Universiteiten kennen ook toehoorders
OPENHEID NOG NIET ZOVER
ALS IN ENGELAND
Politicoloog drs. H. van den Berg:
denkbeelden over joden
ZESTIGJARIGE BOND HEEMSCHUT:
moeten er kunnen blijven
Bundeling van
krachten
nodig
„Bewoners gerestaureerde wijken
„Er zijn veel verkeerde
HE
Spaanse toren
van mensen
ïi „Max Tailleur
houdt bepaalde
mythe in stand”
21
DONDERDAG 18 MAART 1971
I
99
99
VERDEDIGERS
MAX TAILLEUR
Kantoorkolossen
(Van onze correspondent)
GRONINGEN In Nederland is men nog niet zover als in Engeland,
waar in principe iedere belangstellende via radio en televisie een academi
sche opleiding kan volgen. Een dergelijke „open universiteit” zal bij ons op
den duur wel urgent worden, gezien het steeds groeiende aantal studenten
en de te verwachten verkorting van de studie- en arbeidsduur.
Veel gesloopt
Dit woord: RALLY
THERAPIE
RACISME
Dit woord:
RAMPSPOED
VREEMDE TALEN
Dit woord:
RECHTER
BOERINNEN
Bundeling
(Van een medewerker)
AMSTERDAM Onuitroeibaar is het verhaal van de joodse schoenen
handelaar, die vóór hij naar Duitsland werd getransporteerd, zijn winkel
voorraad onder twee kennissen verdeelde. De één kreeg alle linker schoe
nen, de ander alle rechter. Dat wordt dan een jodenstreek genoemd. Over
dergelijke dingen maakt drs. Harry van den Berg zich kwaad. Hij is politico
loog, werkt op het Koos Vorrink-instituut van de P.v.d.A., verzorgt de voor
lichting van de Nederlandse Zionistenbond. Deze bond, waarvan een groot
deel van de Nederlandse joden lid is, en*die onder meer de emigratie naar
Israel stimuleert, kwam onlangs in het nieuws via de mededeling in het
jaarverslag dat „het aantal net niet antisemitische opmerkingen in de
massamedia niet onbelangrijk is toegenomen’’ Dit zinnetje werd ge
schreven door de voorzitter, prof. M. Tels. Een groot deel van de bestuurs
leden van de Zionistenbond, bij wie Harry van den Berg, heeft zich er
nogal kwaad over gemaakt.
(Van onze correspondent)
AMSTERDAM „We willen van
het odium af, bewaarders van monu
mentjes te zijn en oud-Hollandje te
spelen”. Dat zegt de administrateur
van de Bond Heemschut, de heer
C. van Everdingen. Hij is de chef van
het bureau dat de bond in Amsterdam
heeft in het Korenmetershuis aan de
Nieuwezijds Kolk. Heemschut vierde
dezer dagen zijn 60-jarig bestaan.
„Men beschouwt ons nog teveel als
lieden die zich inspannen om ergens
een huis te doen restaureren maar die
zich niet interesseren voor de leef
baarheid van die wijk. Dat moge vroe
ger misschien wel zo geweest zijn,
momenteel willen we, om een ietwat
lelijke-vergelijking te maken, ’n heel
gebit bewaren maar niet één tand
voorzien van een gouden kroon”.
’’j
F 1
DRS. H. VAN DEN BERG
Die mensen moeten dan naar de Bijlmer
of een andere buitenwijk. En dat willen ze
niet. In eerste instantie zullen ze zich daar
blauw moeten betalen aan huur. Maar het
is ook zo en dat weegt haast nog zwaar
der dat ze uit hun oude, vertrouwde om
geving wegraken. Ze willen liever in een
krottenwijk blijven wonen dan evacueren
naar zo’n nieuwe, ongezellige en peperdure
buitenwijk.
VVVVVWVVVX/WVVWWVV^Iiü6 is het ontstaan-
Harry van den Berg vindt dat er veel
verkeerde denkbeelden over joden bestaan.
