DE KERK IN HET MIDDEN
WARTBURG
veste van
Luther en
Elisabeth
Landelijke oecumenische
ontmoeting in
Driebergen
SPREEKRECHT VOOR ANDERE
KERKEN IN SYNODE
Mi
Paleis tijdens DDR-bewind prachtig gerestaureerd
Vindplaatsen
van
I
ZATERDAG 19 FEBRUARI 1972
14
Erbij
9
Uitverkiezing
Waarschuwing
Mes in de preek
Sprekend carillon
r
Protestanten niet meer
i
I
De hel op aarde
Vrienden van armen en zieken
I
Goethe op Wartburg
Vredesweek
Gelaten zelfbewustzijn
Welletjes
Informatie over
in de meerderheid
De Wartburg, de indrukwek
kende burcht in de bergen van
Thüringen in Duitsland, opgetrok
ken 143 meter boven Eisenach,
geniet behalve als bezienswaardig
heid voor toeristen ook grote be
kendheid omdat Luther er van
3 mei 1521 tot 6 maart 1522 ver
blijf hield. Over zijn verblijf in dit
machtige slot zou deze kerkher
vormer later gezegd hebben: „Ik
heb op de Wartburg de duivel in
persoon met inkt bestreden”. Hij
wilde daarmede zeggen, dat in die
tijd talrijke geschriften van zijn
hand daar gereed kwamen. Van
deze schrifturen verdienen hier
vooral vermeld te worden: „Deut
sche Kirchenpostille”, een ver
zameling preken, die pas in 1525
voltooid werd, voorts „Bulla vom
Abendfressen des allerheiligsten
Herrn des Papstes”, alsmede een
vertaling van het Nieuwe Testa
ment.
Exegese
- f
i
RIK VALKENBURG
De
het
1
i
*V*V*WVV*VV*VVVVVVWVWWWWWVVVVWV\AA/VWVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVWVVWVVVWVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVWVWVV^
BEP ANDREAS
vor-
In 1211, toen zij met haar vader de
Wartburg voor ’t eerst bezocht, was zij
vier jaar oud. Toen zij het slot verliet
was zij 23 jaar. In 1221 trouwde zij
met landgraaf Ludwig IV, die de bij
naam „der Kromme” droeg. In die tijd
was de Wartburg middelpunt van gro
te. schitterende feesten. De wijze waar
op Elisabeth zich met de armen onder
hield als dame uit goede kringen wekte
bij velen ergernis.
Men zou in de persoon van Elisabeth
1814 heeft Goethe nog weer, zij het
voor korte tijd, de Wartburg bezocht.
In het zomerseizoen trekt de Wart
burg zo’n 4000 a 5000 bezoekers. Enke
len onder hen zullen misschien een
bezoek aan de Wartburg brengen om
de Elisabethkapel of de Lutherkamer
te bezoeken. Doch het merendeel van
de bezoekers zal dit bouwwerk in zijn
geheel, in zijn historisch verband be
kijken, als een kostelijk erfgoed, dat de
eeuwen heeft getrotseerd.
Ds. Amelink haalt in „Opbouw” de
heer De Rek aan: „Toen de Duitse
tanks in 1940 Nederland binnenratel
den stond op de speeltrommel van het
paleis op de Dam het „Al is ons prinsje
nog zo klein”. Een gedienstige geest
bracht de Duitsers op de hoogte. Zij
gelastten toen een andere melodie op
de trommel te zetten. Toen heeft de
stads-beiaardier Vincent twee verzen
van psalm 42 op deze trommel gezet.
En al die vijf zwarte jaren klonk het
elk half uur over Amsterdam: „Want
Gods goedheid zal uw druk, eens ver-
wiss’len in geluk”.
er niet in de hel. Ten tweede is hier
vlakbij een restaurant en dat is er ook
niet in de hel. En tenslotte verkondig
ik hier het evangelie van Jezus Chris
tus, de Heiland der wereld. En dit
Evangelie wordt niet in de hel gepre
dikt.
in de
allen
Een dominee snijdt zich ’s zondags
morgens lelijk in zijn wang bij het
scheren en houdt, aldus toegetakeld,
een lange preek. Bij het uitgaan van
de kerk geeft hij naar gewoonte alle
parochianen een hand. Een dame in
formeert belangstellend naar de oor
zaak van de wonde. „Ach mevrouw”,
zegt de dominee, „ik was vanmorgen zó
geconcentreerd op mijn preek, dat ik
me tijdens het scheren in de wang
gesneden heb”. De dame zegt daarop:
„Zou hét niet beter geweest zijn, domi
nee, als u zich wat meer geconcen
treerd had op uw wang en het mes in
de preek gezet had?”.
