De Jonge Generatie: film
REBEL JEF LAST
AL PROTESTEREND-
SAMO: een klein Afrikaans
savannenvolk
ontwikkeling
in
Eigenzinnige meningen over kwesties
als Misjima, Artis en Rood-China
EEN DAGJE OUDER GEWORDEN
over under ground-jeugd
■F
A
Bankrovers stelen
EDUCATIEVE TENTOONSTELLING
IN AMSTERDAMS TROPENMUSEUM
Loodvergiftiging
mogelijk door
doe-het-zelf
voornamelijk
waardeloos geld
glazuur
MAANDAG 7 JUNI 1971
1
6
DOOR GRONINGSE STUDENTEN
Identiteit
Japanse eer
Walgelijk Artis
Nog steeds actief
voor
Ontwikkelingshulp
Jef Last in zijn werkkamer in het
Rosa Spierhuis.
orl
Ht
m<
ka
ve
gT'
he
te
de
sei
ke
da
ze
lei
Oi
vr
de
co
Ui
(Van onze Amsterdamse redactie)
1 AMSTERDAM Van 80 gulden
per persoon per jaar leeft in het wes
ten van Boven-Volta, een volkje van
ruim 200.000 mensen. Aan dit volk uit
het savannengebied in het midden
van Afrika is de grote zomertentoon-
stelling van het Koninklijk Instituut
voor de Tropen gewijd. In de ruime
lichthal van het Tropenmuseum is
zeer suggestief een Samo-dorp nage
bouwd, dat verrijkt met foto’s, ge
luidsbanden en steeds wisselende
dia’s een beeld geeft van de mise
rabele omstandigheden waarin dit
volk leeft.
lemmerd door het spraakvermogen belemmerende injecties. Wat Jef Last
heeft te zeggen is toch duidelijk genoeg. „Ik word gecensureerd”, roept hij
verbolgen uit, „ik zie nauwelijks meer besprekingen van mijn recente
boeken in de kranten, ingezonden stukken worden niet geplaatst en ik krijg
ze niet eens meer terug”.
Litteratuurprijs
Ignacio Si lone
(Van een onzer verslaggevers)
LAREN Jef Last (73) is nog steeds de litteraire rebel van Nederland,
de renegaat, de man die nergens bij hoort dan bij zichzelf en zijn uitge
sproken meningen tot ergernis van velen die het niet met hem eens zijn,
met vuur en grote welsprekendheid, geschraagd door zijn enorme eruditie,
verdedigt. Maar Jef Lasts geestkracht mag dan nauwelijks gebroken zijn,
hij mag nog steeds Neerlands letterkundige lastpost nummer één worden
genoemd, lichamelijk wil het niet meer zo vlotten. Allerlei kwaaltjes, die
zijn leeftijd tekenen, kwellen hem en de ochtend dat wij hem in zijn kamer
in het Larense Rosa Spierhuis spraken, werd hem het praten nogal be-
(Van onze correspondent)
GRONINGEN „Werken is slaver
nij”, zegt een ex-leerling van de Gro
ninger kunstacademie. Hij is iemand
die de maatschappij de rug toekeerde
omdat hij er volkomen vervreemd
van is geraakt. Geen vrienden, geen
sociaal contact, teruggeworpen op
zichzelf. Een „drop-out” wordt hij met
een eigentijds woord genoemd. De
jongen werd geïnterviewd en gefilmd
door een lid van de projectgroep van
het Instituut voor Sociale en Bedrijfs
psychologie van de Groningse univer-
siteit. Deze vier psychologen een
hoogleraar en drie studenten zijn
de makers van het werkstuk „De
Jonge Generatie”, een audio-visuele
(voornamelijk op beeld en geluid ge
baseerde) onderwijsproduktie.
99
9^
i
1
ki.
er
da
Al
toi
rm
de
d<
st
g<
di
vs
g-
te
ai
di
bi
tei
en
vo
bh
bil
ba
ve
kli
bi
M>
rm
zu
Tc
dr
vl
b
VI
W
zi
al
rr
Vi
b
d
si
t<
t<
P
1<
De eer, dat is de kwintessens van de
hele zaak en daaruit moet je ’t gedrag
van Misjima ook verklaren. Hij is door
de pers als een militante en reactionaire
De bekende Japanse schrijver Yukio
Misjima, die naar het voorbeeld van
de oude samoerais zelfmoord pleegde
in naam van de eer van Japan. Hier
spreekt hij tijdens een bestorming
door jongeren vanaf een balkon in
een kamp voor opleiding tot militaire
„zelfverdediging”. In plaats van een
gecamoufleerd leger, pleitte hij voor
een officieel Japans leger. Om zijn
protestactie kracht bij te zetten
pleegde hij onmiddellijk na zijn rede
voering zelfmoord.
uit de zuiverste lucht van de bergen in
de meest door autostank verpeste stad van
het land.
