DichtErbij-kerst
Ensemble
di
heeft 31 tonen
Memoires van Simone de Beauvoir
RONDDOLEN IN TYPISCH FRANS
INTELLECTUEEL KLIMAAT
KERSTGEDA CHTE
rfl'S
VRIJDAG 24 DECEMBER 1971
Erbij
(Van een medewerker)
Unieke groep
Jeanne Vos
9 9
op zijn
(Onder redactie van Hein Steehouwer en Bas Baan)
Ook voor deze dichterbij-rubriek was er weer een stroom ge
dichten. Die stroom dammen we een paar weken af, om eerst voor
rang te verlenen voor een „speciale editie” van Dichterbij, ^n
groepje Haarlemse jongeren zocht een duidelijk zichtbaar podium
voor het uitdragen van een sociaal gerichte kerstgedachte. „We
kunnen wel weer een hongerstaking tijdens de kerstdagen be
ginnen, maar daar kom je niet ver meer mee”, zeiden ze. Ze wensen
zich niet op te dringen en verder anoniem te blijven op hun voor
namen na. De idee sprak ons aan en uit hun bijdragen kozen we
een voldoend aantal om deze twee gebruikelijke kolommen te
vullen. Aan de gedichten gaat een inleiding van een hunner vooraf.
HAARLEM Het vocale en
semble Gesualdo di Venosa uit
Hilversum, een stemmenkwintet
uit het Omroepkamerkoor, wil na
acht jaar propaganda maken voor
het 31-toonsysteem ook met de
„normale” muziek aan de weg
timmeren. Leider Frans Müller,
die ook de tenorpartijen zingt:
„Ons kwintet werd gevormd op
instigatie van prof. A. D. Fokker,
die het door Christiaan Huygens
in de 17de eeuw „uitgevonden” 31-
toonstelsel nieuw leven wilde in
blazen”. Dat is hem in die acht
jaar ook wel enigermate gelukt
door de aan deze muziek gewijde
concerten, waarvoor in het Haar
lemse Teylersmuseum steeds meer
mensen belangstelling zijn gaan
tonen. „Die concerten zes per
jaar worden gegeven door An
ton de Beer op een speciaal 31-
toonspijporgel, door het vioolduo
Bouw Lemkes en
en.door ons”.
De uitgave in Nederlandse ver
taling van de Memoires van Si
mone de Beauvoir is een niet ge
ringe onderneming. Uitgeverij
C. de Boer jr is hier reeds enige
jaren geleden mee begonnen en
uit het feit dat het derde deel van
deze dagboeken enige tijd geleden
is gereed gekomen, mag men con
cluderen dat in het Nederlands
taalgebied Simone de Beauvoir
een veelgelezen schrijfster is. De
oorzaak van deze populariteit is,
dacht ik, niet ver te zoeken. Meer
dan veel andere schrijfsters
spreekt Simone de Beauvoir aan
door haar realiteitszin, een in ons
land gewaardeerde eigenschap.
Daarbij komt dat zij meer dan wie
dan ook, ja zelfs meer dan Sartre,
beschouwd kan worden als de ver
persoonlijking van het existentia
lisme.
I
GESUALDO
VENOSA
zang
MARJOLEIN
KOOS
MARJA
KERSTMIS-
MARJOLEIN
GERRIT BAKKER
Die „ons”, dat zijn behalve Frans
Muller, sopraan Hea Verhagen, alt Ca
tharina Hessels, bas Piet van der Meu-
Van links naar rechts countertenor Gerard de Vos, tenor en leider Frans Muller, sopraan
Hea Verhagen, alt Catharina Hessels en bas Piet van der Meulen.
De wazige avondnevel hangt in de armen van de stad. Straten
z(jn versierd met warm licht en mensen haasten zich naar huis,
’t Is bijna Kerstmis.
In een kale boom zit een verdwaalde vogel: vogel-vrij-heid!!!
Ze is als een verre glimlach.
’t Is bijna Kerstmis.
Op een bank in ’t park zit een eenzame oude grijsaard, plotseling
staat hij op, even snel als ik hem zag was hij weer verdwenen.
Alleen en éénzaam zijn.
’t Is bijna Kerstmis.
