KEES BAKKER KEERT KAMPEN DE
RUG TOE
Bevolking van Italiaans dorpje
MONTANER:
werd orthodox uit protest
2300 ZIELEN
K:
Bergpreek boven St. Moritz
SWIM
Padre Claudio: Uit Montaner zal het
licht stralen over geheel Italië”
14
Communistisch student verlaat
de theologische hogeschool
IImII
ibsm
ZATERDAG 31 JULI 1971
Erbij
Studie
Vluchtelingen
Communisme
Kees Bakker
Crisis
(Van onze correspondent)
Katten en muizen
Werkgemeenschap in
Naar de orthodoxen
Deuren dichtgemetseld
(Van onze correspondent)
KAMPEN Vijfdejaars theologisch student Kees Bakker (25 jaar)
hoeft om zijn lidmaatschap van de Communistische Partij van Nederland
niet van de Kamper synodale theologische hogeschool getrapt te worden
(noodkreet van een verontruste dominee op een hogeschooldag)hij gaat
Kampen uit eigen beweging verlaten om in Utrecht sociologie te gaan
studeren. Met Kees Bakker verdwijnt uit Kampen ook het verschijnsel
„communistische gereformeerde student”, dat op de theologische hoge
school een bestuurscrisis veroorzaakte die tot op heden niet is opgelost.
„Wij waren de autoritaire manier van doen in de rooms-katholieke kerk
moe. In de orthodoxe kerk hebben we begrip en echte democratie ge
vonden, meer dan we ons ooit hadden kunnen voorstellen”. Dat zegt Puri-
fica Pizzol, een weduwe van middelbare leeftijd en een van de parochia
nen van de Russische orthodoxe gemeente van Montaner. Padre Claudio
voegt eraan toe: „De mensen hier hebben nooit geloofd, dat de paus on
feilbaar is. Eén ding weten ze zeker: dat ze in de orthodoxie liefde en
democratie hebben gevonden. Montaner is niet „bekeerd” tot de orthodoxe
kerk, het is naar de orthodoxie teruggekeerd”.
Strijd met klokken
Zwitserland
Gezellig samenzijn voor de dienst.
ook
AAA/WMA/VVWWVVVVWWVWWVVVVVVVWVWWW^
aa/vvwwwvwww\aaaa/vwwvvvvvvvv^^
PATER CLAUDIO
een
Alp
Betekent het vertrek van Kees Bak
ker dat hij er van afziet -predikant te
worden?
Wanneer de kerk het communisme
zou accepteren, zou je dan wel dominee
worden?
„Het kan trouwens ook vanuit de bij
bel: naar het voorbeeld van het Oude
Testament kunnen we de historische
Een intussen opgericht „Comité van
Montaner” dat ook nu nog bestaat
dan
oorzaken
gang van de werkelijkheid nagaan en
dan zien waar deze toe leidt. In het
Oude Testament blijkt duidelijk een
accepteren van de strijd die leidt tot
de werkelijke bevrijding, en ook van de
tekenen daarvan. Er wordt in deze tijd
wel over de strijd loon-arbeid-kapitaal
gesproken, maar geen theoloog durft
te zeggen dat die strijd het teken van
de bevrijding is. En toch zit die moge
lijkheid er in.”
Jouw toetreding tot de C.P.N. was
voor velen onverteerbaar. Hoe reageer
de je moeder als Hongaarse (wonend
in Nederland) daarop?
Wat zeg je van de mening van som
migen „Ze halen de Russen hierheen?”
van de C.P.N.
gestemd, maar
Het dorp had zich inmiddels in twee
kampen gesplitst. In „katten” en „mui
zen”. Deze namen zijn ontstaan tijdens
de mislukte intocht van don Pietro,
toen de opposanten schreeuwden: „Weg
met de muizen, weg met de muizen van
de sacristie”, waarop een andere tegen
stander: „Als dat muizen zijn, dan zijn
wij katten.”
Het comité van Montaner ging naar
de orthodoxen. En wel in de persoon
van padre Claudio Vettorazzo, die na
zijn wijding tot orthodox priester in
Turijn een klooster had gesticht waar
onder anderen de archimandriet Gre
gorio zich vestigde. Zes maanden lang
celebreerde padre Claudio de liturgie
volgens de gallische ritus (bijna gelijk
en samen met padre Claudio de gang
van zaken in de parochie regelt pro
clameerde door middel van plakkaten
don Antonio Botteon tot pastoor.
