Op Kerkbeekschool in Heemskerk
o
UNIEKE ONDER WIJSEXPERIMENTEN
IN DE IJMOND
Flexibele school op weg naar
het Jenaplanonderwijs
SCHOOL ZONDER ZITTENBLIJVEN
1
Enthousiast
onderwijs-
team
ir
f
-1
af
0<
m J
r fllllll
O w s
wBftWOWi
F A
DI
4
DINSDAG 22 JUNI 1971
BS 'yN,
(Van een onzer verslaggevers)
11;
Wijkschool
Zelfstandig
Ritmisch plan
i
Interesse
IJ
kam
pen
sted
mige
zo 1
wati
min
kun
sche
thar
den
de 5
altij
redt
den extra gelden beschikbaar gesteld voor bijvoorbeeld
de aanleg van documentatiecentra en in talrijke com
missies zijn verlaging van de leerlingenschaal, opleiding
van onderwijzers enzovoorts dagelijkse onderwerpen
van gesprek geworden. De onderwijsvernieuwing is in
Nederland langzamerhand op gang gekomen.
Doelstelling
HEEMSKERK Onderwijsvernieuwing is in. Op veel
lagere scholen wordt tegenwoordig voorzichtig geëxperi
menteerd met onder meer groeps- en projectonderwijs,
individualisatie en wereldoriëntatie. Door het rijk wor-
Niveaugroepen
IIHIHIII
i
fc -
tF' 1’ I
1
s
Here
leiding geven, maar veel aan de initia
tieven van het kind overlaten.
Al zeven jaar lang worden op de Kerkbeekschool in Heemskerk ingrijpende en veel
omvattende onderwijsexperimenten gehouden, die zonder meer uniek zijn voor de
IJmond en waarvan men zeker kan stellen dat hier sprake is van onderwijsverbete
ring naast onderwijsvernieuwing. In de school aan de Carel van Manderstraat vallen
onmiddellijk uiterlijke organisatievormen als indeling in stam- en niveaugroepen op,
alsmede onder- en bovenbouw, inbreng van ouders, enzovoorts. Veel belangrjjker is
echter de geheel nieuwe doelstelling van deze lagere school, namelijk: „In een daar
voor geschikt leef- en werkklimaat het vormen van jonge mensen, die later vrij
willig de bereidheid zullen tonen meer taken op zich te nemen teneinde constructieve
bijdragen te leveren tot de oplossing van de problemen van hun tijd”.
Om dit te realiseren is het werk- en leef
klimaat op school, volgens de heer Van
Grasbeek erg belangrijk. Hij wil dat het
kind zich op school net zo natuurlijk en
ontspannen gedraagt, als het thuis of op
straat doet
Het onderwijzersteam van de Kerkbeek
school wil dat de regels, die in de school
gelden, niet van bovenaf opgelegd zijn,
maar dat het kind eerst' zelf de noodza
kelijkheid van leef- en werkregels heeft
ervaren in de groep. Later moet het dan
met andere jongens en meisjes komen tot
een formulering van regels, volgens wel
ke het kan werken en leven in de school.
„Advocaatje ging op reis, tiereliere-
ly. JOok de muzieklessen wor
den in de kring gegeven.
de groepen. De kinderen constateren zelf
wat er fout en goed is en proberen dit
te verbeteren. Het fijne is dat de onder
wijzer daarbij als een gelijke van de kin
deren optreedt. Ook hij zit in de kring
en moet, net als iedereen, zijn beurt af
wachten. De eenmaal vastgestelde regels
gelden voor ieder en worden zo goed mo
gelijk in acht genomen. Bij overtredingen
kan de onderwijzer ingrijpen, maar meest
al worden door de groepen zelf maatre
gelen ter voorkoming genomen.
