SOCIOLOGISERENDE THEOLOOG
KAN
WERELDRAAD VAN KERKEN KIEST IN
1972
SECRETARIS-CENERAAL
IN UTRECHT
„EEN
EEN GROOT GEVAAR ZIJN”
Prof. dr.
C.
de
Veel giften
voor NBG
fz
f
I
Brussel:
Leeuwen
van
Protestantse Faculteit
voor
filmvorming
Vijf jaar hoogleraar aan
Weekend
Kerngroep voor speciale problemen
14
in
Structuren
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1971
Erbij
Drie afdelingen
DR. CARSON BLAKE
DR. VISSER ’t HOOFT
l
dat hij samen met C. P. van Andel en Bronkhorst col
leges liep bij o.a. Barth in Bazel. Terug in Nederland
werd hij predikant in twee Friese gemeenten (Aalsum
en Koudum), dan in Den Haag. Na Den Haag werd hij
studentenpredikant in Amsterdam. Daar zette hij te
gelijk zijn theologische stadie voort. Hij behaalde het
doctoraal aan de Gemeentelijke Universiteit en promo
veerde bij prof. Van Niftrik. Rik Valkenburg discus
sieerde met prof. Van Leeuwen over zaken als de ver
houding tussen rooms-katholicisme en protestantisme,
actuele theologische vraagstukken als de schepping, de
verzoening en het leven na dit leven. Het gesprek ver
liep aldus:
’t Hooft die werd opgevolgd door
de Amerikaan dr. E. C. Blake. Deze
wordt volgend jaar gepensioneerd.
Daar komt bij dat de kerken uit
Afrika en Azië een steeds belang-
rijker rol in de oecumenische be
weging gaan vervullen.
Fff
Tijdens een meerdaags oriëntatiebezoek aan België,
voerde onze medewerker Rik Valkenburg te Brussel
een gesprek met prof. dr. G. van Leeuwen, hoogleraar
aan de Protestantse Faculteit in deze stad. Dat is hij
nu vijf jaar. Daarvoor was hij eveneens vijf jaar direc
teur van de Heldringstichtingen in Zetten. Een boeien
de tijd, vindt hij achteraf. Maar toch miste hij daar het
theologische in zijn functie. En de theologie had zijn
liefde. Prof. Van Leeuwen werd in 1916 te Den Bom
mel - Flakkee, geboren als zoon van het hoofd van een
openbare school, waar „christelijk onderwijs” werd
gegeven. Hij studeerde aan het gymnasium te Rotter
dam en in Ruimzicht te Doetinchem. Daarna theologie
in Utrecht. Als de rijkste periode beschouwt hij de tijd,
Verwantschap
In de stad Utrecht zal in 1972
een nieuwe secretaris-generaal
van de Wereldraad van Kerken
worden gekozen. Van 13 tot
23 augustus 1972 komt dan in
Utrecht het 120 personen tellende
toporgaan van de Wereldraad, het
Centraal Comité, bijeen. De direc
teur van de afdeling communica
tie van de Wereldraad, ds. A. H.
v. d. Heuvel, zei op een persconfe
rentie dat de kans groot is dat de
nieuwe man van de Wereldraad
iemand uit de derde wereld zal
zijn, omdat dit de verwachting is
nadat twee „Westerlingen” de
de Nederlander dr. W. A. Visser
Wereldraad hebben geleid. Eerst
2=
-
9^
ft'
'1
4
het
ziel
christen-
RIK VALKENBURG
toch
eenvormigheid betekent. De 252 bij de
Wereldraad aangesloten kerken hebben
zich namelijk internationaal verenigd
zonder dat hun eigen identiteit wordt
aangetast”, aldus ds. Van den Heuvel.
In deze kerngroep hebben zitting: ds.
J. A. G. van Zanten, praeses van de
synode, ds. F. H. Landman, secretaris
generaal van de hervormde kerk, mr.