Padre Claudio: „Hier zie je hoe de
democratie in Italië werkt: ik heb geen
enkele architect bereid gevonden een
kerk voor mij te ontwerpen. Ze waren
allemaal bang, dat wanneer ze mij zou
den helpen ze nooit in hun leven meer
een opdracht zouden krijgen. Zo mach
tig is de Rooms-Katholieke Kerk in dit
land”.
aan de katholieke mis) in een garage in
Montaner. Toen begon hij zelf een kerk
te ontwerpen, te bouwen volgens pre
fab-systeem.
torio Veneto om een aanklacht te laten
indienen. Want als niet-katholiek ben
je in Italië bijzonder kwetsbaar. Elke
aanval dien je daarom zo snel moge
lijk te pareren, liefst langs rechterlijke
wegen.
Het voorbeeld van Montaner vindt
navolging. Enkele kleine groepen zijn
reeds orthodox geworden en op het mo
ment dat wij er waren, kwam juist een
delegatie van een katholieke parochie
uit de stad Udine om een orthodoxe
priester vragen. Ook zij hadden moei
lijkheden met hun bisschop en gaven
de voorkeur aan Moskou boven Rome.
Padre Claudio: „Geef mij veertig
priesters en ik geef ze allemaal een pa
rochie in Italië. Laat de opstandige
priesters in Holland maar trouwen. Bij
ons kunnen ze terecht.”
Montaner nam het niet. Toen de door
de bisschop benoemde oudere priester
don Giovanni Gava zijn intrede in de
parochie wilde doen, vond hij de deu
ren van kerk en pastorie dichtgemet
seld. De chauffeur van de verhuiswa
gen kon onverrichterzake de smalle en
Het is een wat teleurgestelde Kees
Bakker die Kampen de rug toekeert.
Teleurgesteld, omdat, hoewel zijn toe
treding tot de C.P.N. op de hogeschool
en in de gereformeerde kerk felle reac
ties opriep, uiteindelijk maar weinigen
bereid bleken met hem daarover een
dialoog aan te gaan.
„Die reacties hebben mij de ogen ge
opend en mijn kritiek op de kerk ver
groot. Mijn communistische gezindheid
werd allerwege getolereerd, maar mijn
toetreding tot de C.P.N. werd zonder
motivering veroordeeld. De hoogleraren
hebben zich beperkt tot de uitspraak
dat het christendom en het communis
me onverenigbaar zijn, en dat stand
punt nooit toegelicht. Over het commu
nisme zelf mocht op de hogeschool niet
gepraat worden. De hoogleraren heb
ben deze zaak bewust in de doofpot
gestopt.”
„Ik heb drie stencils over de nood
zaak hiervan onder de studenten ver
spreid. Maar rnen heeft er kennelijk
niet veel behoefte aan. Socilogie zal
niet veel behoefte aan. Sociologie zal
maar dan gaat dat weer zo mal functio
neren. Dan wordt het gedoceerd met
de bedoeling: „Hoe moet ik als aan
staande dominee mijn boodschap aan
de wereld en kerkmensen brengen." De
boodschap zelf, daar blijven we dan af.
Maar naar mijn mening moet je be
ginnen met de maatschappelijke oor
zaken van de theologische probleem
stelling te bestuderen.”
Naar aanleiding van de kwestie-Kees
Bakker hebben de hoogleraren in het
voorjaar van 1970 hun medewerking
aan een interne democratisering op de
Veertig miljoen lire ongeveer
tweeëneenhalve ton uit zijn privé-
vermogen spendeerde de jonge priester
aan de bouw van de orthodoxe kerk,
op nog geen vijftig meter afstand van
de katholieke. Op het ogenblik is de
bouw van een pastorie, annex kleuter
school, parochiezaal en jeugdgebouw
bijna gereed. Op stapel staat nog de
stichting van een bejaardencentrum.
De orthodoxe parochie bloeit. En de
strijd tussen katholieken en orthodoxen
gaat door.
Tweehonderd muizen telt het dorp
momenteel en tweeduizend katten. De
honderd overigen zijn kat noch muis,
vlees noch vis. Ze bezoeken nu eens de
katholieke, dan weer de orthodoxe
kerk. Want Montaner telt thans twee
kerken. De tweehonderd bezoeken de
katholieke kerk, waar uiteindelijk don
Lorenzo de Conto als pastoor kon wor
den geïnstalleerd, de tweeduizend gaan
naar de orthodoxe kerk waar sinds de
inwijding op 7 september 1969 padre
Claudio de liturgie viert.
