DILETTANTEN
VAN DIEVER
SHAKESPEARE
DEZE ZOMER DRIEKONINGENAVOND
RIENTS GRATAMA
TONEEL-
notities
SPELEN „HUN”
P
ontrouw zonder
nostalgie aan
14
Friese erfdeel
I»
O
h I
b i
lI
h/1
h «,i
ZA1
ZATERDAG 17 JULI 1971
Erbij
Liefdesscènes
De Quay
Spanning
Lijfspreuk
(Van een medewerker)
Schrik
Sfeertje
f'"
'1
Amateur-toneelspeler Na
ber wordt geschminkt voor
zijn rol in Driekoningen
avond.
c'
u.
TJ IENTS GRATAMA (39) kom
je steeds vaker tegen in Hol
land. De Friese cabaretier is
het daar helemaal aan het maken.
Niet zelden is hij in de ether, heeft
een radioprogramma (Mobiel van
de AVRO) en mag zijn programma
„Knollentuin” op het scherm pre
senteren. Het Friese volksdeel
heeft hem zo langzamerhand ver
geven dat hij het verderop heeft ge
zocht. De lichte wrok heeft plaats
gemaakt voor trots, want Rients
Gratama telt mee in de kopgroep
van prominenten. Het steeds meer
cabaret-bewuste Nederland lust
hem wel.
F J
-w
Rients Gratama als scherts-excellentie.
F
de aandacht getrokken.
TONY VAN DER MEULEN
De allereerste keer wilde ik hele-
S.K.
•t
taal geslagen. Het was gewoon artistie
ke dadendrang. In Friesland hebben ze
een haat-liefdecomplex. Dat zijn din-
Rotterdam en ook de „Kleine Comedie”
in Amsterdam is in afwachting.
RIENTS GRATAMA kreeg zijn be
hoefte aan de planken van thuis mee.
maal niet meespelen, ik durfde niet.
Ik had niet het lef om voor een dui
zendkoppig publiek te gaan staan en
m’n mond open te doen. Dat zou ik
niet durven.
IK KWAM ACHTER een vracht
betontijzer te zitten, waar ik af en
HIJ IS DRUK bezig met zijn nieuwe
programma. Hoewel het voor ruim één
derde klaar is, heeft hij de titel al:
„Met de schrik vrij.” De landelijke pre
mière is in oktober in Tilburg. Er vol
gen veertien dagen „Nieuwe Doelen” in
Deze reageerde erg impulsief, schreef
een brief, en de publiciteit die volgde
trok Gratama over de grens.
rollen worden verdeeld door de regis
seur. Dat geeft nooit nare toestan
den, hij doet het ook altijd onder
voorbehoud. Onderling is er tussen
spelers soms ook nog wel wat te re
gelen. Malyolio werd bijvoorbeeld
eerst door een ander gedaan. Maar
dat Haags wou hem nooit lukken.
Toen moest ik het proberen, de re
gisseur zei: je lijkt prof. De Quay
wel, ga zo door. En dat was mijn
eerste hoofdrol.
In dit stuk moet ik als drinkebroer
nogal wat drinken, ik zeg ook er
gens: wie niet kan drinken, is een
hondsvot. Mooie uitdrukkingen heeft
Shakespeare. Daar ga je van hou
den.
zo
en
ENGELSE toneelgezelschap
voor jongeren, het National
HET IS EEN TRADITIE, dat al
leen ingezetenen van de gemeente
Diever mee kunnen spelen. De hoofd-
,-,A
D
een
wei
wij
ied<
ach
geb
stri
in
Cai
Eg:
mei
Op
dor
per
dor
hot
Wi;
et><
mn
we
bit
be]
pa<
koi
de:
lae
nei
du
EEN MIDDAGJE IN een Hilversums
café. Zijn glunderende gezicht achter
een kelkje „ouwe”, zo’n 170 kilometer
van zijn huis aan de Spanjaardslaan in
Leeuwarden, van zijn vrouw en lieve
kindertjes en van zijn konijnen en de
vertrouwde vriendenkring. Rients: „je
moet er niet blijven plakken. Dan word
je tevreden. Je gaat hechten aan kof
fie en pantoffels. Maar ik wil het ook
niet te erg maken, want ik heb toch
een drang naar rust, maar die mag niet
in luiheid ontaarden. Enne.er is
daar nog wat te ademen en je bent
er zo.” De ontrouw aan Friesland viel
hem niet moeilijk. „In het begin was
er de nostalgie dat je in je eigen taal
werkte, maar dat heeft alleen op de
Abe Brouwer heeft zoiets ook eens
gehad. Hij reed met zijn fiets op een
bosweg. Nou had hij altijd een zak
boekje bij zich, waar de tekst in
stond om te repeteren en op die
fiets zat hij hardop de tekst te bren
gen. Hij zag de andere fietsers hele
maal niet.