G. M. Bierman, voorzitter van de ge-
Er is vaak critiek op de keuze van
het land, omdat de Wereldraad ook in
communistische landen en bijvoorbeeld
Griekenland of Ethiopië vergadert. De
keuze van een land als vergaderplaats
betekent nooit een vereenzelving of
goedkeuring van de regeervorm in zo’n
land. Vandaar dat wij ons niet door
critiek kunnen laten beïnvloeden. Zou
den wij dat wel doen, dan konden wij
alleen nog maar op de maan vergade
ren”, aldus ds. Van den Heuvel, die
wat Nederland betreft wel dacht dat de
Wereldraad vooral ook belangstelling
voor de situatie van de r.k. kerk in Ne
derland, die deel uitmaakt van de Ne
derlandse raad van kerken, aan de dag
zal leggen.
Kan de protestantse kerk ook iets
van de catholica leren?.
Ongetwijfeld. Ik denk aan wat er
in een centrum ais Leuven theologisch
gepresteerd wordt. Verder aan wat er
in de orde aan de gang is aan creatief
werken aan eigenlijke vormen van spi
ritualiteit en communautair leven. In
spirerend is wat er aan werk gebeurt
in de oude binnenstad en onder de
gastarbeiders door een aantal geënga
geerde, meest jonge priesters. Boeiend
vind ik, hoe men bij toch diepgaande
verschillen eenheid zoekt te bewaren.
Mij fascineert ook het besef van ver
bondenheid met de kerk van alle eeu
wen, wat iets groots, iets seigneuraals
geeft aan deze kerk.
Wat is de zin van het leven?
De zin van het menselijk bestaan
is, mens te zijn. Wat een mens is? Als
christen ontmoeten we dat ook in niet-
ohristenen. Aan de andere kamt moeten
we verstaan, dat we daarbij de onder
wijzing van het evangelie niet kunnen
missen. Filantropie wordt in Hande
lingen gebruikt ten aanzien van de
heidenen. De bijbel erkent dat de zin
van het menszijn aanwezig is, ook
buiten het evangelie. Elke humaniteit
zonder het evangelie mist echter de
oriëntering.
Een doopvont (brons, vijftiende eeuw) uit de Stadskerk te Wittenberg, de kerk
waar Luther thuis was. Zijn kinderen zijn in deze doopvont gedoopt. De apostelen i
rondom de vont vertegenwoordigen woord en geloof, waardoor de demonen
(gesymboliseerd door de bizarre dierfiguren, die omhoog willen) geen kwaad
meer kunnen. (Foto uit ELK, Evangelisch Luthers Weekblad).
De speciale actie die het Nederlands
Bijbel Genootschap op het moment
voert, voor bijbelverspreiding in Indo
nesië, Tsjechoslowakije en Ethiopië,
heeft al een half miljoen gulden opge
bracht.
De opbrengst van de actie is zodanig
dat volgens het Bijbelgenootschap nu al
ruimschoots kan worden voldaan aan
de beloften die het genootschap aan die
landen had gedaan. Het gaat om finan
ciële hulp voor de verspreiding van de
nieuwe Indonesische bijbelvertaling die
begin 1972 van de pers komt. Voorts
voor 40.000 bijbels voor Tsjechoslowa
kije en 8000 bijbels voor Ethiopië, die
in dat land bijzonder kostbaar zijn om
dat zij zijn gedrukt in een ingewikkel
de taal, het Amharisch.
Vorig jaar vroeg het Nederlands Bij
belgenootschap aan 75.000 adressen 'n
bedrag van f 225.000 voor bijbelver
spreiding in het buitenland. De op
brengst bedroeg toen ruim 600.000, zo
dat veel meer kon worden gedaan dan
men aanvankelijk had begroot. Dit jaar
ziet het er ook naar uit dat een groter
aantal projecten kan worden gesteund,
nu de aangeschreven adressen opnieuw
in ruime mate geld sturen voor het.
buitenlands werk van het Nederlands
Bijbelgenootschap.
Voelt u zich verwant aan prof. Van
Niftrik?.
