indrukivehkende tvseries bij de BBC
India's strijd tegen het geboortenoverschot
MROUW
„Hendrik VIII” en Elizabeth I”: twee
H
ff
cht
op
de
i
f
4 I
- i-
ZATERDAG 24 APRIL 1971
20
Erbil
Maria Stuart
Tower
Armada
Omzichtig
O
MENT: „KONING ZIJN EN EEN KROON DRAGEN ZIET
ER EERVOL UIT. DAT IS MAAR SCHIJN, WANT WIE HET
MOET ONDERGAAN HEEFT ER WEINIG PLEZIER AAN.”
EVENZO MOET MEN CONCLUDEREN DAT HET HEEL
WAT GENOEGLIJKER IS NU VIA DE TV NAAR HET LEVEN
VAN ZO’N EEUW OF VIER GELEDEN IN ENGELAND TE
KIJKEN DAN HET INDERTIJD WAS OM ER IN VERWIK
KELD TE ZIJN.
-
1
kennend dat men Elizabeth niet ten tonele kan voeren
zonder Hendrik te noemen, van één goed gegeven er
prompt twee gemaakt. Dit betekende, dat de tv-serie
over Elizabeth een voorloper kreeg: in de gestalte van
een serie over de zes vrouwen van Hendrik VIII.
Onderzoek
Intriges
ENGELAND HEEFT ZIJN TELEVISIE-SERIE IN ZES AF
LEVERINGEN OVER HET LEVEN VAN KONINGIN ELIZA
BETH I ACHTER DE RUG. IK HEB ZE VOOR U MEEBE
LEEFD MET BEWONDERING EN AFSCHUW. BEWONDE
RING VOOR DE HISTORISCHE BENADERING EN
GELOOFWAARDIGHEID, AFSCHUW VOOR DE VER
SCHRIKKINGEN, WAAR JE DOOR DIE GELOOFWAAR
DIGHEID ZO NAUW MEE IN AANRAKING KOMT. ELIZA
BETH ZEI IN HAAR LAATSTE SPEECH TOT HET PARLE-
ELIZABETH KWAM in 1558 aan de regering. Zij
was de dochter van Hendrik VIII en diens eerste
maitresse Anna Boleyn. Nu de naam van Hendrik VIII
valt, opent zich onmiddellijk één van de meest bespro
ken episodes in de Engelse historie. De BBC heeft, er-
INDIA WORDT al jaren ge
teisterd door een constante ge-
boortengolf, die in de bewoon
bare (en vruchtbare) delen van
dit immense land reeds tot on
houdbare toestanden geleid
heeft. Nederland is, met 384 in
woners per vierkante kilometer
(begin 1970) erkend het dichtst
bevolkte land ter wereld. Maar
in de vruchtbare rivierdalen en
delta’s van India hokken nog
veel meer mensen bijeen. Men
sen voor wie in dit hoofdzake
lijk agrarische land veelal geen
werk meer te vinden is, ten ge
volge waarvan miljoenen er
langzaam maar onafwendbaar
verpauperen.
■j
•4^ i
Keith Michell als de bejaarde Hendrik VIII.
had voorgesteld, bleek volkomen met
waar-
CONRAD VAN DE WEETERING
BRITTEN AAN BEELDBUIS
als de verstrekte condooms en an
ticonceptiepillen op waren, verviel
men weer in de oude habitus van
het „ongeremde” liefdeleven totdat
er vanuit New Delhi een nieuwe
voorraad contraceptiva arriveerde.
MEER SUCCES HAD men uitein
delijk met het propageren van ste
rilisatie, hoewel ook dit aanvanke
lijk op grote weerstand stuitte. De
man, die zich liet steriliseren zou,
in de ogen van het gewone volk,
zijn „eer” verliezen en niet meer
voor „vol” worden aangezien in fa
milie- en vriendenkring. Pas toen
men, alweer via peperdure voor
lichtingscampagnes, het gehele volk
ervan doordrongen had dat sterili
satie geen vermindering van de sek
suele potentie veroorzaakt» meldden
vele Indiase mannen zich voor deze
kleine, maar radicale ingreep bij
de ziekenhuizen en sterilisatieklinie-
ken. Waarbij dan nog kwam dat
zij, als vergoeding vcor hun bereid
willigheid, na de operatie een tran-
sistor-radiootje cadeau kregen.
