o
MARINER
MISSIE
NAAR
MARS
Onthullingen èn vraagtekens
aan de lopende band
H
9
IMII
■I
„Levend”
Leven
Onver klaar baar
Ontzenuwd
Telkens nieuws
'I
Uv
i
1
Li-.-.'Ji
Bf
W ij
i.
X V
J
De MarineT-9t die thans de eerste zeer gedetailleerde en onthullende foto’s van onze fascinerende buurplaneet maakt.
(Van onze ruimtevaartmedewerker)
Dit
X
P. BOK
Erbij
Onverklaarbaar: dat is het adjectief,
dat vooralsnog aan vrijwel alle details
NZE BUURPLANEET MARS is een „levend”
hemellichaam. Dat is nu wel overtuigend vast
gesteld door middel van de eindelijk mooie en
onthullende foto’s van de Amerikaanse sonde Mariner-
9, die op 13 november jl. de eerste kunstmaan van de
rode planeet werd. Onder „levend” moet dan niet wor
den verstaan, dat' er leven voorkomt, maar dat het
een planeet is, die zich door een reeks factoren nog in
ontwikkeling bevindt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld
de maan, die behalve door externe factoren haar
definitieve uiterlijk en innerlijk al heeft gevormd. Dat
is een van de zeer weinige definitieve resultaten van
de Mariner-operatie tot dusverre. Foto’s en metingen
door deze sonde hebben overigens meer vragen opge
worpen dan beantwoord, maar de deskundigen zijn
verrukt over het Mariner-materiaal, waarmee ze nog
jaren zoet kunnen zijn.
Een van de meest imposante foto’s
van de Mariner-9 is deze opname
van het Mars-maantje Phobos:
duidelijk een enorme rotsklomp
waarin meteorieten grote kraters
hebben geslagen.
op de nieuwe Mars-foto’s moet worden
gegeven. Er zal jaren studie voor nodig
zijn, om de juiste interpretaties te
vinden.
Enkele bijzonderheden van de opna
men waren de volgende.
Op ongeveer 800 km van de zuid
pool werd een reeks holen in de bodem
gefotografeerd van 3 tot 15 km diame
ter. Het zijn niet de gebruikelijke kra
ters. Een verklaring zou kunnen zijn,
dat het de sporen zijn van ingezakte
gasbellen in nog vloeibaar gesteente,
zoals lava, maar dan moeten de afkoe
ling en stolling in deze putvorm zeer
snel zijn verlopen
Op één van de foto’s is een 2100
meter hoog plateau te zien, dat zo
intens door scheuren is doorgroefd, dat
het lijkt op een enorm vergrote opna
me van een olifanthuid. Een geolo
gisch expert verklaarde er geen idee
van te hebben wat dit voor een forma
tie is en hoe die zou kunnen zijn
ontstaan.
Dit is de vrij vage, maar tot dus
ver beste foto van het Marsmaan
tje Deimos. Ook dit maantje blijkt
een door meteorieten beschadigd
brok steen te zijn.
Zoals al eerder opgemerkt: de missie
van de Mariner-9 kan geen uitsluitsel
geven over het al of niet bestaan van
primitief plantenleven of bacteriolo
gisch leven op Mars. De instrumenten
zijn daarvoor niet bestemd, en de foto’s
te weinig gedetailleerd.
De Amerikanen zullen pas in 1976
(als alles goed gaat) een antwoord op
die vraag kunnen geven. In augustus
en september 1975 sturen zij twee
Viking-sondes naar Mars die in een
baan om de planeet moeten komen
(begin 1976) zij zullen een capsule
Overigens heeft de Mariner één spe
culatie uit de wereld kunnen helpen.