Katten en muizen groeten elkaar niet.
Een herbergier die de onvoorzichtigheid
heeft om sympathie te betuigen aan een
„muis” ziet zijn klantenkring onmid
dellijk teruglopen. Een ander die bloed
heeft gegeven aan een gewonde „muis”
wordt nageroepen omdat hij zijn bloed
heeft gemengd met dat van zijn
„vijand”. De katholieke pastoor zegt na
het overlijden van een orthodoxe gelo
vige vanaf de preekstoel: „Zie je nou
wel, het valt wel tegen dat orthodoxe
geloof, ze gaan ook dood.” En hij ver
kondigt: „Het zijn eigenlijk helemaal
geen orthodoxen.”
Padre Claudio stapt daarop in zijn
auto en rijdt naar een advocaat in Vit-
Trouwens, zolang het dogma van de
verzoening centraal staat in de kerk
kan de kerk de maatschappelijke pro
blemen nooit serieus nemen. Dan gaat
het erom: hoe word ik zalig, en dat is
geen maatschappelijk probleem.”
„Als de kerk dat zou doen, dan zou
dat het einde van de kerk betekenen,
want deze kerk bestaat bij gratie uit
het geven van een of ander opium
achtig antwoord op de werkelijkheid.”
bochtige bergweggetjes weer af dalen.
De bisschop benoemde een ander, don
Pietro Varnier. Dat was in de herfst
van 1967. Don Pietro was zo slim om
’s morgens in alle vroegte Montaner
binnen te trekken, in de hoop onge
stoord de pastorie te kunnen betrek
ken. Tevergeefs. Een muur van mensen,
stenen in sleutelgaten en stukgesneden
banden verijdelden zijn pogingen.
„Dat is in strijd met wat het com
munisme is. Communisme is de mensen
zelf mobiliseren, om de maatschappij
te socialiseren. Als ik in Kampen sten
cilt j es ronddeel, dan is dat om de men
sen in Kampen te mobiliseren.”
„Ik heb wel kritiek op wat er achter
het ijzeren gordijn gebeurt, maar zou
mijn kameraadschap met de mensen
daar nooit verloochenen. Zij zijn ook
communisten en proberen er wat van
te maken.”
Kees Bakker heeft in Utrecht een
huisje gekocht. Met zijn vrouw Cora,
zijn muizen en zijn eigenhandig samen
gestelde stencils over het communisme,
die in Kampen bij hoogleraren en stu
denten geen aftrek vonden, gaat hij
daar wonen. En een illusie armer. Hij
kwam immers in Kampen studeren om
dominee te worden.
hogeschool opgeschort en tot nu toe
zijn geen pogingen ondernomen het de
mocratiseringsproces weer op gang te
brengen. Kees Bakker maakte destijds
deel uit van het hoogste bestuursor
gaan, de civitasraad die de democrati
sering moest bewerkstelligen. Hij was
in dit orgaan gekozen omdat hij een
van de tien studenten was die tegen
Wie Montaner binnenrijdt, hoort op
bepaalde momenten van alle kanten
klokken luiden. Als de katholieke her
der zijn traditionele klokken laat lul
den voor het lof, snelt ook de orthodoxe
priester naar zijn kerk om de knop om
te draaien voor zijn elektronisch klok
gelui. Op het dak van zijn kerk zijn
vier megafoons aangebracht, die het
geluid naar alle windrichtingen mee
dragen. En uiteraard wordt de mega-
foonset bekroond door een kruis, zoals
de campanile van de katholieken ook
een kruis in top heeft. Terwijl de ka
tholieke vrouwen in het lof zitten,
houdt padre Claudio met zijn gelovigen
de vespers of hij zingt de litanie van
Maria, in het latijn
meente te zingen. De teksten zijn in het
rhaeto-romaans, maar opvallend zijn
vaak de Nederlandse invloeden in de
muziek.
Dat is niet verwonderlijk als men in
een boek „Geschichte und Kultur des
Engadins” kennis neemt van een voor
dracht die prof. dr. Reto R. Bezzola
heeft gehouden voor een vergadering
van het Schweizerische Wasserwirt-
schaftsverband in de vijftiger jaren.
Als voorbeeld dat het Engadin een
doorgangsland is, haalt hij de manier
aan, waarop het achtstemmige gezang
van de Nederlandse psalmen en kerk
liederen door een officier in Nederland
se krijgsdienst, een zekere Planta uit
Zuoz, in zijn geboortedorp werd inge
voerd en verder ontwikkeld. Het leeft
voort tot de huidige dag.