We veranderen al zeven jaar lang. Niet
om het veranderen zelf, maar omdat we
samen door onze ervaringen en de team
besprekingen wel tot wijzingen moeten ko
men. Ik geloof persoonlijk dat dit de vorm
van onderwijs is, waar elke school naar
toe moet. Hoewel je daarvoor wel tijd no
dig hebt, want een Jenaplanschool maak
je niet, die groeit!”
m
w
Er
over
voor
sche
won
wat
ckr
een
niet
D(
w<
pi'
ge
on
ve
8
3
A
IJ]
de
ov
va
Ee
ee
pr
N
aa
ai
g«
b(
la
V
c
e
1,
Zi
K
12
di
1c
01
h
h
Vi
V
a,
a
g
k
d
Verder worden er op de Kerkbeekschool
regelmatig ouderavonden gehouden en het
zeer actieve oudercommité zorgde er dit
jaar voor dat binnenkort gestart kan wor
den met de bouw van een nieuwe aula,
die een verbinding zal vormen met de
naast de Kerkbeekschool gelegen kleuter
school „De Kwilsctaartjes”. „Dat is reuze
fijn”, vindt de heer Van Grasbeek. „Niet
alleen omdat onze school daarmee een
welkome uitbreiding krijgt, we hebben
tenslotte maar zeven lokalen en een docu
mentatiecentrum, niets eens een gymnas
tiekzaal! maar ook omdat die hoogst
noodzakelijke verbinding tussen kleuter
en basisonderwijs gelegd kan worden, zo
dat de kleuters, net als bij Petersen in
Jena, in de schoolwerkgemeenschap kun
nen worden opgenomen”.
De kinderen blijven drie jaar in een
stamgroep, waar gewerkt wordt volgens het
zogenaamde ritmisch werkplan. Het ge
bruikelijke lesrooster is op de school in
Heemskerk afgeschaft. Daarvoor in de
plaats laat het onderwijzersteam de leer
stof verwerken volgens vier vaste metho
den, namelijk: gesprek, werk, viering en
spel. Elementen die in het dagelijks le
ven ook terugkeren. Aan de hand van het
ritmisch werkplan is toch een rooster op
gesteld. Het spelelement komt bijvoor-
Het hoofd van de 250 leerlingen tellende
Kerkbeekschool vindt de nieuwe organisa
tie ondergeschikt aan de doelstelling. „Wij
willen geen mooie prestaties of schitteren
de cijfers,” zegt hij. „Wij willen onze leer
lingen niet klaar stomen voor het voort
gezet onderwijs of na zes jaar lagere
school een keurig getuigschriftje in de
handen drukken. Op onze school willen wij
de kinderen nu leren zich later in dienst
te stellen van de ander, zijn kennis en
vakanschap uit te buiten en een compro
mis te sluiten tussen eigenbelang en het
belang van anderen.”
In het documentatiecentrum van de
Kerkbeekschool kunnen de jongens
en meisjes aan de hand van een carto
theek boeken over allerlei onderwer
pen opzoeken. Zij kunnen ook over
honderden dia’s beschikken.
Hier in een van de vele hoekjes van
de Kerkbeekschool zijn een paar jon
gens en meisjes van een stamgroep
dia’s aan het bekijken. Het oudste
meisje geeft instructie, de anderen
letten geïnteresseerd op.
beeld tot uiting in de gymnastiek- en be-
wegingslessen, de viering in de dagope
ningen. Het gesprek vindt plaats in groep
of kring en het werk wordt voorbereid en
verricht in de instructiegroepen.
di
tü
h«
m
h<
st
m
D
V.
„Daarom is de gezinssituatie nagebootst
in school door stamgroepen te creëren,
waarin kinderen van verschillende leeftij
den, maar ook van verschillende aanleg
samenwerken. Ze helpen elkaar, hetgeen
overal, in het gezin en op het werk, ge
beurt,” vertelt teamleider Van Grasbeek.
De Kerkbeekschool heeft vier stamgroepen
voor de onderbouw met kinderen in de
leeftijd van zes tot negen jaar (klas één
tot en met drie) en eveneens vier boven
groepen, waarin kinderen samenwerken
met leeftijden van vierde-, vijfde- en zes-
deklassers.