Gasten van andere kerken, die de
vergaderingen van de hervormde syno
de bijwonen, zullen voortaan ook aan
de discussies mogen deelnemen, uiter
aard zonder stemrecht. Dit is op voor
stel van de hervormde raad voor het
verband met andere kerken door de
synode besloten.
Tot nu toe mochten vertegenwoordi
gers van andere kerken alleen het
woord voeren in de hervormde synode,
wanneer zij daartoe uitdrukkelijk door
de praeses werden uitgenodigd. „Die
werkwijze brengt te weinig tot uit
drukking dat de kerken voor gezamen
lijke vragen staan waarop slechts in
overleg met elkaar een antwoord kan
worden gegeven”, zo oordeelde de her
vormde synode.
Het gaat vooral om vertegenwoordi
gers van kerken waarmee de hervorm
de kerk nauwe betrekkingen onder
houdt. Dat zijn: de evangelisch-luther-
se kerk, de remonstrantse broeder
schap, de gereformeerde kerken, de
doopsgezinde sociëteit en de rooms
katholieke kerk. Voor de vertegen
woordigers van deze kerken zullen in
Toen ze Thomas Moore naar het
schavot brachten, wilde hij een das
hebben om onderweg geen kou te vat
ten. „Als jullie mij ter dood brengen”,
merkte hij op, „dan is dat jullie zaak.
Ik moet op mijn gezondheid passen”.
En de martelaar Cyprianus van Car
thago gaf zijn beul 25 goudstukken als
dank voor het transport naar de he
mel!
Onder het motto „Kritische gesprek
ken van kritische groepen over kriti
sche vragen” wordt op zaterdag 22
april in de academie „De Horst” in
Driebergen een landelijk oecumenische
ontmoeting gehouden. Deze wordt ge
organiseerd door een interkerkelijke
werkgroep en enkele kritische groepen
uit Wageningen, Bussum, Groningen en
Den Bosch.
Het initiatief tot deze ontmoeting is
voortgekomen uit de gedachte dat,
vooral in net land verstrooid, groepen
of kritische gemeenten vanuit het
evangelie geïnspireerd proberen hun
geloof waar te maken door zich met de
vragen rond gerechtigheid en een
rechtvaardige verdeling van de rijk
dommen van de wereld bezig te hou
den.
De ontmoeting op 22 april is bedoeld
Over de Wartburg, volgens de over
levering in 1067 gesticht door Graaf
Ludwig van Thüringen, de Springer
genaamd, zijn vele sagen en legenden
in omloop. Dit machtige bouwsel, in
het bergland opgetrokken, leent zich
daartoe ook uitermate goed.
De Wartburg ligt zowel geografisch
als historisch in het hart van Duits
land. Zij die godsdienstig getint zijn
zullen dit machtige bouwwerk vooral
zien als bedevaartsoord van de heilige
Elisabeth, of als de plaats van Luthers
strijd voor de Kerkhervorming.
het vervolg speciale gastplaatsen in de
hervormde synode worden gereser
veerd. Zij ontvangen alle vergader
stukken en mogen, zodra zij dit ken
baar maken, aan de besprekingen deel
nemen.
Het besluit van de hervormde synode
is mede ingegeven door het feit dat,
sneller dan enige jaren geleden kon
worden vermoed, de kerken als gast of
waarnemer wederzijds zijn betrokken
bij de vergaderingen van eikaars be
leidsorganen. Hevormde vertegenwoor
digers bezoeken ook regelmatig de ver
gaderingen van de gereformeerde en
lutherse synoden en van de remon
strantse broederschap. Ook bij het r.-k.
pastorale concilie was de hervormde
kerk door waarnemers vertegenwoor
digd.
