvol is die
aanwijzing niet, want de praktijk leert
dat men deze cliënten bij het vorderen
van de jaren weer verliest. Het zou
zeer te betreuren zijn als de bioscoop
in de naaste toekomst helemaal uit ons
leven zou verdwijnen.
Dat mag ook eigenlijk niet gebeuren.
Het wachten is dan ook op degenen,
die zoveel vertrouwen kunnen opbren
gen, dat zij alle technische verworven
heden in de bioscoop durven investe
ren. De televisie heeft al lang bewe
zen dat zij door de kwantitatieve eisen,
die aan haar gesteld worden nooit een
concurrent in kwaliteit kan worden.
Beste bewijs: hooggeprezen televisie-
prestaties blijken in de bioscoop meest
al door de man de vallen omdat daar
als vanzelf scherpere eisen worden ge
steld.
De film vertegenwoordigt een bijna
onbereikbare maar noodzakelijke top.
Mede daarom is het langzamerhand
hoog tijd geworden dat de Nederland
se film met alle middelen gesteund
wordt om van de grond te komen.
Juist in de internationale filmsituatie
van dit moment liggen de kansen er.
HET GROOTSTE GEVECHT, dat in
de komende decennia moet worden ge
leverd, is dat tegen de voortschrijden
de gevoelsarmoede, die ons besluipt
als gevolg van massificatie en mate
riële welvaart. Het is een probleem,
waar bepaald niet alleen de bioscoop
te maken heeft. De mens van 1970 is
door de eigen mogelijkheden, welke hij
zich geschapen heeft, met beeldinfor
matie verzadigd geraakt,
afgestompt. Daarom moet
dat de beeldtaal ons kan
film, niet verloren gaan.
waren filmpjes van een minuut ge
maakt over het uitgaan van een fa
briek, de aankomst van een trein en
de Parijzenaars raakten er na enige
aarzeling door in verrukking.
De eerste tientallen jaren bleven in
de romantiek van het kermisvermaak
hangen. Het was tenslotte toch nog een
primitieve geschiedenis. Synchroon
geluid was nog ver weg en men deed
het dus maar met wonderlijke trouvail
les als het plotseling verschijnen en
verdwijnen van personen in het beeld,
reizen naar de maan etc, als uitge
broed door Georges Méliès.
Dolle komedies en heftige drama’s
misten de steun van het gesproken
woord en dat drukte een zeer beelden
de plastiek bij de uitvoerenden op. De
explicateur, het bioscooporkest zorg
den al gauw voor geluid, zodat althans
het geratel van de projector kon wor
den overstemd.
In de filmkunst moest bijkans alles
geleerd worden. Het is nu bijna niet
meer voor te stellen, maar destijds
was het normaal dat de camera in
de hoek van een vertrek werd gezet
en braaf registreerde. Montage was al
een vondst. Het publiek dat voor het
eerst onverhoeds met een close-up werd
geconfronteerd schrok zich ongeveer
kapot. Zelfs een kleuter heeft met dat
verschijnsel nu geen moeite meer.
Dolle beginjaren met de hoogst
merkwaardige situatie, dat bijvoor
beeld Nederland aardig stommetje
mee kon doen. Haarlem huisvestte een
soort Hollywood. De eerste wereldoor
log bewerkstelligde dat de Verenigde
Staten het inititatief steeds meer aan
zich trokken. De filmbusiness in grote
stijl was geboren en daarmee het tijd
perk van de grote sterren, hun pom
peuze leefwijze en natuurlijk hun
IN WASHINGTON nadert het
groots-opgezette John F. Kennedy
Center for the Performing Arts zijn
voltooiing. Het zal in september
worden geopend en omvat een ope
ragebouw, een schouwburg, een
enorme concertzaal en een kleine
muziekzaal. Men wil voor de bespe
ling van de schouwburg (met 1100
zitplaatsen), die de naam Eisen
hower Theater krijgt, een nationaal
toneelgezelschap vormen, waarmee
ook tournees zullen worden ge
maakt. Tot de openings-evenemen-
ten van het culturele centrum be
horen een nieuwe opera van de Ar
gentijn Alberto Ginastera, een
nieuwe Missa Solemnis van Leonard
Bernstein en een nieuw ballet van
Alvin Alley op muziek van Duke
Elhngton.
HET DEUTSCHE Schauspielhaus
in Hamburg, waar Gustav Griind-
gens tot 1963 triomfen vierde, kampt
nu al jaren met moeilijkheden in de
leiding. Deze begonnen na de be
noeming van de bekende regisseur
Egon Monk tot artistiek leider.
Monk hield het maar kort in Ham
burg uit; na zijn vertrek nam de
zakelijke leider, Gerhard Hirsch,
enige tijd tevens de artistieke lei
ding op zich. Verleden jaar vond hü
de regisseur Hans Lietzau bereid,
die taak te aanvaarden, maar na ne
gen weinig succesvolle maanden liet
Lietzau weten dat hij maar liever
naar Berlijn terugging. Uit vertwij
feling over deze gang van zaken
heeft de 47-jarige Gerhard Hirsch
nu zelfmoord gepleegd.
DE ENGELSMAN W. Gordon
Smith heeft een stuk voor solo-to-
neel geschreven, gebaseerd op het
leven van Vincent van Gogh. Het
meet „Vincent, a self-portrait”. De
première is in Edinburgh gegeven
met Tom Fleming in de enige rol.
S.K.
Er viel heel wat uit te vinden voor
de eerste levendige fotografieën bibbe
rend en flakkerend op het scherm kon
den komen. Daar is vooral in de ne
gentiende eeuw op een breed front in
vele landen aan gewerkt. Edison met
zijn vernuft gooide er bijvoorbeeld een
menigte bruikbare uitvingen tegenaan
en de Amerikaanse geschiedenisboek
jes willen dan ook best weten de de
filmerij met zijn kinetoscoop in feite
begonnen is.
Grondige gravers weten het nog be
ter en zij wijzen naar koning Saul, die
nu 1998 jaar geleden zich al voorstel
lingen op de muur liet toveren. Maar
dat is een niet zo erg wetenschappe
lijke basis. Het best is uit te gaan
van de uitvinding van de fotografie
door Niepce in 1822.
Toen pas zou men kunnen weten
waar het met echte levende beelden
naartoe zou moeten gaan. Met de af
spraak dan natuurlijk dat de grijze
schimmen op een muur of een doek
door de toeschouwers zo vertaald zou
den worden dat ze realistisch konden
heten. Hetgeen minder vanzelfspre
kend is dan nu lijkt. Want wie van
ons weet bijvoorbeeld dat wij aardse
stervelingen gedoemd zijn alles op
zijn kop waar te nemen?
