Hard leven in plaats van romantiek in films
HET WILDE WESTEN IS NIET
MEER WAT HET WAS
Toekomst Raad voor de
Kunst minder hoopvol
MIKIS THEODORAKIS
K
PATRIA
„Kunst en politiek niet te scheiden
EL'
hl
nieuw verzamelwerk
VRIJDAG 21 JANUARI 1972
4
O
PROF. DR. PH. J. IDENBURG IN BRIEF
AAN KUNSTENAARSFEDERATIE
Verlies zelfstandigheid
ballonnen
99
(Van onze correspondent)
’s Nachts
Minister faalt
Parijse kritiek
Filmmuseum
Concerttournee
Dialoog
Sb 001
Figuranten
AMSTERDAM De wildwestfilm
heeft vooral de laatste jaren merk
waardige veranderingen en ingrij
pende reconstructies meegemaakt.
Het oude, vertrouwde, zich steeds
herhalende verhaal van de moedige
pioniers die westwaarts trokken en
moeilijkheden met de Indianen of
met het mee-geïmmigreerde blanke
gespuis kregen, geldt niet langer
meer in zijn boeiende eenvoud en ge
makkelijk aansprekende zwart-wit
tekening. Eerst werden de rechtlijnig
denkende helden van weleer psycho
logisch gecompliceerder gemaakt (zie
„High noon” en „Shane”), ze kregen
een geweten en toonden begrip voor
de tegenpartij. Daarna werd de his
torie vanuit het standpunt van die
tegenpartij herzien en bleken de
moedige pioniers koelbloedige moor
denaars te zijn die en dan werden
er duidelijke parallellen met Korea
of Vietnam getrokken een vreed
zaam volk met een eigen beschaving
stelselmatig uitroeiden, tegelijk met
de buffels en de bossen.
DEN HAAG De toekomst voor
de Raad voor de Kunst is minder
hoopvol geworden. De situatie, waar
in de raad verkeert, is ongunstiger
dan in de periode voorafgaande aan
de actie, die de Nederlandse Federa
tie van Beroepsverenigingen van
Kunstenaars heeft ondernomen en
waarmee een conflictsituatie is op
geroepen. Tot deze slotsom komt
prof. dr. Ph. J. Idenburg, voorzitter
van de Raad voor de Kunst, in een
brief aan het bestuur van de „Fede
ratie”. Prof. Idenburg verzoekt daar
in zijn analyse te betrekken in de be
sluitvorming van de raad van afge
vaardigden van de „Federatie”, die
zaterdag bijeenkomt.
PARIJS Alweer anderhalf jaar is het ge
leden dat Mikis Theodorakis, beroemd compo
nist van talloze chansons en, bovenal, levend
symbool van de vrijheidsstrijd van het Griekse
volk, door de bekende Franse journalist-politi-
cus Jean-Jacques Servan-Schreiber uit de ge
vangenis in Athene werd bevrijd. Uiterlijk is
hij intussen weinig veranderd: een zwaarge
bouwde reus, met een omvangrijke, wat pap
pige kop die door een wilde bos donker haar
bedekt wordt, en waarin een paar gitzwarte
ogen branden, die, in snelle afwisseling, on
tembare felheid en een oneindige melancholie
en droefheid uitstralen. Mikis Theodorakis
heeft sedert hij ook nog politiek emigrant is
geworden, in Parijs niet stil gezeten. Zijn
vrouw en dochtertje hebben zich nu ook bij
hem kunnen voegen en voor de rest is hij zijn
tijd blijven verdelen tussen de muziek en de
politiek, die voor hem niettemin onscheidbaar
zijn. Hij heeft tamelijk veel gecomponeerd en
het eerste deel van zijn Memoires (Verzets-
journaal) gepubliceerd.