De beelden die ik zag op de televisie over Pakistan zijn vervaagd,
ik ben ze bijna vergeten. We zien zoveel, te veel en vergeten
daardoor zo snel.
't Is bijna Kerstmis.
Ik zou willen, dat je concreet was
zodat ik je zou kunnen aanraken
Ik zou willen dat je op aarde was
Maar je bent niet op onze planeet
want hier is: Egoïsme, machtswellust, en autoriteit
Ik dacht dat je er met Kerstmis was
Maar ook dan ben je er slechts maar in schijn
O Kerstmis,
Heerlijk feest der zaligheden
Zalig feest der heerlijkheden
Zaligmakend feest
Jammerlijke klaagzang
Goedbedoelde geest
In innerlijke hang
Naar, wat ‘t misschien
eens was geweest.
je bent licht
zoals de regels
van mijn gedicht
je bent warm
zoals de liefde
waarin ik mij verwarm
je bent rust
zoals de vlinder die in
mijn hand is uitgerust
je bent gevoel
zoals de adem van een ander,
die ik voel.
Aanklacht!
Noodkreet!
en 't woord is Kerstmis
licht
warm
rust
gevoel
Kerstfeest, saai feest
feest van verveling
Kerstfeest, feest waarin niemand gelooft
Kwelling voor mensen die eenzaam zijn
en voor mensen die doen aan de slanke lijn
Kerstfeest, feest voor hypocriete mensen
en voor mensen die vrede wensen
Kerstfeest, feest van teleurstellingen
en van lichaamszwellingen
feest waarop iedereen uit goed fatsoen
iets voor de vrede wil doen
Kerstmis heeft voor mij geen zin
en toch trap ik er ieder jaar weer in.
KARIN
niet te kort gedaan, integendeel. Er
zijn overigens maar drie „instrumen
ten” waarop 31-toonsmuziek mogelijk
is en dat zijn de menselijke stem, de
viool en (soms) de hoorn. Alle andere
instrumenten, behalve natuurlijk de
speciaal geprepareerde orgels van de
Stichting Huygens-Fokker, zijn getem-
pereerd en kunnen alleen spelen vol
gens het gangbare toonstelsel.
Wat zijn nu de voordelen van 31-
toonsmuziek? Frans Muller: „Mogelijk
dat de 31-toonsmuziek in de concert
zaal nog een experiment blijft. Laten
we zeggen dat het van de componisten
die volgens dit systeem willen schrij
ven afhangt of er waardevolle muziek
genoeg in dit systeem zal komen. Maar
ik vind het stelsel vooral didactisch
gezien van belang, omdat het oor er
door wordt gescherpt en er daardoor
zuiverder kan worden geïntoneerd. Let
wel, dit systeem is typisch iets voor de
beroepsmusicus. Je moet er niet met
amateurs aan beginnen. En ook niet
met een koor van 200 man. Wel met
solisten of zeer kleine ensembles”.
De leden van het kwintet Gesualdo
di Venosa blijven enthousiast reclame
maken voor de 31-toonsmuziek. Iedere
zanger zou zich, zo menen zij. in de
opleiding met dit stelsel moeten bezig
houden. Gelukkig is men er op verschei
dene muziekscholen al mee bezig. Leidt
het af van normaal zingen? „Absoluut
niet. Het tegendeel is eerder waar”.
recht doen komen. Christiaan Huygens
heeft het op papier gezet, Tartini heeft
het systeem enkele malen gebruikt,
maar daarna is het als „natuurkundig
project” blijven liggen tot prof. Fokker
er in onze tijd gestalte aan heeft
kunnen geven” zegt Frans Muller.
Van het 31-toonstelsel kan men zeg
gen dat het veel genuanceerder zingen
mogelijk maakt dan het gebruikelijke
toonsysteem. De verfijnde techniek
maakt het tevens mogelijk bepaalde
composities van Gesualdo, de naamge
ver van het kwirftet, in hun oorspron
kelijke intentie uit te voeren. Gesualdo
is dan ook met enige van zijn tijdgeno
ten in de zestiende eeuw al met dit
systeem bezig geweest zonder er nu
direct het predikaat ’31-toonssysteem”
aan te geven.