„Iemand als Max Tailleur houdt op een
zeer ergerlijke manier een bepaalde
mythe over joden op gang,” zegt hij. „Hij
hamert voortdurend op bepaalde kenmer
ken die joden zouden hebben. Veel jonge
mensen moeten al niets meer van die on
zin hebben. Het is grapjes maken over
de frustratie van mensen die zich in de
positie van de minderheid voelen. Het
ergste is nog zijn grove typologie, de wal
gelijke vooroordelen die hij zo in stand
houdt. Sommige mensen zouden gaan
denken dat ze werkelijk zo zijn als Max
Tailleur zegt. Mensen die joden als een
caricatuur zien, krijgen hun ideeën in die
moppen bevestigd. Max Tailleur maakt
in wezen een caricatuur van zichzelf. Dat
is zijn „handel.” Hij zou een beetje meer
verantwoordelijkheidsgevoel moeten heb
ben, hij zou moeten weten wat het voor
een bepaalde groep mensen betekent dat
ze door hem consequent tot een carica
tuur worden gemaakt."
Toch moet men niet denken dat onderwijs op universitair niveau alleen weggelegd
is voor studenten, die zich op tentamens en examens voorbereiden. Onze universi
teiten zjjn óók toegankelijk voor toehoorders, die tegen betaling van inschrjjvings-
kosten plus een betrekkelijk geringe vergoeding één of meer colleges kunnen volgen.
En dat niet alleen, want ze openen hun poorten nog op andere manieren voor „de
buitenwacht”.
Restaureren kost veel geld en Heemschut
wil voortaan, dat een wijk die gerestau
reerd wordt ook voor de oorspronkelijke
bewoners behouden blijft. Maar, dan zal
er een veel grotere subsidie van de over
heid uit de bus moeten komen. Die over
heid geeft nu ook vele miljoenen voor re
stauraties uit, maar het zal dan op andere
leest moeten geschieden. Nu is het zo, dat
alleen het ministerie van Cultuur, Recrea
tie en Maatschappelijk werk bijdraagt, als
mede provincies en gemeenten. „Maar ook
het ministerie van Volkshuisvesting moet
zich financieel met deze zaak gaan be
moeien”, aldus de heer Van Everdingen.
Heemschut werd op 2 februari 1911 in Am
sterdam gesticht.
In de vorige en het begin van deze
Wat er dus gebeuren moet is, de huizen
in die oude wijken weer bewoonbaar ma
ken. Maar de gemeente speelt wel eens
een grondpolitiek die niet te volgen is en
men ziet dan op vrijgekomen terrein een
enorm kantoorgebouw verrijzen. Dan is
het voor wat er van de oorspronkelijke
wijk resteert wel gebeurd. Als er eenmaal
zo’n kolos staat, dan kun je de rest eigen
lijk wel afschrijven. En dat is nu juist
waar Heemschut zich tegen wil verzetten.
Geen plotselinge veranderingen in het
stadsbeeld, geen architectonische raritei
ten in een straatwand die van een heel
andere structuur is.
De heer Van Eeverdingen zegt: „Heus,
we zijn wel gek op een monumentaal ge
bouw, maar we zijn gekker op een wijk als
geheel. Om bij de merkwaardige beeld
spraak van het gebit te blijven: Wat heb
je aan een gouden tand als de overige er
niet meer zijn?”
eeuw was er weinig waardering voor de
historische schoonheid van ons land. Als
een stadspoort of een mooie kerk bouwval
lig werd, dan sloopte men die. Molens wer
den bij tientallen afgebroken. Grachten die
geen functies meer hadden werden ge
dempt, hoewel dat toen voor het verkeer
nog helemaal niet nodig was. Tegen het
einde van de vorige eeuw was er echter
hier en daar al een verandering te bespeu
ren. In de negentiger jaren werd het ka
steel Radboud in Medemblik gerestaureerd,
maar dat was een uitzondering.
