POOLS NATIONALISME GLOEIT
STEEDS HAR TSTOCHTELIJKER
ontgoochelde,
uitgebluste groep
F
VERHOGING LEVENSSTANDAARD EEN
DER BELANGRIJKSTE PROBLEMEN
een
I’l
ill
feU
15
Eén blik
Hl
(zaterdag 28 AUGUSTUS 1971
Erbij
Scepticisme
t
t
l2
De naam Simon Wiesenthal is
in Polen een absoluut taboe.
Toen wij die naam per ongeluk
in het gesprek lieten vallen, viel
er onder ’t gezelschap waarmee
wij zaten te eten een pijnlijke
stilte, waarna onze tafelheer ons
een nummertje voorlichting toe
fluisterde. Wie Wiesenthal kent,
wie met hem correspondeert of
over hem praat, maakt zich in
de ogen van die Apparatschiks,
wier macht ondanks Giereks
nieuwe stijl nog vrijwel onge
broken is, aan zionisme en revi
sionisme schuldig. Dat is lang
niet mals, noch voor joden, par
don zionisten, noch voor com
munisten of gewonere mede
mensen.
Levenskracht
Emigratie
H Tacticus
Uitgedoofd
J JET ARGUMENT voor wat
I I toen een bovenmenselijke
taak leek: de wederopbouw
van Warschau, was in werkelijk
heid niet meer dan een klein
rekensommetje”, aldus een woord
voerder van het stadscomité. „Om
op een andere plaats een nieuwe
hoofdstad te bouwen was het uit
geputte Polen nog duurder ge
komen. Hier hadden we althans een
ondergronds net van water-, gas
en elektriciteitsleidingen. Aan het
eind van de oorlog lagen de plan
nen voor de wederopbouw al ge
reed. En we hadden ervaring. Ook
in de 17de eeuw na de oorlog met
Zweden is Warschau al eens van de
landkaart geveegd”.
H Herdenkingssysteem
■OM
m iLüiiÈU
■MIMI
iyVVVVV*ZVV\/VVVVVVVVVVVV\A/\/VV\/V\/'^^/VVVVVVVVVVVVV\A/'/VVVVVVVVVVVVVVV^<\/VVVX/^/VV\^VVV\A/\/\A/VVVVVVVV\/VVVVVVV.
(Van onze correspondente An Salomonson)
n/VVWVWWVVWVWWWA/VVWVWVVVVVVWWVWWVWt^^
per
«I
l
De Joden in
Polen
v//'
1
l
tegen het
i
l
i
B
r
i
1
1
f
I
I
l
t
DAARBIJ ONTKENT geen mens
in Polen dat de joden worden ge-
door de oude Gomoelka-garnituur in
het verdomhoekje gedreven, bijten zich
vast in hun hobby’s muziek, sport
en verzamelingen en denken niet aan
wat hun toekomt: geen woning als ze
willen trouwen, geen baan met een na
venant salaris als ze klaar zijn.
Hitler het resterende deel in de lucht
vliegen. Van de schitterende inrichting
konden slechts details worden gered.
De ruïne is de laatste open wond in
de stad.
DAT IS EEN van de grootste proble
men, waarmee Gierek zich geconfron
teerd ziet. In het zojuist begonnen vijf
jarenplan worden 2 miljoen jonge Po
len volwassen, het resultaat van de ge-
boortengolf van na de oorlog. De eco
nomie kan dat onmogelijk opvangen.
De jonge mensen reageren daarop met
een materialistische a-politieke inste-
ling, niet cynisch, maar zeer sceptisch.
Ze weten uit welke hoek de wind waait.
Op school vraagt de leraar: welke
volken zijn onze vrienden? Antwoord:
Tsjecho-Slowakije, Hongarije, Bulga
rije en Roemenië. En de Sovjet-Unie
dan? Vraagt de leraar. Antwoord: die
zijn geen vrienden, maar broeders.
Alle catastrofes, waarmee dit volk zo
rijkelijk is bedeeld, laten het Poolse na
tionalisme steeds hartstochtelijker gloei
en. Zo ook het bloedige drama van de
cember. De haat tegen de Russen is niet
minder fel dan dertig jaar geleden de
haat tegen de Duitsers. Niets heeft Gie-
OM DE SFEER en de charme van
het vooroorlogse Warschau terug te vin
den, moet men zijn toevlucht nemen tot
de oude stad. Meer dan 1000 patriciërs
huizen, kerken en paleizen zijn daar tot
op de laatste steen getrouw volgens de
tekeningen van Canaletto, de hofschil
der van de laatste koning, uit het stof
herrezen. Op het Rynek, een oud markt
plein van volmaakte vierkante harmo
nie, waant men zich drie eeuwen terug
in de geschiedenis. In de rijkversierde
gevels met de kunstig bewerkte uit
hangborden spiegelen zich de trots en
het vakmanschap van rijke koopmans
geslachten. Achter de binnenplein!j es
ziet men de rivier blinken in de voor
jaarszon, smalle paadjes leiden naar de
bloeiende uiterwaarden in de diepte.