Frans Müller: „Men probeerde in
Gesualdo’s tijd een orgel te bouwen,
waarp musiceren mogelijk zou zijn ge
weest zoals dat nu ongeveer in Haar
lem gebeurt. Dat orgel is er nooit
gekomen, wel een klavecimbel. Hoe het
ook zij, de stukken van Gesualdo, die
in onze tijd weer veel worden uitge
voerd, klinken harmonisch zo gedurfd,
dat een 31-toonsuitvoering ervan zijn
muziek beter tot haar recht zou doen
komen”
Hoe klinkt nu 31-toonsmuziek? Op
de keper beschouwd een pietsje vals,
of beter „tegen de toon aan”. Aan de
expressiemogelijkheden wordt bepaald
len en (als bijzonderheid) counterte
norparti jen zingende Gerard de Vos.
Sinds vorig jaar wil de Stichting
Huygens-Fokker met de propaganda
voor de 31-toonsmuziek ook de boer
op. Daartoe werd een tweede (mobiel)
orgel gebouwd. Gevolg daarvan is dat
ook Gesualdo di Venosa besloten heeft
uit de dankbare, maar beperkte cirkel
van het museum in Haarlem te treden.
De Hilversumse zangers zijn zich er
evenwel van bewust, dat niet hele
avonden vocale kamermuziek met 31-
toonscomposities zijn te vullen. Van
daar dat men ook graag andere vijf
stemmige werken (Monteverdi, Maren-
zio, Sweelinck en nog veel meer) wil
zingen. Maar de 31-toonswerken blij
ven een integrerend deel van het re
pertoire uitmaken „we geven er wel
toelichting bij” en daarmee hoopt
Gesualdo di Venosa zich van alle ande
re vocale ensembles te onderscheiden.
Je bent helaas als een visioen,
verweg en ongrijpbaar
Je bent helaas als een droom
onwerkelijk en wazig
Je bent helaas als utopia
theoretisch en idealistisch
Ik wil dat jij er bent
Ik heb je nodig
Ik verlang naar je
Ik mis je
Maar ik zal je nooit zien
NOOIT!!!
den, zij de vrees uitspreekt van de
kunst de dupe te worden. De tegen
werping die men op dit punt kan
maken, is dat zij of ze wil of niet, met
het schrijven van memoires zich toch
op een terrein begeeft dat als artistiek
kan gelden. Met het noemen van na
men als Montaigne of Rousseau geeft
zij bovendien aan dat het genre van de
autobiografie dat zij beoefent geenszins
nieuw is en beantwoordt aan bepaalde
litteraire wetten. Door deze wetten niet
zelf ter discussie te stellen maar het
voor te stellen alsof haar ervaringen
zelf eén waarborg zijn voor authentici
teit, strooit zii zich natuurlijk zand in
de ogen. Ook op dit punt moet men
constateren dat de oprechtheid van de
memoires zich afspeelt binnen sterk
bepaalde grenzen. Nergens vindt men
in de boeken een poging tot een ma
nier van schrijven die het mogelijk
maakt nieuwe gebieden open te leggen
van de ervaring.
Hier ligt mijns inziens dan ook de
kracht en de beperking van de dagboe
ken. Ondanks de vele reizen, de talloze
interessante ontmoetingen van de
schrijfster, blijft men toch steeds rond
dolen in een typisch Frans intellectueel
klimaat. En om het in de termen van
het engagement zelf uit te drukken:
nergens vindt men in het boek iets
terug van de stem van het volk dat de
toekomst in handen heeft. Ook op een
ander punt vindt men deze onmoge
lijkheid van de schrijfster zichzelf te
verliezen, terug. In hetzelfde voor
woord als waaraan ik de vorige citaten
ontleende schrijft zij dat zij haar boek
in geen geval opvat als een kunstwerk.
„Dit woord” schrijft ze, ,doet me den
ken aan een beeld dat zich staat te
vervelen in een villatuin: het hoort in
het vocabulaire van een verzamelaar,
van een verbruiker Het zou nooit bij
me opkomen te zeggen dat Rabelais,
Montaigne, Saint-Simon of Rousseau
kunstwerken tot stand hebben ge
bracht en bet laat me onverschillig als
men mijn memoires weigert zo te beti
telen. Nee. geen kunstwerk maar mijn
leven dat zich tracht uit te spreken en
niet tot voorwendsel wil dienen voor
litteraire fraaiigheden.” Niet alleen het
feit dat zij in deze zinnen kunst en
leven tegenover elkaar plaatst Hikt mij
opvallend maar vooral de heftigheid
waarmee zij dit doet Men kar niet
anders concluderen dan dat wanneer
zij schrijft dat zij haar leven niet wil
laten dienen voor litteraire fraaiighe-
Zwart is zwart, is ongelijkheid, is onrechtvaardigheid is rassen
discriminatie.