isb
B
Ar,
ADVERTENTIE
uit
naatn
straat
weer
ADVERTENTIE
CHARLES BOOST
DE KULESHOV-retrospectief wordt op
woensdag en donderdag voortgezet en af
gesloten in het Filmmuseum met in de
eerste voorstelling Kuleshov’s meest be
kende werk „Dura lex”, een zwijgende
film uit 1926, naar een roman van Jack
Het offertje van die Griekse vakantie lijkt inder
daad niet te hoog, als je de woorden herleest die
Mikis Theodorakis in zijn dagboek neerschreef, en die
hij zich uit zijn jeugd uit de mond van zijn vader
herinnerde:
Over zijn analyse van de ontwikkelingen
kon prof. Idenburg niet meer overleggen
met de raad. Hij zal de raad zijn overwe
gingen alsnog voorleggen. De raad zal
dan moeten overwegen welke, desnoods
ingrijpende, actie hij kan nemen om als-
UN
Ih
25 jaar wereldgeschiedenis in een standaard
werk dat u zelf van week tot week opbouwt.
Bestel dë kennismakingsaflevering a 1,-met
onderstaande bon. In envelop zonder postzegel
opsturen naar postbus 4570 Amsterdam.
nog te bereiken, dat de ongunstige vooruit
zichten worden afgewend.
Voor Mikis Theodorakis, zoals hij ook in zijn dag
boek schrijft, zijn zijn carrière als scheppend en uit
voerend kunstenaar aan de ene en zijn politieke
preoccupaties aan de andere kant altijd intiem ver
vlochten geweest.
„Wat nodig is”, zegt hij. „dat is, dat een passief
auditorium tot activiteit tot een direct engagement
wordt gebracht. Ik zoek de dialoog met het volk, en
al heel jong organiseerde ik in de antieke theaters
van mijn land klassieke concerten met Bach, Beet
hoven, Vivaldi, die door tienduizenden boeren en
TIJDELIJK
VAN 1.05 VOOR
bouwd is voor „McCabe Mrs. Mil
ler”.
Patrla Maisk - zuiver plantaardige,
energie gevende mais-biscuit.
plaats
ONZE JAREN 45-70 kost 1,75 per weekafl. bij abonnement,
Ook verkrijgbaar in boek- en tljdschrifthandel 2,25 per afl.
andere eenvoudige mensen werden bezocht. Voor het
grote merendeel hoorden ze die muziek zeker pas
voor de eerste keer, maar niettemin voelden ze zich
thuis op die concerten en bovenal gelukkig.
„Maar de kolonels hebben ook die acties verboden.
Zij willen dan ook juist het tegendeel: het volk moet
een passieve massa blijven. Maar de Grieken hebben
de muziek en de poëzie in him bloed zitten, en daar
om is het onmogelijk pessimistisch over de toekomst
te zijn. Hoe ik als componist het verband zie tussen
poëzie en muziek? Een melodie is in staat de geheime
roerselen van een gedicht voelbaarder te maken.
Dat vind ik heel belangrijk, want langs die weg leert
het volk zich ook in een rijkere en nobeler taal van
beelden uit te drukken.”
NOG ALTIJD WEINIG beweging in de
Amsterdamse bioscoopagenda. De grote
films doen het blijkbaar goed en ook het
Nederlandse erotische drietal „Wat zien
ik”, „Blue Movie” en „Daniël”, blijven
goed in de markt liggen; „Blue movie”
zelfs 17 weken onafgebroken in Rem-
irandtplein Theater en „Daniël” twee we
len korter in Cineac Reg. Breestraat.
London. Het is een drama onder goudzoe
kers in het barre noorden, waarbij een
dode valt en de resterende leden van de
groep onder wie Khokhlova, de vriendin,
later echtgenote van Kuleshov de dader
gevangen nemen en later ophangen. Een
sterk emotioneel gegeven, waarvoor Ku
leshov een eigen vorm tracht te vinden,
vooral omdat het bij hem om méér ging
dan alleen maar een bedacht verhaal van
een ander in beelden om te zetten.
Voorafgaand aan „Po zhakonu”, zoals
de oorspronkelijke titel luidt, een tweetal
korte Buster Keaton’s, „The frozen North”
en „The love nest” resp. uit ’22 en ’23.