Voor dat drinken hebben Bibber -
wang en ik een tinnen kan op het
toneel. Er zit rode limonade in, dat
giet je in je keel en zo verslik je je
ook nog es echt. Als je niks in die'
Liefdesscènes zijn vaak een beetje
moeilijk bij het amateurtoneel. Je
hoort vaak: da’s zo gek, doe maar
niet. Maar we maken er geen pro
blemen over, het kan zo gebracht
worden, dat het voor elke speler te
doen is. En op een dorp moet je ook
voorzichtig zijn met die dingen, je
krijgt gauw praatjes of een reactie
als: wat moeten ze wel niet denken.
Maar zoals wij hetdoen, wordt het
wel geaccepteerd. Bij Shakespeare
is het niet nodig, dat ze over elkaar
heen krollen. Een liefdesscène in
„Romeo en Julia” hoef je ook niet
uit te buiten, het kan ook wel anders.
Daarom is het nu Driekoningen
avond geworden, we hebben het in
1962 ook al gespeeld. Ik was toen
Malvolio, een pedante hofmeester,
nu speel ik Tobias, een drinkebroer
en vriend van jonkheer Andries Bib-
berwang. Malvolio was moeilijker,
die Tobias ligt me meer. Voor Mal
volio moest de regisseur me gewel
dig omscholen voor ik pedant over
het toneel kon lopen. En toen ik het
eindelijk kon, zeiden de Dievenaren:
die Naber is ook maar een eigen
wijs persoon. Dat heb je vaak: als
ze je in een stuk zien, dan denken
ze: in werkelijkheid zal-ie ook wel
zo wezen. Want als hij van nature
niet eigenwijs is, kan hij die rol
niet doen.
toe m’n hoofd tussendoor stak. En
dan brulde ik wat. Was helemaal
niet moeilijk. Hoewel, ik stond te tril
len op m’n benen van de zenuwen.
moest nieuwe letters hebben. Ter
wijl ik aan het schilderen was, over
dacht ik m’n tekst en toen dacht ik:
waarom zou ik het niet hardop doen
er is hier toch geen mens. We de
den toen de Midzomernachtsdroom,
ik herinner me de zin: Helaas he
laas, ik vrees dat Tipsy mij haar
woord breekt. Dat zei ik zo heel
hard. Plotseling hoorde ik een ge
rucht achter me en daar liep een
moeder met haar dochter. Die moe
ten wel gedacht hebben: die vent is
stapelgek, die staat tegen een graf-
paal te roepen.
kan hebt en niet echt drinkt, dan
valt dat meteen op. Wij doen er daar
om liever echt wat in, dan kan er
ook nog mooi een straaltje langs je
mond lopen.
En als je dan zo op het toneel
bezig bent, dan word je wel een
ander mens. Je voelt je heel anders
gauw als je de kleren aan hebt
de pruik opzet. Je begint je al in
te leven. Dan geef je vanzelf de
indruk, dat je het werkelijk bent.
Bij het amateurtoneel hebben veel
mensen er last van, dat ze niet ver
anderen, ze blijven izchzelf, en dat
krijg je er niet gauw uit.
Zijn eerste creatie „Vingertjes in de
pap” noemt hij charmant en onderhou
dend. De Knollentuin was puntiger en
had meer body. Hij heeft daardoor aan
publiek gewonnen, wat wel blijkt uit de
agenda voor het volgend jaar. „Ik zou
willen dat ik steeds een afwijkend pro
gramma kon maken”, verzucht hij, zich
bewust van zijn zware rugzak. „Ja, ik
ben wel gerijpt, maar ook banger.
Vroeger werkte ik frank en vrij, zonder
de ballast van de vaderlandse Publici
teit. Met die ongecompliceerde aanpak
had je meer kans op interessante en
originele vondsten”.
Binnen de vereniging hebben we
trouwens geen onderscheid, alles
loopt door mekaar. Er is nooit een
scheidslijn tussen elite en anderen,
iedereen is speler. De hoofdrol
wordt ook zonder aanzien des per-
soons uitgezocht, als een betonwer
ker geschikt is voor koning, dan
vraagt de regisseur hem en als de
hoofdonderwijzer geschikt is voor
herder, dan wordt hij het. Zo gaat
het hier.
geworden: Nooit is iets verkeerd of
ongepast, wat eenvoud of oprechte
ijver biedt.