Strijd tegen racisme. De remonstrantse
broederschap zal 2000 storten voor uit
voering van het programma van de we
reldraad van kerken ter bestrijding van
het racisme. Dat heeft de algemene ver
gadering zaterdag in Amsterdam met
overgrote meerderheid besloten,
De Witte Paters hebben in het land van
de Samo met medewerking van de katho
lieke werkende jeugd, de Stichting Neder
landse Vrijwilligers, de NOVIB en de di
rectie Internationale Technische Hulp een
centrum voor landbouwkundige vorming
De dorpswever bij het Samo-volkje.
zoals de seizoenen. Als iemand dood gaat
heeft hij er geen zin meer in, zegt men,
na een tijdje wordt hij dan weer geboren
om het nog eens te proberen.
Het instituut voor de Tropen wil meer
betrokkenheid van de bevolking van ont
wikkelde landen bij de problematiek van
de volkeren in ontwikkelingslanden. Met
deze tentoonstelling, waar de Semo model
staat als representatief voor de problemen
van de savannen-bewoners, doet het insti
tuut een poging om dit ideaal te bereiken.
Laat ze bij Artis naar Amerika kijken
en naar Duitsland, waar ze tenminste
naar alternatieven voor dierentuinen zoe
ken. In Duitsland zijn op dat gebied al
veel hervormingen tot stand gebracht. Die
rentuinen worden zoveel mogelijk buiten
de steden, in de vrije natuur tot stand ge
bracht. Waarom kan Artis ook niet ver
huizen naar bijvoorbeeld het Amsterdam
se bos of het Spaamdammer bos.
PARIS, (AP). Aan de Italiaanse schrij
ver Ignacio Silone is de „Grand Prix
Mondial Cino del Duca” voor het jaar
1971 toegekend, aldus is te Parijs bekend
gemaakt.
De prijs, groot 150.000 francs eert wijlen
Del Duca, hoofd van een grote uitgeverij
in Frankrijk, en wordt gegeven aan een
schrijver wiens werk op letterkundig of
wetenschappelijk gebied kan worden be
schouwd als een boodschap tot de mens
heid.
Tot vorige prijswinnaars behoorden de
Oostenrijkse geleerde Conrad Lorentz en
de Franse toneelschrijver Jean Anouilh.
Hoe verzin je *t: een dierentuin op
één kilometer afstand van de IJ-tunnel,
waaruit giftige benzinedampen van lange
files auto’s opstijgen. Apen worden na an
derhalf jaar al impotent; schildpadden
sterven als ratten, omdat de grond te
hard is; olifanten lijken er op te nauwe
schoenen rond te lopen en de volières
Amerikaanse onderzoekingen hebben aan
getoond, dat, al maak je de volières nog
zo groot, roofvogels daarin na één jaar
al tekenen van krankzinnigheid beginnen
te vertonen.
„Het savannen-gebied is arm en zal al
tijd arm blijven”, zegt dr. J. Broekhuyse,
die een groot aandeel heeft gehad in de
samenstelling van de tentoonstelling, „er
zitten vrijwel geen bruikbare mineralen in
de grond en de transportkosten zouden te
hoog zijn om de exploitatie ervan winst
gevend te maken”.
LONDEN (Reuter) Een kennelijk zeer
goed voorbereide bankoverval in het cen
trum van Londen heeft de daders in hoofd
zaak een grote hoeveelheid waardeloos
buitenlands geld opgeleverd. Een bankbe
diende werd in een been geschoten. De
tien gemaskerde overvallers wisten te ont
komen.
De overval gebeurde toen vier bank
employé’s zakken met geld uit een gepant
serde bestelauto overbrachten naar het
computercentrum van een bank. De ge
maskerde mannen maakten zich meester
van deze zakken, waarin voornamelijk bui
tenlandse bankbiljetten zaten die waren
geperforeerd omdat zij vernietigd zouden
worden. In de zakken zat ook voor een nog
onbekend bedrag aan goed geld. Dit was
echter niet veel in verhouding tot de hoe
veelheid die zich nog in de bestelauto be
vond. „Als zij de bestelauto hadden ge
forceerd, zouden zij er van door zijn ge
gaan met een fortuin”, aldus een woord
voerder van de politie.
