katholieke
I
1
w
II
l
■B
Een eeuw
■B
journalistiek
Haarlem
NIEUWE HAARLEMSCHE COURANT
ES X \f A !M
11
wlKi
15
s
«■I
FOTOREPORTAGE
,N 1 E U W
iii™‘ miiii
s
g
8’
iSiilfSS
M
.11
i 1
Br
MB
WO
Erbij
ZATERDAG 29 APRIL 1972
I
Het Feest
Gouden opdruk
e
De Spaarnestad
Quaestie
i
WAT BLIJFT er over van
een krant, als ze opgeheven
wordt? Behalve wat weemoe
dige praat, een grote stapel
jaargangen in het Haarlemse
gemeentearchief. De Nieuwe
Haarlemsche Courant is vanaf
volgende week gesloten. Haar
jaargangen liggen onder oranje
plastic lakens in de Janskerk
van het archief te wachten op
een definitieve rustplaats. Vier-
eneenhalve kubieke meter ver
geelde eendagsvliegen; de
weerslag van bijna een eeuw
geschiedenis, gezien door de
ogen van Haarlemse katholie
ken. Het lijkt een beetje cy
nisch over een gevloerde con
current te schrijven. Maar de
tijden dat de NHC en onze
krant elkaar in de haren za
ten zijn al een tiental jaren
voorbij. Zeker, de stadsverslag
gevers hebben zich tot op het
laatst zitten te verkneukelen
om primeurs waarmee de ander
in verlegenheid zou worden ge
bracht. Maar elkaar met de pen
grondig te lijf gaan was er niet
meer bij, zodat deze necrologie
geschreven wordt uit vriend
schap en niet uit leedvermaak.
-■77 7;;7. -
11
L -
«Hlê
ë^==s
Het einde van
1
j
iwMlWt
l
t
1
In het vervallen hoekpand aan de Jansstraat in Haarlem is boekhandelaar
W. Küppers in 1876 zijn Nieuw Haarlemsch Weekblad begonnen.
neer, dat de NHC De Tijd moest red
den van een wisse ondergang. Nu, in
1972 laat (simplistisch gezegd) De Tijd
de NHC vallen. Ondank is ’s werelds
loon.
De voorpagina van het elfde num
mer van het Haarlems Weekblad,
11 juni 1876het vroegste bewaard
gebleven nummer.
t
i
n
'i
t
r
r
***"X
l
<r.
■-
Het laatste pand van de Nieuwe
Haarlemmer op de Gedempte
Oude Gracht. De neonreclame is al
weggehaald.
nieuwing voor een ruim bezoek aan.
(november 1867).
Maar het accent ligt op de strijd,
getuige een commentaar uit 1902 op
een artikel in het rode blad „Vooruit”,
waarin naar aanleiding van een pater
die zijn habijt „over den haag gewor
pen had” andere priesters voor dom-
hoofden worden uitgemaakt. „Met wal
ging”, schrijft de Nieuwe Haarlemsche
Courant „schrijven wij deze lasterpraat
van het socialistenblad op het papier
om des te meer te doen uitkomen,
welke razende aanvallen tegen den ka
tholieken godsdienst worden onderno
men.”
kwalificatie „pastoorskrant” is min
stens tien jaar niet meer terecht, maar
je kunt er de NHC-mensen nog steeds
mee plagen.
De NHC heeft uiteraard veel meer
gedaan dan religieus en klerikaal
nieuws gebracht. De krant verwierf
een vaste plaats in de opinievorming
over de problemen in Kennemerland en
in het bijzonder in Haarlem. Het blad
heeft altijd een nauwe binding gehad
met de katholieke vertegenwoordigers
in de gemeenteraden en nam in de
politiek stelling tegen zowel de liberale
als de socialistische fracties. En in de
jaren van strijd ging dat allemaal veel
feller toe dan nu.
En vergeet niet de enorme stimulans
die de NHC heeft gegeven aan het
katholieke verenigingsleven in Haarlem
en omgeving. Sociale instanties en cul
turele verenigingen zijn er gekomen
omdat er in de NHC over geschreven
W"-
.H II.