Ook op donderdag gaan twee filmpjes van
Keaton (,,Cops” uit ’22 en „The balloona-
tic” uit ’23) aan de film van Kuleshov
vooraf die ditmaal uit ’33 is en „De grote
trooster” heet, opnieuw een bewerking
van Amerikaanse gegevens, n.l. enige no
vellen van O’Henry, waarin de ról van
de kunstenaar in de samenleving het cen
trale thema is.
vingsgeschiedenis, meer samengesteld
geweld, wreedheid, hebzucht dan vervuld
van heldendom en romantiek. Er kwamen
nu ook heel andere verhalen los die het
leven van de westwaarts trekkende avon
turiers en de geschiedenis van hun eerste
nederzettingen in een heel wat genadelo
zer licht plaatsten dan vroeger gebeurde
toen ordelijke huifkarren over de prairie-
en reden en nette houten huisjes rond een
nette houten kerk verrezen als men moe-
gereisd was.
„Ik zei al hoe ik het verband zag tussen mijn
muziek en de bewustmaking, de activering van mijn
landgenoten. Maar politiek is natuurlijk ook nog wel
wat anders. Het eist inzicht, kennis, analyse, het uit
leggen van situaties, relaties. En ik ben daarom niet
zó naïef te geloven, dat je de kolonels zelfs met 1000
van mijn chansons alleen weg zou kunnen zingen.”
„De kolonels doe je nog te veel eer aan door ze
fascisten te noemen. Ze hebben geen enkele ideologie
of filosofie. Het zijn opgeblazen Spitzbürger die zich
in een muffe en doffe burgermansmoraal hebben
vastgebeten. Ze zijn figuranten van een dictatuur die
in werkelijkheid door de Amerikaanse FBI wordt uit
geoefend.”
„De hele binnenlandse spionage en de geheime poli
tie werden door die Amerikaanse experts op poten
gezet. En ook dat dient iedereen goed te weten,
vooral ook in het Westen, buiten Griekenland. Wat
ze in die andere landen dan concreet kunnen doen?
Om te beginnen zou niemand meer zijn vakantie in
Griekenland moeten doorbrengen.”
Prof. Idenburg constateert, dat de eisen,
die de „Federatie” aan minister Engels
stelde, zullen leiden tot een veranderde
taakvervulling door de Raad voor de
Kunst. De raad heeft gesteld, dat de mi
nister valse verwachtingen zou wekken
als hij de eisen inwilligt zonder honore
ring van een bijpassende kostenraming.
De minister bleek een beperkter uitleg
te geven aan de inwilliging van de eisen
van de „Federatie” dan deze heeft be
doeld. De „inwilligingen” bleken voor de
raad over de hele linie te zullen resulteren
in een verlies aan zelfstandigheid, aldus
prof. Idenburg.
Begin december ging de „federatie” met
haar eisen naar de minister, als voor
waarden, waaraan voldaan moest worden,
wilde de samenwerking tussen de „fede
ratie” en de minister kunnen worden her
vat.
Woorden die vader Theodorakis tot zijn zoon
richtte toen Mikis, in de gevangenis verblijvend,
krachtens de uitzonderingswet no. 509 ter dood zou
worden veroordeeld
ONZE JAREN 45-70 1,-.
Deze kennismaking verplicht me tot niets.
Niettemin heeft de Parijse muziekkritiek zich na je
laatste concert bij het TNP nogal streng getoond. Le
Monde schreef, met een parafrase op een vermaarde
uitspraak van André Gide, dat mooie en zelfs revo
lutionaire gevoelens voor de kunst ontoereikend
blijven, bij afwezigheid van een talent als Bob Dylan
of Joan Baez, ondanks het respect dat men moet
voelen voor een militant, die zijn hele persoon in
dienst van zijn volk had gezet. Dat klinkt niet zo
aardig
„Ik ben er niet kapot van”, antwoordt Mikis met
zijn breedste glimlach, „maar ik kan dan ook tegen
een stootje. Muziekcritici leggen blijkbaar andere
maatstaven aan, waarover ik nu niet wil discus
siëren. Maar de gevoelens waarmee in Griekenland
en ook elders de mensen reageren op mijn chansons,
zijn voor mij genoeg”.