„U begrijpt dat wij met deze opzet ner
gens methoden kunnen vinden die een
bandentheek. Hier schrijven twee
meisjes een dictee op band in hun
schriften.
Schoolradio-uitzendingen, dictees en
zovoorts worden op geluidsbanden
opgenomen en opgeslagen in een
Zo worden in de stamgroepen op de
Kerkbeekschool regelmatig kringbespre-
kingen gehouden over het wel en wee van
Niet alle stof kan op deze manier wor
den verwerkt. Rekenen wordt op de Kerk
beekschool gedaan in niveaugroepen, om
dat het bij dit vak gemakkelijker is de
leerstof voor wat de gezamenlijke instruc
tie betreft, te laten verwerken door een
groep kinderen, die allemaal aan hetzelf
de deel van de rekenstof bezig zijn. Op
vaste uren in het ritmisch werkplan ver
laten de kinderen de stamgroepen en ko
men in één van de twaalf niveaugroepen
rekenen, waarbij de onderwijzers wel aan
heel de groep instructie geven, maar het
kind individueel weer verder aan zijn ta
ken werkt.
Een geheel ander probleem vormen de
eerste-klassertjes, die zich zo maar van de
kleuterschool aan de werk- en leefgemeen
schap van de Kerkbeekschool moeten aan
passen. Dat is natuurlijk alleen mogelijk,
wanneer de kinderen kunnen lezen, schrij
ven en rekenen. Een onderwijzeres neemt
in het begin van het eerste schooljaar deze
kinderen voor zogenaamde inscholingscur-
sussen twee uur per dag apart. De rest
van de dag draaien deze jongens en meis
jes normaal mee in de onderbouwstam-
groep, waar ze door de ouderen enorm
worden geholpen en gestimuleerd.
„Door deze nieuwe groepsindeling, de
sfeer en de flexibiliteit van de school ko
men kinderen tot veel kritischer denken”,
vindt teamleider Van Grasbeek. „Ze be
reiden zelf spreekbeurtjes voor, beantwoor
den vragen en opdrachten, verzamelen
artikelen over diverse onderwerpen en
verwerken de stof ook weer in handenar-
beiduren.
Bij een bezoek aan de Kerkbeekschool
lijkt alles anders te gaan dan op een „nor
male” lagere school. In het schoolgebouw
zijn overal hoekjes ingericht, waar kinde
ren in groepjes dia’s bekijken, met elkaar
een toneelstukje voorbereiden, een verslag
van een kringbespreking uittikken of in het
documentatiecentrum die in de aula ge
vestigd is, materiaal voor een project op
zoeken. In de klassen vinden kringbespre-
kingen tussen de kinderen plaats en weer
ergens anders stencillen twee jongens een
lesprogramma.
Alles krioelt door elkaar, toch heerst er
geen chaos. De kinderen zijn enorm zelf
standig en gaan hun eigen weg, waarbij
de onderwijzers en onderwijzeressen wel
En maar blokken. Regelmatig komen
in het ritmisch werkplan zogenaamde
blokuren voor en krijgen de leer
lingen gelegenheid de leerstof indivi
dueel te verwerken.
Het onderwijzersteam van de Kerkbeek
school laat het niet bij deze mooie woor
den. Er wordt keihard en enthousiast ge
werkt in de schoolgemeenschap, die door
teamleider F. van Grasbeek na veel aar
zeling wordt genoemd: „Flexibele school,
op weg naar het Jenaplanonderwijs.”