HIER VINDEN de Warschauers hun
vrienden, hier komt de jeugd flaneren,
hier ziet men in de cafés en op de
terrasjes hoe dit volk de grauwe mo
notonie van zjjn dagen ontvlucht voor
een afspraakje, een glas koffie en een
IS HET WERKELIJK blinde hoog
moed, die dit bezeten volk tot een zo
minutieuze reconstructie van zijn verle
den opzweept? Of is het een begenadigde
fantasie, die de Polen door eeuwen tra
giek heen geholpen heeft in leven te
blijven, die de mensheid het werk van
een Marie Curie, een Frederic Chopin
heeft geschonken en is het alleen dank
zij die Poolse fantasie dat één van
Europa’s oudste en kostbaarste cultuur
centra op het noodlot kon worden te
rugveroverd?
Vijf- a zesduizend joden zijn er
in Polen nog over: ouden van da
gen, zieken en mensen die zodanig
werk hebben gedaan dat het regime
ze niet wil laten gaan uit angst dat
er staatsgeheimen doorsijpelen. Dat
zijn bijvoorbeeld oud-officieren, of
hoge partijfunctionarissen. Toch zijn
de barrières voor een emigratie ook
zonder dat al hoog genoeg. Een pas
kost 5000 zloty, dat is het loon van
twee maanden werk. De opleiding
van de kinderen, die onder het com-
Geen Pool geeft zich ooit gewonnen.
Naar buiten mogen ze apathisch schij
nen en voor politieke illusies zijn ze
zeer zeker immuun geworden. Maar in
de persoonlijke omgang compenseren
ze hun zorgen en angsten met vlijm
scherpe humor en esprit. De gast uit
het westen wordt onthaald met een
hartverwarmende gulheid, die de bene
pen huisvesting en de karige inrichting
doen vergeten. De vrouwen kleden zich
en maken zich op met zo’n raffine
ment, dat de chronische uitputting van
een dubbel leven huishouden en be
roep niet zichtbaar is. De studenten,
VOOR DE ARME drommels die
achterblijven, daagt er dit voorjaar
een spoor van hoop aan de horizon
door de tersluikse zuivering van
Mieczislav Moczar. Deze partizanen-
generaal uit de oorlog, die later het
ondoorzichtige centrum van politie
ke intriges werd en politie en leger
volledig onder zijn controle had, is
de initiator van de anti-semitische
campagnes geweest en diverse poli
tiemaatregelen en ophitsende publi-
GOMOELKA WAS er altijd tegen ge
weest om het slot weer op te bouwen
omdat het te veel zou kosten. De tacti
cus Gierek heeft anders gerekend. In
het buitenland onder de Poolse emi
granten zijn al miljoenen geof
ferd voor de restauratie. Voor de rege
ring is dat een mooi extraatje aan
dringend nodige westerse deviezen. Geen
van de Polen die we spraken, die niet
lyrisch werd bij de gedachte dat ook
deze Phoenix uit zijn as zou herrijzen.
De tentoonstelling in het kunsthistori
sche museum met uit het slot geredde
fragmenten: gobelins, beelden, mozaï-
ken, is dagelijks uitverkocht. Waar het
allemaal van betaald moet worden in
een land, dat zonder Russische roebels
dicht bij de hongerdood zou zijn zo’n
vraag interesseert niemand. Behalve
die ene Pool, wie de zaak als kunst
historicus misschien nog om andere re
denen aan het hart ging dan uit zuiver
patriottisme. „We hebben nog niet eens
het geld om in onze historische ste
den behoorlijke hotels neer te zetten
en het westerse toerisme op gang te
krijgen” zei hij. „Er is geen geld om
in onze industrieën het machinepark
uit de vorige eeuw te vernieuwen. De
lucht boven Polen wordt door 12 mil
joen ton stof en 5 miljoen ton giftig
gas vervuild zonder dat er en onze
pers geeft dat toe filters worden
aangeschaft. Onze varkens moeten we
exporteren vanwege de deviezen en
zelf zien we maar twee keer per week
vlees op tafel. In die omstandigheden
is de wederopbouw van het slot, die
miljarden zal verkwisten, meer dan
een politiek knal-effect: het is een staal
tje van nationale hoogmoed, waartoe
alleen de Polen in staat zijn”.
