Herman Defares
is funest voor
HET KIND
Stichting voor integrale opvoeding
heeft plannen voor eigen school
„Ons onderwijs
ALS MENS”
14
ZATERDAG 29 JANUARI 1972
Erbij
wijs in Nederland ingevoerd zou willen zien.
de „Stichting voor integrale opvoeding”, opgericht
Samen ontdekken
Zelfkennis
Internaat
Storend
Gespreksgroep
Comité
Departement
Groepjes
ZA
8=
(Van een onzer verslaggevers)
ODIJK/HAARLEM Een paar middagen in de
week komt een groepje kinderen naar de garage van
de autoloze Odijker Herman Defares. Het zijn leden
van de „educatieve drama- en hobbyclub” die deze 75-
jarige ex-stuurman en oud-hoofdambtenaar op touw
heeft ingezet in het kader van zijn ideaal: het tot stand
brengen van een „integrale opvoeding”. Het lijkt alle
maal wat povertjes, zoals in die garage alternatieve op
voeding wordt bedreven, waar de kinderen als VIP’s
worden behandeld, volgens de heer Defares. Maar er
zijn belangrijker zaken in het spel. Al jaren probeert
i
i
1
1
door Defares, van het ministerie toestemming te krij
gen een eigen school te beginnen, waar het door de
heer Defares uitgedachte systeem kan worden toege
past. Soms leek het plan heel dicht bij de realisering.
„Als minister Engels niet naar CRM maar naar Onder
wijs was gegaan, hadden we nu misschien de goed
keuring, want als onderwijsspecialist van de KVP was
hij sterk vóór”. Nu blijkt het echter wat moeilijker te
gaan, maar de heer Defares heeft zijn plannen voorge
legd aan de vaste Kamercommissie voor Onderwijs en
daar zou zijn gebleken dat de PvdA volledig met het
project instemt en het systeem zelfs in het hele onder-
l/UJi/IU/UUiiilJUJUilUMÜI/niUUl/liniiaill/l/ll/ll
IJlUI/IHUi
wordingsproces.
P. W. HEEMSKERK
Bij het onderwijs in een integrale
school zal de volle aandacht geschon
ken moeten worden niet aan wit het
De leerling dient als instelling mee
te krijgen een dynamische inventieve,
vrije, soepele levenshouding, om elke
nieuwe situatie snel te begrijpen en
aan te voelen. Volgens Defares Is de
instelling, de verhouding van leerling
tot mens en wereld, belangrijker dan
kennis. Hij wil een lans breken voor
het overboord werpen van ballast
het opslaan van kennis ter wille van
het essentiële.
Iets meer over de pogingen van de
heer Defares een eigen school te stich
ten waar zijn gedachten uitgewerkt
zouden kunnen worden. Toen hij zijn
plannen bij het departement Indiende
zou staatssecretaris Grosheide zich een
groot voorstander van integrale opvoe
ding hebben getoond, maar hij zag
deze liever in bestaande scholen geïn
tegreerd. Daarvoor wees hij een drietal
scholen aan waar al sprake is van een
meer individueel gericht onderwijs: De
door een Haags bureau, waaruit zou
blijken dat de stichting wél voldoet
aan de normen van het departement.
t
1
a
d
o
De heer Defares meent dat het de
partement bij de aanvraag al een ge
talsnorm heeft gehanteerd, die welis
waar in de toekomst als eis zal worden
gesteld maar nu nog niet wettelijke is
vastgesteld. De getalsnorm (het aantal
leerlingen in het laatste jaar wordt
hier geteld) is voor mavo 15, havo 30
en atheneum 24. De stichting integrale
opvoeding heeft volgens een prognose
de volgende cijfers te bieden: respec
tievelijk 50 voor mavo, 21 voor havo
en 20 voor atheneum. Plus de inter-
naatsleerlingen, die in de prognose niet
zijn meegenomen. Het blijft afwschten
hoe Den Haag zich straks zal opstellen,
na een uitspraak van de Kroon over de
prognose/getalsnormkwestie.
Omdat grote klassen een struikelblok
vormen voor het integraal opvoeden
heeft de heer Defares een systeem
uitgedacht dat kleinere groepen moge
lijk maakt zonder dat extra leerkrach
ten een onhaalbare zaak nodig
zijn. Volgens hem kunnen alleen groe-
Er is ook een comité van aanbeve
ling. Herman Defares: „Op het departe
ment wilden ze weten door welke
groep mijn ideeën werden gesteund.