De hervormde synode ziet in haar
recente besluit tot spreekrecht aan
gasten van andere kerken een ontwik
keling die aansluit bij de oecumenische
openheid die de verhouding van de
kerken onderling in ons land ken
merkt.
In de 19e eeuw was de Wartburg
noodzakelijk aan restauratie toe, want
op vele plaatsen was deze trotse burcht
een ruïne geworden. In juli 1849 werd
de jonge architect Hugo van Ritgen
met de restauratie van de burcht be
last, een bouwmeester met een typi
sche romantische en historische inslag.
Het oude woongedeelte in het noorde
lijk deel van het paleis viel aan de
sloophamer ten offer.
Zoals het vaak met oude bouwwer-
Mozaïeken uit de twintigste eeuw
in de Wartburg.
restauratie van dit paleis ongetwijfeld
tot een van de beste voorbeelden van
„monumentenzorg.” Nu was het de
Dresdener architect Fritz Steudner die
men voor deze kapitale restauratie van
de burcht aantrok. Ontsproten aan zijn
brein, heeft de Wartburg op vele plaat
sen tal van vernieuwingen ondergaan,
doch aan de monumentale, oorspronke
lijke opzet van deze burcht is toch
geen afbreuk gedaan. Zo komen bij
voorbeeld de mozaïeken uit de 20ste
eeuw hier wonderwel tot hun recht en
detoneren ze geenszins in het geheel
(zie foto).
Uit het blad „De Strijdkreet” In de
twintigste eeuw herschiepen de geleer
den hemel en aarde en er lag olie op
de wateren. En de geleerden zeiden:
Laat ons mensen maken, wetenschap
pelijk verantwoorde mensen. Toen
hadden ze eerst het moderne Westen
gemaakt en zij zagen dat het fijn was:
de miljardste dag. En de geleerden
zeiden: Wees economisch en niet
vruchtbaar, word eenzaam met elkaar,
gebruik de pil en ban de bom. Toen
was het avond geweest en het begon
donker te worden. Toen hadden ze het
gevolgelte gemaakt, straaljagers, bom
menwerpers en raketten, naar hun
aard. En ze zagen dat het fout was en
zeiden: dat er mensen om de zon
vallen en dat er raketten op de maan
landen. Toen vonden de roodborstjes
het welletjes en floten het van God
geleerde lied!
Een Engelse dominee die er genoeg
van had, dat er altijd maar weer op de
buitenmuren van de kerk geschreven
en getekend werd, heeft nu een groot
bord aan de gevel bevestigd, waarop
staat: Personen, die deze kerk op
enigerlei wijze ontsieren, ’zullen ver
volgd worden op deze wereld of in het
hiernamaals”.
als eerste stap om elkaar te leren
kennen, ervaringen uit te wisselen en
te proberen op bepaalde grondvragen
gezamenlijk een antwoord te vinden.
Bij deze grondvragen gaat het er o.a.
om: of de huidige liturgische vormen
nog geschikt zijn om de maatschappij
kritische problemen hierin op te ne
men; of het maatschappelijk engage
ment of het evangelie de norm is waar
de kritische gemeente van uitgaat; hoe
de godsdienstige toerusting en over
dracht van het geloof in deze tijd
gestalte kunnen krijgen.
Nadere inlichtingen zijn verkrijgbaar
op het contactadres: Mevr. L. Klijn-
Ballnett, De Westeind Pfisterlaan 55 te
Driebergen. Tel. 03438-3204.
Prof. Dr. G. P. van Itterzon schreef
eens: „Als een mens benauwd wordt
door de vraag of hij wel is uitverko
ren, wijst Calvijn die mens-in-nood
naar Christus en Zijn heil. Maar had
ook Staupitz niet hetzelfde gedaan toen
hij Luther, die ook al tobde met valse
bespiegelingen over de uitverKiezing,
telkens weer troostte met deze woor
den: „Als ge over de uitverkiezing wilt
spreken, begin dan bij de wonden van
Christus. Dan zal opeens een gesprek
over de uitverkiezing ophouden”. Men
kan ook denken aan de woorden van
de Dordtse synode, die over „troostrij
ke leer van de uitverkiezing” spreekt
en er dus geen twijfel over laat be
staan, of iemand, die uit deze leer geen
troost, maar vertwijfeling en angst put,
van deze troost niet had verstaan.