BIJ AL DEZE ACTIES moest de
regering met grote omzichtigheid
te werk gaan. Zij richtte zich dan
ook vooral op jonge gezinnen met
één of twee kinderen en dat is
dan ook de gezinsomvang waarbij
de geboorteplanning volgens New
Delhi beginnen moet. Overal langs
de wegen, in dorpen en op stadsplei
nen, zijn of worden grote borden ge
plaatst (foto) met eenvoudige symbo
len, om de bevolking er voortdurend
aan te herinneren dat geboortebeper
king hoe dan ook, na het tweede kind
ieders „nationale plicht” is. Inmid
dels gaat de verstrekking van con
dooms, pillen, spiraaltjes en ringen
tegen kostprijs of gratis ge
woon door, uiteraard ten koste van
miljarden „rupees” uit de bepaald
niet overvolle schatkist. Maar een
alternatief is er niet, want zonder
deze campagnes zou heel India ver
vóór het einde van deze eeuw aan
zijn overbevolking ten gronde gaan.
Glenda Jackson als de wat oudere koningin Eliza
beth I.
ELIZABETH WERD gedurende haar
hele leven achtervolgd door minnaars,
ofwel uit liefde voor haar als bijzonder
aantrekkelijke vrouw, of wel simpel
tiek opzicht meer rekening dient te
worden gehouden.
HISTORISCH GRUWELSPEKTAKEL KLUISTERT
OM HET TIJ TE KEREN lan
ceert de regering van India al sinds
jaren allerlei acties teneinde de
mensen te doordringen van de nood
zaak tot verantwoorde gezinsplan
ning. Kranten, tijdschriften, radio,
t.v. en bioscopen werden ingescha
keld bij deze campagnes, maar
aangezien er juist onder de massa
van he* volk velen zijn die lezen
noch schrijven kunnen, geen radio
of tv bezitten en nooit naar een bios
cooptheater gaan, had het allemaal
X
Hendrik VIII als jongeman met
Catherina van Aragon.
de werkelijkheid te kloppen.
HET BRITSE GEVOEL voor de
waarde van de historie speelt uiter
aard een grote rol bij de grote belang
stelling voor de series over Hen
drik VIII en Elizabeth I. Het is de
verdienste van de BBC dat zij bij de
reconstructie een hoog werkelijkheids
gehalte heeft ingebouwd meer dan
in welke andere serie ook. Dat het
spel wordt gespeeld zoals alles in wer
kelijkheid ook, min of meer, echt ge
beurd is, geeft het spel een ongelofe-
HOEWEL DE KONING het hoofd
van de kerk is, blijkt de katholieke
bisschop toch nog zoveel macht te heb
ben dat het ondervragen van afvalli
gen aan het rad en het verbranden
van zogenoemde heidenen tot de dage
lijkse bezigheden van de beul behoren.
Dit laatste gaat zelfs zover, dat de
laatste vrouw van Hendrik, Catherina
Parr, al haar vrienden en hofdames
stuk voor stuk aan dit lot ten offer
ziet vallen, en er zelf, hoewel ze al
overgebracht is naar de Tower, maar
net aan ontsnapt.
Al deze situaties zijn vertoond in de
tv-serie, welke aan die over koningin
Elizabeth voorafging. „De zes vrouwen
van Hendrik de Achtste”.
OOK VOND DE huidige hertog van
Norfolk het nodig een proces aan te
spannen tegen de producenten .(The
BBC) wegens het in een ongunstig
daglicht stellen van zijn voorvaderen.