IN HET CULTUURPALEIS, dat het
Russische volk Warschau in de jaren
vijftig cadeau heeft gegeven, brengt de
lift de bezoeker in de recordtijd van
30 seconden 30 etages naar boven.
Het uitzicht vanachter de balustrades
is adembenemend mooi. Niet alleen
omdat dit volgens de Polen zelf de
enige plaats in Warschau is waar men
deze stalinistische suikertaart niet kan
zien. Maar vooral, omdat men met één
blik de hele stad met de Vistula en het
wijde groene Polen er omheen kan om
vatten.
naast kleine kinderboeketjes, al zijn
verwelkt. Maar aan de vitaliteit van
het grote-stadsleven met zijn verkeer en
zijn onafgebroken mensenstroom schij
nen zulke gruwelplekken geen afbreuk
meer te doen.
SINDS JAREN stelt Wiesenthal
het anti-semitisme in Polen aan de
kaak. In een uitgebreide documen
tatie heeft hij bij tientallen Polen,
die thans prominente communisten
zijn, een anti-semitisch en fascistisch
verleden aangetoond. Velen van hen
bleken in de oorlog met de nazi’s
te hebben geheuld en daarvoor na
de bevrijding in de gevangenis te
hebben gezeten. Als antwoord daar
op voeren de Poolse massamedia
Alleen het monument waaraan
de joden uit de gehele wereld
hebben meebetaald, herinnert
aan de opstand in het getto van
Warschau.
WARSCHAU De hot pants, die men op de dansvloer van Europejski kan bewon
deren, zijn korter en heter dan die in Wenen of Amsterdam. En de draagsters zijn zeker
niet minder knap en charmant dan hun materieel heel wat beter bedeelde zusters in
het westen. Als men het geheim van Warschau’s wedergeboorte probeert te door
gronden, dan blijkt het te zijn verborgen in het temperament van de Poolse vrouwen.
Met hun blote handen hebben ze in 1945 toen hun mannen dood of verdreven waren
het puin opgeruimd van de stad, die voor 85 percent was vernield en waarvan vol
gens Hitler alleen een „geografisch begrip” had moeten overblijven. Van de 1,3 miljoen
vooroorlogse bewoners zijn 800.000 omgekomen. De rest was gevlucht. In de lente
van 1945 was er geen levende ziel meer over in de stad aan de Vistula oftewel
Weichsel.
discrimineerd. Ze zijn systematisch
uit alle belangrijke functies verwij
derd. Hun kinderen hebben nog wel
toegang tot universiteit en hoge
school, maar maken daarna geen
kans op een navenante baan. Bijna
alle joden, behalve diegenen die zich
in het verleden zeer bijzonder voor
de opbouw van vaderland en socia
lisme hebben onderscheiden, zijn
uit de partij gestoten. Na de anti
semitische terreur in maart 1968 zijn
naar schatting 22.000 Poolse joden
geëmigreerd, omdat het leven hun
ondraaglijk werd gemaakt. Daarbij
moet men in het oog houden, dat
deze mensen voor het merendeel
overtuigde communisten zijn ge
weest, die met hun joodse tradities
al lang hadden gebroken en geen
enkele band met Israel bezaten.
munisme hebben gestudeerd, moet
worden terugbetaald. Voor een art
senbul bedraagt dat 300.000 zloty
voor een ingenieursdiploma 200.000.
Met de emigratie verlies je automa
tisch je Poolse nationaliteit en je
pensioenrechten, ook al heb je daar
voor vaak een leven lang betaald.
Maar al zodra de pas wordt aange
vraagd zonder enige garantie dat
er positief over wordt beslist ben
je automatisch staatsburger tweede
rang en verliezen de kinderen hun
plaats op middelbare of hogere
school. Toch vertrekken er elke dag
nog wel twee of drie gezinnen met
de Chopin-express naar Wenen.
een massale campagne
„samenzweerdersnest” van deze „Is
raëlische agent” aan de Rudolfsplatz
in Wenen.