Historici en politici zullen veeleer
denken aan het Wartburgfeest voor
jongerengroepen. Deze burcht roept
ook reminiscenties op aan de strijd
tussen keizer en Paus in de late middel-
leeuwen, maar ook aan de democrati
sche bewegingen in het begin van de
19e eeuw, terwijl dit bouwwerk ook in
later tijden steeds invloed uitoefende
in de historische ontwikkeling. Kortom,
de Wartburg is het symbool van het
ontwakende Duitse nationale bewust
zijn en daarmede een monument van
grote nationale betekenis. Ook is de
Wartburg het toneel geweest van zang-
concoursen en minnezang.
zelfs een voorloopster van de zieken
verplegers uit onze dagen kunnen zien.
Toch werd haar verweten dat zij goed
was voor armen en zieken om haar
eigen zieleheil te redden. In 1225 kreeg
zij Konrad von Marburg, die kruis
tochten organiseerde en tevens leider
van de pauselijke inquisitie in Duits
land was, als biechtvader. Hij bracht
haar gaandeweg tot een leven van
boetedoening en ascese. Een leven dat
zij vier jaar volhield, want zij stierf in
november 1231. In het jaar 1235 ver
klaarde de Paus haar toen heilig.
Behalve de reeds genoemde Martin
Luther en de heilige Elisabeth die op
het slot woonden, heeft ook Goethe op
de Wartburg vertoefid. Dat was in 1777.
De dichter voelde zich vooral aange
trokken door de romantische omgeving
en de prachtige natuur rondom de
burcht. Hij heeft er zelfs tal van
tekeningen gemaakt en hij schreef er
verrukte brieven over aan Frau von
Stein. Ook later in 1778 en in augustus
Uit de volkstelling 1970 blijkt dat de
protestanten onder inwoners van West-
Duitsland en West-Berlijn niet langer
(getalsmatig) in de meerderheid zijn.
Bij de vorige telling, in 1960, waren
de protestanten tezamen nog goed voor
in totaal 51,1 van de bevolking. Op
tellingsdög 27 mei 1970 was het per
centage 49,0 van de inmiddels weer
toegenomen bevolking. De rooms-ka-
tholieken klommen de afgelopen tien
jaar van 44,1 naar 44,6
In aantallen: 28.726.000 protestanten
en 24.796.000 r.k. in 1960 en 29.695.000
prot. en 27.061.000 r.k. in 1970.
Officieel kent de Bondsrepubliek
nauwelijks buitenkerkelijken. In de
statistiek zijn zij, met anderen, onder
gebracht onder de „overigen”
rubriek „geloofsgemeenschap”,
omvattend die niet protestants, katho
liek of joods „zijn”: 4,7 in 1960 en
6,4 (op een totaal van 56.800.000
„bondsburgers”).
ken het geval is, ook de Wartburg
toonde in later tijd tal van bouwvallig
heden. Tijdens de tweede wereldoorlog
was het gebouw erg verwaarloosd, zo
dat herstel van het paleis in 1952 weer
nodig bleek. Ondermeer kwam vast te
staan dat de gewelven van de kapel
nog bouwvallig waren. In de Duitse
democratische Republiek behoorde de
Het vormingscentrum Den Alerdinck
te Laag-Zuthem (bij Zwolle) zal in de
komende maanden drie bijeenkomsten
beleggen over oude en nieuwe religio
siteit in de westerse kuituur.
Tijdens het weekend van 26 en 27
februari gaat het over „gebed en gods
ervaring nu” met onder meer als
medewerker rabbijn J. Soetendorp te
Amsterdam.
Met pinksteren (20 tot 22 mei 1972)
luidt het thema: „vindplaatsen van
God”. In een programma van gesprek,
liedzang, viering en politieke verken
ning zal dan een antwoord gezocht
worden op de vraag waar de God van
Israël in deze tijd zich wellicht laat
vinden. De Deventer carmelietenprior
M. E. Gemmeke zal spreken over
„godsbeleving nu”.