Z
DAT DEEL VAN de „American Dream”
was al eerder in geschiedkundige do-
cumentaties grondig aangetast en het
werd voor de makers van Westerns steeds
moeilijker het William S. Hart - Tom Mix
- John Wayne - type van de pionier te
handhaven en deze de rol van ordebe
waarder en vooruitgeschoven beschavings-
post in een onbeschaafd en door onrecht
geteisterd deel van de VS te laten blijven
spelen. De rollen werden omgekeerd. De
strijd werd van de andere kant uit beke
ken („Little big man”, „Soldier blue”) en
er ontstond plotseling een heel ander
beeld van een stuk Amerikaanse bescha-
Het stadje Presbyterian Church dat
in de buurt van Vancouver nage-
De minister heeft, aldus prof. Idenburg,
gesuggereerd, dat uitbreiding van het per
soneel, dat aan de raad is toegevoegd, de
verhouding tot zijn departement zou kun
nen verstoren. De minister bedoelt er vol
gens de voorzitter van de Raad voor de
Kunst, niet de samenwerkingsrelatie mee,
maar de sterkte- en machtsverhouding.
Ook laat minister Engels doorschemeren,
dat het betrekken van de bevolking bij het
beleid en een decentralisatie van de be
leidsvorming, die prof. Idenburg voor
uitermate wenselijk houdt, hem in feite
onwelgevallig zijn. Uit de opmerking van
de minister, dat overleg en inspraak re
sulteren in een eindeloze produktie van
stukken, spreekt een mentaliteit, waar
prof. Idenburg ongerust over is.
De koers, die de minister hiermee in
slaat, doorkruist de plannen, die de Raad
voor de Kunst, de „federatie” en anderen
voor de toekomst hadden uitgestippeld, zo
houdt prof. Idenburg in zijn brief de „fe
deratie” voor.
Hij vraagt de „federatie” voorts of zij
kan meewerken aan het tot standkomen
van een permanent overleg met de Raad
voor de kunst, opdat beide in de toekomst
niet opnieuw op gescheiden sparen zullen
rijden.
over de jonge avonturier McCabe die ook
een rolletje mee wilde spelen in het
„maken van de West”. Altman kreeg
vooral naam met „M.A.S.H.”, maar hij
maakte ook nog „That cold day in the
park” met Sandy Dennis als het vreemde,
lelijke meisje dat een toevallige jongeman
binnenhaalt om eindelijk ook eens een
man in huis te hebben.
Tot zolang moesten de op voordracht
van de aangesloten beroepsverenigingen tot
lid van de Raad voor de Kunst benoem
den hun adviserende werkzaamheden in
die raad opschorten. Dit leidde tot uitstel
van het werk van afdelingen en commis
sies van de raad, waarin die beroepsver
enigingen waren vertegenwoordigd, die
achter het besluit van de „federatie” ston
den.
Leek de feitelijke inhoud van de eisen
van de „federatie” aanvankelijk beperkt,
nadere overweging leerde, dat door ge
brekkige toerusting de Raad voor de Kunst
onvoldoende functioneert ten aanzien van
de zaken, die in het pakket van eisen aan
de orde waren gesteld. Het onvermogen
van de raad is, daar er wel mogelijkheden
bestaan, vooral gevolg van een tekort aan
financiën en apparaat. Zonder extra mid
delen kan de raad noch meer, noch beter
werk leveren dan thans het geval is, aldus
prof. Idenburg.
Hij stelt voorts, dat wat minister Engels
wil, inhoudt, dat de Raad voor de Kunst
een stuk moeizaam verworven autonomie
weer zou prijsgeven en dat de raad een
sterkere invloed van het departement zou
ondergaan.