Er zijn van die zinnen, die je al
tijd bij blijven. Als Malvolio moest
ik zeggen: Juffrouw Maria heeft mij
eens gezegd, dat de jonkvrouw mij
zeer genegen is. En dat moest je dan
een beetje Haags brengen, terwijl
zo’n Tobias meer een buldergeluid
heeft, dat hoort bij een dik lichaam,
Een dun stemmetje uit een dik li
chaam dat klinkt niet. Maai’ die
Bibberwang is mager en kan wel een
dunne stem hebben”.
We komen op een stroming in Die
ver die Shakespeare op een wat mo
derne manier wil brengen. Schilder
Naber wil er niks van weten. „Ze
wilden het doen, zoals het op de TV
gebracht wordt, er is niks van geko
men, ik ben er zelf ook fel tegen.
Wij spelen in de openlucht, in een
natuurlijk decor van bos en heuvel
tjes. Alles wat de natuur gegeven
heeft, staat er zo. In dat decor kun
je geen modern spelen. Dan moet er
een ander decor komen, driehoeki
ge heuveltjes, kunstboompjes. Dat
wil niet in zo’n prachtig mooi bos.
Het leidmotief van het nieuwe caba
ret is het terugkomen van alles wat wTe
gedurfd hebben. „De schrik is ge
weest. De vrijheid hebben we gevonden
in het behouden van het huisje-boompje
beestje. Ik ben er erg druk mee be
zig. Ik voer het als een met stenen
bezwaarde rugzak op mijn nek mee. Ik
hoop maar op steun van tekstschrijvers
als Jelle de Vries. Er zijn nog geen
vaste contracten gesloten. De hele for
matie wil ik zo houden als bij de Knol
lentuin. Een combo van vier mensen
én Mady Misset.”
Pa was vermaard op het Friese platte
land als één van de betere conferenciers
in de „Winterjounenocht”, een komische
voordracht voor één heer. Vanuit
Pingjum trok vader naar talloze brui
loften en partijen. Rients kreeg van
huis uit een enorm sfeertje mee, zoals
hij het zelf uitdrukt. Friesland had hij
snel veroverd. Toen dat onder meer in
een langspeelplaat resulteerde, kreeg
ook Wim Sonneveld lucht van dit talent,
gen waar ik niet meer zo bij stil sta.
Ik bekijk hen met dezelfde haat-liefde.”
HET JAARLIJKSE zomersemina-
rium, gewijd aan de Ierse dichter en
toneelschrijver William Butler Yeats
zal dit jaar van 1 tot 20 augustus
in Sligo (West-Ierland) worden ge
houden; het is de twaalfde keer dat
deze dramatisch-litteraire Ierse ge
beurtenis wordt georganiseerd. Be
halve twee stukken van Yeats, ..Full
moon in March" en „Land of heart’s
desire", zullen ook werken van zijn
land- en tijdgenoot J. M. Synge:
..The shadow of the glen” en .Riders
to the sea”, worden opgevoerd.
Voorts zullen er lezingen worden
gehouden over het Ierse toneel, het
Abbey Theatre en het dramatische
werk van Yeats en Synge.
HET ZWARTE coltrur-cabaret heeft
hij nooit geambieerd. Hij hield de men
sen een kleurrijke spiegel des levens
voor. Recht-voor-zijn-raap schrijven is
niet de sterkste kant van de vrolijke
Fries. „Ik vind het fijn om een be
paalde mentaliteit te hebben, om
muzikaal te werken. Die combo heb ik
nodig voor het muzikale tintje. Daar
in ben ik ook opgegroeid. Als ik op de
planken sta, betrap ik me er steeds
weer op, dat ik begonnen ben met het
idee dat het fijn is erop te staan”.
Als je zo aan het werk bent, denk
je vaak aan je rol. Ik was eens op
het kerkhof bezig, een grafpaal
HET
van en
Youth Theatre, heeft een afzonder
lijk beroepsensemble gevormd voor
het bespelen van zijn eigen Londen-
se schouwburg, het Shaw Theatre,
Waarvan de opening aanstaande is.
In verband met de naam van de
nieuwe schouwburg is als openings
stuk een werk van Shaw gekozen,
namelijk „The devil’s disciple”. Het
zal worden gespeeld onder regie van
de bekende artistieke leider van het
gezelschap, Michael Croft, met Tom
Bell in de titelrol. Bij de kaartver
koop voor de voorstellingen in het
nieuwe theater krijgen personen be
neden de 21 jaar voorrang.