(Van onze medische medewerker)
HAARLEM. Het gebruik van aarde
werk in het huishouden neemt de laatste
tijd weer in populariteit toe. In vrijwel
alle landen bestaan van oudsher voor
schriften of wetten ter voorkoming van
loodvergiftiging tengevolge van loodgla-
zuren die op eet- en drinkgerei zijn aan
gebracht. Dat loodglazuren niet voor deze
gebruiksartikelen gebruikt mogen wor
den, weet elke bona fide pottenbakker,
maar het is de vraag of elke amateur-
pottenbakker hiervan wel is doordrongen.
Er zijn voorgesmolten „fritten” in de
handel, die vooral voor deze amateur-
pottenbakkers gemakkelijk te verwerken
zijn, en deze fritten zijn dikwijls niet
veilig omdat ze loodoxyden kunnen be
vatten, zónder dat dit op de verpakking
vermeld hoeft te zijn. Er komen (dode
lijke) loodvergiftigingen voor ten gevolge
van loodhoudende verf, en ook doordat
dergelijk aardewerk gebruikt wordt om
er bijvoorbeeld vruchtesappen in te be
waren. In ons land, en ook in andere
landen, worden van tijd tot tijd ernstige
loodvergiftigingen beschreven, die na
lang speurwerk hierop blijken te berus
ten. Zo werd in het New England Journal
of Medicine een dodelijk geval van lood-
intoxicatie beschreven bij een tweejarig
kind dat wekenlang appelsap had gedron
ken uit een kan van aardewerk. Dit sap
bleek achteraf na drie uur 157 milligram
lood per liter te bevatten en had ook het
vierjarig broertje vergiftigd dat geluk
kig herstelde.
Na de inleiding spitst het project zich
toe op het vraagstuk van de identiteit
van de jongeren („Wie ben ik, waar sta
ik, wat moet ik kiezen?”) veel aandacht
is hierbij besteed aan verschillende jeugd
bewegingen (Hitler jugend, padvinders,
jeugdige natuurvorsers).
Het derde en langste onderdeel heeft be
trekking op de sub-cultuur, dat moeilijk
definieerbare verzamelbegrip voor jonge
ren die zich uit onbehagen over de samen
leving een eigen levenswijze creëren. Hier
in ondermeer opnamen van hippies, no
zems en provo’s.
De Groninger sociaal-psycholoog prof.
Hutte vertelde dat de projectgroep bij de
presentatie van haar werkstuk hier en
daar naar kunstzinigheid heeft gestreefd.
Als u geoefend bent daarop acht te slaan,
zult u beeldrijm zien, contrastwerkingen
en merkwaardige collages.
Hij zei verder ondermeer, dat met „De
Jonge Generatie” beoogd wordt te wijzen
op de noodzaak dat zowel jóngeren als ou
deren betekenis toekennen aan het geva
rieerde gedragspatroon van de 17- tot 25-
jarigen.
Over Misjima, van wie Last veel heeft
vertaald en die hij in Nederland heeft ge
ïntroduceerd, heeft hij het hart vol. „Al
mag Kawabata dan de Nobelprijs heb
ben gekregen, voor de Japanners zelf is
Misjima een veel groter schrijver. Ikzelf
kende Misjima vrij goed en daarom ver
onderstelde ik al dat zijn dood niet kon
kloppen met de berichten daarover van
de massamedia. De zaak moést anders
zitten en de speech, die hij vlak voor zijn
zelfmoord uitsprak en die ik met enorm
veel moeite in handen heb gekregen, wijst
daar ook op”.
„Luister, niet alle zelfmoorden in Japan
kan je harakiri noemen. Het merendeel
van de 24.000 zelfmoorden die er jaarlijks
in Japan zijn, zijn de „gewone” zelf
moorden, seppagu heet dat. Harakiri is in
feite uitsluitend weggelegd voor de sa
moerais, de historische verdedigers van
Japan, die tot aan de opkomst van het
fascisme uitgerust waren met twee zwaar
den: één voor de verdediging van zichzelf,
de ander voor wraking van de eer.