Van 15 tot 22 juli wordt een zomer
cursusweek gehouden met als start-
vraag: „Geloven nü”. Deze week be
doelt een speurtocht te zijn naar nieu
we religieuze levensoriëntatie. De
„niet-christelijke” wereldgodsdiensten
komen ter sprake evenals aktuele reli
gieuze verschijnselen in de westerse
cultuur: Jezusbeweging, yoga, oosterse
meditatietechnieken, hara krishna enz.
Maar ook het zwijgen van God zoals
veel kerkmensen dat in onze tijd erva
ren. Hoe komt het dat veel mensen
anno 1972 niet meer kunnen geloven
en bidden?
De beide ee- ste weekends worden ge
leid door ae heer Eimert Pruim, de zo
merweek leidt drs. J. Willems.
Voor opgave en inlichtingen
mingscentrum Den Alerdinck, Laag-
Zuthem, post Zwolle, Tel. 05290-284.
Elisabethgang vanuit
oosten gezien.
Bij een van de zware luchtaanvallen
op de stad Londen werd een heel
stratencomplex getroffen, waardoor
een verschrikkelijke verwoesting werd
aangericht. Een evangelist bezocht het
geteisterde stadsdeel en ontmoette daar
een bewoner, die uitriep: „Het is hier
een hel, een echte hel”. „Dat is niet
waar”, verklaarde de evangelist, „en
wel om drie redenen. In de eerste
plaats: Ik ben een christen en die zijn
Wat de heilige Elisabeth van
Thüringen betreft, zij is de geschiede
nis ingegaan als vriendin van de armen
en de zieken. Toch stemt deze aandui
ding weinig overeen met de werkelijk
heid, want'Elisabeth was een dieptragi
sche vrouw. Zij vatte namelijk de
christelijke leer zo ernstig op, dat zij
eraan te gronde ging. Elisabeth was
de dochter van koning Andreas II van
Hongarije.
Uit Kerknieuws van Scheps: „Vader,
wat is ethiek?”Da’s niet zo gemak
kelijk te zeggen mijn jongen, maar ik
wil proberen het het je met een voor
beeld duidelijk te maken. Kijk eens,
laten we nu eens aannemen, dat een
klant ons geld schuldig is en dat ik
naar hem toe ga om het te ontvangen.
De man betaalt, maar als ik thuis
kom, ontdek ik dat hij zich vergist
heeft en dat hij mij honderd gulden
te veel betaald heeft. Nu weet je dat
oom Bennie en ik compagnons zijn en
dat wij dus alles samen delen, niet
waar?”. „Ja vader”. „Mooi. Let nu
goed op, want hier begint de ethiek.
Moet ik dit extraatje nu met oom
Bennie delen of niet?”
Het interkerkelijk vredesberaad,
IKV, waarin acht kerken vertegen
woordigd zijn, heeft een eerste blad
met informatie voor de vredesweek
1972 uitgegeven. De vredesweek zal dit
jaar van 24 september1 oktober ge
houden worden. In het kader van deze
week wil het IKV onder de titel „De
macht van Europa” een bezinning op
gang brengen over de militaire en
economische macht van Europa.
Met de vredesweek 1972 worden
twee vragen centraal gesteld:
1. Draagt het afschrikkingseven-
wicht bij tot vrede in de wereld?
2. Welke bijdrage geeft de EEG aan
welvaart en welzijn van heel de we
reld?
In de komende vredesweek wil het
IKV duidelijk stellen, zo komt uit
„Vredesweek 1972 Informatie nr. 1”
naar voren, dat het afschrikkingssys-
teem van militaire bondgenootschappen
en politieke invloedssferen, „waarin de
mensen elkaar met uitroeiing bedrei
gen en waarin talrijke menselijke
waarden worden opgeofferd, een im
moreel systeem is”.
„Tegelijkertijd wil het IKV uitspre
ken dat het gelooft en vertrouwt, dat
de veiligheid in deze wereld op meer
menselijke wijze georganiseerd kan
worden”.
„Vredesweek 1972 Informatie nr.
1” is verkrijgbaar a 0,10 per stuk plus
verzendkosten. Bestellingen richten
aan: Documentatie IKV, Parkweg 20a
te Voorburg.