Stapels oude jaargangen die de
NHC aan het Haarlems gemeente
archief cadeau heeft gedaan.
DE NIEUWE HAARLEMSCHE Cou
rant, of huiselijker gezegd De Nieuwe
Haarlemmer, is uit strijd geboren en in
strijd groot geworden. In maart 1876
richtte W. Küppers, boekhandelaar in
de Jansstraat en een strijdbaar katho
liek, de krant op: het Nieuw Haar
lemsch Weekblad. De bisschoppelijke
hiërarchie was nog geen 25 jaar tevo
ren hersteld en er was nog genoeg
werk aan de winkel voor de emancipa
tie van de katholieken. De strijd was
gericht tegen „neutrale” e n „liberale”
kranten, waaronder de Oprechte Haar
lemsche Courant, en later ook tegen de
socialistische kranten.
Onder het devies „Agite ma non
agitate” schreef Küppers pagina’s vol
beschouwingen over de gebeurtenissen
in binnen- en buitenland, gaf nieuwso
verzichten, gemengde berichtjes (over
geschreven uit andere bladen) en liep
de katholieke middenstand, waarmee
Haarlem rijk gezegend was en is, af
voor advertentiën. Het blad verscheen
zaterdagavond, zodat de abonnees op
hun gemak ’s zondags na de mis de
stichtelijke, apologetische of strijdbare
commentaren konden spellen.
DE EERSTE ingebonden jaargang
begint met het elfde nummer van het
weekblad. Eerdere nummers zijn wel
licht verloren gegaan. Het eerste be
richt (de „opening” van de pagina,
zoals journalisten dat noemen) is „Of
ficieel Nieuws”, bestaande uit een op
gave van de gevonden voorwerpen, ge
deponeerd aan het politiebureau. Onder
meer: „twee onderstukken van gouden
oorbellen, een fluweelen damestaschje,
een paternoster, een korte stoffer en
eenige losse sleutels. Daaronder een
beschouwing over de troebelen in Tur
kije („de Oostersche quaestie”), die
verklaard worden vanuit Gods recht
vaardig geachte wraak op de Moham
medaanse invasie in West-Europa vier
eeuwen tevoren. „Gods molen maalt
langzaam maar zeker”, luidt de kop.
Wie eenmaal in de oude jaargangen
bladert, komt er niet meer van los.
Heerlijke Haarlemse berichtjes als: „In
den nacht van 4 op 5 dezer is door de
Politie alhier aangehouden een persoon
die een paard vervoerde dat hij uit een
weiland gelegen buiten de Amsterdamse
poort had ontvreemd. Hij is naar het
huis van Arrest overgebracht”. Of een
„Erratum” als de volgende: „In het
ingezonden stuk in ons vorig nommer
is een fout ingeslopen, waardoor juist
het tegenovergestelde wondt gezegd van
hetgeen bedoeld werd .Daar staat na
melijk: „Laten wij katholieken geen
koren werpen op den molen des ge-
loofs”. Dit moet zijn, op den molen des
ongeloofs”.
Het kostelijkst zijn de Gemengde
Berichten en de advertenties. Uit bin
nen- en buitenland staan achter elkaar
de meest uiteenlopende berichtjes ver
zameld. Er worden wonderen uit Lour
des gemeld, een bijzondere vangst van
een tarbot te Zwolle, het tragische
ongeval van een jongetje dat van een
hooiwagen in een sloot viel en daar
door hooi bedekt werd en „als lijk”
naar huis werd overgebracht.
Advertenties van natuurgeneesartsen
en plaatselijke winkeliers, zoals deze:
„De wed. De Lange en Van Ek hebben
de eer hun geëerden begunstigers te
berichten dat zij op heden hun Maga
zijn voor het St. Nicolaasfeest geheel
hebben ingericht en met eene groote
sorteering Nieuwigheden in Fantasie-
Artikelen en Kinderspeelgoederen heb
ben voorzien. Zij bevelen zich bij ver-
Voorpagina en fotopagina van ^e^HC^a^^ de Graalmeisjes met vliegend vaandel over de Nieuwe Gracht.
en gepolemiseerd werd. Van patronaten
voor jongeren en bijeenkomsten voor
dienstboden tot de r.-k. sport- en to
neelverenigingen toe.