Dat ging de architect A. W. Weissman
zeer aan het hart. Hij maakte een beschrij-
ving van alle historische monumenten in
Noord-Holland. Zijn werk bracht een om
mekeer teweeg. Weissman riep de verte
genwoordigers van alle organisaties waar
van hij steun kon verwachten op 27 april
1909 in het Muntgebouw in Amsterdam
bijeen. Daarbij waren vertegenwoordigers
van kunstenaarskringen, architectenbon
den, toeristenorganisaties en studieclubs
van oudheidkundige verenigingen. Resul
taat van de bespreking was, dat de Bond
Heemschut werd opgericht, zij het bijna
twee jaar later.
De bond was eerst een bundeling van or
ganisaties. Spoedig werd hij ook openge
steld voor particuliere leden. Heemschut
besloot zelf geen historische monumenten
in eigendom te verwerven, maar het op
richten en de aktiviteiten te stimuleren
van plaatselijke organisaties en van instel
lingen die zich ten doel stelden historische
monumenten aan te kopen en te restaure
ren.
spijzen bijvoorbeeld of liever gezegd:
gerechten. Vervolgens gebruikt men
rechten voor: verbeteren oordelen er
tenslotte: vonnissen. Het zelfstandige
naamwoord is natuurlijk recht en
daarvan is "afgeleid: rechts voor: in
rechte richting, juist, precies en ver
volgens: niet links. Van oudsher heeft
men aan de rechteizijde de voorkeu)
gegeven, omdat de mens een rechts-
handig wezen is.
Kilsdonk uit Amsterdam gesproken. Later
kreeg hij een briefje, waarin hij werd
uitgemaakt voor „vuile, smerige joden
vriend.” Mensen die dergelijke brieven
sturen zijn natuurlijk pure verknipte anti
semieten. Er zijn er niet veel. Ik geloof
dat het merendeel van de Nederlanders
zich tegen dergelijke uitlatingen zal ver
zetten”, meent drs. Van den Berg. „Men
sen die zich uiten in racisme tegen joden
of negers of tegen arbeiders hebben een
beperkt denkvermogen. Ik sprak laatst
een man die ervan overtuigd was dat
joden het gehele wereldkapitaal bezaten
om niet-joden uit te buiten. Zo’n man
heeft het normale nadenken niet ge
leerd.”
„Als zo iemand mij uitscheldt voor
„vuile rotjood” dreun ik hem helemaal
in elkaar. De tijd is voorbij dat je dit
soort dingen over je heen laatgaan. Het
is een kwestie van mentaal geëmanci
peerd zijn. Op school heb ik eens een
jongen, die me al eerder had uitgeschol
den, bijna bewusteloos geslagen. Vanaf
dat moment weet ik dat ik er overheen
ben. Het is natuurlijk niet goed te praten
dat je iemand in elkaar slaat, maar je
hebt het nodig om een stuk vrijheid te
realiseren. Omdat-je in een minderheids
positie zit, moet je de zaken zelf oplos
sen. Als je de sterke arm nodig hebt,
heb je het gevoel dat je minder bent dan
een ander.”
Vele woorden die betrekking hebben
op sport, zijn overgenomen uit het En
gels Sommige ervan zijn vertaald Dai
is bijvoorbeeld het geval met het
woord ’•allp waarvoor men ook hei
Nederlandse woord sterrit gebruikt
Een sterrit is een rit per fiets maar
meestal per auto waarbij de deelne
mers van verschillende vertrekpunte'
een bepaalde plaats moeten bereiken
Hun wegen zijn dus als de stralen van
een ster, gericht naar het middelpunt
Het woord rally is van Latijnse af
komst en heeft via het Frans Enge
land bereikt Het Latijnse ligo bete
kent: ik bind; alligo uit adligo Is: ik
bind vast Het Frans heeft illiet voor
bijeenkomen en rallier voor: weer bij
eenkomen En daarvan is rally afge
leid voor: tocht waarbij de deelnemers
tenslotte bijeenkomen.
ver helemaal niet zo zijn bedoeld”, zegt
drs. Van den Berg, die dit alles niet on
begrijpelijk vindt. „Veel mensen in de
Joodse gemeenschap zijn behept met een
Auschwits-syndroom. Dat heeft niet al
leen te maken met de tweede wereldoor
log. Ook daarvóór is de positie van joden
vaak dubieus geweest.”
