MASSAMOORDENAAR MAAR OOK WEGBEREIDER
VOOR GOED DRINKWATER
Gebrek aan inzicht kostte
jarenlang duizenden levens
bx
i
Bestuurders
hielden zich
doof voor
medisch
advies
M
r
«III
O
i I
i I
jOE
i
i r|ipi
13
ZATERDAG 18 SEPTEMBER
1971
Erbij
Parijse ra m pc ar naval
In Scheveningen
Eindelijk inzicht
Medische strijd
N oodlotsjaar 1848
In het begin van de negentiende eeuw kwamen Ne
derlandse medici, die enige tijd op Java hadden door
gebracht, terug met gedetailleerde beschrijvingen van
de verschrikkelijke plaag, die ook ginds was opgedo
ken en duizenden slachtoffers had geëist onder de in
landse bevolking. Een van die doktoren was dr. Blume,
na zijn terugkeer uit Indië professor geworden aan de
Leidse universiteit, die tijdens zijn colleges en ook in
geschriften een nauwkeurige beschrijving gaf van de
ziekte en haar verschijnselen, verloop en onherroepe
lijk dodelijkheid.
Omstreeks 1830, in de bewogen tijd van Europese
troebelen en politieke stroomversnellingen, verspreid
de zich het stellige bericht dat de „cholera” ook de
Europese area bereikt had en was gesignaleerd in Oost-
Europa, in Rusland en in Polen. In 1831 werd de ziekte
voor het eerst in Berlijn geconstateerd. Zij verspreidde
zich snel in onregelmatig optredende epidemieën en
woedde achtereenvolgens in Duitsland, Oostenrijk,
Italië en Spanje.
1
Ift
ra
1I
t
g
I' |j|of
wil
F ,4- w W.
(Van een onzer verslaggevers)
Cholera in Nederland
JVVVVVVX^kAA/VVVVVVVVXA/VVWX/VVVVVVVVVXA/VXAAA/VVVVVVVXAAAAAA/VVVXA/VVVVVVVVVXCAA/VVXAA/VVVVVVVVX
Inenting tegen cholera in India, 1971.
WWW
toestanden
slechte
huisjes en achterlijke hygiënische toe
standen had de cholera vrij spel
loor
aar.
het
■eet
ris-
I»
ing
is
dse
Ook in Londen dook de ziekte op,
ofschoon in mindere mate dan in Pa
rijs. Zo vormde Nederland in Europa
een eiland, omringd door een onzicht
bare en onbevechtbare vijand, van wie
men met zekerheid wist dat hij over
de grens zou sluipen en het laatste
stukje land van West-Europa dat Ne
derland heette, aan zijn somber doden
rijk zou toevoegen.
volkomen
een
ge autoriteiten, in de hoop dat een
snelle reactie in de bestuurssector zou
kunnen bijdragen tot een doeltreffende
bestrijding van de choleraverspreiding.
Zijn hoop was ijdel. Zijn brochure
kreeg weinig of geen aandacht en ver
dween in veel gevallen ongelezen in de
gemeentelijke archieven.
Het ontwaken in 1848 was vreselijk.
Uit Engeland kwam ditmaal de slui
pende dood onverhoeds binnen en de
gevolgen waren veel ernstiger dan in
1832. Duizenden doden, overal in het
land, nieuwe paniek, nieuwe voorne
mens. Maar na het verdwijnen van de
ergste epidemieën sliep men opnieuw
medicus behoeft het gebruik van re
genwater voor dranken of etenkoken
aan te bevelen.”
Cholera nu. Ergens in West Bengalen
ligt een kleine jongen stervend op
straat.
(Gegevens ontleend aan onder andere
„Een Eeuw van Vooruitgang” van dr.
C. Te Lintum).
irdt
de
tcht
bij
ter-
leel
?nd.
;ere
vij-
lijk
?el-
>ei-
hec
wil
na-
jke
en
en-
no-
•vat
een
sen
len,
aan
den
iiit-
jer-
fe-
der
■ma
Jgie
ree-
123-
Jit
lei-
eer
ten
een
nen
ka-
ep-
de
eur
ar-
len
•nt-
en
rde
nd.
ds.
G.
2UX
A.
wil
ge-
der
?dt.
on-
illv
of
Cen
an-
'01-
AS
de
J.
ctie
W.
e -
>dat
ken
‘en;
■ing
van
het
ge-
ere
l, is
als
^er-
de
;ol-
op
de
ille
af
g
aan
aar
van
en
:ten
Niemand in Europa had voor de negentiende eeuw ooit van de
cholera gehoord. Omstreeks negentienhonderd drongen geruchten
in het Westen door over een gruwelijke ziekte, die met onvoorstel
bare snelheid in het vrijwel onbekende sprookjesland Voor-Indië
om zich heen greep en doden deed vallen als halmen oder de zeis.