1
Aardewerk wordt niet alleen om esthe
tische reden geglazuurd, maar ook om
dat het zelf poreus is en door het glazu
ren waterdicht wordt gemaakt. In deze
glazuurmengsels bevinden zich, naast sili
cium- en andere oxyden, ook metaal-
oxyden. Nadat die mengels op het aarde
werk zijn aangebracht wordt glazuur ge
vormd door tot een temperatuur van
700 tot 1000 graden Celsius te verhitten.
Wanneer er loodoxyde of menie als be
standdeel van het glazuur wordt toege
past daalt het smeltpunt, zodat dan ge
makkelijk goede resultaten worden ver
kregen en sommige „fritten” zijn op deze
wijze vervaardigd. Uit een desbetreffend
(Amerikaans) onderzoek van 117 stuks
willekeurig gekocht aardewerk en van
147 niet-commercieel verkrijgbare gla
zuurmengsels die voor standaardpotten
waren gebruikt, bleek de helft een te
hoog loodgehalte te bevatten. Voorzichtig
heid is hier dus wel geboden.
Jef Last zit nu twee jaar in het Rosa
Spierhuis in Laren. Hij schreef er een
boek over de culturele revolutie in Rood-
China, „vuurwerk achter de Chinese
muur”. Hij is zeker al zo’n twintig jaar
bezig met een studie over de grootste
schrijver van het nieuwe China, Loe Sjuun.
Hij schreef er o.m. een dissertatie in het
Duits over. Voorts rolde er nog een ven
slag uit zijn handen over het feit dat het
eiland Formosa zestig jaar lang een Ne
derlandse kolonie is geweest. „Wist u dat?
Dacht ik al, niemand weet het”.
Als de lichamelijke kwaaltjes de rebel
niet hadden geplaagd, was hij al wegge
gaan uit Laren. Hij vindt het er maar
een saaie boel. „Ik zie niemand”, klaagt
hij, „ik had gedacht dat Laren een kun
stenaarsgemeenschap was, maar het is
meer een Amerikaans slaapdorp. Het lijkt
wel alsof ik al op het kerkhof zit...”
Overigens hield ik kortgeleden in dit
huis nog een tentoonstelling van mijn
schilderwerk, want schilderen is mijn gro
te hobby”.
Hij herinnert eraan, dat hij bezig is
met zijn memoires. Het eerste deel is af,
maar moet nog op namen en jaartallen
worden nagekeken. Aan deel twee is hij
nu bezig en deel drie volgt. Boek één gaat
hoofdzakelijk over het oude Den Haag en
eindigt in 1918. „Tijd der zekerheden”
heet het. Deel twee heet „Tijd der illu
sies” en gaat ondermeer over de opkomst
van het fascisme en allerlei andere bewe
gingen. En deel drie gaat over „onze tijd”
„Wanneer mijn memores uitkomen? Daar
heb ik geen enkele kijk op. Ze moeten bij
Wolters verschijnen en zullen wel bekort
moeten worden”.
Rebel Jef Last torpedeert in felle be
woordingen de actie Artis moet blijven”
Hij toont zich een fervent tegenstander
van de hoofdstedelijke dierentuin, die hij
een „verschrikkelijk moordenaarshol”
noemt.
„Artis is een afschuwelijk en wagelijk
iets. Kinderendacht u dat die iets
leerden van een vogeltje op een stokje?
Geen pest, meneer! Het enige streven
van de Artisleiding is er voor te zorgen
dat een bepaald beest over een jaar of
twee nog achter de tralies zit. Het komt
„De Samo leeft vrijwel uitsluitend van
de landbouw en het welslagen van de
oogst is volkomen afhankelijk van de re
genval die in dit gebied zeer summier is.
Het klimaat is droog en heet en steeds
meer mensen trekken naar de grote ste
den in bijvoorbeeld Ghana om daar geld te
verdienen. Door de aanwezigheid van blan
ken in hun land hebben de Samo begre
pen dat zij niet de enige echte mensen
waren, opgenomen in het systeem van de
schepper Lawa. Door de confrontatie met
andere culturen hebben zij ontdekt dat er
een comfortabeler manier van leven be
staat. Vele Samo’s vinden nu ook dat het
leven in de savanne primitief is en on-
dragelijk.
Het team, bestaande uit prof. dr. H. A.