Enkele jaren geleden opperde een Rus
sische geleerde de mogelijkheid, dat de
twee kleine maantjes van Mars, Phobos
en Deimos, wel eens achtergebleven
kunstmaantjes zouden kunnen zijn van
een lang uitgestorven Marsiaanse be
schaving. De suggestie was niet onlo
gisch, want deze maantjes gedragen
zich wonderlijk en dit gedrag zou kun
nen worden verklaard wanneer men
aannam dat ze hol en niet massief
waren. De Mariner-9 heeft echter zeer
duidelijke foto’s van deze maantjes ge
maakt. die aantonen dat het zeer com
pacte rotsklompen zijn, misvormd door
talrijke meteorietkraters.
stofstormen te
gefotografeerd
ET HEEFT er enige tijd naar uit gezien, dat de missie van de Ma
riner-9, die op 30 mei van het vorige jaar werd gelanceerd, op een
fiasco zou uitlopen. Dat was niet de schuld van de menselijke
techniek maar van een van die onvoorziene ongelukkige toevalligheden
in het kosmische gebeuren. Toen de ruim 1.000 kg zware sonde op 13 no
vember jl. bij Mars arriveerde, woedde daar al sinds september een on
gekend hevige stofstorm, die als een ondoordringbare sluier de gehele
planeet aan de camera-ogen van de Mariner onttrok. In september had
men zich daar nog geen zorgen over gemaakt. Stofstormen komen veel
vuldig op Mars voor. Zij waren al sinds het begin van de vorige eeuw
gesignaleerd. De langdurigste bracht het in 1956 tot een levensduur van
zes weken. Maar de in september opgestoken storm verloor niets aan
activiteit tot pas eind december! Dat betekende, dat de Mariner een
meteorieten. Op de maan zijn het vooral
de meteorietinslagen die het gelaat
van dit hemellichaam tekenden.
Wat door alle deskundigen wordt
betreurd, is dat de fotografische activi
teit van de Mariner tot slechts twee in
plaats van drie maanden beperkt zal
blijven als gevolg van de stofstormen.
Niet alleen omdat daardoor minder in
kaart kan worden gebracht, maar
vooral omdat de periode waarin veran
deringen in het Marsoppervlak kunnen
worden geregistreerd nu aanzienlijk
korter is. Men had gehoopt in de loop
van drie maanden aan de hand van
foto’s van dezelfde gebieden op ver
schillende tijdstippen significante wij
zigingen te kunnen aantonen. Deze zou
den belangrijke gegevens hebben kun
nen verschaffen over de oppervlakte
processen, de seizoenwisseling, opmer
kelijke kleurwisselingen die op levens
verschijnselen kunnen wijzen, en de
samenstelling van atmosfeer en opper
vlak door nauwkeurige analyse van de
erosieverschijnselen. Wellicht dat de
onverwacht uitstekende kwaliteit van
de thans gemaakte foto’s iets goed kan
maken van het tijdverlies.
verklaarde dr. Carl Sagan, een astro
noom van de Cornell University die bij
het Mariner-project is ingeschakeld.
Deze astronoom heeft zich enige jaren
geleden grote bekendheid verworven
door een wetenschappelijk diepgaande
analyse van de mogelijkheden, dat el
ders in het heelal intelligent leven
voorkomt: een speculatieve studie, die
hij samen schreef met zijn Russische
collega I. S. Sjklovskii. Overigens ver
wacht Sagan niet dat het Mariner-
onderzoek a] een antwoord kan geven
op de vraag of er op Mars primitief
leven bestaat of heeft bestaan. Daar
over later meer.
Een van de merkwaardige feno
menen, die de Mariner-9 op Mars
fotografeerde is dit systeem van
vrijwel evenwijdige ravijnen, die
zich over een lengte van bijna
2000 km uitstrekken. De zwarte
rechte streep over de foto is een
transmissiefout, de kleine zwarte
punten zijn referentiepunten op
het negatief.
uitstoten voor een zachte landing met
instrumenten. Deze instrumenten zul
len ook kunpen speuren naar mogelij
ke levensvortnen of restanten daarvan.
