HALF MILJOEN MENSEN UIT PARTIJ
EEN REGIME ONTDOET ZICH VAN ZIJN ELITE
I
Stalinisme
gezicht
met een
menselijk
Drank
Repareren
Popzanger
Zelf gevangene
(Van onze redactrice in Wenen)
Hoofdredacteur
Alleen examen
Maatschappijleer
A bsurditeiten
t
V
-
Dubcek op weg naar zijn werk een foto van april 1971. Hij zou
Dubcek toen. Gefotografeerd tijdens een kranslegging bij een monument voor gesneuvelde Russische militairen in Bra
tislava. Links de toenmalige Oostduitse partijleider Walter Ulbricht. Rechts de Russische partij-ideoloog Soeslov.
Praag straft
met
armoede
SMRKOVSKI
ZATOPEK
Erbij
„Al ons materiaal is oud. We krijgen
geen nieuwe onderdelen. Nieuwe ban
den zijn al maanden lang niet meer
geleverd. De chauffeurs moeten zelf
hun wagens repareren, hoewel ze dat
nooit hebben geleerd, omdat er geen
monteurs zijn. Het is ongelooflijk, dat
we nog geen van allen een ongeluk
hebben gehad.”
HET IS DIE hartverwarmende soli
dariteit met hun vertrapte medemens,
die veertien miljoen Tsjechen en Slo-
waken als natie misschien laat overle-
Niet voor alle slachtoffers van de
liquidatie biedt de strohalm van een
toekomstige vrijheid genoeg houvast.
Er zijn er ook geweest die een vrijwil
lig einde hebben verkozen boven een
slavenbestaan beneden het existentie-
minimum. Alleen al in de hoogoven-
stad Ostrava zijn drie zulke gevallen
bekend geworden. Eén ervan was do
cent aan de hogeschool in metallurgie,
32 jaar oud, getrouwd, twee kleine
kinderen. Een half jaar geledenwerd
hij uit de partij gestoten en ontslagen,
omdat hij tijdens de Praagse Lente de
hervormers openlijk had ondersteund.
worden vervangen door derde-rangs
functionarissen, wier enige kwalificatie
hun partijboekje is. Op sleutelposities
worden lieden neergezet, die nog nooit
iets met organisatie te maken hebben
gehad.
heeft hij te danken aan de betreffende
fabrieksdirecteur, die een schoolvriend
van hem is geweest en bij wie hij, na
talloze pogingen om ergens passend
werk te vinden, tenslotte is komen
aankloppen. Want Vaclav heeft uit de
oorlog, die hij in een Duits concentra
tiekamp heeft doorgebracht, een be
schadigde long overgehouden. In het
bouwvak gaan, zoals zijn zuiveraars
hem honend adviseerden, zou zijn dood
hebben betekend.
Ook hier ontbreekt de absurde noot
niet. In zijn nieuwe baan werd Vaclav
direct gevraagd om een functie in de
vakverenigingsafdeling van de fabriek
aan te nemen. Want deze journalist is
een geboren leider met een brede alge
mene ontwikkeling. Dat hij officieel is
„geliquideerd” werd met een schouder
ophalen afgedaan. Het regime ontdoet
zich van zijn elite, maar de mensen
halen die er door een achterdeurtje
weer binnen.
VOOR DEZE man, bekend als een
fijnzinnig intellectueel, was een toe
komst als hulparbeider blijkbaar on
draaglijk. Een werkster trof hem dood
in zijn kantoor aan, vergiftigd door een
te hoge dosis slaapmiddelen. Zij vond
ook twee brieven op zijn bureau, één
aan zijn vrouw en één aan zijn hoogle
raar, maar die hebben de brieven nooit
ontvangen. De pers maakte er later
een persoonlijke tragedie van in de
trant van een buitenechtelijke liefdes
affaire. Hoogleraren en docenten van
de hogeschool werd verboden op zijn
begrafenis te komen.
naamde „vrijheidskoor” van de gevan
gen joden zo stormachtig geklapt en
moest dat lied zo vaak worden her
haald, dat de opera van het repertoire
is geschrapt. Als onze chauffeur Jiri de
nieuwe partijbonzen naar het een of
andere bedrijf heeft gereden, wordt hij
sneller en royaler dan de officiële gast
van koffie en van de nieuwste politie
ke grappen voorzien.
WENEN „Onze beste vriend is Mao”, zeggen de Tsjechoslowaken,
zodra het gesprek op politiek komt. „Wat voor de Russen een bedreiging
betekent alles wat het zogenaamde internationale communisme laat
desintegreren daarvan moeten we het hebben”. Met zulke drogrede
neringen proberen ze zich in hun troosteloze situatie staande te houden.