De beginselen van het Jenaplanonderwijs
zijn vastgelegd door de Duitse hoog
leraar Peter Petersen, die in 1923 in
de Duitse stad Jena begon met een aan
tal experimenten op een universiteits-
school. Zijn ideeën drongen pas in 1959 tot
Nederland door, toen de „Werkgroep Je-
naplan” werd opgericht. In 1964 werden
zijn beginselen voor het eerst op de Ne-
beetje bij het Jenaplanonderwijs aanslui
ten. Het onderwijzersteam is buiten de
schooluren vele uren bezig zelf methoden
te maken en vooral aangepaste leermid
delen. „We werken ons blauw”, zegt Van
Grasbeek. „Op deze manier gaat deze on
derwijsverbetering werkelijk over onze
ruggen. Het is zo niet lang vol te houden”.
Het is wel zo dat de ouders, die volgens
de heer Van Grasbeek enorm bij de school
betrokken zijn, assisteren en alle hulp
bieden die er mogelijk is. Op dinsdag- en
donderdagavonden zijn grote groepen va
ders en moeders in de school bezig met
de vervaardiging van leermiddelen, het
stencillen van lessen en andere werkzaam
heden. Donderdagmiddag zijn veel ouders
in de Kerkbeekschool te vinden, waar zij
assisteren bij de handenarbeid. De kinde
ren hebben in hun keuzegroepen een scala
van mogelijkheden als bloemschikken,
schaken, glas buigen, boetseren, enzo
voorts. Veel vaders werken mee door in
de stamgroepen, ook weer als kringpart-
ner, iets te komen vertellen over hun be
roepen.
„Een ieder is enthousiast over onze
school”, vertelt teamleider Van Gras
beek tenslotte. „De kinderen de ouders,
wij zelf natuurlijk, de inspectie. Vaak
worden we door mensen van buiten de wijk
opgebeld met het verzoek of hun kinderen
kunnen worden geplaatst. We willen ech
ter geen eliteschool zijn. De Kerkbeek
school is een gewone wijkschool, waar heel
veel geëxperimenteerd wordt.
derlandse Hervormde Gemeenteschool aan
de Laan van Nieuw Guinea in Utrecht toe
gepast. Heel langzaam zijn meer scholen
aan de experimenten van Petersen begon
nen en op het ogenblik telt Nederland ne
gentig schoolgemeenschappen, waar dage
lijks zeshonderd onderwijzers en onderwij
zeressen volgens het Jenaplan werken.
De Kerkbeekschool heeft verder de
jaarlijkse vaste leerstofbehandeling ge
heel losgelaten. „Wij willen de kinderen
niet meer af schepen met boekjes, maar de
wereld werkelijk in de school brengen
door het kind zelf onderwerpen te laten
aandragen. Daardoor krijg je een enorm
stuk geïnteresseerdheid, omdat het kind,
zoals het in zijn eigen wereldje leeft, in
contact gebracht wordt met dingen die
wezenlijk voor hem zijn. Het kind kan van
zichzelf uit vragen stellen, waarop het
antwoord wil geven; liever nog moet ge
ven”, aldus teamleider Van Grasbeek. „De
onderwijzer stimuleert en coördineert hier
bij alleen maar. Het kind verricht het
grootste deel van het werk.
Allerlei onderwerpen die bij de kinde
ren in de belangstelling staan, worden be
handeld. Het geven van bijvoorbeeld aard
rijkskundeles, zoals dat nog op de meeste
scholen gebeurt met in de vierde klas Ne
derland, in de vijfde Europa enzovoorts,
is geheel afgeschaft.
Op de Kerkbeekschool worden vandaag
de molens van Nederland behandeld, mor
gen de ontwikkeling van het verkeer door
de eeuwen heen en later weer schelpen
op het strand. Er wordt dan geen les
gegeven over schelpen, maar met schel
pen.
„Door al deze dingen leren zij traps
gewijze de problemen te onderkennen, in
formatie op te sporen, de gegevens te be
grijpen en dan wat het belangrijkste is het
vormen van nieuwe informatie door het
analyseren, vergelijken en combineren
van de gevonden kennis”.
VWM.M.-.'
w# yy
Sis
n
.«ft! 1 Jtjy