De zaak werd terdege onderzocht door
verschillende onafhankelijke historici.
Da wijze waarop de BBC de zaken
GLENDA JACKSON, die de rol van
Elizabeth speelt, is dankbaar voor de
kans eens een enkele keer in haar
carrière niet naakt te hoeven optreden.
Zelfs in de film „The music lovers”,
waarin ze de echtgenote van Tshai-
kofsky speelde, komt een scène voor
waarin ze bloot is. Ze zei zelf: „Het
lijkt wel of ik al mijn films moet be
ginnen met de gedachte, o, God, al
weer een film die mijn moeder niet
zal kunnen gaan zien. Maar nu zal ze
tenminste van me kunnen genieten.”
DE JONGE ELIZABETH ziet deze
dingen allemaal om zich heen gebeu
ren, onder leiding van een bijzonder
eigenzinnige vader, die in zijn gewel
dige machtspositie wordt gemanipu
leerd door aan de ene kant bisschop
Gardener, die hem probeert terug te
leiden naar Rome en aan de andere
kant, Cromwell, die hem daar juist van
tracht te weerhouden.
HAAR DERDE stiefmoeder werd
onthoofd, toen Elizabeth acht was, en
wel wegens omtrouw, omdat ze uit
vrees de koning geen zoon te zullen
schenken, op aanraden van de hertog
van Norfolk, één van de hovelingen
had verleid. Daar er echter praatjes
de ronde begonnen te doen, besloot
de hertog van Norfolk om Hendrik zelf
maar van de situatie op de hoogte te
stellen, om zodoende tenminste zijn
eigen huid te redden.
lijke kracht mee, zelfs voor een Ne
derlandse toeschouwer die niet zoals
de meeste Engelsen de achtergronden
van deze geschiedenissen met de pap
lepel heeft ingegoten gekregen.
NUMMER ééN VAN die vrouwen
was Catherina van Aragon. Toen Anna
Boleyn zwanger werd van, naar Hen
drik hoopte, een zoon, die een waardig
opvolger zou kunnen worden, brak
deze met de paus van Rome, omdat
die hem geen scheiding wilde toestaan.
Hij plaatste zichzelf aan het hoofd van
de Engelse kerk en huwde met Anna
Boleyn. Het kind uit dit tweede huwe
lijk van Hendrik werd echter een
dochter. Het was Elizabeth, die bijna
drie was toen haar moeder werd ont
hoofd wegens vermeende of werkelijke
ontrouw aan de koning.
HAAR EERSTE stiefmoeder, Jane
Seymour schonk de koning wel een
zoon, namelijk Edward, maar zij stierf
in het kraambed, vermoedelijk ver
zwakt door de maandenlange ondraag
lijke vrees, dat haar kind geen jongen
zou worden.
weinig succes. Toen kwam de fase
waarin duizenden regeringsvoorlich-
ters de mensen in hun steden en
dorpen gingen bewerken. Zij brach
ten allerlei voorbehoedsmiddelen
mee en verdeelden die goeddeels
gratis onder de bevolking. Maar
DIE SERIE VAN zes afleveringen
had zoveel succes, dat zij herhaald
moest worden En de daarin gebruikte
kostuums waren zo fraai en trouw
naar voorbeelden uit de tijd geko
pieerd, dat ze. tentoongesteld in het
Victoria en Albert Museum een on
stuitbare menigte bezoekers trokken.
DE HENDRIK-FIGUUR in de serie
wordt door één acteur, Keith Michell
gespeeld, hetgeen uren en uren alleen
al aan schminkwerk kostte. Voor de
laatste aflevering was zijn make-up
zo tijdrovend en ingrijpend, dat hij
niet meer normaal kon eten zonder
zijn masker te bederven en dus regel
matig via een rietje met vloeibaar
voedsel moest worden gevoerd.
NA DE SERIE kwamen allerlei
plaatsen in Engeland die iets met het
leven van Hendrik te maken hadden
gehad, opnieuw in de belangstelling.