Overigens blijft het daar boven Pon-
tresina niet bij de dienst alleen: na
afloop worden er kinderspelen gehou
den.
Er is sinds het begin van de moei
lijkheden in Montaner een stroom van
brieven en telegrammen naar het Vati-
caan gegaan. Er is nooit enig antwoord
op gekomen. Smeekbeden van delega
ties bij de bisschop van Vittorio Veneto
hielpen niet. De reactie van de mensen
van Montaner: „In Rome weten ze
blijkbaar niet dat wij bestaan. Dan
gaan we maar naar de orthodoxie, het
geloof van onze voorvaderen.” Bisschop
Luciani: „Jullie waren christenen en
jullie zullen christenen blijven. Voor
mijn part ga je dan maar naar de or
thodoxen.”
Kees Bakker: „Ik kan en wil geen
dominee worden omdat de kerk mijn
lidmaatschap van de C.P.N. niet accep
teert. Aan de andere kant kan ik de
kerk zo niet accepteren. Ik ga sociolo
gie studeren om de theologische pro
bleemstelling te bestuderen vanuit de
maatschappelijke constellatie, en dat
kan alleen op een niet-theologische fa
culteit. Mijn studie in Kampen ga ik
wel afronden met een kandidaats- en
een doctoraal examen. Ik wil zolang ik
een beurs krijg studeren. Wat ik daarna
ga doen? Wel, ik zal wel bij het onder
wijs terechtkomen, maatschappijvak
ken of zo.”
Onderbroken door uitroepen als „O
signore benedetto” en „Madonna Mia”
en onderstreept door zuidelijke geba
ren, doet padre Claudio het verhaal
over „De terugkeer van Montaner naar
het geloof van de oerkerk.” Zelf is hij
sinds 1969 betrokken bij de strijd om
democratie van het bergdorpje. De
strijd zelf begon al bijna vier jaar eer
der.
In 1965 overleed de toenmalige pas
toor van Montaner, monsignore Giusep
pe Faé, geliefd bij zijn parochianen en
in wijde omgeving een geziene figuur.
De parochianen wensten als zijn opvol
ger de kapelaan van pastoor Faé, de
jonge don Antonio Botteon, die ook
door de overledene voor diens dood als
de nieuwe pastoor was aangewezen.
Een gang van zaken die in de streek
gebruikelijk was.
De bisschop van Vittorio Veneto, de
thans als patriarch in Venetië zetelende
aartsbisschop Luciani, was het met de
wens van de bevolking van Montaner
niet eens. Toen de mensen weigerden
hun kapelaan te laten gaan, riep de
bisschop de hulp in van de carabinieri.
350 politie-agenten omsingelden en be
zetten het dorp en voerden Don Anto
nio weg.
Nauwelijks door een wegwijzer
aangegeven slechts enkele toeris
tische borden verwijzen naar het
dorp als liggend aan een route met
fraaie panorama’s ligt het 2300
zielen tellende dorp Montaner in de
bergen van Noord-Italië in de pro
vincie Treviso. Slechts weinig kaar
ten vermelden de naam van het ove
rigens ook vrij onbelangrijke dorp.
Toch hebben de inwoners van h et
dorp gelijk als ze Montaner prijzen
vanwege de prachtige vergezichten,
enerzijds op de stad Vittorio Veneto,
anderzijds op de achter het dorp op
rijzende bergen tegen welks flanken
het gelegen is. De bevolking van dit
typisch Noorditaliaanse dorp bestaat
voor het merendeel uit landbouwers.
In feite verschilt het niet van welk
ander dorp in de buurt ook. Alleen:
de grote meerderheid van de bevol
king is niet rooms-katholiek, maar
Russisch orthodox. Ongeveer twee
duizend inwoners erkennen als gees
telijk leider niet de patriarch van
Venetië of die van het gehele wes
ten, de paus van Rome, maar de pa
triarch van Moskou. Bijgaand ver
haal tekenden wij op uit de mond
van de parochiepriester van de
Russisch orthodoxe gemeente, padre
Claudio Vettorazzo (35 jaar), gebo
ren in San Zenone bij Treviso en na
een opleiding aan een anglicaans se
minarie in Londen een jaar of zes
geleden tot orthodox priester gewijd
door de onlangs als bisschop van
Düsseldorf geïnstalleerde Russisch
orthodoxe „vladika” Alexis van de
Mensbrugge.
gesloten. „Zij zijn hele of halve marxis
ten, communisten, communisten zonder
praxis. Dat is wel te begrijpen, want
studenten zijn individualisten en zo
doende moeilijk te integreren in geor
ganiseerde acties”, zegt Kees Bakker.