„Het oprichten van de staat Israel heeft
voor die mensen als een therapie ge
werkt. Hun gevoel van veiligheid werd ge
symboliseerd in Israel en zijn prestaties
Als je vanuit die gedachte redeneert en
je ziet dat de houding ten opzichte van
Israel soms is veranderd, dan voelen de
ze mensen dat alsof er anders tegen hen
wordt aangekeken. Als op het bestaan
van Israel kritiek wordt uitgeoefend,
wordt voor hun gevoel hun veiligheid aan
getast. Het is logisch dat deze mensen
dan emotioneel reageren. Ze voelen zich
onveilig, bestempelen anti-Israel-opmer-
kingen als anti-semitisch. En dan ben je
in een kringetje terechtgekomen.”
Volgens drs. Van den Berg is er echter
de laatste jaren niets veranderd in de
houding tegenover joden. Zo’n affaire
rond het woord „jood” in Van Dale’s
woordenboek noemt hij volstrekte onzin.
Zo’n boek signaleert alleen het gebruik
van bepaalde woorden. „Daarom is de
samensteller nog geen antisemiet. Maar
de mensen reageren er scherp tegen door
hun angst en door hun gevoel van onvei
ligheid.”
„Onlangs heeft in een demonstratieve
bijeenkomst voor de vrijlating van ver
oordeelde Russische joden pater Van
Er zijn slechts weinig woorden die
eindigen op spoed voorspoed, tegen
spoed en rampspoed. Het Middelneder
lands kende ook: onspoed, jeghen-
spoed en wederspoed die alle drie on
geveer hetzelfde betekenden als tegen
spoed, maar die uit de taal verdwenen
zijn. Het woord spoed betekent: goede
voortgang, ijver. Wij kennen, zich
spoeden, Duits sich sputen, Engels to
speed. Latijn spatium: ruimte, tijds
duur en zelfs Latijn spes: verwachting
horen ook tot de familie.
Men neemt nu op grond van Middel
nederlands jeghenspoed aan dat het
woord tegenspoed he’ oudste is en dai
daarnaar voorspoed is gevormd
Rampspoed verklaart men dan wat ge
wrongen als een mengvorm van ramp
en onspoed.
Bij de Groninger universiteit bijvoor
beeld wint de gedachte om het onderwijs
meer open te breken binnen het college
van curatoren veld. De beperkende fac
tor is de massificatie. President-curator
prof. H. J. Dijkhuis juicht het toe als
de deskundigheid van de universiteit ook
aan anderen dan de studenten ten goede
komt. Maar men kan de deur alleen open
zetten, als de primaire taak van de uni
versiteit, het geven van onderwijs aan de
studenten, niet in het gedrang komt. Dat
is het knelpunt. Maar prof. Dijkhuis is
van mening, dat de afstand tussen de uni
versiteit en de mensen, die er van kunnen
profiteren, zonder dat ze er echt worden
opgeleid, in het noorden veel te groot is.
Een rechter is iemand die uit hoofde
van zijn functie bij de landsoverheid
recht spreekt. Het werkwoord rechten
betekent letterlijk: wat urom is recht
maken, rechtbuigen en vandaar- tets
in een bepaalde richting brengen op
richten, rechtop zetten, een ladder bij
voorbeeld. Dan gaat rechten ook be-
betekenen: gereedmaken, toebereiden.
Beelddocumentatie, waarvan prof. dr. T.
P. van Baaren directeur is. Het is een
klein museum van schriftloze culturen,
het enige in zijn soort ten noorden van
de IJssel. Helaas ontbreekt de ruimte om
scholen, verenigingen en andere groepen
te ontvangen.
Dat de Groninger universiteit er niet
exclusief voor de studenten is, blijkt ook
uit het vormingswerk dat door de Vereni
ging voor Hoger Landbouwonderwijs in
Groningen in samenwerking met de uni
versiteit voor boerinnen wordt georgani
seerd. Reeds een jaar of twaalf geleden
werd van de zijde van de boerinnenbon
den de vraag gesteld of het verenigings
werk tot dan toe alleen op de boeren
afgestemd zich niet zou kunnen uit
strekken tot de vrouwen. En de organi
satorische kant van deze nieuwe taak van
de Vereniging voor Hoger Landbouwon
derwijs berust al verscheidene jaren bij
dr. C. D. Saai, lector sociologie in Gro
ningen. In de loop van de tijd is de deel
neming gestegen en zijn de activiteiten
uitgebreid. Naast een cursus in het win
terseizoen is er nu bovendien een jaar
lijke studiedag, speciaal voor de jonge
boerinnen.