,De dood, op het veld van eer, mijn kind, is voor
een Theodorakis een normale zaak. Herinner je
Khalis, je achtergrootvader, die aan het hoofd
stond van de eerste opstand in Kreta tegen de
Turken. Je andere overgrootvader Spyridakis
werd door de Turken doodgemarteld. Je oom
Manolis werd levend gevild. Je vader vocht op
zijn zestiende jaar in het fort van Zizani al tegen
de Turkse bezetters. Zodat jij', mijn zoon, die
heroïsche traditie van je familie nu alleen maar
voortzet. Als ze je vermoorden, dan heb je mijn
zegen
onze
jaren
Voor die kunstzinnige sector van zijn activiteiten
heeft hij, sedert enkele maanden, samen met de
grote zangeres Maria Farantouri met haar metalen
stem die van innerlijk vuur voortdurend roodgloeiend
lijkt te staan, en zijn folkloristisch ensemble van
boezoeki’s, gitaren orgel en slagwerkers nu óók zijn
concertentournees weer hervat. Reizen die in Londen
en, eind vorig jaar, in Parijs in het Palais Chaillot
werden ingezet en die de Griekse kunstenaars-immi-
granten nu naar België, Nederland, Italië, Duitsland,
Engeland. Zweden en Australië zullen voeren.
Nieuw bijgekomen is alleen in Studio K
„De man met de ballonnen” die sommigen
zich zullen herinneren uit de reeks „Italia
oggi” die het Holland Festival 1971 bege
leidde. In dat festival van Italiaanse films
die weinig kans maakten onze bioscopen
te bereiken, was Marco Ferreri vertegen
woordigd door „Dillinger is dood” en
„L’uomo dei palloni”, waarin Marcello
Mastroianni een fabrikant van snoepgoed
speelt die kleurige ballonnen in zijn re
clamecampagne wil gebruiken, maar dan
zo gefascineerd raakt door dit kinder
speelgoed dat hij er de wereld om zich
heen voor vergeet. Deze absurde satyre
laat Ferrari ons tot het fatale einde via
allerlei neven-gebeurtenissen ondergaan
als de uiterste consequentie van een zich
onttrekken aan de verplichtingen van het
leven, een gedragspatroon dat in zelf
moord moet eindigen.
ZO’N NIEUW SOORT Western is bijv.
„Wild rovers” van Blake Edwards die na
een veelzijdige carrière van bijna twintig
jaren zich ineens scheen te herinneren dat
hij nog geen „horse opera” op zijn naam
had staan. Hij had elegante comedies
gemaakt („Breakfast at Tiffany’s”, „The
pink panther”), dik aangezette kluchten
(„The great race”), thrillers („Experiment
in terror”) en politiefilms („Gunn”), alleen
de wildwestfilm ontbrak. En in die lacune
is dan nu met „Wild rovers” voorzien.
Blake Edwards heeft bij zijn debuut in
een nieuw genre niet al te hoog willen
grijpen en de handeling geconcentreerd
rond de vriendschap tussen twee contras
terende cowhands, Ross Bondine en Frank
Post, respectievelijk gespeeld door William
Holden en Ryan („Peyton Place”) O’Neal.
Het leeftijdsverschil is dus al aanzien
lijk, maar ook tussen beider mentaliteit
ligt een grote kloof. Ze doen hun eentonig
werk op de farm van Walter Buckman
(Karl Malden) tot de jongste van het
tweetal er van het ene ogenblik op het
andere genoeg van heeft en in een opwel
ling zijn oudere vriend voorstelt een bank
te beroven en met één klap genoeg geld
te vangen om ergens buiten bereik van de
rechterlijke arm rustig en onafhankelijk
te kunnen leven. De oude Ross had na
tuurlijk verstandiger moeten zijn, maar
hij laat zich meeslepen door het jeugdig
enthousiasme van de jonge heethoofd en
ze slaan hun slag, onhandig en primitief,
zodat iedereen de schuldigen kent nog
voor ze de grens over zijn.
