CONTROVERSE OVER HONGARIJE’S STEPHAN-KROON
teruggeven
DE VERZONKEN
GRAVEN VAN
OUDERKERK
Werkgroep
vervracht
belangrijke
vondsten bij
inventarisatie
Portugees
Joodse
begraafplaats
u
■«aölis
- I <1;
Amerika wil
kostbaar
juweel niet
Éw’W
T '■’TW
ZATERDAG 26 FEBRUARI 1972
15
Erbij
(Van onze redactrice in Wenen)
--
'a
Beschamende toestand
1
OUDER-AMSTEL Een kleine
werkgroep onder leiding van drs.
J. Visser, oud-burgemeester van
Ouder-Amstel, is bezig met een
onderzoek van de uit omstreeks
1600 daterende Portugees-Joodse
begraafplaats in Ouderkerk aan de
Amstel. Vermoedelijk liggen daar
ongeveer 35.000 graven, maar een
groot aantal ervan is in de loop
der eeuwen in de bodem ver
zonken. Er zijn nu zo’n 16.000, da
terend uit de jaren 1614 tot 1800,
geregistreerd. Daarbij zijn vaak
prachtig gebeeldhouwde grafzer
ken aan het licht gekomen. De
maker ervan is onbekend.
WENEN Opnieuw staat de
beroemde kroon van koning
Stephan, sinds 1000 jaar sym
bool van de macht in Hongarije,
in het middelpunt van een con
troverse. Deze maand stelde de
New York Times in een hoofd
artikel de eis aan Nixon, het
kostbare juweel aan de Hon
gaarse regering terug te geven.
Tevoren had het blad al be
kendgemaakt, dat Nixon de
Hongaarse kardinaal Mindszen
ty, die in de herfst van vorig
jaar uit zijn ballingschap in de
Amerikaanse ambassade in
Boedapest naar Wenen was uit
geweken, zou hebben beloofd
dat de Hongaarse kroonschat-
ten in Amerika zouden blijven.
Het State Department had
daarop verklaard, dat de Ver-
enigde Staten niet van plan zijn
de Stephan-kroon terug te
geven.
ad
ode
D
ca-
^2-. Jep*
WizuZvky, j
O W w VOM
S
X'O - Z'>
de
belandde
de
De begraafplaats in Ouderkerk. (Foto KLM Aerocarto).
beschadigde
steen.
Werkmeester J. Leendertse en onderzoeker W. Stort (rechts)
bij
zwaar
een
Het is niet gemakkelijk, de oude begrafenisjournalen te ontcijferen
versierde
beugel
Het is eigenlijk een wat beschamen
de toestand met deze inventarisatie.
Nadat De Castro zolang vergeten werd,
buigen zich nu grotendeels als hob
by, want de subsidie is mager twee
heren over de zwierige letters in be
waard gebleven begrafenisjournalen. Zij
verdiepen zich in het Oud-Portugees
en legden o.a. een uitgebreid kaartsys
teem aan. Maar achter alle vlijt en
bekwaamheid doemt de vrees op, dat
alles straks bij gebrek aan jongeren
met voldoende belangstelling en door
gebrek aan geld weer in het vergeet
boek raakt.
De Rooms-Katholieke kerk heeft
sindsdien im Hongarije een grote
Een voorbeeld van het anonieme
prachtige beeldhouwwerk op de
zerken: de gebedstafels van Mozes.
sche
voor
Waar de kroon sindsdien is geble
ven, weet slechts een handvol inge-
tCU.^
met het vertalen van Hebreeuwse in
scripties. Er blijken soms prachtige tek
sten bij te zijn.
Toen de zo genoemde Sephardische
joden omstreeks 1590 uit hun moeder
land verbannen waren, was het stich
ten van een eigen gemeente in Amster
dam een groot probleem. Het ontbrak
aan een geestelijk leider en andere reli
gieuze functionarissen. De gilden hiel
den hun deuren voor de groep geslo
ten. Vooral het begraven bleek uiterst
lastig. Tenslotte kreeg men in Groet
bij Alkmaar een stuk „gheestlant”.