Regelmatig vond men in de krant be
richtjes als „Wijnkelder van Hendrik
de Achtste opnieuw geopend”, enzo
voort.
zich onder strenge bewaking ver van
Londen en brulde, toen ze het nieuws
hoorde: „Vrij, vrij, eindelijk vrij”.
Waarna ze zichzelf beloofde zich nooit
door intriges te laten beïnvloeden en
een rechtschapen koningin te zijn.
ZAGEN WE IN de eerste aflevering
van de serie de jonge prinses in ge
vangenschap en tweestrijd voor ze de
troon besteeg, in de tweede (iedere
aflevering werd door een andere
auteur geschreven) verscheen vooral
het aspect van de minnaars.
OOK HET VOLGENDE SPEL, met
als centrum de strjjd tegen de Spaanse
armada, geeft een beeld van intriges.
Noch Elizabeth, noch de Spaanse ko-
nihg Philips IL die zijn handen al vol
had met zijn strijd tegen ons land,
voelde iets voor deze zeeslag, maar
hun beider raadgevers vonden de juis
te argumenten om hun de toestemming
tot een zo waanzinnig spektakelstuk te
ontfutselen. Mocht ik enige kritiek op
de hele serie hebben, dan zou het een
bezwaar tegen een wat te grote ver
brokkeling van dit vijfde deel zijn. De
Schrijver heeft hier werkelijk te veel
willen vertonen in een te kort bestek.
Iedere aflevering duurt precies ander
half uur.
OOK DE DERDE aflevering gaat
over dit onderwerp, maar zijn in de
tweede de minnaars hovelingen, waar
bij de koningin het initiatief in han
den kon houden en het flirtspel naar
eigen believen kon spelen, in de derde,
zijn de minnaars regerende vorsten
van andere landen, waarmee in poli-
KORT DAAROP STIERF Edward
en werd Mary, de (nog steeds katho
lieke) dochter van Hendriks eerste
vrouw, koningin. Met haar kreeg bis
schop Gardener opeens weer een ge
weldige macht. Elizabeth werd als een
gevaar gezien en opgesloten in de
Tower, ook al had ze zich geïnteres
seerd getoond voor het katholicisme.
Ze zag veel van haar vrienden om
zich heen verdwijnen en wist dat ze
gefolterd en vermoord waren. Toen
haar zuster Mary stierf, bevond ze
uit liefde voor de macht. Zij is nooit
gehuwd en men noemde haar „the
virgin queen”.
Ondertussen was de ziekelijke jonge
Edward (hij had syfilis van zijn vader
geërfd) die evenals Elizabeth de Angli
caanse kerk aanhing, aan de macht ge
komen, die hij onder een regentschap
uitoefende. Daar Seymóur probeerde
invloed op dit regentschap te krijgen,
werd hij onthoofd, waarna de toen
15-jarige Elizabeth volledig instortte.
HET VIERDE DEEL gaat over de
verhoudingen tussen Elizabeth en Mary
Stuart van Schotland. Mary is katho
liek en accepteert Elizabeth niet als
erfgenaam van Hendrik de Achtste. Ze
doet alles om de Engelse koningin te
gen te werken en schuwt daarbij nocb
vergif, noch de hulp van gehuurde
moordenaars. Als Mary uit Schotland
moet vluchten, en naar Engeland komt,
weten de adviseurs Elizabeth ervan te
overtuigen dat deze vrouw levensge
vaarlijk voor haar is en opgesloten be
hoort te worden. En tegen haar zin
laat ze haar adviseurs onder leiding
van Richard Topcliffe hun gang gaan
en Mary opsluiten.