Drs. Van den Berg ziet geen enkele
aanwijzing dat het aantal net niet anti
semitische opmerkingen is toegenomen.
Hij vindt het onbeschaamd om zoiets in
het jaarverslag te schrijven. „Maar wel
licht zijn veel meer mensen het met prof.
Tels eens. Ik zie dat vooral wat oudere
mensen de laatste twee jaar het gevoel
hebben gekregen, dat het optreden tegen
joden veranderd is. Dat is het gevolg van
het feit dat een deel van de pers en wel
licht ook een deel van de publieke opinie
zich tegen Israel heeft opgesteld. Daar
door worden opmerkingen als antisemi
tisch ervaren, hoewel ze door de schrij-
De eerste Heemschut-akties hadden veel
succes. Het waren veldtochten tegen lint
bebouwing en tegen ontsierende reclames
langs de wegen. Heemschut ontwierp de
eerste schoonheids- en welstandsverorde-
ningen, die door de provincie en gemeen
ten werden overgenomen.
De bond begon in 1923 met de uitgifte
van het tweemaandelijks periodiek „Heem
schut”. In 1933 kwam er een commis
sie die zich speciaal bezig ging houden
met „de weg in het landschap”. In 1938
kwamen er in elke provincie commissies
die het hoofdbestuur adviseren en die
waarschuwen als er monumenten of land-
schapsschoon gevaar lopen verloren te
gaan.
Er zijn vele congressen, monumenten
dagen en tentoonstellingen gehouden, zo
als tien jaar geleden de expositie „Levend
erfdeel”, die een ongekend grote belang
stelling trok. De bond gaf van 1940-1954 een
Heemschutserie uit, die bestond uit 54
deeltjes. Ze zijn al lang uitverkocht en al
leen antiquarisch te krijgen tegen zeer
hoge prijzen!
Sinds 1968 zijn er de Fibula-Heemschuts-
boekjes in populaire, handzame vorm, die
de verschillende facetten van het Heem-
schutwerk en de monumentenzorg belich
ten, stedeboekjes, boekjes over ambachten
en volkskunst en over onderwerpen die
karakteristiek zijn voor land of gewest.
Er is tegenwoordig een groeiende be
langstelling voor al wat er goed en waar
devol is gebleken op het gebied van archi
tectuur, stedebouw of landschap. Maar
Heemschut zou graag zien dat er een bun
deling van krachten komt tussen de vele
oudheidkundige verenigingen: een „Hen
drick de Keyser”, een stichting Diogenes,
De Hollandsche Molen, de Kastelenstich
ting e.d. Ze zouden samen met Heemschut
een front moeten vormen tegen plannen,
welke cultuurvormen uit het verleden zou
den verloren doen gaan.
„Inmiddels is er door een aantal joden
een geheime verdedigingsorganisatie op
gezet. Dat vind ik belachelijk. Ik heb
een paar namen horen noemen. Weer het
type mensen dat denkt dat Nederland niet
meer genoeg bescherming biedt Als je nu
al militair gaat trainen, ben je, zelfs van
uit joods standpunt, een eind op de se-
mi-fascistische weg. Vanuit een bepaalde
gevoelswereld is het te begrijpen, maar
binnen de Nederlandse verhoudingen is
het gevaarlijk. Allerlei mensen die iets
tegen joden hebben, krijgen er misschien
het gevoel door dat ze zich tegen de jood
se verdedigers moeten verdedigen.