Dat voel ik me zeker. Hij was
mijn promotor. Ik heb wel eens de
indruk, dat hij vanuit zijn psychische
persoonlijkheidsstructuur altijd tegen
bepaalde stromingen opgaat. Hij dreigt
nu een beetje in de hoek van het
conservatisme trecht te komen, waar
hij niet hoort. Hij krijgt te veel ap
plaus uit een hoek die voor nem niet
gunstig is, hij is altijd boeiend, hoor! Het
eerste wat ik in „Kerk en Theologie"
lees is de kroniek van Van Niftrik. Te
genover de intolerante laatdunkendheid
van bepaalde theologen diept hij de
theologische waarde cp van het gelovig
leven uit de gemeente.
En prof. Kuitert?.
Dat vind ik een moeilijke vraag.
In veel opzichten voel ik me aan hem
theologisch verwant. Bijvoorbeeld, „De
realiteit van het Geloof”, dat vind ik
een goed, afgewogen boek.
De minder florissante ontwikkeling
voor de hervormde kerk in de gro
te steden is dit jaar in een acuut sta
dium gekomen mede door het bedrag
dat de plaatselijke gemeenten op tafel
moeten leggen voor het instandhouden
van de ledenadministratie via de com
puter. In april van dit jaar heeft de
synode besloten de computeradminis-
tratie te handhaven, hoewel het een j
kostbare zaak is. Vooral ook uit pasto
rale overwegingen zou het echter on
verantwoord zijn, zo luidde een van de
argumenten, om voor het werk van de
kerk geen gebruik te maken van mo
derne middelen, waardoor mensen
sneller kunnen worden bereikt. De
kerngroep zal zich vooral ook bezig
houden met de financiële problemen
die voor de grote steden uit het ge
bruik van de computer voortvloeien.
Het werk van de kerngroep en van
de commissie die daaromheen wordt
gevormd, zal niet alleen beperkt blijven
tot de grote steden. De verwachting is
dat de resultaten ook nuttig kunnen
zijn voor middelgrote steden en bevol-
kingsagglomeraties buiten de randstad.
Drs. R. J. Mooi heeft erop gewezen
dat door de activiteiten die van synode-
zijde thans voor de grote steden worden
ontwikkeld, het absoluut niet de be
doeling is om de ontwikkelingen op het
platteland buiten de aandacht van de
synode te plaatsen. Hij wijst er op dat
het moderamen van de hervormde sy
node zeer recent een werkbezoek aan
noordoost-Groningen heeft gebracht,
waar maatregelen in voorbereiding zijn
voor een systematische aanpak om een
verbetering van het kerkelijk leven in
noordoost-Groningen te bewerkstelli
gen.
werp wordt) en het gesprek met de
andere wereldgodsdiensten.
De tweede afdeling handelt over „ge
rechtigheid en dienst”, waarbij onder
werpen aan de orde komen als ontwik
kelingssamenwerking, het anti-racisme-
programma van de Wereldraad, voorts
de interkerkelijke hulpverlening en in
ternationale zaken. In Utrecht zal
waarschijnlijk ook een derde program
ma voor geldverdeling aan anti-racis-
tische organisaties worden bekendge
maakt. Reeds twee maal heeft de We
reldraad 200.000 dollar verstrekt aan
anti-racistische bewegingen in de we
reld. Van het speciale fonds van 500.000
dollar is dan nog 100.000 dollar over,
wat waarschijnlijk in Utrecht zal wor
den verdeeld.
In de derde afdeling zal over onder
wijs, opvoeding en voorlichting worden
gesproken. De Wereldraad houdt vrij
wel om de anderhalf jaar een vergade
ring van het centraal comité, steeds in
een ander land. „Wij doen dat om ook
contacten te onderhouden met de ker
ken in die landen, niet alleen de bij ons
aangesloten kerken, maar ook de ker
ken en bewegigen die critisch tegen
over de Wereldraad staan. Verder doen
wij dat bewust om contacten met de
landen te onderhouden.
lijke fouten en zwakheden. In het
evangelie is echter Jezus Christus. En
Die is uniek. Dat moet onze houding
ten aanzien van anderen bepalen.
Daarbij past ons wel bescheidenheid.
We kunnen van anderen leren, maar
ook: hen in contact brengen met
Christus, niet met onze pretenties.