Tot groot ongenoegen van de Haar
lemse redacteuren, ging het eigen ge
zicht van het blad voor een groot deel
verloren, naarmate het meer geïnte
greerd werd in het dagblad „De Tijd”,
dat sinds 1931 deel uitmaakte van de
N.V. De Spaarnestad. Het is echter nog
maar zo’n twintig jaar geleden dat de
Nieuwe Haarlemmer er een andere poli
tieke overtuiging op na hield dan De
Tijd. De NHC koos destijds partij voor
Welter, die met zijn Katholieke Natio
nale Partij zich afscheidde van de
K.V.P. wegens de Indië-kwestie.
de ’Nieuwe Haarlemmer’
v»i i» W»
UirKtfU 4» ft* V*
twafewfelw ehib# «n üe Ct.p
12 februari 1936, de dag nadat mgr. Huibers tot bisschop van Haarlem werd gewijd. In nazi-Duitsland werden katho-
- zz. «z.zz^z^zMteWYX*
De wijding van 2 H. Mgr. Huiber*.
- r-
at^W***#!**.* ...v
tet<te Jte tor- w.
Ssvw» .v»
sub» w. ïwwss
u«<a««<w> 4.: te* «n
»x.
«MM
t w-
w* -z.
uwtói. vttxK
rwi «^a***W
Wte» t«M twwwe
«a, iz»a ttao ta t*b* Un
Pi» *tte*. 4 d» rwo «KbHJte» 4e tecerc: ter- i
V» Vf. tte t» *•&*-.< 4»
UW# t W «V
eenrtUte. 4> «M U t-4
V t» ee WW - m3 wXMtttei:
welted W 'e xwn» t.etetj*
««4^4. ttw
J o wfce <ic Wafr «w w* «w
arzbaUi. w*3e»^ >4. r W te
V’Ff, M te» Ui
V - «rtiteA t» tte» te»
7X kwtwt» w&n JèxtewUur. «teM
'AA M r
EVEN TERUG NAAR de geschied
kundige feiten. Na 1900 bleek de com
merciële basis van het blad te smal te
worden. Het was tenslotte een particu
lier bedrijf. Op initiatief van de toen
malige bisschop van Haarlem, mgr.
Carlier, werd in 1906 een naamloze
vennootschap opgericht onder de naam
„N.V. Drukkerij De Spaarnestad”. Deze
N.V. zou de Nieuwe Haarlemmer ex
ploiteren. Commissarissen waren leden
van de Haarlemse clerus en twee zeer
Haarlemse en zeer Roomse regenten,
de heren J. W. A. Beynes en mr. J. N.
J. E .Heerkens Thijssen.
In 1907 betrok de nieuwe N.V. een
oud fabrieksgebouw aan de Kinder-
huisvest in Haarlem.
Van 1907 af nam de omvang, het
belang en de invloed van de NHC snel
toe. Nadat de Spaarnestad in 1918 de
drukkerij „Ons Blad” te Alkmaar had
opgekocht, strekte het spreidingsgebied
van de NHC zich uit van Leiden tot
Alkmaar en West-Friesland Het zijn
de jaren van het triomfalisme. Jaren,
waarin de katholieken zich trots en
zelfverzekerd voelden. Jaren waarin
het bijna alls zondig werd ervaren als
men zich als katholiek niet abonneerde
op een katholieke krant. Jaren, waarop
de meeste katholieken nu met een
beetje gêne terugzien.
De geschiedenis van de binding met
het dagblad De Tijd heeft een merk
waardig verloop. De Spaarnestad
kocht in mei 1931 de aandelen van de
N.V. Dagblad en Drukkerij De Tijd op.
