Mollige blauwe
engel groeide
uit tot uniek
filmtalent
l
VRIJDAG 24 DECEMBER 1971
=a
Von Ribbentrop
Nieuwe Dietrich
Nerts onnodig
Breuk met Sternberg
Violiste
Filmschnabbel
Blauwe engel
WIE IS deze Dietrich, wat voor
soort vrouw is zij? Hoe kan een
vrouw erin slagen op een leeftijd
van 70, grootmoeder met vier
kleinkinderen, nog altijd een groot
artieste te zijn met een fenome
nale act, die ze nog steeds sexy en
tegelijk innemend in de grootste
nachtclubs in Las Vegas en tijdens
tournees over de gehele wereld op
de planken brengt? Is ze, zoals
Noel Coward eens opmerkte: te
gelijk realist en clown? Had een
harer regisseurs gelijk toen hij zei:
„Alles aan haar is vreemd, erg
Duits met een bijna Wagneriaanse
eigenliefde”.
William Dieterle, de regisseur:
„Mariene. Ze is de laatste van de
Hollywood-groten. Er zal nooit
iemand meer komen als zij. Wie,
uitgezonderd Mariene, zou in staat
zijn over zoveel slechte films te
triomferen?”
Erbij
i
'V/ 'Z'è
m
c
Mariene
Dietrich
1
70 jaar
1
In „Getuige a charge”.
In „De blauwe engel".
het
I
In Engeland wordt ze door niemand
minder dan Von Ribbentrop (de minis
ter van Buitenlandse Zaken onder Hit
ler) persoonlijk benaderd: als ze in
Duitsland terugkomt zal ze haar eigen
honorarium mogen bepalen, in welke
valuta dan ook uit te betalen, haar
eigen regisseur en script mogen kiezen,
kortom: faciliteiten krijgen die vóór
haar nog nooit iemand heeft gehad.
Ze weigert nogal bot. Goebbels laat
gend vonden: de duivelse beheersing
die Von Sternberg over de actrice Die
trich had (vond men), een soort magie,
die aan hekserij grensde.
1
l
i
l
1
1
1
Maar het is alles nog „klein werk”:
de grote kans komt pas als de, in
Amerika dan al beroemd geworden,
Weense regisseur Josef von Sternberg
haar „ontdekt” in de revue Zwei Kra-
watten» waarin Mariene naast een ze
kere Hans Albers optreedt. Ze zingt
(inmiddels reeds zeer bekend bij het
Duitse publiek, en getrouwd met de
regie-assistent Rudolf Sieber en moe
der van een kleine Maria) daarin met
een vreemde, gevoileerde stem. Voor
Sternberg is zij precies het type dat hij
nodig heeft voor een van de eerste
getemde feeks en Een Midzomernacht-
droom. Daarbij treedt ze ook in revues
op (Reinhardt beweegt zich eveneens
op dit terrein) en zoals de meeste
toneelacteurs probeert ze te schnabbe
len bij de film, die dan weliswaar niet
meer als kermisvermaak maar toch
ook niet helemaal serieus wordt geno
men. Voor de camera’s staat ze naast
groten als Albert Bassermann, Harry
Liedtke, Willy Forst en Harry Piel.
Brigitte Helm en Zarah Leander bom
barderen tot de ideale Germaanse ac
trices (Leander, nota bene een Zweed
se). Dietrich vraagt het Amerikaanse
staatsburgerschap aan en Der Stürmer
schrijft: „De in Duitsland geboren
Marlene Dietrich heeft zo lang onder
de film joden van Hollywood geleefd
dat ze nu Amerikaans staatsburgeres is
geworden. Het geregelde contact met
joden heeft haar tot volslagen on-
Duitse gemaakt.”
On-Düits is ze niet, wèl fel antifas
cistisch. En modebewust. In 1932 lan
ceert ze een nieuwe mode door in
Parijs, met haar man Rudolf Sieber te
arriveren gekleed in een lange panta
lon, toen een „schokkende” gebeurtenis.
werden als extra aan toegevoegd „de
mooiste benen ter wereld” (die dan ook
al ras bij Lloyd voor een miljoen
werden verzekerd).
Er was nog iets heel anders in die
tijd, iets wat velen ronduit beangsti-
sprekende films die hij in Duitsland
zal maken: De blauwe engel.
Het scenario voor De blauwe engel
was ontleend aan een roman van
Heinrich Mann, die een prachtige sati
re op het overdreven patriotisme en
het Duitse klein burgerdom schreef.