NOG IS HET NIET GENOEG. Mary
mag niemand ontvangen en zelfs geen
briefwisseling onderhouden, maar
Richard Topcliffe chanteert één van
haar vrienden zodanig, dat hij haar brie
ven onderschepte, en aan haar gerichte
post gaat brengen" en haar antwoorden
mee terugneemt (alles onder zogenoem
de diepste geheimhouding). Op deze ma-
nier komen de adviseurs achter een
komplot, waar de arme Mary in feite
niets mee te maken had, maar wel
enthousiast over was» daar zij uit naam
van Elizabeth nu niet bepaald zacht
zinnig behandeld weid.
TOPCLIFFE WEET Elizabeth dan
een bevel tot onthoofding te ontfutse
len, dat hij belooft alleen uit te vqeren
als aan Elizabeth iets zou overkomen,
maar zodra hij het door hem zozeer
begeerde papier in handen heeft, holt
hij naar de Tower en laat de dood
straf aan Maria Stuart voltrekken,
waarna Elizabeth, de kameleon, die
zich altijd wist aan te passen aan de
omstandigheden en de mensen die bij
haar waren, en die zich zelden bloot
gaf zoals ze werkelijk was, nu een
machteloze woede-aanval kreeg, meer
nog omdat ze de aan zichzelf gedane
belofte een humaan koningin te zul
len zijn niet had kunnen houden, dan
uit het verraad aan haar gepleegd.
MAAR DE LAATSTE aflevering
was weer meer dan indrukwekkend.
Ten eerste door de geweldige schmink-
prestatie (ook als ze stilzat, zat daar
werkelijk een oude koningin), ten
tweede door de enorme acteurspresta-
tie, (want als dit wezen begon te be
wegen, bleef ze een oude koningin),
maar vooral door wat die oude ko
ningin zelf geweest moet zijn, een
zwakke gevoelige vrouw, maar met
het hart en de maag van een koning,
die gewend is zijn wil door te zetten.
Als uiting van die wilskracht, beveelt
de bijna stervende Elizabeth, zittend
op haar troon, als men haar voorzich
tig aanraadt toch naar bed te gaan,
twee van haar raadsheren haar te hel
pen bij het opstaan. Als ze dan een
maal staat, jaagt ze de heren weg om
te bewijzen dat ze heus wel alleen
kan blijven staan. En dat blijven staan
lijkt wel nooit te zullen eindigen,
want ze houdt het 14 uren achter
elkaar vol, wat voor een groot aantal
van de parlementsleden die daarbij
aanwezig waren te veel is, ze vallen
flauw of in slaap.
PAS NA DIE 14 uren staan,
bij ze als een zuigeling haar vinger
in haar mond steekt waarbij haar
MAAR NU ELIZABETH (gespeeld
door Glenda Jackson). Toen haar va
der in 1547 stierf, was ze nog lang
niet aan het eind van haar verschrik
kelijke ervaringen. Haar laatste pleeg
moeder hertrouwde met Thomas Sey
mour, die met het toen 14-jarige meisje
flirtte en in haar slaapkamer binnen
drong om spelletjes met haar te doen.
Zij was bepaald niet ongevoelig voor
zijn attenties en bloosde steeds als ze
zijn naam hoorde. Nadat Catherine
Parr overleden was, vroeg Seymour
Elizabeth ten huwelijk, maar werd
afgewezen.
in haar mond steekt waarbij
hand als het ware aan haar onder
kaak bleef hangen, pas na die 14 uur,
gaat ze uitgeput zitten. En stierf kort
daarna, 69 jaar oud.
TOEN IK EEN jonge Engelsman in
verband met Elizabeth vertelde over
de serie die onze NCRV onder leiding
van Stefan Felsental en met Maria de
Booy in de hoofdrol gemaakt had,
over koningin Victoria, zei hij: „Dat
zou hier (in Engeland) niet kunnen,
daarvoor is die historie nog te recent”
Gelukkig waren „Hendrik VIII” en
„Elizabeth I” niet te recent. Ik heb er
tenminste van genoten en ik hoop dat
één van onze zuilen deze beide series
van de BBC zal willen overnemen.
Misschien de NCRV in verband met
de Victoria-reeks?