Toen heb ik een aantal mensen die
achter mij stonden gevraagd een comi
té van aanbeveling te vormen. Het
hoofd van de afdeling VHMO, dr. Ver-
linden. die zich eerst enthousiast had
getoond voor de integrale opvoeding
stelde zich afwijzend op toen er serieus
Voor de gevoelsontwikkeling moet
veel aandacht besteed worden aan spel,
muziek, dans, toneel, tekenen, schilde
ren en dergelijke. Ook sport en gym
nastiek zullen accent krijgen. Timme
ren, hout- en metaalbewerking zullen
de leerlingen in staat stellen eigen
meubelen te maken, zelfs een eigen
woning te kunnen bouwen. De demo
cratisering is een vereiste: leraren en
leerlingen zullen regelmatig in discus
sie moeten treden, zodat de leerlingen
begrip krijgen van en zo mogelijk mee
beslissen in alle te treffen maatregelen.
van Amsterdam, wijlen prof. dr. P.
Minderaa uit Leiden, hoogleraar prof,
dr. H. Veldkamp uit Groningen. Namen
van gewicht. In het bestuur van de
stichting vindt men ook mensen die
niet onbekend zijn: Kamerlid drs. H.
Wiebenga uit Bloemendaal is penning
meester. Ook prof. dr. J. G. Defares uit
Leiden (ook een zoon van de initiatief
nemer) heeft zitting in het bestuur.
De stichting geeft een eigen gesten
cild maandblad uit, waarin de ideeën
worden toegelicht en van toepassing
gebracht op actuele problemen.
Een „discipel” van de heer Defares
zond ons onlangs een artikel toe over
de integrale opvoeding, waarin het doel
wordt omschreven als: mentaliteitsver-
nieuwing. Deze leerling van de heer
Defares. de heer Metten, schreef in
zijn brief: „Het militaire geweld in
sommige gebieden, de overbevolking,
de ondervoeding en uitbuiting van mil
joenen, de welvaartsstaat met toene
mende inflatie en miMeuvergiftiging,
het druggebruik, het geestelijk onbeha
gen, de zelfmoorden, de eenzaamheid
onder vrij grote groepen, de neuroti
sche verwarring onder zeer velen zijn
allen evenzovele verschijnselen van de
Herman Defares tweede van
rechts brengt zijn ideeën
momenteel alleen nog in de prak
tijk op een „anti-autoritaire” club
voor kinderen, die hij in zijn ga
rage verzamelt, twee middagen per
week.
pen van vijf tot zes personen doeltref
fend werken. Daarom kan men beter
een klas opdelen in een stuk of vijf
groepjes van drie tot vijf kinderen, die
de leerstof trapsgewijs door krijgen:
namelijk via een coach, een medeleer
ling. De leraar vertelt de coaches wat
zij in hun groepje kunnen doen. De
leerlingen krijgen de leerstof dus door
van een leeftijdgenoot, die in hun „ei
gen taal” spreekt.
Het is de bedoeling de functie van
coach-leerling voortdurend te laten
rouleren, zodat ieder verantwoordelijk
heid leert dragen. Deze gang van zaken
moet er volgens de heer Defares toe
leiden dat het element van geheugen-
dressuur en het memoriseren tot een
minimum wordt teruggebracht.
Leerlingen die voldoende tijd kunnen
besteden aan hun lichamelijke oefe
ning en aan de ontwikkeling van hun
gevoelsleven zullen volgens hem in
minder tijd in staat blijken tot een
betere intellectuele ontwikkeling. De
benadering dient voortdurend socra
tisch (ofwel heuristisch) te zijn: eigen
observatie en ontdekking dienen steeds
centraal te worden gesteld.
kind denkt, maar hóe het denkt. De
leraar zal zijn kennis, in hoofdzaak
vragenderwijs, voorleggen en met het
kind samen de dingen ontdekken. Zo
zal het kind zoveel mogelijk zelf de
betrouwbaarheid van het ontdekte
kunnen toetsen, waardoor het zelfver
trouwen wordt versterkt. Door een echt
menselijke ontmoeting tussen leraar en
kind kan de werkelijke belangstelling
wakker worden gemaakt. En vanuit
deze belangstelling kan verder worden
gewerkt.
aan een eigen school werd gedadht. De
heer Defares: „Hij zei dat hij er nu
wel genoeg van had. Hij vroeg me of
hij moest aannemen dat hij door de
ouderwetse manier waarop hij was op
gevoed misschien zijn hele leven had
verprutst”. Op het departement kreeg
de heer Defares daarna nog maar wei
nig steun.
