DichtErbij
Mr. J. Den Daas verlaat
Nederlandse Operastichting
i
TONEEL-
notities
""T"" p
ljp®
19
3
Zigeunerbestaan
Europees belang
ZATERDAG 11 SEPTEMBER 1971
Erbij
(Onder redactie van Hein Steehouwer en Bas Baan)
4»
o
Gedichten voor de volgende afleveringen van deze rubriek,
bestemd voor het werk van jongeren tussen 16 en 24 jaar, graag
weer binnen twee weken aan: Hein Steehouwer, kunstredactie
Haarlems Dagblad, Grote Houtstraat 93, Haarlem, met in de
linkerbovenhoek van de enveloppe „Dichterbij”.
AMSTERDAM Mr. J. den Daas heeft dezer dagen zijn directeurschap
van de Nederlandse Operastichting neergelegd. Werkeloos zal hij niet
blijven. Mr. Den Daas is namelijk ook nog directeur van het Holland Fes
tival en hij is voorlopig niet van plan zijn werkzaamheden als zodanig te
beëindigen. In zijn kantoor aan de Honthorstlaan zijn alle tafels en stoe
len dan ook bezaaid met foto’s, kranteknipsels en programma’s. Er wordt
ijlings een stoel voor mij vrijgemaakt en achter een lijvig bureau gezeten
heb ik een prachtig uitzicht op de man die zo’n twaalf jaar lang aan het
roer heeft gestaan van de Nederlandse Operastichting. De talloze stormen
die hij heeft meegemaakt zijn hem niet aan te zien. Het kan soms aardig
spoken achter de coulissen van het theater, maar hij laat zich niet gauw
van zijn stuk brengen. Hij blijft dezelfde vriendelijk glimlachende en
onverstoorbare figuur, die door zijn optreden een sfeer schept van rust
en kalmte. En dat is iets waar operazangers en zangeressen vaak grote be
hoefte aan hebben.
«wis
F
Xs
ZOEKEN NAAR PUUR
i
HELDENTENOR IN
DE BADKAMER
11
111
JAN KLUNGERS
MARIAN VAN SCHA1K
Wat vindt U de mooiste opera?
mens
IDA GOEDHART
S.K
J. H. MOOLEMJZER
IX X;'
-
KORT GELEDEN plaatsten we een keuze uit een cyclus gedichten van
Jan Klungers, gemaakt tijdens een voettocht naar Frankrijk. De drie
natuurimpressies die we nu uitkozen vallen daarbuiten, deels ook wat
stijl betreft Nog steeds is het een „zoeken naar puur”, maar sterker dan
de voor ieder verstaanbare cyclusgedichten, geïnspireerd door het ty-
pisch-Hollandse van het landschap. Dat dat „typisch-Hollandse” voor
een goed waarnemer ook inspireert tot een merkwaardige mengeling
van poëzie en anti-poëzie, komt tot uiting in het eerste gedicht.
Alleen nog bij nacht kwaken
de kikkers (hier en daar), vermengd
met auto’s en verschrikte
kraaien. Het gillen van
een zanglijster daarbij laat
alleen maar busgebrom hoorbaar
op de achtergrond.
In juni kun je soms de zanglijster
om halj elf 's avonds nog
horen zingen aan de rand
van de begraafplaats. Grasbloemen lijken
in koplamplicht veel witter
Het is haast veel witter.
Het is haast nooit meer donker.
Een ster vliegt hoog en snel
over de weiden. Ik hoor een dynamo
die bij een schrikdraad hoort.
En een vliegtuig, heel even, heel veer.
Als ik weer thuiskom zie
ik op de televisie iemand doodgaan, maar
volgens mij ts het namaak.
Voordat een pad
zijn tong wegschiet zie
je hem zitten
op zijn ellebogen, dan op zijn tenen
staan. Zijn kop stijgt op.
Zijn benen trillen.
Dan eet hij met een schokkend lichaam vlieg.
Ik kan zo verlangen
naar het geluid
van de zee,
van elke golf
die je tegenkomt
zing je geluk.
Ik wil zo verlangen
naar dat geluk,
zuiver cn eeuwig
duurt het voort
weel je
eigenlijk ben tk
de herfst
al aenk jij
dat ik de lente ben.
als iv niet
bloesem was
maar regen
dan zou je mv
zien zoals ik ben.
Hebt U zelf een goede stem en hebt
U ooit de aanvechting gehad om opera
zanger te worden?
Hebt U altijd goed kunnen samen
werken met Uw vroegere mede-direc-
teur Maurice Huisman, was U teleur
gesteld bij zijn vertrek?
de opera naar het leven staat. Ook hij
is een opera-liefhebber en in zijn vrije
tijd wil hij nog weleens een ariaatje
weggeven, maar hij is ook een theate
rexploitant en hij moet proberen zon
der verlies te werken dat is geen
eenvoudige zaak”.