In Zwitserland is een Werkgemeen
schap van christelijke kerken tot stand
gekomen. Het statuut van deze lande
lijke werkgemeenschap werd onderte
kend door vertegenwoordigers van de
evangelisch-hervormde kerken, de me
thodisten, de oud-katholieke en de r.k.
kerk, de bond van baptisten gemeenten
en van het Leger des Heils. Andere ker
ken zijn nadrukkelijk uitgenodigd even
eens toe te treden.
Op het programma van deze landelij
ke werkgemeenschap van kerken staat
het uitwisselen van informatie, bevor
dering van het onderlinge theologische
gesprek, oprichting van regionale en
kantonale werkgemeenschappen en ver
dere „initiatieven met het oog op de
verwerkelijking van de eenheid der
christenen”.
„Een voorbeeld: in de liturgiek staat
de vraag naar de verzoening of het
godsrijk centraal. Als in onze kerk de
verzoening centraal staat, dan zijn
daarvoor maatschappelijke
aan te wijzen en om praktisch in de
kerk werkzaam te zijn moet je die
weten.
het democratiseringsplan waren, dat
door de hoogleraren zonder inspraak
van de studenten was opgelegd.
Bij acht van de driehonderd vijf tig
theologische studenten in Kampen vond
Kees Bakker sympathie voor zijn com
munistische ideeën, maar deze studen
ten hebben zich niet bij de C.P.N. aan-
En padre Claudio besluit „Vanuit
Montaner zal het licht stralen over heel
Italië.”
In Nederland kende men vroeger de
hagepreken. De gelovigen kwamen bij
een in een duinpan of een bosje om
daar Gods woord te beluisteren. In het
Zwitserse Engadin kan men het
eens per jaar meemaken dat op
bergwei boven Sankt Moritz, de
Laret, de gemeenteleden samenkomen
om er naar de Bergpredigt te luisteren.
Hier is de reden echter een geheel
andere, dan die vroeger voor de hage
preken gold. De dienst 00 de berg
staat in het teken van de „Milchmes-
sung”, het melkmeten. Eenmaal per
jaar komt een commissie vaststellen
hoeveel melk iedere koe levert en wat
het vetgehalte is. Vroeger leverde dat
een groot feest. Nu is nog slechts een
dienst ervan overgebleven.
Wanneer de dienst begonnen is, nadat
alle kerkgangers op hun dooie gemak
met hun kinderen hebben gepicnict rond
een open vuurtje, speelt de predi
kant op zijn trompet en begint de ge
in het communisme ziet Kees Bak
ker wel een mogelijkheid tot een
juiste politieke en economische maat
schappij-analyse. „Het communisme
geeft de mogelijkheid werkelijk te
analyseren, en dat mis ik in iedere
niet-marxistische manier van den
ken.”
„Mijn moeder betreurt het maar daar
praat ik verder liever niet over. Het
gaat mij uitsluitend om het Nederland
se communisme, mijn verantwoordelijk
heden liggen hier. De mensen in Hon
garije en andere Oosteuropese landen
die kankeren op het regime moeten
daar zelf iets aan doen. Het verbaast
me altijd met hoeveel sympathie vluch
telingen uit de Oostbloklanden hier
worden opgevangen: die mensen laten
hun verantwoordelijkheden in de steek
om hier geld te komen maken.”
Op de theologische hogeschool in
Kampen wordt het vak sociologie niet
gedoceerd. Heeft Kees Bakker gepro
beerd dit vak te laten inpassen in het
studieschema?
De predikant blaast een psalm op zijn trompet. Niet alleen de gemeente
luistert, ook de koeien op de 'achtergrond blijven verrast staan.
Kees Bakker heeft geen politieke am
bities, in tegenstelling tot zijn vrouw
Cora (24 jaar), verpleegster en studente
geschiedenis, die in de politiek zou wil
len om maatschappij-hervormend bezig
te zijn. Maar dan niet in de C.P.N.
„Ik sta wel achter de doelstellingen
en ik heb er ook op
me er bij aansluiten.
Nee. De C.P.N. is me te fanatiek.”
A
"W
F