Juist om de meest aantrekkelijke
landingsplaatsen te kunnen bepalen,
had de Mariner-9 de opdracht zoveel
mogelijk van Mars gedetailleerd in
kaart te brengen. Bij het speuren naar
mogelijke levenssporen op aarde zou
het voor buitenaardse wezens ook een
heel groot verschil uitmaken of zij een
instrumentenpakket zouden neerzetten
in de Sahara, op de Zuidpool, in Brazi
liaanse oerwouden of in het hartje van
New York.
In wetenschappelijke kringen wordt
betreurd, dat de landingscapsule van
de Russische sonde Mars-3 kennelijk
deze operatie niet heeft overleefd. Na
slechts enkele seconden vielen op 2
december de seinen uit. Ongetwijfeld
heeft ook deze capsule instrumenten
aan boord gehad om naar leven te
speuren. Dat is niet gelukt, maar daar
mee werd wel het gevaar geschapen,
dat Mars-bodem en -atmosfeer door
aards bacterieel leven is besmet. Volle
dige ontsmetting met een zekerheid
van 100 percent vóór de lancering is
niet mogelijk zonder ernstige risico’s
van beschadiging van het instrumenta
rium.
Pas in 1973 kan weer een sonde naar
Mars worden gestuurd. De Amerikanen
doen dat niet, de Russen waarschijnlijk
wel. Maar voor die tijd zou Mars dus
al „besmet” kunnen zijn en wel zoda
nig dat men later nooit zal kunnen
weten of gevonden levenssporen au
tochtoon Marsiaans zijn of van de
aarde geïmporteerd (wanneer het al
thans levensvormen zijn die met aard
se overeenstemmen).
Een dergelijk wetenschappelijk funest
risico lopen de Amerikanen echter ook
met hun eerste zachte landing. Maar
juist omdat het hier gaat om bijzonde
re risico’s, hadden de Amerikanen de
eer echt wel liever aan de Russen
gegund, nu die toch een poging waag
den.
maand lang vergeefs om Mars heeft gedraaid. Men heeft wel iets geleerd
over het mechanisme van de Marsstormen, maar daarvoor was de Ma
riner niet naar deze planeet gezonden.
Het is inderdaad een goeddeels ver
loren tijd geweest. De foto- en zend
apparatuur werkt op batterijen, die
een beperkte levensduur hebben, ook
al wordt het programma van waarne
mingen en zenden op een laag pitje
gezet. Het was de bedoeling geweest,
dat de Mariner gedurende drie maan
den zou fotograferen en daarbij meer
dan 70 percent van Mars in kaart zou
brengen. Een maand, éénderde van die
periode dus, is door de stormen verloren
gegaan. Na uitputting van de batteriien
kunnen de observaties nog worden
voortgezet met behulp van energie via
de zonne-panelen, maar dit waarne-
mingsprogramma kan slechts uitermate
beperkt zijn. De Mariner zal naar
schatting nog ongeveer 17 jaar om de
planeet blijven wentelen, alvorens in
de (zeer ijle maar uitgestrekte) atmo
sfeer te duiken, daar te verbranden of
op Mars te pletter te slaan.
De eerste goede foto’s na het gaan
liggen van de storm, die snelheden van
vele honderden kilometers per uur be
reikte, zijn van uitmuntende kwaliteit.
„De foto’s tonen
Uit de foto’s blijkt overduidelijk dat
Mars een planeet is, die naar kosmi
sche maatstaven gemeten in een recent
verleden (enige miljoenen jaren gele
den) nog sterk in het vormingsstadium
was, als het ware leefde, en dat dit
ontwikkelingsproces nog niet is afge
sloten, zoals dat bij „dode” hemellicha
men als de maan het geval is. In de
eerste plaats is vastgesteld, dat zeer
actieve vulkanische processen nog kort
geleden moeten hebben plaatsgevonden.
Waarschijnlijk is voorts, dat de vulka
nische activiteit nog niet geheel is
uitgedoofd. Voorts werd bevestigd het
geen men theoretisch eigenlijk al wist,
dat sterke erosieverschijnselen en
landschapsvormingen door de af en
toe zware stormen het gelaat van Mars
voortdurend veranderen.