De ruïne van het koninklijke slot
dat Gierek heeft beloofd weer te
zullen opbouwen.
katies zijn van hem uitgegaan. Door
de bevolking wordt hij gevreesd en
gehaat. Het fatale bevel tot schieten
op de onbewapende demonstranten
in december van het vorige jaar
wordt hem toegeschreven. Voor Gie
rek betekende hij de enige gevaar
lijke rivaal, wiens benoeming tot lid
van het politbureau in december nog
onvermijdelijk was. Dat Moczar nog
geen vijf maanden later zijn func
ties geruisloos heeft verloren en zijn
plaats in het politbureau en het par
tij secretariaat alleen pro forma,
maar zonder verdere omschrijving
van competenties behoudt, bewijst
dat Gierek in deze verbitterde strijd
om de macht aan het langste eind
heeft getrokken. Al half maart wa
ren enige invloedrijke handlangers
van Moczar gezuiverd, onder anderen
de onder-minister van Defensie ge
neraal Korczinski. In april wist Gie
rek de publikatie van een anti-se
mitisch memorandum van een ande
re aanhanger van Moczar, Kepa, de
beruchte partijleider van Warschau,
op het laatste moment te verhinde
ren. De rol van de nationalist Moc
zar, die de Russen even fel haatte als
de joden, schijnt hiermee definitief
te zijn uitgespeeld. Dat is dan met
een een goede beurt van Gierek te
genover Moskou.
DE EFUWIGE onzekerheid over
hun toelt’mst heeft van deze joden
schuwe en uitgedoofde wezens ge
maakt. Van hun vroegere idealisme
en strijdlust om in Polen het socia
lisme op te bouwen, is alleen ont
goocheling en bitterheid over. Zij
vormen de epiloog van een duizend
jarig Pools jodendom. Meer dan
drie miljoen joden hebben in dit
land geleefd en vormden er het in
tellectuele zuurdeeg van. Twee na
men sluiten die traditie af: Ausch
witz en het getto van Warschau. In
het noorden van de stad, niet ver
van de Weichsel met zijn bloeiende
uiterwaarden, staat een glanzende
moderne woonwijk voor tienduizen
den gezinnen. Daaronder liggen
80.000 joden verbrand en vermorzeld
in het puin. Behalve het monument
van Rappaport met onuitwisbaar
het historische gebaar van Willy
Brandt herinnert niets hier meer
aan de gruwelijkste slag van de
vele, die op Poolse aarde zijn uitge
vochten. Zal het gevecht van het
handjevol resterende joden om een
pas met een even historisch gebaar
van Gierek worden beslecht? Dat is
de slopende vraag, die niet alleen
de joden zich deze vroege zomer in
Polens hoofdstad stellen.
filosofische discussie. Men kan in de
ontmoeting met deze mensen niet an
ders dan hun pep en levenskracht be
wonderen. Ze werken zes dagen
week, ze leven met twee volwassenen
op één kamer, ze moeten voor alles
wat naar luxe zweemt en een var
kenslapje is al een grote luxe in
de rij staan en ze verdienen gemid
deld 2400 zloty per maand. Ook een
arts of een leraar komt daar niet bo
ven uit. Dat is net genoeg voor wonen
en eten. Wie meer wil, werkt ’s avonds
en ’s zondags in een tweede baan. Wie
eisen stelt aan het leven, begeeft zich
in het ondoorgrondelijke maar heus niet
altijd illegale labyrint van de devie
zenhandel (de zloty telt zes verschillen
de koersen).
reks populariteit beter verdiend dan
zijn belofte, het koninklijke slot aan he
Zomkovy plein in oude pracht te doen
herrijzen. Het slot is voor de Polen
een symbool van hun nationale voortbe
staan. Op 17 september 1939 is een deel
ervan verbrand onder de hagel van de
Duitse brandbommen. In december
1944, twee maanden nadat de opstand
van Warschau was neergeslagen, liet
SIMON WIESENTHAL: Zelfs
zijn naam is taboe.
NU WONEN in deze stad weer meer
dan een miljoen mensen. De kolosslale
woonwijken onderscheiden zich in hun
moderne vormgeving met de boeiende
gazons ertussen, maar ook in hun ano
nimiteit in niets van die in het westen.
Alleen de talloze herdenkingsstenen aan
gevels en op pleinen herinneren nog
aan de barbaarse excessen van het
jongste verleden. Men zal er geen vin
den waar de bloemen, grote kransen
HKaBHKSKOaKHBVSSHRSH
Het cultuurpaleis dat Stalin het Poolse volk heeft geschonken
i
X t-
H
1
qbh
11