Maar in de film kwam de klemtoon
volledig te liggen op de „liefde en
ondergang” van de conservatieve leraar
prof. Unrath (grandioze rol van Emil
Jannings) die letterlijk en figuurlijk de
slaaf wordt van de derderangs cafésnol
Lola-Lola. Von Sternberg maakt er iets
geweldigs van:zelfs nu nog maakt de
film indruk en verrast bijvoorbeeld
door de spaarzame manier waarop het
pas ontdekte geluid is gebruikt. En het
lied „Ich bin von Kopf bis Fusz auf
Liebe eingestellt” wordt, evenals de
film, een wereldhit.
Van dat ogenblik gaat alles in snel
tempo. Amerika toont belangstelling.
Paramount moet een tegenwicht heb
ben voor Garbo en het lijkt, dat Die
trich daaraan kan voldoen. Er volgt in
Hollywood een flink aantal films (Ma
rokko, Dishonoured, Shanghai-Express,
The scarlet Empress) en alle onder
regie van Von Sternberg. Hij maakt
Dietrich tot de vrouw die ze jarenlang
zal blijven verbeelden: de sensuele,
mysterieuze vamp met holle wangen en
ietwat teruggetrokken lippen. Het is
een kwestie van belichting en schmink,
van goed geschreven songs en van een
stevige vermageringskuur want de
Mariene van de Blauwe Engel, die,
Amerikaans grondgebied betrad, was
een Duits, vrij mollig meisje en verre
van een Garbo.
Maar er kwam iets bij: Dietrich had
„het”, het ondefinieerbare „it”, het „Et-
was” dat niet in woorden is uit te
drukken maar dat te maken heeft met
persoonlijkheid en karakter. En daar
Maar zeker is dat Maria Magdalena
en haar zuster een goede en ook stren
ge opvoeding kregen, compleet met
Engelse gouvernante. Mariene toonde
uitgesproken muzikale aanleg en het zat
er al vrij vroeg dik in dat ze concert-
violiste zou worden. Ze bezocht lange
tijd de befaamde Berlijnse Hochschule
für Musik tot een zenuwontsteking in
haar linkerpols en de daarop volgende
diagnose door een specialist haar dui
delijk maakte dat ze haar studie moest
opgeven.
-
nu en dan gezien wordt, heeft ze
concurrerende studio’s al tot wanhoop
gebracht want, zoals Paramount des
tijds „een Garbo” in haar wilde zien,
zoeken de anderen nu naar een tweede
Dietrich. In Amerika worden daarvoor
met min of meer succes geïmporteerd
en „opgeleid” vrouwen als de Italiaanse
Isa Miranda, Tola Birell, de Deense
Gwili Andree en de Russische Anna
Sten.
Duitsland doet in deze tijd, waarin
het naziregime zich begint af te teke
nen, wanhopige pogingen Dietrich te
rug naar het vaderland te krijgen. Ze
is er verscheidene keren geweest, tus
sen het maken van films in Hollywood
door, maar in het begin van de jaren
30 ziet ze welke politiek daar gevoerd
wordt. En ze ziet genoeg om haar
conclusies te trekken.
(Van een speciale verslaggever)
Op 27 december wordt een vrouw die bij haar leven reeds een legende
werd, 70 jaar: Maria Magdalena von Losch, bekend geworden onder haar
artiestennaam Marlene Dietrich. De literatuur die in de loop der jaren
over deze bijzondere vrouw is verschenen, vermeldt zo ongeveer alle
jaartallen tussen 1898 en 1908 als haar geboortejaar de Nederlandse
encyclopedieën houden het op 1904. Maar de New York Herald Tribune
slaagde erin een copie van haar geboortebewijs te pakken te krijgen en
daarmee werd zonneklaar bewezen, dat Mariene (samentrekking van de
eerste drie letters van Maria en de laatste vier van Magdalena) op 27
december 1901 geboren werd als dochter van Erich Otto Dietrich.