Bent U van mening dat experimen
ten zoals „Labyrinth” en „Reconstruc
tie” ondernomen moeten worden, ge
looft U dat het voortbestaan van de
opera daarmee gediend is?
In de geboorte was de geboorte
in een steen (rondgeslepen
in een bergbeek), in zand,
in de monding zelfs in modder.
Om de hoek slikken (ook wel
kwelders genoemd).
Het land ontgroeide moeizaam
de zee, enzovoorts, alikruiken
op de Hondsbosse zeewering. (Meeuwen).
Maar het graan groeit, het vee
graast
achter de dijken en ik kijk ernaar
door mijn verrekijker
Mr. Den Daas trapt er niet in; na
enig nadenken zegt hij„De mooiste
opera is voor mij de opera waar ik
mee bezig ben”
Gelooft U dat de bouw van het
nieuwe muziek-theater in Amsterdam
werkelijk binnenkort verwezenlijkt zal
worden?
Hoelang bent U al in het opera-vak
en hoe bent U tot de opera gekomen?
OOK DE DERDE inzendster, Ida Goedhart, maakt gebruik van na
tuurimpressies. Ditmaal om een samenspel van twee mensen in de beel
den van herfst, lente, bloesem en regen uit te drukken.
EEN SIMPELE, HELDERE natuurbeleving klinkt in het gedichtje
van Marian van Schaik samen met een geluksgevoel zó, dat binnen- en
buitenwereld, mens en natuur, „gelijkluidend” worden.
Hebt U enig idee of de moeilijkhe
den met het Circustheater in Scheven-
ingen zullen worden opgelost?
.Wij dtten safe tot eind oktober en
wij zullen proberen om met Zwolsman
tot een accoord te komen. U moet
Zwolsman niet zien als een boeman, die
Dr.
van
Raalte in die jaren heb ik veel
ervaring opgedaan. Ik ben ook nog drie
jaar directeur geweest van de Kurzaal
in Scheveningen en ik heb daar veel
met het voorbereiden van opera-voor-
stellingen te maken gehad”.
Het bestuur van de Operastichting
stelt mr. Den Daas in de gelegenheid
officieel afscheid te nemen van zijn
operavrienden en medewerkers. Op
15 september is een receptie in het
Okura Hotel in Amsterdam. Vandaar
uit heeft het gezelschap een schitte
rend uitzicht op het nieuwe Muziek
theater. dat nog gebouwd moet wor
den.
DE BERLIJNSE „Festspiele” van
dit jaar zullen worden gehouden
van 12 tot en met 28 september. Op
toneelgebied zullen eraan meewer
ken: het gezelschap van de Yung
Vic uit Londen met „The taming of
the shrew”, de Manhattan Project
Company uit New York met „Alice
in wonderland” (twee opvoeringen
die ook op het Holland Festival
1971 te zien zijn geweest), het Atel-
jea Theater uit Belgrado met „Ope
rette" van Gombrowicz en twee
Joegoslavische stukken, het Theatre
du Soleil uit Parijs en het La Ma
ma Theater uit New York. De
„Festspiele” worden besloten met de
wereldpremière van een opera van
Hans Werner Henze, „Der langwie-
rige Weg der Natascha Ungeheuer”,
op te voeren door de Deutsche Oper
Berlin.
door het ministerie benoemd tot be
stuurslid van de Operastichting en ik
blijf nog bij het Holland Festival,
daarom valt het afscheid niet zo
zwaar”.
„Daar kan ik moeilijk een direct
antwoord op geven, maar Amsterdam
is zover gegaan dat het niet meer terug
kan. Het is niet alleen een Amsterdams
belang, ’naar het is een landsbelang en
zelfs een Europees belang. Als het
gemeentebestuur de moed heeft, dan
kan Amsterdam een toonaangevende
rol gaan spelen op opera-gebied. Wij
hebben de zangers ervoor en wij heb
ben het publiek dat eenvoudig zit te
wachten tot er eindelijk een theater
komt. Daarom moet er met de bouw
begonnen worden beter vandaag
dan morgen!”
DE JONGE ENGELSE dichter
Adrian Mitchell heeft de figuur en
het werk van een van zijn voorgan
gers, William Blake (1757-1827) op
het toneel laten herleven in een
stuk, getiteld „Tiger”, dat „een poli
tieke en sociale rapsodie over Bla
ke” wordt genoemd. Er worden ge
dichten van Blake en van Mitchell
zelf, op muziek gezet door Mike
Westbrook, in gezongen, afgewisseld
door satirische vaudeville sketches
over maatschappelijke toestanden
van Blake’s tijd en nu, en de pro
jectie van gravures en tekeningen
waarin Blake (die ook een zeer goed
beeldend kunstenaar was) de sla
vernij in Amerika aan de kaak
stelde. Het stuk, waaraan vijftig ac
teurs en musici meewerken, wordt
opgevoerd door het gezelschap van
het National Theatre in Londen.
