Sprookjes en
politiek op
een zeiltje
11
rr
Kinderlokkers” op verrassingstoernee
n
I
to
- Ji
Imp-'- ra**
iiMRr
17
1
I
r
yy - - -
Mil
si
Erbij
5
^7 -
"v
5 S
r
M
Niet als acteurs
„BABI PANGGANG tandjong priok loempiatje”. Aldus spreekt een
handkussende Soeharto, vanaf de ruggen der onderdrukten, de koningin
toe. Aan de hand van de koningin de minister van Buitenlandse Zaken,
die op zijn duim zuigt.
its
Een politiek stukje straattoneel, gezien op een pleintje in de Haagse
binnenstad. Het scènetje maakt deel uit van een kort programma waar
mee Nederlands kleinste, maar gesubsidieerde toneelgezelschap „Het
Werktheater” uit Amsterdam deze zomermaanden stad en land aftrekt.
ral
i E
EsraJ
a - 1
Pk 4
SATERDAG AUGUSTUS 1971
F'W
Nulpunt
-
-
wl Is
M l
W3
Werktheater gaat de straat op
9
J. HEIJER
MS
niet met de pet wordt rondgegaan. Dat
hoeft niet want het Werktheater heeft
rijkssubsidie: vier ton.
kend credo op dat ernstig genoeg ge
nomen werd door de Raad voor de
Kunst en de minister van CRM om er
een subsidie aan te besteden.
die voor hun lol anderen willen bezig
houden of iets willen vertellen.
Na de eerste tijd van kennismaken,
elkaar beter leren kennen (een proces
dat met fikse conflicten gepaard is ge
gaan) heeft men zich op het publiek
losgelaten. Scholen werden uitgenodigd
in het zelfvertimmerde voormalige ate
lier aan het Amsterdamse Hekelveld te
komen kijken. Elke vrijdag maakte de
groep een speciaal programmaatje voor
jeugdhonk Paradiso. Verschillende the
ma’s werden uitgeprobeerd. Sommige
leidden tot resultaten, andere tot her
rie. Eikaars dromen vertellen en spelen
werd bij voorbeeld een al te intieme
aangelegenheid. Een idee om een pro
ject van breder adem te maken met als
uitgangspunt de „Lucifer” van Vondel,
leidde niet tot een „voorstelling”, wel
tot het uitwerken van een aantal klei
nere thema’s. Bij het werk voor elk
project hoorde het tot iemands taak een
verslag te maken van de resultaten. In
teressante teksten en theatrale vond
sten, die uit improvisaties tevoorschijn
kwamen werden opgeschreven. Als van
zelfsprekend kwam de noodzaak te
voorschijn van een soort taakverdeling.
Enige coördinatie bij het werk was no
dig, zonder dat dit leidde tot een strak
ke hiërarchie. Taken worden telkens ge
wisseld.
De groep deed ook pedagogisch werk:
toneellessen aan een Amsterdamse la
gere school. Enkele leden van de groep
leidden een kindertoneelclubje in Haar
lem. Soms is de groep gevraagd mee te
werken aan evenementen, zoals „alter
natieve kerkdiensten” in Haarlem en
een mime-project in een avantgardis-
tisch concert door het Residentieorkest
in Den Haag.
Het Werktheater krijgt met deze me
thode niet het publiek van de vaste to
neelliefhebbers; vaak mensen die toneel
alleen maar van horen zeggen hebben
en daarom alleen al niet willen komen.
In hoeverre ze door het Werktheater
toch worden geamuseerd, valt natuur
lijk niet te zeggen. Maar iets wordt dui
delijk, als de resultaten van een onder
zoek bekend zijn dat een sociologie-
student op het ogenblik doet bij het
straattoneel van deze zomermaanden.
In september willen de spelers aan
een project beginnen, dat groter zal zijn
dan de mini-spelletjes van het afgelo
pen jaar. Het is een idee van Rense
Royaards voor een Beethoven-herden-
king. Wat de groep zal doen, als het
nu beginnende seizoen is afgelopen, is
nog niet bekend. In ieder geval heeft
het Werktheater de subsidiegever laten
weten dat het experiment dan als be
ëindigd wordt beschouwd, zodat de sub
sidie, die voor ’71-’72 is toegezegd, niet
meer gevraagd zal worden.
Hieronder: Als in een middel
eeuws Wagenspel brengen de
spelers van Het Werktheater
sprookjes en actualiteiten.
Het is niet bij de woorden gebleven.
De twaalf zijn een „nulpunt” begon
nen. Afgesproken werd dat niemand de
baas was, dat ieders inbreng en talen
ten gelijke kansen zouden krijgen. De
eerste maanden werden besteed aan de
verkenning. Zangles, stemoefeningen,
yoga, acrobatiek, judo, van alles hebben
de twaalf geoefend. En dat gebeurt nog
steeds. Alles is te gebruiken bij het uit
proberen van theaterideetjes. Bronnen
van inspiratie: kranteberichten, sprook
jes, verhaaltjes, tragedies, dromen, van
alles en nog wat.
DAT GEBEURT ALDUS: de tien spe
lers rijden naar een druk met winke
lend publiek pleintje, rolt een zeiltje uit
en maakt een rondedansje om de aan
dacht te trekken. Nieuwsgierigen blij
ven aarzelend staan. De tien voeren dan
enige eenvoudige acrobatiek uit. Meer
publiek blijft staan. („Vindt u ze ook
niet stijf, merkt een middelbare vrouw
op. „Vroeger deden wij dat ook, maar
wij waren veel leniger; alleen, mijn
broer heeft er spit van over gehouden”).