Maar aan elke kerk, waarlangs toen
tertijd een begrafenisstoet trok, moest
tol betaald worden. In 1614 kon echter
van de Amsterdamse schepen Jacob
Backer voor 2.700 een stuk grond in
Ouderkerk gekocht worden.
Nog steeds wordt er in Ouderkerk
volgens eeuwenoud ritueel begraven,
hoewel de ruimtenood nijpend wordt.
De doden worden weliswaar niet meer
in het vroegere, inmiddels tot aula
verbouwde, remigingshuiis met regen
water gewassen, maar de handwassing
met regenwater is in ere gebleven.
Deze rituele begrafeniscultuur met
de boeiende kunsthistorische achter
grond geeft het inventarisatiewerk
meer dan gewone betekenis. Het ver
dient daarom een ruimere belangstel
ling, o.a. van de overheid.
JAAP ST1GTER.
Volgens een bericht in de Times
reist een in Londen wonende Hon
gaarse juwelier ieder jaar naar de
bewuste plaats om de kroon te
poetsen en zo nodig te repareren.
Experts vermoeden dat Amerika de
kroonschat zolang in het Vaticaan
heeft gedeponeerd.
Bij gebrek aan een regerend
vorst zou hij volgens de wet regent
van Hongarije zijn. Als het commu
nistische regime in Boedapest ooit
ten val zou worden gebracht, waar
het bijvoorbeeld bij de opstand in
1956 even naar heeft uitgezien, dan
zou Mindszenty met recht in Hon
garije de monarchie weer hebben
kunnen restaureren. Maar door het
vertrek van de grijze kardinaal zou
den zijn aanspraken zijn komen te
vervallen.
De Stephan-kroon is eigendom
van het Hongaarse volk. Daarop
fundeert de Hongaarse regering de
aanspraak die zij van haar kant nu
bij de Amerikanen op de kroon
schijnt te hebben gedaan.
In samenwerking met hoofdarchitect
H. Jansen van Monumentenzorg en
werkmeester J. Leendertse is men nog
steeds doende om zerken van kunsthis
torische waarde naar boven te halen.
De secretaris-bewaarder van „Bet
Haim” de heer L. Alfares Vega, helpt
macht gekregen, die tot aan de
Tweede Wereldoorlog ongebroken
heeft voortbestaan. Gedurende de
Hongaarse opstand in 1848 maakte
Ludwig Kossuth zich van de schat
meester en liet hem voor hij zelf
naar Turkije vluchtte door zijn
oorlogsminister Berthold Szemere
op de berg Allion aan de grens met
Servië begraven. Vier jaar lang
bleef de kroon onontdekt, totdat
een agent van Kossuth, die moest
gaan kijken of de schat er nog was,
werd gegrepen en de plaats ver
raadde. Bij deze gebeurtenis is het
kruis bovenop de kroon gebogen,
hetgeen op latere afbeeldingen dui
delijk zichtbaar is.
van Amstel kunnen opgraven, dat hier
eens stond en in 1204 onder Gijsbrecht II
door de Kennemers verwoest werd.
Want al maakte TNO dan ook vrij
recent luchtfoto's met infrarood, ten
einde iets van contouren in de grond
zichtbaar te maken, een feit is dat het
joodse geloof niet toestaat, graven te
„roeren” of zelfs maar bomen te rooien
op de begraafplaats.
Nog enige malen
kroon in de Oostenrijkse keizers-
stad, om hem te verbergen voor de
aanstormende Turken. In de zes
tiende eeuw verklaarde de Hon
gaarse jurist Werboczy dat de poli
tieke onafhankelijkheid van Honga
rije gesymboliseerd wordt door de
heilige kroon van Stephan. Op
grond daarvan werd bepaald, dat de
aartsbisschop van het aartsdiocees
Esztergom (het eerste door koning
Stephan opgerichte aartsdiocees) als
regent over Hongarije zou heersen,
wanneer de vorst zelf daartoe niet
in staat zou zijn.
ppC
De kroon werd door de nazisti-
„pijlkruisers” gevonden en
het optrekkende rode leger
naar Oostenrijk gebracht. In Salz
burg zou hij door de collaborateur
Ferenc Szalasi zijn „verdeeld,” als
de Amerikanen daar niet tijdig een
stokje voor hadden gestoken.