Hutte, hoogleraar sociale psychologie en
de studenten Dia Dijkstra, Bert Schipper
en Ans Kessens, dat „De Jonge Generatie”
voor onderwijsdoeleinden onder de loep
nam, schreef het scenario en de teksten,
koos de muziek en verzamelde het docu
mentatiemateriaal. De centrale dienst voor
beeld en geluid van de rijksuniversiteit in
Groningen verzorgde de techniek. Deze
produktie kwam voorts tot stand met be
hulp van filmfragmenten uit verschillende
archieven.
figuur voorgesteld en dat was hij zeker
niét. Kijk, het doel waar een Samoerai in
zjjn leven naar streeft, houdt geen per
soonlijk succes in, maar is voor de volle
honderd procent gericht op het doen van
je plicht. Dat is ook het geheim van de
opkomst van Japan.
Daarom lopen ook alle drama’s in de
Japanse litteratuur slecht af. Voor de Ja
panner is de eer het allerhoogste ideaal,
het is een soort catharsis voor hem. Na
het verdrag dat het verslagen Japan met
Amerika afsloot, verplichtte dit land zich
er geen leger meer op na te houden. Ja
pan is dan ook het enige land ter wereld,
dat officieel geen leger bezit. In de „op
gelegde” grondwet komt het bestaan van
een armee zelfs niet voor. Luxemburg
heeft zijn ministerie van defensie, maar
Japan heeft het niet. Dat is echter alle
maal schijn. Natuurlijk heeft Japan wel
een leger, maar dat is een verkapt, een
verborgen leger, getooid met namen als
visserij politie, zelfverdedigingskorps en
weet ik veel meer. Japan wil er niet open
lijk voor uitkomen dat het wel degelijk
soldaten bezit, want anders wordt grote
broer Amerika boos.
Dat was één van de dingen die Misji
ma dwars zat. Hij vond de ontkenning dat
Japan een leger had een wereldgroot be
drog, een zaak die de hele Japanse na
tie schade aandeed. Er waren nog meer
zaken die er volgens Misjima op wezen,
dat Japan naar de haaien zou gaan. Vol
gens de zen-moraal moeten Japanners een
voudig zijn en hun plicht doen, maar ze
glijden daarentegen af naar het materia
lisme. Het begrip heilig houdt ook de
schoonheid van het land in, maar Japan
vervuilt al even hard als de rest van de
wereld. Het wordt zó verschrikkelijk vies
en smerig dat er bijvoorbeeld in water,
waar vroeger parels werden gedoken,
niet eens meer kan worden gezwommen.
Dat is het waar Misjima tegen protes
teerde. Een samoerai, zoals Misjima, mag
wel protesteren, maar hij is géén opstan
deling. Hij blijft trouw aan de keizer,
ook dat is hem in handen gelegd. Dus
schreef Misjima een protest-in-dichtvorm
en zette een streep onder dat protest door
zich het leven te benemen. En nu komt
de clou: Wat Misjima schreef, dat komt
overeen met de gedachten van erg veel
andere Japanners. En daarom wordt er
over Misjima wel in het geheim veel ge
praat, maar officieel niet meer over hem
geschreven. De Japanse overheid is
doodsbang voor een kettingreactie...”
opgezet. Nederlandse vrijwilligers leren de
Samo ploegen en gebruik maken van an
dere moderne hulpmiddelen, waardoor de
landbouwproductie verviervoudigd kan
worden. Indien dit op grote schaal ge
beurt, kan de levenstandaard op den duur
worden opgevoerd tot 800 gulden per per
soon per jaar, het tienvoudige dus van het
huidige niveau.
Op 20 modelboerderijen worden jonge
Samo-boeren opgeleid. Na voltooiing van
de opleiding krijgen zij voldoende krediet
om zich met een nieuwe uitrusting in het
dorp van herkomst te vestigen. Slechts
vijftien procent van de jongeren in het Sa-
mo-gebied krijgt onderwijs, de oudere ge
neraties zijn vrijwel geheel analfabeet. Er
zijn plattelandsscholen gesticht met een
opleiding van drie jaar waar jongelui van
hun twaalfde tot hun zestiende jaar lezen,
schrijven en rekenen leren en verder Frans
(de officiële taal van Boven-Volta) en
vooral elementair landbouwonderricht.
De grote kindersterfte bij de Samo er
zijn moeders die 17 kinderen het levens
licht hebben doen aanschouwen en daar
van slechts twee volwassen zien worden
is geen reden tot droefenis. De wereld
van de doden is niet het einde, maar
slechts een tijdelijke verblijfplaats in de
cultuur van de Soma. Levenden en doden
vormen een gesloten eenheid. Mensen zijn
sterfelijk maar worden herboren in het
ritme van de generaties, zich herhalend,
z „"(rf 4 9:
A
o
s
j» j