De bijeenkomst volgend jaar in
Utrecht zal uit drie afdelingen bestaan.
De eerste zal onder de titel „geloof en
getuigenis” spreken over geloofszaken,
zending, kerk en maatschappijvragen,
milieuhygiëne (wat ook binnen de We
reldraad een steeds belangrijker onder-
zien van de bewerking van de gemeen
ten. Daar is nog zoveel tegenstroom.
Daar is nog best plaats voor sociologi
sche aanwijzingen. Maar er is het ge
vaar, dat de theoloog gaat sociologise-
ren. Dat vind ik een reëel gevaar.
„We komen dus weer terug in
Utrecht en dat bedoel ik heel nadruk
kelijk, want in de Domstad is enkele
keren de geschiedenis van de Wereld
raad geschreven”, aldus ds. Van den
Heuvel. „Dat was in 1938 toen in het
dienstgebouw van de hervormde ge
meente van Utrecht een gezelschap bij
een kwam, dat het besluit nam tot op
richting van de Wereldraad; een besluit
dat tien jaar later in Amsterdam met
de officiële oprichting werd bezegeld.
In 1958 was het opnieuw Utrecht waar
een mijlpaal werd bereikt, want in dat
jaar kwamen vertegenwoordigers van
de Wereldraad en van de Russisch-or-
thodoxe kerk in een Utrechts hotel bij
een, wat enkele jaren later leidde tot
de toetreding van de Russisch-ortho-
doxe kerk en de andere oosters-ortho-
doxe kerken tot de Wereldraad”.
In het centraal comité van de We
reldraad heeft als enige Nederlander
de Leidse hervormde hoogleraar prof,
dr. H. Berkhof zitting. Hij vertegen
woordigt alle aangesloten kerken in
Nederland.
Het 120 personen sterke centraal co
mité zal worden begeleid door een
grote groep adviseurs en waarnemers.
Het thema voor de bijeenkomst in Ne
derland is nog niet precies vastgesteld.
Dat zal begin 1972 in Auckland (Nieuw
Zeeland) gebeuren in een vergadering
van het uitvoerend comité. „Wij wach
ten daar meestal zo lang mogelijk mee,
omdat de ontwikkelingen in de kerken
nogal snel gaan. Maar het zal zich be
wegen rondom het woord „gemeen
schap” van volken en kerken, waarbij
voor wat de kerken in de Wereldraad
betreft, het woord gemeenschap geen
Het moderamen van de hervormde
synode heeft een kerngroep ingesteld
die zich actief zal bezighouden met de
speciale problemen van de kerk in de
grote steden. De meeste hervormde ge
meenten in de grote steden van ons
land kampen met ernstige financiële
moeilijkheden, waardoor steeds meer
predikantsplaatsen moeten worden op
geheven, en men niet meer weet hoe
men het werk van de kerk in de toe
komst in de grote bevolkingsagglome-
raties op een bevredigende wijze draai
ende kan houden. De kerngroep die
thans is ingesteld zal besprekingen
gaan voeren met de kerkeraden en de
kerkvoogdijen van de groot-stedeljjke
agglomeraties.
Het Landelijk Centrum voor Gere
formeerd Jeugdwerk organiseert een
filmvormiingsweekend op 13 en 14 no
vember. Het weekend staat in het teken
van de Spaanse filmer Luis Bunuel.
Speciaal zijn film „Melkweg” zal cen
traal staan tijdens dit op „De Drieburg”
te Driebergen te houden weekend,
waaraan jongeren vanaf 18 jaar kunnen
deelnemen.
In „Melkweg” gaat het om een paro
die die op ironische wijze 20 eeuwen
kerkgeschiedenis te kijk stelt. Bunuel,
die zichzelf als atheïst ziet, doet in de
film „Melkweg” een aanval op de reli
gie. Die aanval komt juist daarom dub
bel hard aan, omdat Bunuel zich be
diend heeft van de ironie die overigens
door de kerkgeschiedenis zelf wordt ge
leverd.
Tijdens dit weekend zal zo mogelijk
een tweetal korte films, eveneens van
Bunuel, uit de jaren 1929 en 1932 wor
den vertoond.