Als je met zo’n rol bezig bent,
dan maak je je een beeld van de
persoon die je speelt. Die Tobias is
wat ruw, een drinker, hij moet erg
dik zjjn. Daarom doen we hier
een kussen over m’n buik. En daar
de broek strak overheen. Is wel be
nauwd. De man die de vorige keer
Tobias speelde, was na afloop steeds
drijfnat, als hij het kussen losmaak
te, plakte alles aan elkaar. Je zweet
altijd met spelen nogal, want we lo
pen niet op gladde planken, maar
door rul zand. Er zitten ook nog een
paar kleine heuveltjes in, zo’n
avond is een hele goeie trimming.
IK SPEEL DE stukken wel mee,
maar toch ben ik niet zo erg met
Shakespeare op de hoogte. Dat heb
ben de meesten van ons. Het gaat
ons in de eerste plaats om het
spelen. Je hoort wel eens wat van
de dokter, zo van: dit of dat staat
in Shakespeare, maar ik ben echt
geen Shakespeare-kenner. De vrouw
van de burgemeester legt ook wel-
eens wat uit: dit of dat heeft Sha
kespeare zo bedoeld en dan komen
wjj er wel in. Toch merk je wel,
dat Shakespeare het geweldig leuk
kan zeggen. Een regel uit Midzo
mernachtsdroom is onze lijfspreuk
11 TILLIAM SHAKESPEARE heeft zyn stukken niet spe-
y y ciaal voor de toneelvereniging te Diever geschreven.
Maar het was op zichzelf lonend geweest, want de in
woners van het Drentse dorp zjjn vurige Shakespeare-vertol-
kers. Onder leiding van de dokter en de vrouw van de burge
meester voeren de Dievenaren deze zomer voor de 26ste keer
een openluchtspel op. Avonden lang zit het openluchttheater
midden in het bos stampvol, terwjjl de hoofdonderwijzer, de
schilder en de winkelier zich zwaar geschminkt tussen de
struiken begeven, op zoek naar Het Recht of De Schurk. Al
leen echte bewoners van Diever mogen meespelen, een be
paling waar Shakespeare in de gauwigheid niet aan gedacht
heeft.
VORIG JAAR, met de Midomzer-
nachtsdroom, hebben we ook nog zo
vreselijk gelachen. We speelden een
groepje handwerkslieden, ik was
Spoel de wever. En deze hand
werkslieden moeten dan een toneel
stukje brengen voor de edellieden.
Daarvoor moet je je heel snel om
kleden, iemand moet dan ook gauw
als een leeuw opkomen. Dat heeft ie
heel snel gedaan, maar toen hij
op het toneel stond, hing ach
ter op zijn rug, aan zijn lange ma
nen, een klerenhangertje. Dat zwiep
te zo heen en weer. Het publiek
kwam niet meer bij. De man gelooft
nog steeds dat wij het gedaan
hebben.
DE ENGELSE toneelschrijver
John Osborne, wiens laatste stuk
ken („Hotel in Amsterdam” en
„Time present”) drie jaar geleden
in Londen werd gespeeld met
minder succes dan zijn vroegere
werk heeft een nieuw stuk vol
tooid, dat „West of Suez” heet. De
Londense première zal in de komen
de herfst worden gegeven in het
Royal Court Theatre, waar Osborne
vijftien jaar geleden zijn opzienba
rend debuut maakte met „Look back
in anger”. Anthony Page, die ook
Osborne’s vorige stukken heeft ge
regisseerd, zal weer de regie voeren.
DE FRANSE toneelschrijver
Charles Vildrac is, 88 jaar oud, in
St. Tropez overleden. Een van zijn
bekendste stukken was „Le paque-
bot Tenacity”, een dichterlijk ge
schreven toneelspel dat in 1920 in
Frankrijk een nieuwe stijl inluidde,
die van het drama der nuances en
halftonen, waarin geen plaats meer
was voor luidruchtige uitbarstingen.
De première bij Jacques Copeau in
de Vieux-Colombier in Parijs werd
door de toneelvemieuwer André An
toine „de aankondiging van een
nieuwe zonsopgang” genoemd. Ook
de Nederlandse opvoering, door Cor
van der Lugt Melsert. met Fie Ca-
relsen in de hoofdrol, was een bui
tengewoon succes. De twaalf latere
toneelstukken, die Vildrac heeft ge
schreven, hebben in het algemeen
minder
HET GEZELSCHAP van het
Staatstheater in Stuttgart, dat de
laatste jaren door zijn modern en-
semblespel en kunstzinnig reper
toire een grote reputatie had opge
bouwd, is volkomen uit elkaar ge
vallen ten gevolge van het vertrek
van de artistieke leider, Peter Pa-
litzsch, die een soortgelijke functie
in Frankfurt am Main heeft aan
vaard. Zeker een twaalftal acteurs
en actrices, onder wie Hans Mahnke
die meer dan twintig jaar de onom
streden ster van het gezelschap is
geweest, hebben een nieuw engage
ment geweigerd. Verscheidene van
hen gaan met Palitzsch mee naar
Frankfurt, de overigen hebben aan
biedingen van andere Duitse
schouwburgen aanvaard. Mahnke.