De laatste keer, dat de Stephan-
kroon is gedragen, was bij óe kro
ning van keizer Karl (de laatste
Oostenrijke keizer, vader van ex-
kroonpretendent Otto van Habs
burg) in 1916 in Hongarije. De
rijksstadhouder, admiraal Miklos
Horthy, liet hem in 1944 opnieuw
begraven en werd zelf vlak daarna
door de SS gearresteerd, waarmee
aan de monarchie van Hongarije na
945 jaar een einde was gekomen.
maar hem op weg naar Wenen aan
de oever van de Donau verloren,
waar zij later werd teruggevonden.
Een eeuw later smokkelde de we
duwe van koning Laszlo de Eerste
hem in een kussen weer naar We
nen, waar ze hem voor 2.500 (toen
malige) guldens aan keizer Frederik
de Derde verpandde. Deze laatste
altijd in geldnood verkocht hem
voor 80.000 gulden terug aan
Hongaarse koning Corviinus.
De rijk versierde kroon met
kruisvormige beugel uit goud-
emaille, heeft een avontuurlijk ver
leden. Al in de veertiende eeuw
heeft een uit Beieren afkomstige
kroonpretendent de schat gestolen.
wijden. De Amerikanen geven toe,
dat hij zich in hun bezit bevindt,
maar willen de plaats niet verraden.
Kardinaal Mindszenty, die onder
zijn vele kerkelijke titels ook die
van aartsbisschop van Esztergom
draagt, heeft niet in de laatste
plaats vanwege de Stephan-kroon
zijn vijftienjarige ballingschap in de
Amerikaanse ambassade doorge
bracht.
i.
C~~~ i
Volgens drs. Visser kan de nabije
toekomst verrassingen brengen, die
kunsthistorisch van groot belang zijn.
Maar onzeker is of de sluiers van de
geheimen, die al eeuwenlang over deze
voor ons land zo unieke Portugees-
joodse begraafplaats hangen, ooit ge
heel weggetrokken kunnen worden.
Deze dodenakker „Bet Haim” (Huis des
Levens) genaamd, is met grote namen
verbonden. Hier rusten o.m. dr. Eph
raim Bueno, die in 1625 aan het
sterfbed van prins Maurits geroepen
werd, de in 1700 overleden beroemde
boekdrukker Joseph Raphael Athias,
De huidige verblijfplaats van de
kroon, die alle Hongaarse heersers
hebben gedragen sinds koning Step
han de Eerste hem volgens de le
gende van Paus Silvester de Tweede
als symbool voor de bekering van
het Hongaarse volk ten geschenke
had ontvangen, is één van de best
gekoesterde geheimen van na de
oorlog.
"no
^Jlz CM**
alsmede ook vooraanstaande tijdgeno
ten van Rembrandt. Sedert 1614 heeft
men hier de Portugees-joodse intelli
gentsia begraven, kunstenaars, geleer
den, bankiers en anderen, wier namen
eens een grote klank hadden. Uit late
re jaren liggen er leden van bekende
geslachten als Teixeiro de Mattos en
Vaz Dias.
De begraafplaats inspireerde Jacob
Ruysdael omstreeks 1679 tot twee
romantische schilderijen met aan zijn
fantasie ontsproten ruïnes boven zer
ken. Deze scheppingen, de aardse ver
gankelijkheid symboliserend, hangen in
de musea van Detroit en Dresden. De
Amsterdamse historicus Henriques de
Castro schreef in de tweede helft van
de vorige eeuw over „Ouderkerk” drie
lijvige boeken, verlucht met door hem
zelf gemaakte foto’s, die thans nog zeer
bruikbaar zijn.
„Hij heeft 6000 graven gezien, ge
deeltelijk gefotografeerd, geregistreerd
en weer toegedekt”, aldus de heer W.
Stort, rechterhand van de heer Visser.
„Jammer is het, dat dit werk na de
dood van De Castro, die straatarm
stierf, want vrienden moesten geld bij
een brengen om hem hier te laten
begraven, bijna een eeuw stilgelegen
heeft. Geen mens keek er meer naar
om”.
Nooit zal men iets van de funda
menten van het kasteel van de Heren
■"s
s 1 s.
-X..-XwX-,
h'-'-
sgjg.i