De ideeën van de heer Defares zijn
besproken op periodieke bijeenkomsten
van ouders die zich ervoor interesseer
den: in onder andere Haarlem, Am
sterdam. Zeist en Ede. Dit ook als
vorm van „permanente educatie" van
de ouderen. Het is de bedoeling bin
nenkort opnieuw een gespreksgroep in
Zuid-Kennemerland te beginnen, die
door Herman Defares zal worden ge
leid. (Contactadres W. F. Metten, Van
Dalenlaan 101 in Santpoort).
Herman Defares: „Er is door ons
altijd gesteld, dat we niet uitsluitend
een dagschool willen maar ook een
internaat. Daarin kunnen de leerlingen
het onderwijs zoals wij dat voorstaan
optimaal beleven. En van het NVV
hebben we de toezegging dat we zon
der meer al 150 internaatsleerlingen
kunnen krijgen, bijvoorbeeld kinderen
van koopvaardij officieren. Ook onder
diplomaten zou behoefte aan een inter
naat voor hun kinderen bestaan.
problematiek van de huidige mensheid.
Het is dan ook niet vreemd dat vooral
veel jongeren schreeuwen om veran
deringen in de maatschappelijke en
politieke structuren en om mentali
teitsverandering. Goede oplossingen
moeten snel gevonden worden”.
Hij treft op de scholen de volgende
omstandigheden aan: grote klassen;
leerstof die op onthouden is ingesteld;
competitiegeest door cijfers, examens
en prestatiebevordering; de leraar is de
man die het weet; de nadruk valt op
de methode, het leermiddel; de maat
schappij bepaalt de functie van het
onderwijs.
Daaruit vloeit volgens hem een aan
tal nare consequenties voor het kind
voort: eenzijdige isolerende, egocentri
sche intellectualiteit; geringe gevoels-
ontwikkeling; geringe sociale realiteits
zin; geringe fysieke bekwaamheid en
geringe creativiteit en spontaniteit.
Kortom, het kind wordt in zijn nood
zakelijkheid een compleet mens te zijn
ernstig gestoord.
Herman Defares constateert „In de in
termenselijke en internationale verhou
dingen domineren nog steeds macht,
geweld, gezag, uitbuiting en dwang.
Door de wijze waarop de maatschappij
functioneert en de invloed die ze
rechtstreeks op het onderwijs uitoefent
maakt zij het kind tot een wieltje in
het grote raderwerk. Moderne bedrijfs
leiders constateren een tekort aan ini-
De beste manier om een andere ma
nier van denken te bewerkstelligen is
volgens de heer Metten een bewust-
dat tot zelfkennis
leidt. Een proces waarbij de mens door
waarneming en onderzoek zich bewust
wordt van zijn plaats in de technologi
sche maatschappij, de wereld van de
cultuur in de natuur en in het creatie
ve goddelijke leven. Innerlijke stabili
teit en helderheid, begrip en inzicht
vormen dan de basis van nieuwe ver
houdingen en acties.
Het comité van aanbeveling werd
onder meer gevormd door: J. B. Bake-
ma, buitengewoon hoogleraar in Delft,
wijlen Godfried Bomans, de Utrechtse
hoogleraar prof. dr. H. Deenstra, dr. P.
B. Defares, psycholoog uit Amsterdam
(zoon van Herman Defares), oud-
staatssecretaris C. Egas, drs. G. Kema,
kinderpsycholoog uit Groningen, auteur
A. Roland Holst uit Bergen, oud direc
teur P. Post van het Nutsseminarium
voor Pedagogiek aan de Universiteit
Het lijkt allemaal een heksentoer,
maar Herman Defares die zelf nimmer
in het onderwijs werkzaam is ge
weest, heeft met zijn educatieve hob
byclub in de lege garage naast zijn
huis een begin gemaakt. In een niet
autoritaire sfeer biedt hij daar kinde
ren vanaf vijf jaar de mogelijkheid tot
tekenen, boetseren en toneelspelen.