Dit blad stond op punt te verdwijnen,
zoals het precies veertig jaar later
weer het geval was. De Tijd moest
behouden blijven voor katholiek Ne
derland en uit idealisme nam De
Spaarnestad De Tijd over om het blad
te combineren met de Nieuwe Haar
lemsche Courant, die er aanzienlijk
gunstiger voorstond. Het kwam erop
«8sw^.tKX‘^n«tn.
HET BLAD HAD de eerste twintig
jaar succes. Na één jaar al nam
Küppers er een compagnon b ij, de
heer Laurey. Zij veranderden het
Weekblad in een Courant, die twee
maal per week uitkwam en vervolgens
driemaal. De Nieuwe Haarlemsche
Courant werd definitief een dagblad
voor Noord- en Zuid-Holland in 1896.
Het heuglijke feit werd bekendge
maakt ter gelegenheid van het gouden
priesterfeest van mgr. Bottemanne, de
bisschop van Haarlem.
Priesterjubilea en ander klerikaal
nieuws waren evenementen van belang
in de geschiedenis van de Nieuwe
Haarlemmer. In 1877, toen paus Pius
IX („de gevangene van het Vaticaan”)
zijn gouden jubilé vierde, kwam de
krant uit op stevig papier met gouden
letters. Eén pagina met feestelijke
tekst en oip de achterzijde een geluk
wens ondertekend door tientallen ka-
tholieek notabelen en middenstanders
ter stede. Al werd doorgaans het goud
gespaard, paginalange lyriek is er ge
schreven bij pauskeuzen, bisschopswij
dingen en priesterfeesten. Pas de laat
ste jaren wordt het kerkelijk nieuws
op de nieuwswaarde beoordeeld en
krijgt een neomist (pasgewijd priester)
die zijn eerste mis in de parochiekerk
van zijn ouders opdraagt, in schrille
tegenstelling tot vroeger, niet meer dan
’n éénkolomsbericht. De verwijtende
-x>xAv<. te
leer d*.n ISO katholieken
goarreslem-d
'<..Z...
ri.UM «n $th«lU
xvtg '«te 'c
tepzèJte bX «|X *<Wte*-; «eww. y- yy
ixxvv:-<x. 7
te ÏS
YV...
H StUlKih'
Uit, :7
,UU3 VWi.
1lte fcAtot.
teM» wUz.» teYteft-* ’■te
V M< "te.
notArit «X» te»
texw.te#*
4*» te
xfiotcA ‘ffl/ i
v» -^L xA
CA.
«te» m t»
^4^ 8^ ^ümp.1
»xtete!eW te.2
l**’*4* rvMm.
Um.! i» au»
WMmt «s
sw ww
-«Moa w 444»-«. te-:
DE NIEUWE Haarlemmer werd door
de Duitse bezetter in 1941 al verboden.
De Spaarnestad moet het hebben zien
aankomen. Om zichzelf voor sluiting
te vrijwaren, werden redactie en admi
nistratie van de Nieuwe Haarlemmer
overgebracht van het Spaarnestadge-
bouw op de Nassaulaan naar een oud
pand in de Smedestraat (naast de He-
ma). Na de oorlog bleef de Nieuwe
Haarlemse Courant aan de Smedestraat
zetelen. Een nieuwe hoofdredacteur
de laatste was de heer Speet die in
middels gestorven was werd niet
aangesteld en de samenwerking met
De Tijd werd nauwer.
In de naoorlogse jaren was W. van
Willige de man die als chef van de
stadsredactie de krant in Haarlem leid
de. Hij was de Nieuwe Haarlemmer. Hij
nam in de stad een plaats in als geen
ander journalist, en het was niet ver
wonderlijk dat hij later als directeur
van Haarlems Bloei tot zijn dood toe
zich inzette voor het belang van Haar
lem. Hij werd opgevolgd door Wim
Helversteijn, die nu als enige van de
roemruchte reeks journalisten van de
NHC overblijft om het nieuws uit Haar
lem te blijven verzorgen.