De verhalen over deze geheimzinnige aandoening waren huivering
wekkend, maar de uitwerking ervan op de Europese mens was on
geveer dezelfde als het effect van een gruwelsprookje over Indische
magie: men rilde ervan en vergat alles meteen weer. De onwerke
lijkheid van al het vreemde, onvoorstelbare en ongekende uit die
verre, mysterieuze wereld verhinderde de veronderstelling dat der
gelijke dingen ooit in Europa zouden kunnen voorkomen.
Nederland kreeg een vreselijke straf
voor deze hardleersheid. In slaap ge
sust door het afnemen van de ziekte
na 1833, liet men op het gebied van de
drinkwatervoorziening praktisch alles
na wat had kunnen bijdragen tot een
betere hygiëne.
boord van het verlaten vaartuig waren
geklommen en toen ook door de ziekte
waren aangetast. De nieuw aangeko
men Scheveningers bekommerden zich
niet om de stervenden en waren zo
begerig naar buit dat zij een groot deel
van de lading uit het dodenschip naar
hun eigen vaartuig overbrachten en
het daarna aan zijn lot overlieten.
van de aardbodem weggevaagd. Letter
lijk, want de autoriteiten hadden bevel
gegeven om alle overleden lijders aan
de ziekte onmiddellijk en in stilte te
begraven, in een uiterste poging om de
paniek zoveel mogelijk in te dammen.
Kinderen die even de straat op waren
geweest en in het hotel terugkeerden
waar zij met hun ouders verbleven,
vonden niemand terug en kwamen te
staan tegenover een muur van zwijg
zaamheid, zodat zij wanhopig door de
stad dwaalden op zoek naar hun ou
ders, die intussen op een onbekende
plaats waren begraven. Mannen die
naar hun werk gingen vonden bij hun
thuiskomst hun vrouw en kinderen
niet meer en niemand wilde vertellen
wat er van hen geworden was. Op één
dag stierven tweeduizend mensen aan
de cholera in het overbevolkte cen
trum van Parijs.
Het was echter duidelijk dat met de
ontwikkeling van drinkwatervoorzie
ningen haar greep op de Nederlandse
samenleving verslapte. De overtuiging
dat zuiver, onverdacht drinkwater het
sterkste wapen was tegen dergelijke
onstuitbare infectieziekten heeft ten
slotte het pleit gewonnen: de cholera
werd geheel en al uit Nederland en
Europa verdreven en manifesteert zich
heden ten dage nog slechts in gebieden,
waar de drinkwaterhygiëne afwezig of
gebrekkig is.
Dr. Mulder is een van Nederlands
beroemde chemici uit die tijd. Hij wist
niet' béter, omdat de scheikunde en
vooral ook de bacteriologie nog in hun
kinderschoenen stonden. Maar toch tel
de die tijd ook al verlichte geesten, die
wel degelijk begrepen welke bondgeno
ten de afschuwelijke ziekte aantrof in
de omstandigheden van levensgewoon
ten en openbare voorzieningen van die
dagen. Dr. Blume, de Leidse professor,
schreef in dezelfde tijd als dr. Mulder
een brochure die één fel pleidooi was
voor de verbetering en zuivering van
drinkwater. Prof. Blume verzond zijn
brochure over het gehele land, naar
alle gemeentebesturen en geneeskundi-
in. In 1853 barstte opnieuw een epide
mie los en de cholera bleef toeslaan
tot eindelijk overal maatregelen wer
den genomen tot verbetering van
woontoestanden, aanleg van riolering,
krotopruiming, ruimere bebouwing en
betere waterafvoer. Men sloeg zelfs op
hol en offerde veel prachtige architec
tuur op aan nutteloze doorbraken en
overdreven dempingwoede.
De in Nederland regerende Koning
Willem I bezat ook voor de volksge
zondheid een voortdurende bezorgde
belangstelling. Hij stuurde medici naar
Duitse steden om nadere gegevens te
verzamelen over de cholera en eventue
le bestrijdings- of voorbehoedmiddelen.
Naar aanleiding van hun rapport nam
de regering strenge maatregelen gericht
op een zo spoedig mogelijke signalering
van ziektegevallen en een zorgvuldige
grensbewaking, terwijl ook hygiënische
voorschriften werden uitgevaardigd. De
medici hadden weliswaar geen volledig
beeld van de werkelijke oorzaken der
ziekte, maar ontdekten in ieder geval
heel duidelijk dat onreinheid en vervui
ling van eetwaren en drinkwater de
ziekte sterk konden bevorderen.
De vrees voor de cholera en voor
andere ziekten van catastrofaal karak
ter heeft dus uiteindelijk iets goeds
bewerkt. Hoe kostbaar een goed drink
waternet en een onverdacht produkt
daarvan voor de volksgezondheid moet
worden geacht, bewijst de geschieden!»
van de cholera in Europa en Neder
land duidelijk genoeg. Nu in onze da
gen de onverdachtheid van het drink
water op het spel schijnt te komen
staan tengevolge van het milieubederf,
mag nog wel eens uitdrukkelijk wor
den gewezen op het enorme belang van
deze voorziening. Onze voorvaders heb
ben harde lessen te verduren gekregen
vooraleer zij de wijsheid konden op
brengen die nodig was. Onze moderne
tijd verdraagt de gedachte niet dat
deze lessen wel eens konden worden
vergeten.