DE ENGELSE toneelschrijver Ar
nold Wesker (auteur van „The kit
chen" en „Chips with everything”!
heeft een nieuw stuk geschreven
„The old ones", waarvan de premiè
re waarschijnlijk niet in Londen
maar in New York zal worden ge
geven. De schrijver hoopt daar na
melijk betere spelers te kunnen
vinden voor de hoofdrollen: een
groep joodse mannen en vrouwen
van 65 tot 75 jaar. Wesker werkt
intussen alweer aan een volgewi
stuk, dat in de Engelse krantenwe
reld speelt; om het doen en laten
van Journalisten en de sfeer in een
groot krantenbedrijf te bestuderen
brengt hij al geruime tijd hele da
gen door in Thomson House, he’
Londense krantenpaleis van de Sun
day Times
'TSeZE EN DE VOLGENDE aflevering van „Dichterbij” zul-
I len gewijd zyn aan degenen van wie we al eerder gedich-
ten afdrukten, om daarna bij voldoende inzendingen weer
een hele aflevering te vullen met werk van debutanten.
Bij deze vraag schiet Den Daas even
in de lach en met een lichte aarzeling
komt net antwoord „Ja, ik had een
mooie jongenssopraan ik zong in
Utrecht in het jongenskoor van Willem
Hespe en ik heb meegezongen in de
Matthaus Passion en in de Symfonieën
van Mahler. Zanger worden; ach, daar
heb ik eigenlijk nooit aan gedacht,
maar ik heb nog altijd een aardige
tenor in de badkamer ben ik een
hele held”.
„In het opera-vak zit ik pas sinds
1959, toen werd ik benoemd tot direc
teur Personeelszaken en Public Relati
ons van de Nederlandse Opera Bij de
Nederlandse Operastichting werd ik
aangesteld als administratief directeur
en het laatste jaar, sinds het heengaan
van Maurice Huisman, was ik alge
meen directeur. Maar ik ben al veel
langer op operagebied werkzaam ge
weest. Van 1932-1940 was ik program
maleider bij de AVRO en in die hoe
danigheid heb ik zeker een veertigtal
opera’s de ether ingestuurd Dat waren
uitzendingen onder leiding van
Frieder Weissmann en Albert
„Huisman durfde wat hij was
bezield door een ongewone onderne
mingsgeest. Zijn „Rosenkavalier”
„Wozzeck”, zijn „Lulu” waren waag
stukken. Hij was een intendant van
grote kwaliteit In ons vak olijf je
improviseren wij leiden hier in
Holland een zigeunerbestaan. Wij trek
ken met autobussen van het ene repe
titielokaal naar het andere, onze zan
gers repeteren ’s middags in Scheven
ingen en ’s avonds in Amsterdam en
als het Utrechts Orkest met de begelei
ding is belast dan moeten zij de vol-
gende dag naar Utrecht, maar dat
deerde Huisman niet.Hij vocht voor
het nieuwe operagebouw in Amster
dam, maar hij zag er geen been in om
aan ons nomaden-bestaan deel te
nemen. Hij had bij ons een contract
voor vijf jaar en die heeft hij met
bewonderenswaardige inspanning uit
gediend. Ik vind het nog altijd jammer
dat hij is weggegaan, maar zulke din
gen gebeuren”.
I
IN HER MAJESTY’S Theatre in
Londen wordt de volgende maand
de première gegeven van een musi
cal, getiteld „The ambassadors”,
waarvan het gegeven is ontleend
aan de gelijknamige roman van de
Amerikaanse schrijver Henry Ja
mes, verschenen in 1903. De tekst
bewerking is gemaakt door Don
Ettlinger, de muziek gecomponeerd
door Don Gohman. De vrouwelijke
hoofdrol zal worden gespeeld door
de Franse actrice Danielle Darrieux.
Gelooft U dat de liefde voor de
opera voldoende positieve steun zal
opleveren voor de toekomst?