Voor het tegenargument, dat iedere dreiging van buiten de Sovjets alleen
maar tot rigoureuze tegenmaatregelen in het Oostblok zou drijven, blij
ven ze doof.
VOLGENS HET officiële „plan” zou
den ze elf chauffeurs in dienst moeten
hebben, maar er zijn er slechts zeven.
Het „plan” heeft een salarisfonds van
200.000 kronen uitgetrokken. Maar over
uren kosten meer dan gewone werk-
uren, dus die kunnen uit dat fonds niet
worden betaald. Met zijn zevenen doen
ze het werk van elf zonder navenante
extra honorering.
Maar ze wordt door een grote groep
collega’s financieel ondersteund. Karei
Gott en Waldemar Mutaska, de twee
sterren aan het firmament van de
amusementswereld, hebben dat georga
niseerd.
HET GONST IN Praag van de satiri
sche anekdotes, waarmee ook mensen
zich van de werkelijkheid proberen te
distantiëren. Ook in de alcohol zoeken
ze een momentele vergetelheid. Men
drinkt veel en sterk.
men. Jiri beschouwt deze baan als een
bof, hoewel de arbeidssituatie verre
van rooskleurig is.
ven. De popzangeres Martha Kubisova,
die beroemd is geworden door haar
„Gebed voor de vrijheid” in de Dub-
cek-tijd en die in de dagen van de
invasie met een taxi door Praag reed
om dat lied op alle pleinen van de stad
te zingen, staat op de zwarte lijst en
mag niet meer optreden.
Het komische in deze alledaagse tra
gedie: Jiri is, als enige chauffeur met
algemene ontwikkeling, tot chef van de
garage benoemd, maar dat is „illegaal”
omdat hij uit de partij is gegooid en
officieel geen leiding meer mag geven.
Natuurlijk ontvangt hij voor die extra
verantwoordelijkheid, waarvoor hij
zijn zaterdagen moet opofferen om de
administratie af te wikkelen, geen
kroon méér. Jiri heeft ervaring met
liquidaties. Al uit de jaren vijftig tij
dens de stalinistische zuiveringen heeft
hij er twee jaar dwangarbeid opzitten.
DE REDACTIES van de publiciteits
media zijn bezet met figuren, wier
artikelen ook na een spoedcursus van
twee maanden nog wemelen van
grammaticale fouten. En op de univer-
siteiten en hogescholen is een goed
deel van de leeggekomen plaatsen he
lemaal vrijgebleven, omdat die paar
wetenschappelijke krachten, die voor
een leerstoel in aanmerking zouden
komen, demonstratief weigeren de
plaats van hun gezuiverde leermeester
in te nemen. In sommige vakken wor
den dus geen colleges gegeven, maar
alleen examens afgenomen.
Een heel volk is hier in een macaber
gevecht verwikkeld. Een kleine groep
vecht om zijn privileges te redden, de
meerderheid vecht voor zijn bestaan.
Privileges betekenen in dit land (26
jaar na het eind van de oorlog) een
MET DIT soort absurditeiten pro
beert het regime de jeugd te indoctri
neren en van dit intellectuele kaliber
is de kleine categorie, die zich leent
voor de ideologische hand- en span
diensten van Husak.
Schwejk, de nationale held uit het
beroemde boek van Hasek, heeft er
gens gezegd dat de menselijke existen
tie één van de zwaarste is. Deze ge
dachte hangt zwaar en verstikkend bo
ven Praag.
Over het lot van de vroegere helden
als Dubcek, Smrkovski, Kriegel en
Pachman weten de meesten niets te
vertellen. Hun namen worden alleen
fluisterend uitgesproken. Pas na ette
lijke glazen komen de tongen los. Ge
proost wordt er onvermijdelijk „op de
vrijheid”.
HET COMMENTAAR van een door
bakken stalinist, die alle zuiveringen
sinds 1948 glansrijk heeft overleefd,
toen ik hem deze tragedie voorhield:
„Iedere revolutie eist zijn slachtoffers”.
Deze man doceert aan de Karelsuni-
versiteit in Praag „maatschappijleer”
oftewel marxisme. Hij leeft met vrouw
en twee kinderen in een luxueuze flat.
Zijn vrouw hoeft niet te werken om
gaten in het budget te stoppen. Toen
ik hem zei, dat het sociale onrecht van
de recente zuiveringen in Tsjecho-Slo-
wakije dat in de kapitalistische landen
verre overtreft, repliceerde hij met wat
hij zelf in 1969 in Zwitserland zou
hebben meegemaakt: „Een boeren
knecht had maandenlang geen loon ont
vangen. Toen hij van de boer eindelijk
zijn geld eiste, sloeg deze hem met een
knuppel blind. De boer werd door de
Zwitserse rechter vrijgesproken, de
blinde knecht vegeteert nu zonder eni
ge sociale ondersteuning”.