De rest van de film gaat over de
ongelukkige afloop van het onbezonnen
avontuur, hoe de „wild rovers” opgejaagd
worden en in moeilijkheden komen en
tenslotte een anonieme dood sterven. Een
triest verhaal over jeugdige onbezonnen
heid dat echter overtroffen wordt door
wat Robert Altman ons te vertellen heeft
„THE WILD BUNCH”, weer actueel
geworden door die andere film van Sam
Peckinpah „Straw dogs” —waarvan de
gewelddadige inhoud opnieuw oorzaak
werd tot extra-publiciteit, is opgenomen
in de nachtvoorstellingen van Cinétol.
Verder is Losey’s „Figures in the landsca
pe” zaterdagnacht te zien in Cineac Reg.
Breestraat, terwijl drie Japanse films in
dit weekend op de nachtelijke program
ma’s, resp. van Ceintuur („De vrouw in
het zand”), Victoria („The hanging”) en
Kriterion („De rode engel”) voorkomen.
De laatste is een première van de Free
Cinema Club en kan omschreven worden
als een Japanse voorloper op „MASH” dus
als een sterke aanval via de parodie
op de oorlog.
BEIDE FILMS, historisch ongeveer
twintig jaar uit elkaar liggend, verbeelden
een klein facet van de tumultueuze wor
dingsgeschiedenis van de VS. Robert Alt
man doet dat indringender en intelligen
ter dan zijn meer modieuze collega Blake
Edwards. Hij filmde een half jaar onder
regen en sneeuw in een barre uithoek van
Canada, in de buurt van Vancouver, waar
Presbyterian Church werd nagebouwd
volgens de modellen van mijnstadjes uit
die tijd. En zijn voorstelling van primitief
zakendoen anno 1900 wordt een vooraf
spiegeling van de jungle waarin zich in
het groot de strijd om geld en bezit zou
gaan afspelen. Een en ander betekent
veranderde instelling die de Western in
het algemeen misschien op de lange duur
minder ontspannend en amusant gaat ma
ken, maar die aan het beproefde genre
bijbedoelingen toevoegt waaraan het nieu
we attracties en waarschijnlijk een nieuw
publiek zal gaan ontlenen.
CHARLES BOOST.
IN McCABE Mrs. Miller” heeft hij
het over heel andere zaken. Tijd van
handeling is begin deze eeuw en het
onderwerp is de Amerikaanse onderne
mingslust onder moeilijke omstandighe
den. McCabe, gespeeld door Warren Beat
ty, komt als een louche meneer met een
verleden en een pretentieuze bolhoed naar
het snel uit de grond rijzend mijndorp
Presbyterian Church, ergens in het noord
westen van de VS. McCabe heeft een
goede neus voor de noden en behoeften
van de in gedwongen isolement levende
mijnwerkers en huizenbouwers en hij
denkt eraan een prethuis te openen, een
House of Fortune, waar gegokt kan wor
den en men zich ook op andere manieren
kan ontspannen.
Maar dan ontmoet hij mrs. Miller (Julie
Christie) een energieke zakenvrouw die
zeer geprononceerde denkbeelden heeft
over hoe een bordeel van standing er uit
moet zien. Er ontstaat een samenwerking,
eerst op zuiver zakelijke, later ook op iets
romantische basis. Maar er gaat ook iets
mis met al die mooie plannen. Grotere
zakenlieden uit de stad willen het flore
rende bedrijf van McCabe en mrs. Miller
overnemen en als de onderhandelingen
niet al te vlot verlopen, sturen ze een
stelletje beroepsmoordenaars om wat
vaart achter de zaak te zetten. Evenals
Frank Post uit „The wild rovers” vindt
McCabe een ellendige dood, wat wel meer
het lot zal zijn geweest van al te onder
nemende jongelui die in de wilde jaren
van het Wilde Westen snel rijk wilden
worden.
Stuur mii de kennismakingsaflevering van