Deelname aan dit filmvormingsweek-
end staat open voor jongeren vanaf 18
jaar. Kosten 18.50.
Inlichtingen en opgave: Landelijk
Centrum voor Gereformeerd Jeugd
werk, werkgroep Audio-Visuele Media,
Postbus 99, Driebergen. TeL 03438-6341.
Staat de katholieke kerk hier ook
voor open?.
Het is verrassend, soms zelfs be
nauwend, dat katholieken zo veel van
ons verwachten. Zo veel zelfs, dat wij
er met onze minderheid nauwelijks een
antwoord op kunnen geven, Ik preek
regelmatig in de katholieke kerk en
krijg daar altijd veel reactie op. Zij
kennen de prediking als verkondiging,
als aanspraak, als die unieke literaire
vorm eigenlijk niet.
In de discussie over de gemeente-
structuren komt steeds weer de vraag
aan de orde: mag men over de ge
meente in sociologische termen spreken
en op grond van sociologische bevin
dingen structuren scheppen, of zijn
slechts de bijbelse uitspraken over de
gemeente normatief?
Als sociologen gaan vóórschrijven
is het niet gezond, als zij méé spelen is
het zeer gezond. De gemeente, de kerk,
is ook een sociologisch gegeven moet
bepaalde sociologische wetmatigheden.
Het „lichaam van Christus” gaat door
de wereld, heeft presentie. Het is goed
geattendeerd te worden op sociologi
sche wetmatigheden Er is in de kerk
die dubbelheid? Maar, wat de
kerk tot kerk maakt is niet het socio
logisch gegeven, maar iets wat daar
buiten ligt, iets extra’s.
Loopt de kerk niet het gevaar te
veel „sociologen-kerk” te worden?.
Ik dacht niet zozeer nog ten aan-
Wat is
dom?.
Als fenomeen is het een religie
naast vele andere religies, met mense-
Zijn visie op Genesis?.
Ik geloof, dat wat hij bedoelt, met
zijn hermeneutisch werk bijvoorbeeld
ten aanzien van het scheppingsverhaal
in Genesis, goed is. Toch heb ik het
gevoel, dat Kuitert de boot dreigt te
missen, doordat hij op allerlei punten,
waarin hij niet gezaghebbend is, uit
spraken doet, waardoor hij mensen te
gen de haren in strijkt. Hij heeft daar
geloof ik nog plezier in ook. Als theo
loog kan ik helemaal met hem mee
gaan. Als hij echter polemiseert, geeft
hij te veel kans aan degenen, die niet
echt lezen, maar met loze zinnen wer
ken. Kuitert geeft ze dan nog al eens
van die uitdagende stellingen in han
den.
Kunt u meegaan met Kuiterts spre
ken over de opstanding?.
Als iemand zegt: Ik geloof, dat
mijn eeuwig leven verankerd is in de
liefde, waarin God mij kent, dan vind
ik dat heel concreet. Alles wat wij aan
voorstellingen hebben, zijn beeldwoor
den, om allerlei heerlijkheden; verlos
sing, heil etc. uit te drukken. De op
standing der doden is een beeldwoord
van de herschepping van God. Het is
beeldspraak, ja maar beeldspraak van
een realiteit!
Is het bij de dood met ons afgelo
pen?.
Als het waar
liefheeft, deze God
tantse faculteit in een overwegend ka
tholiek land. De verhouding katholiek-
protestant zal hier wel aanmerkelijk
verschillen van die in Nederland. Hebt
u contacten met katholieke colle
ga’s?.
Ja, heel veel contacten zelfs. Enke
le jaren heb ik bijvoorbeeld colleges
gegeven voor de priesteropleiding in
Leuven, ik werkte mee aan een collo
quium over het priesterbeeld en zo zou
ik veel kunnen noemen.
Is het gemakkelijk in een katholiek
land protestant te zijn?