I
DAN IS DAAR Vaclav. Hij was
vijftien jaar hoofdredacteur van een
groot provinciaal dagblad. Hij is al
anderhalf jaar geleden ontslagen van
wege zijn openhartige pro-Dubcek arti
kelen, maar moest zolang nog aanblij
ven omdat er wijd en zijd geen opvol
ger te vinden was.
redelijke woning, zodanige verdiensten
dat er eens per jaar een vakantiereisje
af kan, dat er voor de kinderen fruit
kan worden gekocht, maar vooral: dat
die kinderen kans maken op een mid
delbare en eventueel hogere opleiding.
Dat hangt allemaal af van het „kader-
boek” van de betrokkene: heeft hij zijn
„internationale” gezindheid tijdens de
„contrarevolutie” van de hervormers
overtuigend weten te bewaren? Is de
proletarische afstamming van hemzelf
en zijn vrouw wel duidelijk aange
toond?
Daarmee is Tsjecho-Slowakije weer
teruggevallen in het diepst van de
jaren vijftig met hun stalinistische ter
reur. Zeker, er worden geen bloedige
monsterprocessen meer geënsceneerd.
De tot dusver gehouden processen heb
ben, op enkele uitzonderingen na, nog
al milde vonnissen opgeleverd. Ook
zitten de gevangenissen niet tot bar
stens toe vol.
Hetzelfde is het geval met de vijf
voudige Olympiade-kampioene Cas-
lavska, die in de zomer van 1968 het
„manifest van de 2.000 woorden” heeft
ondertekend en geweigerd heeft dat te
herroepen. Ze is ontslagen aan de
sportschool evenals haar man, de
sprinter Dolezal, met wie ze na de
Olympiade in Mexico is getrouwd. Ras
ka daarentegen, de wereldkampioen in
skispringen, die zijn handtekening on
der dat manifest wel heeft herroepen,
werd onlangs ih het Beskiden-gebergte
bij een springtoernooi door de menigte
uitgefloten.
Bij iedere opvoering van de Verdi-
opera „Nabucco” werd er na het zoge-
9. Karei Hanus, beroemd opera
zanger die in de Scala in Milaan is
opgetreden en het vrijheidslied in de
opera Nabucco met bijzondere harts
tocht placht topzingen: zonder engage
ment en met een verbod om op te
treden, hoewel hij een reis n aar het
Westen niet heeft benut om te vluch
ten
10. Svitacek, regisseur die politieke
satires schreef en onder anderen met
de conferencier Hornicek samen op
trad, waarbij hij de collaboratie hekel
de (een gevleugeld woord van hem: „Ik
speel alleen voor de rozen, niet voor de
roden”): sinds mei van dit jaar een
verbod om op te treden, niemand weet
waar en waarvan hij leeft.
11. Kamila Muskova, moedige tele-
visiespreekster in de dagen van de
invasie en dochter van de bekende
schrijver Novi: serveerster in een kan
tine in Praag.
12. Richard Honsowic, nationale te-
levisieheld uit de dagen van de bezet
ting: werkt bij een benzinepomp in
Praag-Pankrac.
Drie maanden geleden werd hij ook
uit de partij gestoten. Hij had een
„liberale, bourgeois-humanistische, so-
ciaal-democratische, nationalistische”
gezindheid. Een man, die tevoren inci
denteel wel eens sportreportages had
verzorgd en verder alleen door dogma
tische volgzaamheid was opgevallen,
staat nu aan het hoofd van de krant.
Vaclav heeft geluk gehad en is on
dergebracht in de documentatie-afde-
ling van een grote fabriek in Slowa
kije, waar hij voor 1400 kronen per
maand microfilms mag sorteren. Dat
De overweging, dat bij de huidige
wereldcommunicatie geen mens nog in
afgeperste bekentenissen en valse ge
tuigenissen gelooft, zal daarbij wel een
rol hebben gespeeld. Om de honderd
duizenden tegenstanders in de eigen
bevolking te liquideren, zijn Husaks
nieuwe maatregelen misschien minder
spectaculair maar zeker even toerei
kend. Hij draait gewoon hun levens-
kraan dicht. Dat is stalinisme met een
menselijk gezicht.