’t Is bijna Kerstmis.
De stad stinkt, ik stik in de gassen van de luchtverontreiniging.
Natuur, bomen, hakken ze zo maar om. Er moeten zo nodig
flatgebouwen komen.
’t Is bijna Kerstmis.
Leven associeert met ademhalen: ademhalen hoge toeren-ttfd.
Iets wat allereerst opvalt is de grote
objectiviteit waarmee de schrijfster
zichzelf in allerlei situaties beziet. Een
bijna feitelijke betrokkenheid, want
noch in de beschrijvingen van haar
jeugd, noch in die van haar volwassen
jaren vindt men moeilijk te plaatsen
verlangens of emoties. In het voor
woord van „De druk der omstandighe
den” het derde deel van haar memoi
res, zegt zij hierover: „Het enige waar
toe men kan doordringen is onze feite
lijke instelling; voor mijn blik ver
schijn ik als een object, een resultaat,
zonder dat hierbij de noties van ver
dienste of misslag een rol spelen.” Deze
gave zichzelf te bezien als een vreem
de, zegt ze te danken te hebben aan
haar gesprekken met Sartre. „Al meer
dan dertig jaar” schrijft ze „oefen ik
mij op dit punt met hem, van dag tot
dag even zakelijk oordelend over me
zelf als over alles om me heen, zonder
schaamte en zonder ijdelheid.” Het
lijkt me toe dat deze woorden het
begrip feitelijkheid dat ik zoëven
noemde op een verhelderende wijze
belichten. Feitelijkheid lijkt mij een
begrip dat het begrip gesprek als het
ware veronderstelt. Men kan iets moei
lijk een feit noemen als men niet het
idee heeft dat een ander weet wat men
bedoelt wanneer men erover spreekt.
Feiten veronderstellen zo bezien ook
iets van een gelijk gespreksniveau
want feiten zijn misschien meer dan
iets anders onderhevig aan kennis en
cultuur.
„Die 31-toonswerken maken ons
uniek, want we zijn vermoedelijk de
enige vocale groep ter wereld die ze
zingt. Dit systeem houdt, als bekend
een verdeling van het octaaf niet in 12
maar in 31 intervallen in; uiteraard
niet willekeurig, maar gebaseerd op
een zo logisch mogelijke wjze, die
vooral de boventonen beter tot hun
Dit alles neemt niet weg dat de
„Memoires” dikwijls aangrijpende lec
tuur vormen Ook voor een inzicht in
de Franse intelligentsia van in en na de
oorlog, lijken deze boeken mij van
grote waarde Gezien de vele impasses
waarin deze intelligentsia zich heeft be
vonden kan men ook zeggen dat het
verwijt dat men de schrijfstei zou
kunnen maken, ook dadelijk weer
omslaat in het tegendeel. De onmoge
lijkheid zich over te geven aan een of
ander geloof behoort zeker tot het
meest wezenlijke van haar generatie
In geen enkel ander litterair oeuvre
zal men een zo duidelijke illustratie
vinden van wat de existentialisten ver
staan onder engagement. Meer dan
door mensen die een boek lezen om
zich er in te verliezen, zal haar werk
dan ook ter hand worden genomen
door mensen die iets aan een boek
willen hebben, die verlangen dat zij op
de een of andere manier de aangebo
den problematiek in hun direkte wer
kelijkheid terugvinden. Ditzelfde enga
gement maakt echter ook de zwakheid
uit van het boeken. Men zou zelfs
kunnen verdedigen dat het falen van
het litterair engagement zelf erdoor
wordt aangetoond. Maar daartoe eerst
iets meer over de problemen die wor
den aangesneden in haai werk
Hoe uit zich het engagement of, zo
men wil, de betrokkenheid in de dag
boeken die tot nu toe verschenen zijn?