„Het is wel zo, dat door restauratie de
huur van een oud huis voor de gewone man
onbetaalbaar wordt. U ziet dat aan het
Bergkwartier in Deventer. Erg mooi, maar
slechts mensen met een groot inkomen
kunnen zich veroorloven daar te gaan wo
nen. De oorspronkelijke bewoners zijn ver
dreven. Zo’n wijk krijgt meteen een ander
karakter. En willen die oorspronkelijke be
woners zo graag naar een andere plaats?
Helemaal niet. Kijk naar Amsterdam, waar
allerlei akties gaande zjjn van mensen die
in een buurt wonen welke gesaneerd dreigt
te worden.
Volgens eén eeuwenoud gebruik vindt
om de tien jaar telkens wanneer
het jaartal op een 1 eindigt in de
Spaanse stad Valla de herdenking
plaats van de patroon van de stad.
Een van de hoogtepunten van de fees
ten is het vormen van menselijke
torens. Het jochie „vierhoog" boven
de mensenmassa mag zeker geen last
hebben van hoogtevrees.
„De joodse gemeenschap verkeert in
een permanente crisis. De gemeenschap
is uitgedund en er zijn niet genoeg jonge
mensen meer om in een bestuur te zit
ten. Eén percent van de joodse gemeen
schap vertrekt jaarlijks naar Israel. Ze
zien hier geen toekomst meer in joodse
zin. Mensen, die zich duidelijk als jood
willen identificeren, trekken weg, want ze
vinden hier geen joodse traditie meer.
Misschien trekken sommige joden ook
wel weg omdat ze bang zijn om weer
eens weggevoerd te worden. Ze willen vei
ligheid. In de oorlog was de situatie zo
dat talloze mensen zijn verraden Naar
mijn idee is er nu een generatie jeugd,
die dat niet meer zou nemen. Men is
veel meer politiek bewust, men zal veel
eerder reageren. Het is fataal geweest
dat in de tweede wereldoorlog maar zo’n
kleine groep gereageerd heeft!”
Van oudsher kunnen mensen van buiten
de universiteit bepaalde colleges bij wo
nen. De belangstelling blijkt vooral groot
voor talen, die niet uitsluitend op hoofd
vakstudenten zijn ingesteld. Italiaans
springt er uit. Interesse komt onder meer
van zakenmensen met Italiaanse klanten,
die ook elk jaar met vakantie naar Italië
gaan.
De voorzitter van de faculteit der let
teren, prof. dr. J. A. G. Tans, zegt, dat
het Centre culturel francais enkele ja
ren geleden opgericht door de Groningse
universiteit in samenwerking met de
Franse ambassade colleges op alle
mogelijke niveaus en van verschillende
aard geeft. Universitaire colleges Ameri
kaanse letterkunde staan de laatste tijd
ook zeer in de belangstelling van niet-stu-
denten. Dat geldt ook voor de cursus
Fries voor niet-Friezen.
Maar de academie blijkt voor iemand
die er onbekend is, toch wel een drem
pel te zijn, waar men niet gem’akkelijk
overheen stapt. Vooral omdat er geen
voorlichting over mogelijkheden voor
mensen van buiten de universiteit wordt
gegeven. Want de Groninger universiteit
heeft de handen vol aan de gewone
studenten. Maar het biologisch-archeolo-
gisch instituut heeft van de oprichting
af ruim een halve eeuw geleden
nauw contact met de noordelijke bevol
king. Drie stafleden zijn tevens conserva
tor van de archeologische afdeling van
de drie provinciale musea in het noor
den. Via deze mensen komt een stuk we
tenschappelijke informatie snel voor het
grote publiek beschikbaar. Verder doen
de studiegroepen van de Drentse Prehisto
rische Vereniging en de Vereniging voor
Terpenonderzoek vaak een beroep op me
dewerking van de staf. In deze studiegroe
pen zitten amateurarcheologen, die zich
breed willen oriënteren. Het instituut
heeft ook een eigen expositie, waarmee het
zich iedere woensdagmiddag rechtstreeks
tot de burgerij wendt.
Enigszins vergelijkbaar met deze expo
sitie is het volkenkundig museum in het
Instituut voor Godsdiensthistorische
Ui
Eï
i
I
|l
"T
WMfnai Jl
V ft
Hi
'4