„Wij moeten de liefde voor de opera
in veel breder verband zien. De gemid
delde zaalbezetting bij de voorstellin
gen van de Operastichting is 88-90
Wanneer U daarnaast bedenkt dat
„Forum” geregeld volle zalen trekt, dat
het operakoor in Tilburg met eigen
krachten een ,Aïda” op de planken zet
en dat er overal in den lande opera -
en operette-verenigingen zijn, die jaar
in jaar uit hun eigen voorstellingen
geven, dan hoef ik U niet meer te
zeggen dat de opera leeft in de harten
van de mensen”
EEN STAPEL TEKSTEN van
meer dan tachtig oude Tiroolse
volksstukken, die vroeger werden
bewaard in een lang geleden door
brand verwoest Oosterijks klooster
archief, is dezer dagen teruggevon
den. Er zijn mysteriespelen, heili
genlegenden en kluchten bij, waar
van sommige uit de zeventiende
eeuw stammen. Enkele van de
handschriften kunnen nu pas voor
het eerst ontcijferd worden. De
meeste stukken, zoals een „Para-
diesspiel" en een „Heiliges Weih-
nachtsspiel”, zijn geschreven door
Tiroolse monniken en boerendich
ters.
Vindt U het moeilijk om afscheid te
nemen, of hebt u het gevoel dat U de
deur rustig achter U dicht kunt trek
ken?
DE FRANSE toneelschrijver Paul
Raynal, wiens stukken vooral in de
jaren dertig in veel landen met
succes werden gespeeld, is op zesen-
tachtigjarige leeftijd overleden. Zijn
bekendste stuk, „Le tombeau sous
l’Arc de Triomphe” (uit 1924), dat
de terugkeer van een frontsoldaat
uit de eerste wereldoorlog behandelt,
is in Nederland in 1947 door de
Haagse Comedie opgevoerd onder de
titel „Het graf van de onbekende
soldaat”. Andere bekende werken
van Raynal waren „Napoléon uni
que” en „Le matériel humain”.
DE MUSICAL „Fiddler on the
roof” (die bij ons „Anatevka” heet
te) zal dezer dagen in Londen van
het repertoire verdwijnen, na er in
bijna vijf jaar tijd negentienhon
derd keer te zijn gespeeld. De man
nelijke hoofdrol, die van de melk
boer Tevje, is tijdens die lange serie
door vier verschillende acteurs ver
tolkt, onder wie de Nederlander
Lex Goudsmit een voorname plaats
innam. De drie andere waren: Alfie
Bass, Bary Martin en de Israëli
sche acteur Topoi.
IN DE KAMMERSPIELE in
München heeft de première plaats
gehad van een nieuw stuk van de
Duitse auteur Dieter Forte, met de
titel .Martin Luther und Thomas
Münzer” en de ondertitel „Die
Einführung der Buchhaltung” Het
is een met humor en sarcasme ge
schreven quasi-historisch stuk,
waarin de spot wordt gedreven met
de schijnheilige manier waarop
geldhongerige mannen als de bankier
Fugger en sommige Duitse keurvor
sten de rebellerende geestelijken
Luther en Münzer in financieel
economische intriges wisten te ver
wikkelen. De opvoering, onder regie
van Paul Verhoeven, is door de
kritiek zeer geprezen; het stuk zelf
wordt „goed speelbaar” genoemd.
„Een verstandig mens leeft daar
naar toe ik wil helemaal niet zeg
gen dat ik altijd zo verstandig ben
maar ik wist tenslotte dat dit moment
komen zou en heb dus gezorgd voor
mijn opvolging Er is langzamerhand
bij de Operastichting een kleine staf
gevormd die de organisatie goed in han
den heeft. Natuurlijk gaat het je niet
in je koude kleren zitten en ik moet
zeggen dat er wel degelijk iets ioor
mij heen ging bij mijn laatste „Hoff
mann’s Erzahlungen”. Maar gelukkig
blijf ik in het kunstbedrijf ik ben
„Het opera-repertoire brokkelt af
het „ijzeren” repertoire verroest van
onderen en er komt te weinig bij.
Wagner, Strauss Debussy en Alban
Berg, behoren in zekere zin nog steeds
tot de avant-garde het is hoog nodig
dat de ionge componisten zoeken naar
nieuwe vormen en trachten het reper
toire te verrijken. Overal in Europa
wordt gewerkt aan de vernieuwing in
de muziek-dramatische kunst, pas over
enige tientallen jaren zal blijken wat
blijft en wat als zuiver experimenteel
kan worden afgeschreven. Wij hebben
de opera „Die Soldaten” van Zimmer
mann naar Scheveningen gehaald. Wij
hebben geen theater in Nederland
waar wij een dergelijke voorstelling
kunnen realiseren zoals zij dat doen in
Düsseldorf, maar wij vonden het
noodzakelijk dat ons publiek ermee
geconfronteerd werd. Als directeur van
het Holland Festival sta ik volkomen
achter de nieuwe richting. Het Holland
Festival heeft met de democratisering
een geheel andere weg ingeslagen en
een eigen gezicht gekregen. Door velen
wordt dit terecht beschouwd als een
unicum in de Festival-wereld”.
‘t.