volgens velen een der beste karak-
terspelers van het huidige Duitse to
neel, gaat naar Bochum, waar de
moderne regisseur Peter Zadek nu
de leiding krijgt. In Stuttgart zal de
nieuwbenoemde artistieke leider Al
fred Kirchner een grotendeels nieuw
gezelschap moeten vormen.
DE GEMEENTESCHILDER A.
Naber is chef van het theater en
daarnaast ook een succesvol ama
teur-toneelspeler. Hij begon klein:
de eerste keer was hij een gevan
gene die gedurende het stuk slechts
enige malen diende te grommen,
maar de heer Naber vervult sinds
dien elk jaar een belangrijke rol.
Hij is een van de weinige gemeen-
teschilders in Nederland, die tijdens
het verven zo af en toe uit volle
borst Shakespeare citeert. Hij is bij
het toneel gekomen via de straat-
maker Abe Brouwer, die niet alleen
toneel speelt, maar ook romans
schrijft. Diever is een creatief dorp.
Dit jaar wordt Driekoningenavond
opgevoerd, terwijl eerst besloten
was tot Hamlet. A. Naber: „Hamlet
kon niet doorgaan, want daar wa
ren geen spelers voor te vinden. Het
is een stuk dat veel vraagt van een
amateur-toneelspeler, Hamlet zelf
heeft vijf repetitie-a vonden per
week. Wie vind je daarvoor? En er
zijn nog meer zware rollen, de ko
ning heeft vier repetitie-avonden. En
op die koning is het afgeknapt, Ham
let hadden we al, een man die ver
bonden is aan het jongensinternaat
zou het doen, maar met de koning
konden we niet verder komen.
Dat heb ik nou nog steeds, elke
keer als ik op moet heb ik toch
weer zenuwen. Dat ontloop je niet.
Of je nou voor schoolkinderen speelt
of voor volwassenen, altijd is er
weer even die plankenkoorts. Er
zijn erbij die zeggen: het doet me
niks. Dat belief ik niet te geloven.
Als ik die gezichten zie, net hetzelf
de wie het is, ze hebben allemaal
die spanning. Ik wil er best voor
uitkomen, dat ik zenuwen heb, maar
als de eerste zinnen er weer uit zijn
dan valt dat van je af.
HET ENORME John F. Kennedy
Center for the Performing Arts in
Washington, dat vier grote zalen
voor toneel, opera en muziekuitvoe
ringen omvat, zal op 8 september
aanstaande worden ingewijd met de
première van een nieuw werk van
Leonard Bernstein in de operazaal.
Op 9 september volgt de opening,
door het National Symphony Or
chestra, van de grote concertzaal die,
wat de akoestische inrichting betreft,
een navolging is van het Amster
damse Concertgebouw. Later in de
herfst zal de schouwburgzaal, Eisen
hower Theatre genaamd, worden ge
opend, waarschijnlijk met een nieuw
stuk van Arthur Miller. Onder het
gebouwencomplex bevindt zich een
parkeerruimte voor 1600 auto’s. Het
geheel heeft ruim 66 miljoen dollar
gekost; behalve diverse overheidsin
stanties hebben meer dan zeshon
derd grote Amerikaanse handelsfir-
ma’s en bedrijven en tal van parti
culieren eraan meebetaald.
e
TIJDENS HET FESTIVAL van
Avignon, dat dit jaar van 11 juli tot
en met 14 augustus plaats heeft, zul
len op de binnenplaats van het pau
selijke paleis opvoeringen worden
gegeven van Dario Fo’s „Isabelle,
trois Caravelles et un charlatan”
door het gezelschap van het Theatre
de la Ville uit Parijs dat er ook
„La guerre de Troye n’aura pas
lieu” van Jean Giraudoux zal ver
tonen. In het carmelietenklooster
treedt het Théitre de la Tempête op
met Bernard Dadié’s „Beatrice du
Congo” en Thédtre 9 met „La petitie
voiture de flammes et de voix” van
Liliane Atlan. In de stadsschouw
burg van Avignon wordt te zelfder
tijd het derde congres over kinder-
toneel gehouden.
F
- V-
z r