Ik ben hier gewoon protestant ge
bleven, maar met het besef dat het
protestantisme geen doel in zichzelf is,
maar een grote verantwoordelijkheid
heeft voor die grote Katholieke kerk
hier. Het is belangrijker daaraan een
bijdrage te leveren aan zich anti-papis-
tisch op te stellen.
nerale financiële raad van de hervorm
de kerk en ds. R. Kaptein, secretaris
van de hervormde raad voor de her
derlijke zorg.
De kerngroep staat er niet alleen
voor. Om deze kerngroep heen wordt
een commissie gevormd van vertegen
woordigers van kerkeraden en kerk
voogdijen uit de grote steden, terwijl I
ook de Algemene Kerkvoogdijraad I
hierin vertegenwoordigd is. In deze I
commissie komen mensen die geheel op
de hoogte zijn van de problemen waar- I
voor de kerk in de grote steden staat,
aldus heeft dr. R. J. Mooi, secretaris
voor algemene zaken van de synode,
bekendgemaakt.
Welke bijdrage meent u te kunnen
leveren?.
Wij hebben een stuk ervaring van
anders kerk-zijn, waarop we ons niet
behoeven te beroemen, maar waarvan
de Katholieke kerk toch zou kunnen
leren. Ik noem als voorbeelden: het
omgaan met de Schrift, de erkenning
van de leek, de collegialiteit en een
stuk spiritualiteit. Bijzonder zou ik
willen noemen het Oude Testament,
waar de Roomse eigenlijk geen weg
mee weet. Dit wreekt zich voortdu
rend.
is, dat God mij
die de God der
levenden is, dan kan het met mij niet
afgelopen zijn. Meer weet ik niet. Ik
weet niet hoe het is met ziel en
lichaam, hemel en opstanding.
U bent hoogleraar aan een protes-
PROF. DR. G. v. LEEUWEN
Prof. Van Leeuwen, vijf jaar geleden
kwam u na een periode van vijf jaar
als directeur van de Heldringstichtin
gen in Zetten, naar Brussel. U vond het
prettig weer als theoloog werkzaam te
kunnen zijn. Trok de professorstitel u
ook aan?.
Eh.(lang nadenken).nou ja,
een mens kent zichzelf natuurlijk nooit
helemaal. Qua positie was de functie
var» directeur in Zetten zeker even
„gewichtig”. De doorslag heeft voor mij
gegeven, dat ik het prettig vond om in
het vak (theologie) terug te komen.
En.het onderwijs heeft me altijd
bijzonder geboeid.
De nieuwe functie betekende ook,
dat u naar België moest verhuizen.
Trok dat land u aan?.
België had nooit een bijzondere rol
in mijn aandacht gespeeld. Toen die
benoeming kwam, was het wel bijzon
der aantrekkelijk. Er is in België maar
één protestantse faculteit, waardoor je
ook een rol in het Vlaamse protestan
tisme gaat krijgen. Dat is een bijzonder
aantrekkelijke rol.
Brussel kent behalve de protestantse
faculteit nog een opleidingsmogelijk
heid voor predikanten en godsdienston
derwijzers, namelijk het Bijbelinsti-
tuut. Is de faculteit de vrijzinnige te
genpool van een orthodox Bijbelinsti-
tuut?.
Die argwaan van Vrijzinnigheid is
hier wel in bepaalde kringen. Laatst
werd in het blad „De Kruisbanier”
propaganda gemaakt voor het Bijbelin-
stituut door de Protestantse Facultei
ten als centra van modernisme aan te
duiden. Nu heb ik alle waardering
voor het Bijbelinstituut, maar het geeft
géén theologische opleiding. Zij moeten
zich niet afzetten tegen de theologie.
Zij menen, dat wij een modernistisch
instituut zijn, want wij zijn theologisch
bezig en een theoloog moet nu eenmaal
op de hoogte zijn van alles wat er
theologisch aan de hand is.
U vindt zichzelf vrijzinnig?.
Ik vind mezelf orthodox! Het
woord vrijzinnig wordt te veel gehan
teerd vanuit de vorige eeuw. Achteraf
hebben we te weinig oog gehad voor
de bijdrage van de vrijzinnigheid toen.
Het etiket vrijzinnigheid is vaak opge
plakt vanuit een fundamentalistische
richting.
de zin
van het
SB
f