„Voor veertien werkuren per dag,
met alleen de zondag vrij, krijg ik 1180
kronen per maand plus 200 aan pre
mies. Mijn vrouw krijgt als verkoop
ster 1000 kronen. Reken maar uit hoe
je daarvan met twee opgroeiende kin
deren moet leven,” zegt Jiri. Hij is als
directeur van een muziekschool geli
quideerd (zijn opvolger heeft voor
diefstal in de gevangenis gezeten), om
dat hij voor de televisie tegen de
bezetting heeft geprotesteerd.
Dank zij zijn vroegere relaties heeft
hij nu een baan als chauffeur in een
transportbedrijf gekregen. Maar de di
rectrice van dat bedrijf is vorige week
ontslagen, hoewel ze voorheen een ho
ge functie in de partij heeft bekleed,
alleen omdat ze de man had aangeno-
comité tijdens de Praagse Lente: ver
dient zijn brood als bouwvakarbeider.
Zijn vrouw is verkoopster in een melk-
winkel.
5. Prof. Jaroslav Klovac, hoogle
raar sociologie aan de politieke hoge
school, groot voorstander van de her
vorming: stoker van de centrale ver
warming bij de firma Metas, evenals
6. Prof. Karel Kaplan, hoogleraar
aan de Karelsuniversiteit.
7. Dr. Wilem Precan, historicus,
medewerker aan het zwartboek over
de Russische invasie: stoker in een
kliniek.
8. Emil Zatopek, atleet, winnaar
van gouden medailles bij de Olympi
sche Spelen, aanhanger van Dubcek,
die het „manifest van de 2000 woor
den” ondertekende: mijnwerker in Slo
wakije, nadat hij gedwongen werd het
bewuste manifest in Rude Pravo te
herroepen, hetgeen hij evenwel met
een nietszeggende opeenhoping van
frasen nogal diplomatiek wist op te
lossen.
De dagen, dat dit oude cultuurvolk
bij een goed glas wijn nachtenlang
door kon discussiëren, zijn voorbij. Het
sociale contact is gedeformeerd tot een
collectieve „escape”. De angst over
heerst bij elke ontmoeting.
De mensen leven geïsoleerd. Over
het politieke gebeuren in de wereld en
in eigen land tasten ze in het duister.
De televisie wordt pas aangedraaid om
acht uur, als de berichten voorbij zijn
en het amusementsprogramma begint.
Hun situatie is dan ook waarachtig
uitzichtsloos genoeg. 500.000 tot 600.000
mensen zijn uit de partij gegooid,
Waarbij de zuiveringscommissies nog
een subtiel verschil maken tussen ie
mand als lid „schrappen” of hem „eruit
stoten.” Het verlies van het lidmaat
schap gaat automatisch gepaard met
het verlies van de baan.
1. Alexander Dubcek, de grote
man van de hervorming en leider van
de Tsjechoslowaakse communistische
partij van januari 1968 tot april 1969:
hoteldirecteur in het Slowaakse stadje
Nitra, waar geen van de personeelsle
den hem ooit te zien krijgt.
2. Frantisek Kriegel, voorzitter
van het Nationale Front en lid van het
partij presidium tijdens de Praagse
Lente, door Breznjev voor „vuile jood”
uitgescholden, de enige politieke leider
die weigerde de verdragen over de
bezetting met Moskou te ondertekenen:
ontslagen als chef-arts van het Tho-
mayer ziekenhuis in Praag na in april
1970 uit de partij te zijn gestoten, leeft
in volledig isolement van een klein
pensioentje.
3. Josef Smrkovski, parlements
voorzitter en één van de populairste
voormannen van de liberalisering: als
ernstig ziek man woont hij in zijn
buitenhuisje bij Praag, geheel afgesne
den van de buitenwereld.
4. Vaclav Slavik, lid van het presi
dium en secretaris van het centrale
i toen werkzaam zijn geweest bij een garage. Nu spreekt
men van een functie als hoteldirecteur.
ALS ONGESCHOOLD arbeider kun
je dan nog wel ergens aan werk ko
men. Het regime van Husak hecht er
immers grote waarde aan, zich, in
tegenstelling tot dat van Novotny, zo
menselijk mogelijk te tonen. Maar als
arbeider verdien je misschien een 1100
kronen 275); dat betekent voor ge
kwalificeerde personen een verlies van
1000 kronen. Daarvan kan een man
zijn gezin niet onderhouden, zelfs al
zou zijn vrouw boffen en haar oude
baan behouden.
Het resultaat van deze massale ver
schuiving in het produktieapparaat is
desastreus. Voormalige fabrieksdirec
teuren, die onder Dubcek te openlijk
voor hun mening zijn uitgekomen,
PARTIJLEIDER Husak, zelf met
tien jaar gevangenis een voormalig
slachtoffer van het stalinisme, wil bij
zijn „normalisering” zo humaan moge
lijk te werk gaan.