Ernst Lubitsch helpt haar van het
cliché van de „femme fatale” af: in
„Angel” is ze een vrouw van de wereld
met een groot gevoel voor humor. Ze
speel onder verschillende regisseurs en
niet altijd even geslaagde films. Ze kan
inmiddels honoraria bedingen van
Hildegard Knef, die geruime tijd in
de VS optrad en met Marlene Dietrich
bevriend raakte, schreef in haar boek
„Het gegeven paard” over haar eerste
ontmoeting met Mariene: „Uit het
duister van het duurste en donkerste
restaurant van Hollywood, het Philip-
pijnse „Beachcounter”, lichtte een wit
te driehoek op. „Hallo”, zei de driehoek
over het gezaag van Hawai-gitaren
heen en lachte geamuseerd. Het gezicht
scheen los te zijn van het lichaam,
leek te zweven, troonde boven alje
tafels, verdrong alles, maakte ieder an
der tot entourage, tot hovelingen. Een
uniek gezicht, dat zich liet bekijken
met een zekere gelatenheid: „Kijk me
maar aan als je er plezier in hebt”,
scheen het te zeggen.
Maar ook Knef zit een beetje met de
data en jaartallen: ze laait Mariene
vragen wanneer zij geboren is, en als
Hildegard dan zegt: 28 december, zegt
Mariene: ik ook.
Veel rond Marlene Dietrich is mys
terieus en dat is voor een groot deel te
danken aan de publiciteit, die Para
mount lang geleden op touw zette.
Want de Duitse Mariene moest en zou
een tweede Garbo worden, die andere
mysterieuze ster die (ongelukkigerwijs
voor Paramount) onder contract stond
bij Metro Goldwyn. En daarom werd
haar afkomst door de publiciteitsafde
lingen opgesierd, verminkt, doorspekt
met halve waarheden een feit dat
Dietrich destijds stilzwijgend accep
teerde want ze wilde en heeft dat
nooit ontkend graag de top bereiken
die slechts voor zo weinigen is wegge
legd.
Aanvankelijk, nog in haar jeugdja
ren, leek die top heel ergens anders te
liggen. Maria Magdalena kwam uit een
goed Pruisisch middenstandsnest. Ze
werd geboren als tweede dochter van
ene Dietrich, luitenant bij de Pruisi
sche politie. Hij stierf jong en Marle
nes moeder trouwde daarna met luite
nant Edouard von Losch. Het zal wel
altijd een (onbelangrijk) geheim blij
ven of Von Losch dapper in 1918 aan
het front stierf, zoals sommige boeken
zeggen, of dat hij gewoon ontslag nam
en vredig overleed.
200.000 dollar per film en voor een rol
in de Engelse film Knight without
Armour zelfs 450.000 dollar (’37). Van
haar „mysterieuze oogopslag” is niet
veel meer over (Stemberg zei er later
van: „Ik zei altijd: tel tot zes en kijk
naar een lantaarnpaal alsof je niet
zonder hem kunt leven”): in Destry
rides again is ze een wilde, niet op
haar mond gevallen wild-west-saloon-
juf die een stevig robbertje vecht met
Una Merkel. Er kwamen geen doubles
aan te pas.
Onder het filmen door werkt Die
trich veel voor de radio, onder andere
met Orson Welles, en als de oorlog
uitbreekt gaat ze de fronten af om de
soldaten te amuseren met liedjes en
met een „geheugen-act” die ze welwil
lend van Welles „te leen” heeft gekre
gen. Ze ontvangt er nadien de Medal
of Freedom voor van de Amerikanen
en het Legion d’Honneur van de Fran
sen.
In 1945 ziet ze voor het eerst sedert
vele jaren Duitsland terug èn haar
moeder. Ze zoekt (met succes) naar
haar zusje Elisabeth die het concentra
tiekamp Bergen-Belsen overleefd blijkt
te hebben.
Na ’45 maakt ze nog enkele films,
onder andere Golden Earrings: een
film met de door haar grotelijk be
wonderde Jean Gabin, Martin Rou-
magnec en in Engeland onder Hitch
cock „Stagefright” maar haar car
rière heeft eigenlijk al weer een ande
re wending gekregen. Ze treedt nog
vooral op in nachtclubs en op het
toneel, voornamelijk met liedjes. Ze
noemt zichzelf geen zangeres maar di-
sceuse. Hoe groot ze als artieste nog is
bleek een zevental jaren geleden toen
ze in ons land optrad in het Grand
Gala du Disque.
In haar optreden is een soort cynis
me gekomen als ze zingt over oorlog
en het verleden. Sommigen vinden haar
optreden grenzend aan kitsch, maar
dan wel bijzonder geraffineerd het
kan zijn, maar als ze Brei zingt of
Bacharach is de zaal doodstil en nie
mand zal kunnen betwisten dat ze een
groot kunstenares is.
Dat ze geest heeft bewijst het boekje
dat ze een jaar of 15 geleden schreef,
een soort dictionnaire: „Dietrichs
ABC”.