Dit laatste werd o.m. vastgesteld
door vergelijking van foto’s die de
Mariner-9 nu en de Mariners 6 en 7 in
de zomer van 1969 maakten (resp. 74
en 126 opnamen) tijdens een vlucht
langs de planeet. Opnamen van gelijke
gebieden tonen duidelijke verschillen.
Intrigerend zijn b.v. nog onverklaarba
re zwarte vlekken in gebieden, waar
deze door de Mariners 6 en 7 nog niet
werden waargenomen.
De in bijgaand verhaal genoemde
vreemde holen of putten, die wel
licht door het inzakken van gas
bellen in stollende lava zijn ver
oorzaakt.
schijnen permanent
heersen. Zij werden
door alle Mariners, die tot dusver de
planeet hebben benaderd, terwijl ook
de geografische details in de omgeving
van deze gebieden wijzen op een sterk
bewogen atmosfeer.
Uit kratervorming en -spreiding
blijkt duidelijk, dat de vulkanische ac
tiviteit meer bepalend is voor het pok
dalige landschap dan de inslag van
„De foto’s tonen een fantastische
hoeveelheid van volledig nieuwe ver
schijnselen, waarvan niemand ook
maar had vermoed dat zij op Mars
bestonden. Iedere dag komt er op die
foto’s iets nieuws tevoorschijn” Dit
Deze foto die een week geleden door
de Mariner-9 werd gemaakt, toont vol
gens deskundigen in het ruimtevaart
laboratorium in Pasadena, Californië,
een enorme kloof op 480 kilometer ten
zuiden van de evenaar van Mars. Aan
grenzende plateau-gebieden zijn na
erosie vervormd door kleinere, ver
takkende „kreken” maar volgens de
deskundigen in Pasadena is hun gelij
kenis met riviervertakkingen op aarde
slechts oppervlakkig, omdat veel zij
kreken” gesloten afgronden zijn. Zij
achten het dan ook waarschijnlijker
dat het opvallende patroon een gevolg
is van verzakkingen in een zachter
gedeelte van de oppervlakte van Mars
en van de stormen op de Rode Pla
neet. Het op deze foto zichtbare ge
bied heeft een oppervlakte van onge
veer 250 bij 480 kilometer.
Hier en daar zijn vrijwel evenwij
dig lopende diepe kloven gefotogra
feerd. Een daarvan is 9 tot 19 kilome
ter breed en naar schatting tegen de
twee kilometer diep. Dat is een indruk
wekkender ravijn dan de Amerikaan
se Grand Canyon. Deze Grand Canyon
is ontstaan door uitslijping door een
rivier terwijl de bodem steeg. Wanneer
deze Marskloven geïnterpreteerd zou
den moeten worden als rivierbeddin
gen, zou er in (kosmisch gesproken)
recente tijd nog veel water op Mars
geweest moeten zijn. Waren de kloven
lang geleden gevormd, dan zouden zij
waarschijnlijk al dichtgewaaid zijn tij
dens de frequente stofstormen. Thans
komt water niet meer in forse hoe
veelheden op Mars voor. Ook voor de
hand ligt de verklaring, dat de kloven
op Mars ontstaan zijn door heftige
bewegingen in de korst van de planeet.
Op aarde kennen wij dergelijke ver
schijnselen ook, vooral in Amerika.
San Francisco loopt voortdurend
het gevaar, door een zware aardbeving
te worden verwoest wanneer een zich
daar bevindende scheur in de aard
korst opnieuw actief wordt.
Er zijn sterke aanwijzingen (afge
zien van het reeds genoemde punt van
de ravijnen) dat in het verleden op
vele plaatsen op Mars sterke erosie
heeft plaatsgevonden door lucht en
water Bewijzen zijn er nog niet.
Boven bepaalde gebieden van Mars
És jjfl