In 1949 vonden vooraanstaande
Haarlemse katholieken echter, dat de
NHC een eigen hoofdredacteur diende
te hebben. Dat werd drs. Herman van
Run. Hij bleef in functie tot 1963, toen
de uitgeverij besloot alle edities van
De Tijd-Maasbode de zogeheten
„volksbladen”, dit in tegenstelling tot
de intellectueel geachte Tijd te
bundelen en er een populair blad van
te maken, dat het op kon nemen tegen
De Volkskrant. Hoofdredaoteur werd
Albert Welling en het hoofdkwartier
werd gedacht in Rotterdam bij de
voormalige Maasbode. De Haarlemse
stadsredactie werd uitgebreid tot
twaalf man, en aparte edities voor de
IJmond, de Bollenstreek en Haarlem
met omgeving werden in het leven
geroepen. Het feest duurde maar twee
jaar.
De uitgevers lieten in 1965 vrij
onverwacht via de directeur, later
hoofdredacteur, Lücker, een tegeno
vergesteld beleid uitvoeren. De meeste
edities werden opgeheven en de over
blijvende (Haarlem en Rotterdam)
werden geïntegreerd in De Tijd. Sinds
de Spaarnestad met het Teulingscon-
cern fusioneerde tot de Verenigde Ne
derlandse Uitgeversbedrijven (VNU) is
de idealistische band tussen uitgeverij
en krant verdwenen, zeker nu die
krant een steeds kritischer toon laat
horen tegenover maatschappelijke
wanverhoudingen.
De krant is een verliespost van een
miljoenenconcern, dat winst wil ma
ken. De VNU is een commercieel be
drijf, dat een zo groot mogelijke markt
wil voorzien van lectuur, die derhalve
zo min mogelijk vliegen kwaad mag
doen. De Tijd mag nog blijven volgens
een nieuwe formule, die zich vooral
richt op algemene opinievorming.
Voor de NHC is geen ruimte in die
formule. Amerikaanse en Britse erva
ringen hebben de uitgevers geleerd dat
in grote steden geen plaats is voor méér
dan een dagblad. In Haarlem bljjft
Haarlems Dagblad over. Zakelijk ge
zien misschien voor ons een voordeel
tje. Een krant wordt echter gemaakt
om andere dingen: om de meningsvor
ming en in het geval van eei: plaatse
lijke krant ook om de meningsvorming
over de lokale gebeurtenissen en ont
wikkelingen. Het aandeel van de NHC
daarin zal ontbreken. Het is daarom
voor de publieke opinie in onze om
geving een ramp dat de Nieuwe Haar
lemmer moet sluiten. We verwaarlozen
dan maar de moeilijkheid, dat we nooit
meer kunnen aantonen dat we af en
toe een primeurtje hebben.
J. HEIJEK
te
te
fdSAMKAU fmti
Ster
W.7' 77.-■ vm '3^ 1*
«-te&a 4? IWMWteteWijt WA'#
7
x 4- 7. 5
-Gte'e'g 5.1 i? «i’tVA .7
fvS.nttu 4- -
o"? z /fc?
,»<4 z4 z
Tl Hu tesnrt «»a tw«
-
•;a.
De «niesten m Cbdjam «w -
steeJs niet bedwuugvn 1
-‘■-A
- -
gy Vz’X.-^aV»^^
4S Wfktete»»ft-te* te»
ïs S» te<
«te* Ss*
PW>«'<z -
Xte
tw .tete*.-*
J.te i-zz A’J»
1-. te**
ta» ‘«V*
4.H0, <«tet let**-*
tzzWC*
-Y. - tex
nittoSc wte «Ml .-taStte* M
I IW^Q- te* te? «Ht fert
te*
«tteJH **.-
a). tateO» An xte* »w
»sr h/v t'i>- w>«? w*
«u- Wr ’W te
te tewt an> »«te' *’-*■ ta*
«nu ttevw *#«<«4-. fert WteAl
Act
Wh >f te 5