Onder de H: Holland alles is er
knus.
Onder P: Potatoes aardappelen, ik
hou van ze, ik eet ze.
Onder de S: Seduce verleiding,
iedereen die verleid werd wilde verleid
worden.
Sex: In Amerika een obsessie. In
andere delen van de wereld een feit.
Brassiere: De naïeve Amerikaan fluit
bewonderend naar bolle baleinen die
onder trui of jurk verscholen zitten.
Germany: De tranen die ik over
Duitsland heb geschreid zijn opge-,
droogd. Ik heb m’n gezicht gewassen.
Israel: Hier heb ik m’n gezicht ge
wassen in het koele water van het
mededogen.
Marlene is „still going strong”. De
Maria Magdalena von Losch, Pruisisch
officiersdochter, is bij haar leven een
legende geworden. Waaraan ze zelf
niet zo erg heeft meegewerkt als men
vaak denkt. Het publiek wil graag met
legendes leven en daarom houdt men
ze in stand. Veel geheimzinnigs rond
Mariene is na de oorlog „onthuld”. Ze
is nog altijd getrouwd met Rudolf
Sieber, maar ze zien elkaar nauwelijks.
Sieber is al jaren geleden naar Midden-
Amerika getrokken om er kippen te
fokken. Hij is er rijk mee geworden,
onafhankelijk van zijn vrouw. Mariene
woont meestal in een vierkamerflat in
New York, omringd door goede vrien
den en door (aan de muren) Chagall,
Delacroix, Utrillo, Picasso en Cézanne.
Ze zegt geen nertsmantels te hebben.
Toen Hildegard Knef haar garderobe-
kast bekeek zag ze twee zwarte stoffen
mantels en een regenjas. „Waar zijn de
nertsen?”, vroeg Hildegard. Waarop
Dietrich antwoordde: „Die heb ik niet
nodig. Iedereen gelooft toch al dat ik
er minstens tien heb.”
Mocht u willen weten wat Dietrichs
ABC zegt over de komende feestdagen:
Kerstmis: rustige feestelijke dagen
waarop families herenigd worden
vooral geen rumoerige verzameling
van drinkende mensen.
En over oudejaarsavond: vrolijkheid,
champagne, hoop.
En dan pas, ongeveer rond haar
achttiende jaar, „valt” ze voor het
theater. Haar idool is de beroemde
Henny Porten, haar ideaal te worden
aangenomen op de toneelschool van de
wereldberoemde Max Reinhardt. Maar
deze wijst haar de eerste maal af.
Mariene (haar naamsverandering heeft
ze doorgevoerd omdat haar moeder
liever geen Von Losch op de theater-
planken wil zien) leert dansen en
wordt koriste in een Hamburgse revue.
Een jaar later probeert ze het weer bij
Reinhardt en dan heeft ze meer geluk.
Ze speelt rolletjes in ondere andere De
Het was Von Sternberg zelf die de
samenwerking verbrak, volkomen on
verwacht voor Marlene Dietrich. Zij
leed er sterk onder. In latere inter
views zei Von Sternberg (Cahiers de
Cinéma, 1965): „U moet begrijpen dat
in mijn films Mariene niet zichzelf is.
Onthoud dat. Mariene is niet Mariene.
I k ben Mariene en zij weet het
beter dan wie ook.”
En Fritz Lang zou later zeggen:
„Von Sternberg creëerde een persoon
en toen vernielde die persoon de
schepper.”
Achteraf bleek de verbreking van de
samenwerking alleen maar gelukkig te
zijn. Dietrich kwam eindelijk af van
haar bijna tot stereotypie geworden
„vamp”-image. In feite was ze geen
mysterieus creatuur, integendeel. Vrij
wel al haar kennissen, onder wie He
mingway, Erich Maria Remarque,
Fairbanks jr., Jean Gabin, Wilding en
Knef zeggen van haar dat ze een
geestige, spontane, openhartige, tegelijk
sophisticated en kinderlijk eenvoudige
vrouw was, vrij vaak geplaagd door
depressies tengevolge van innerlijke
eenzaamheid. En ze was (en is) een
uitstekende kokkin van voedzame
maaltijden. Geen liflafjes uit de Franse
keuken maar degelijke, met veel uien
bereide gerechten.
Met de breuk met; Sternberg gaat
Dietrichs derde levensfase in. Nog al
tijd getrouwd met Sieber, met wie ze
Met dochtertje, 1936, aan
Nederlandse strand.
V
^4;
(ÉS*