Herman Defares weigert beslist zich
zelf een utopist te noemen, en blijft
vechten voor zijn integrale opvoeding.
Wat is dart eigenlijk, integrale opvoe
ding? Die vraag is niet een twee drie
te beantwoorden. De uitgangspunten
worden al sinds het midden van de
vijftiger jaren uitgedragen door de
heer Defares, die werd geboren in de
West, een aantal jaren in de koopvaar
dij werkte, en zijn loopbaan eindigde
als huisvestingambtenaar op Midden-
Java. Toen hij naar Nederland kwam,
gepensioneerd, begon hij met een groep
mensen te praten over de problematiek
in de verhouding tussen de mensen on
derling. Hij wilde de kortsluiting bij de
wortel aanpakken en vroeg zich af,
wat de kinderen eigenlijk tekort ko
men in de opvoeding.
„Ik legde contacten met een aantal
scholen in Amsterdam om waarnemin
gen te doen. Bij mij thuis kwamen
leerkrachten bij elkaar om in gespreks
groepen ervaringen uit te wisselen. Al
gauw werd veel duidelijk”, aldus de
heer Defares. In een brochure heeft hij
later een aantal ideeën neergelegd.
Voor een goed begrip lijkt het ons
nuttig eerst in te gaan op de gedachte
van „integrale opvoeding”.
Een geïntegreerd mens wordt gezien
als een scheppende eenheid, compleet
en volledig, spontaan en harmonisch,
die goed kan functioneren in de relatie
met anderen. Defares: „Wie ziet hoe
het kind momenteel wordt geschoold
en opgevoed constateert snel dat het
accent vrijwel overal volkomen ver
keerd ligt. Kinderen krijgen een sterk
opgevoerde technische en intellectua
listische ontwikkeling, die weliswaar
schijnbaar een hoog rendement in de
maatschappij oplevert, maar funest is
voor de integrale levensfuncties van de
mens”. De gevoels- en de fysieke ont
wikkeling komen er volgens hem dui
delijk door in de knel.
tiatief, aan oriënteringsvermogen en
waarnemingsvermogen bij de jonge ar
beider; zij „weten” meer dan genoeg".
De kritiek richt zich echter vaak op
één punt, evenals de oplossing. De heer
Metten: „Noem het exclusief denken,
periscopische benadering, met oogklep
pen rondlopen, bewustzijnsvernauwing,
fragmentarisch denken. Als gevolg van
een eeuwenoude cultuurhistorische
ontwikkeling ontkomen zeer weinigen
daaraan. Het huidige onderwijssysteem
bevordert dit proces”.
Het is volgens hem eender als wan
neer een ernstig zieke genezing zoekt
en van de tandarts te horen krijgt, ik
zie het al, het ligt aan de tanden, het
grootste gedeelte moet eruit, dan komt
alles goed. Van andere specialisten: ja,
ja. de amandelen zijn verziekt, als dat
in orde is zit het weer best: nee, nee,
het zijn de nieren, als die weer werken
bent u boven Jan; aha, juist, het zijn
de jeugdangsten en de vervreemding
van uzelfieder bekijkt de ziekte
vanuit zijn eigen specialisme, zonder
enige samenhang met andere ver
schijnselen.
Werkplaats in Bilthoven, het Daltonly-
ceum in Amersfoort en het Montesso-
rilyceum in Bilthoven. Die scholen ble
ken er volgens de heer Defares niets
voor te voelen. „Ik ben er niet rouwig
om, want het lijkt me ook bijzonder
moeilijk het systeem in bestaande
scholen toe te passen” meent hij. Hij
gaf het negatieve resultaat door aan
Grosheide, die daarop vroeg een scho
lenplan in te dienen dat beantwoordde
aan de wettelijke eisen. Dat verzoek
werd vorig jaar afgewezen. Er zou niet
gebleken zijn dat er voldoende leerlin
gen te vinden zouden zijn en boven
dien zou een dergelijke school niet
nodig zijn uit oogpunt van evenwichtig
onderwijs in de streek waar zij ge
pland was: in Bunnik.
De Stichting Integrale Opvoeding is
evenwel in beroep gegaan bij de Kroon
omdat zij de afwijzing niet rechtmatig
vindt. Er is een prognose opgemaakt
B
Q