De buitgemaakte goederen, afkomstig
uit Rusland, werden in het geheim in
den
•net
la's
on-
op
erk
?ste
aag
lil
len,
ibel
seft
van
hoe
de
le-
Zonder iets af te doen aan de heroï
sche strijd van de Nederlandse medici
tegen deze verschrikkelijke ziekte moet
aan de hand van nagelaten documenta
tie worden vastgesteld, dat niet alle
vooraanstaande figuren op het gebied
van de medische wetenschap een goed
inzicht toonden ten aanzien van de
bestrijdingsmiddelen en de preventieve
methoden. In een brochure over de
cholera, geschreven door de doktoren
Mulder en Van der Pant, werd bij
voorbeeld het volgende gezegd:
Scheveningen verkocht aan Schevenin
gers, Hagenaars en Rotterdammers. De
schrijver van het ingezonden stuk be
weerde het verhaal te hebben gehoord
van een stervende choleralijder in
Scheveningen, die het voor zijn dood
had willen bekennen om zijn geweten
te ontlasten.
In een ingezonden stuk van 25 juli
1832 in het toenmalige Handelsblad
werd het vreselijke verhaal onthuld
van de manier waarop de cholera ons
land was binnengekomen. Een Sche-
veningse pink had in volle zee een
verlaten koopvaardijschip geënterd. Bij
het betreden van het schip ontdekten
de vissers een afschuwelijk toneel.
Overal lagen lijken van bemanningsle
den, die kennelijk onder de hevigste
pijnen waren gestorven. Aan de toe
stand op het schip was te merken dat
de ramp zich in korte tijd had voltrok
ken, maar er was nog iets anders:
tussen de lijken lagen ook dode en
stervende vissers, bemanningsleden van
een andere pink, die al eerder aan
Alleen met de drinkwatervoorziening
vlotte het niet. Dr. Mulder en zijn
medestanders hielden een verruiming
van het inzicht op dit gebied tegen.
Toen na jaren bleek dat de steden met
goed drinkwater zoals Amsterdam en
Haarlem er telkens goed afkwamen bij
opduikende cholera-epidemieën, be
greep men hoe belangrijk een hygië
nisch drinkwaternet voor de volksge
zondheid was. Nog in 1866 woedde de
cholera op een verwoestende wijze in
ons land. En ook later trad zij, zij het
in mindere mate, nog herhaaldelijk op.
Het verhaal verklaarde de manier
waarop de cholera zich van Schevenin
gen uit over Nederland verspreidde.
Bijna tegelijkertijd brak de ziekte in
Rotterdam en Den Haag uit. Later
explodeerde zij op epidemische wijze
in Katwijk. Dit plaatsje werd in korte
tijd bijna ontvolkt. In Rotterdam vie
len in vijf maanden 1400 slachtoffers,
in Den Haag en ook in Amsterdam
was het aantal doden aanzienlijk maar
minder dan in Rotterdam. Nederland,
midden in de beslommeringen van de
Belgische Opstand, werd door de be
richten over deze rampen met verlam
ming geslagen. Het bedrijfsleven kwam
nagenoeg tot stilstand en een ontzet
tende angstpsychose kreeg de gehele
bevolking in haar greep.
„Het is volstrekt onnodig om bij de
komst van de Cholera omzichtig te
wezen met Maas- of Rottewater. Geen
Midden in een dolle carnavalsviering
in het voorjaar van 1832 sloeg de
cholera onverhoeds in Parijs toe. Ter
wijl het feest in volle gang was vielen
de slachtoffers bij honderden in enkele
dagen. Velen werden in hun feestkledij
begraven. Een ontzettende paniek
maakte zich van de Franse hoofdstad
meester. Ontelbare gruwelijke trage
dies speelden zich in de stad af. Gezin
nen van het platteland, die in Parijs
naar de carnavalsoptochten kwamen
kijken en in goedkope logementjes
overnachtten, werden in enkele uren
De slechte hygiënische
maakten ook in Nederland versprei
ding van cholera mogelijk. De grachten
waren open riolen. Hier de Gouds
bloemgracht in Amsterdam in 1853.
De gracht heet tegenwoordig Willems
straat.
--
Toch volkomen onverwacht nog
barstte een cholera-epidemie uit in
Scheveningen, op 25 juni 1832. Een
thuisvarend schip bracht de ziekte mee
en in korte tijd stierf een groot deel
van de Scheveningse bevolking. In het
dichtbebouwde dorp met zijn kleine
y.-.
-■ kJ" x 'Si
f-3
5 J