WAT DE WAARDE van het experi
ment en hoe de invloed zal zjjn voor
het vaderlandse toneel valt niet te
voorspellen. In ieder geval is het voor
de spelers zelf van wezenlijk belang
geweest. Ze hebben zich een manier van
optreden aangekweekt, die afwijkt van
het gebruikelijke toneelspelen in de
schouwburg. Ze zijn met hun totale
persoon bij het werk betrokken veel
meer dan in het geval van de acteur die
hoe kundig en doorleefd ook iets
instudeert. Wat ze tonen is helemaal
van henzelf, fysiek, intellectueel en
creatief. En dat geeft het Werktheater
een integer en sympathiek gezicht.
ver op een zeiltje hebben gewerkt, merkten onmiddellijk
een veranderde instelling. Het publiek blijft verder weg en
kan het uiteraard beter zien. Maar er zit volgens sommige
spelers toch ook iets in van een toenemende schroom naar
mate het spel zich hoger afspeelt. Geeft het zeiltje iets pre
tentieloos, het podium maakt meteen dat de toeschouwer
iets verkondig ends verwacht. De groep overweegt een aan
de wagen aangepast programma te maken.
HET WERKTHEATER komt ongevraagd en onaangekon
digd. Men zoekt een geschikt punt uit, waar veel voorbij
gangers zijn en waar geen rijdend verkeer gehinderd kan
worden, bij voorkeur een winkelcentrum. Last met de politie
heeft dat niet opgeleverd, behalve toen de groep vorige week
voor het Haagse Hollandsche Spoorstation neerstreek.
Midden in het sprookje Slimme Hans stevent een middel
baar agent op de spelers af en sommeert op te breken. Een
der spelers, die met een handdoek om het hoofd de „moeder
rol" vertolkt in dit „boerendrama” zegt heel ad rem: ,JEn,
veldwachter, wat is er aan de hand?" Maar zonder morren
breekt men op en vertrekt. Tot spijt van de omstanders, van
wie er een de agent toevoegt: „Ga liever dieven en moorde
naars zoeken!”
DAT LAATSTE WAS een hoogtepunt
van een glamour, die men overigens
tracht te vermijden. Het Werktheater
is wars van de officiële kunstwereld,
theaters worden bij voorkeur gemeden,
toneelcritici zijn niet genodigd. Met dui
delijk genoegen vertellen ze, dat het
vaak voorkomt dat de groep niet als
„acteurs” wordt ervaren door het pu
bliek, maar als een groep „studenten”
Dan speelt de groep een sprookje van
Grimm en een actualiteitenrubriekje
van miniscènes (behalve over boven
omschreven bezoek van Juliana aan
Indonesië ook over de explosie bij Mar-
bon, de visvergiftiging, de huldiging
van een stokoude drenkelingenredder,
de verkeersdoden). Een gezongen weer
bericht en andermaal een Grimm-
sprookje tot besluit. Het publiek, inmid
dels tot enige honderden aangegroeid,
is zichtbaar geamuseerd, klapt meer
niet dan wel en lijkt opgelucht als er
„GA WEG BIJ DIE KINDERLOKKERS” heeft een huis
vrouw in de IJmond geroepen toen het Werktheater in haar
straat het zeiltje uitrolde voor het geven van een voorstel-
linkje. Ze haalde haar kinderen schielijk naar binnen, maar
kreeg na afloop van haar buurvrouwen te horen dat ze on-
gèlijk had gehad. „Jouw kinderen mogen ook nooit wat”,
werd haar verweten.
Dat is een van de vele anekdotes die de „guerrilla-tour-
nee” van het Werktheater heeft opgeleverd. Men is sinds
4 juli vier dagen in de week te zien geweest op pleintjes en
straten in verschillende steden in Noord- en Zuid-Holland
en Utrecht. Vier, vijf keer speelt men het programmaatje per
dag. Gaat een onderdeel de spelers vervelen, dan wordt een
nieuw verzonnen. Dat gebeurt ook wanneer de actualiteit
aanleiding tot een theatrale spotprent geeft. Soms bezoekt
men een speeltuin waar sprookjes worden gespeeld. De kin
deren mogen zeggen welk. De groep heeft een verbluffende
improvisatietechniek ontwikkeld.
DE RECENTE KOMST van een aangepast vrachtwagentje
maakt de vergelijking met de wagenspelen uit vroeger
eeuwen volmaakt. Het vrachtwagentje bevat een houten
plankier dat uitgeklapt kan worden. De spelers die tot dus-
P-
Een speciaal op een vrachtwa
gentje geconstrueerd podium
wordt uitgeklapt.
F F
iBj
F
i;L
EEN JAAR GELEDEN begonnen ze
met hun twaalven: Shireen Strooker,
Peter Faber, Rense Royaards, Hans
Man in ’t Veld, Marja Kok, Cas En-
klaar, Helmert Woudenberg, Herman
Vinck, Daria Moor, Yolande Bertsch,
Gerard Thoolen en Jan Joris Lamers,
(de laatste heeft de groep verlaten en
Thoolen is al enige tijd ziek). De meeste
hadden hun vaste gezelschap verlaten
uit onvrede met de gang van zaken. Ze
vonden dat er veel meer mogelijkheden
voor theater en- spelers en de relatie
met het publiek zijn, die in het geves
tigde toneel onbenut blijven. Fysiek en
intellectueel meenden ze meer uit zich
zelf te halen, dan er tot dusver van hen
geëist werd. Ze stelden een fraai klin-
Op een pleintje op de Haagse
promenade kust Soeharto
(Shireen Strooker) koningin
Juliana (Marja Kok) de hand.
5=5 1
lJH|k mm'
IS»..»-- f -
