Gregorius XIII liet
de kerk in wanorde
achter
maar de
kalender klopte
Etalageziekte door rokersbenen
is
Kg 1
VANDAAG 400 JAAR GELEDEN
TOT PAUS GEKOZEN
MS®
15
If
ZATERDAG 13 MEI 1972
Erbij
t
Brandstapels
Rovers
Geld
Als paus nam Ugo Boncompagno
de naam Gregorius XJII aan, Hij
was namelijk op de gedenkdag van
Gregorius de Grote tot kardinaal
gecreëerd. Zoals de naam van de
eerste Gregorius verbonden is met
de Gregoriaanse kerkzang, zo is die
van de dertiende Gregorius niet te
scheiden van de Gregoriaanse ka
lender die hij in 1582 invoerde.
"X'z
0*1
Wl
V
i
1
1
1
e
XIII
temidden
Duitse vorsten.
Gregorius
van
(Van onze medische medewerker)
w
tenroken,
hoofdartikel
op
elke
Maar deze ingreep was onvermijdelijk
bij elf percent van deze groep die het
roken niet had gelaten.
ken. De oorzaak op hogere leeftijd
berust meer op algemene aderverkal
king, die vooral in de bloedvaten van
de benen de bloedstroom belemmert.
zoals
in
van
dr.
1
1
e
1
AMSTERDAM. Het is een merk
waardig schouwspel wanneer een ou
dere man opeens de etalage van een
zaak voor damesondergoed gaat staan
bekijken en pas na enkele minuten zijn
weg vervolgt. De meeste meesmuilende
voorbijgangers beseffen echter niet dat
het hier geen perverse belangstelling
betreft, maar dat zo’n pauze de enige
mogelijkheid is om een ziektever
schijnsel te bestrijden: de ondragelijke
pijn in de benen, die verder lopen
onmogelijk maakt. In de geneeskunde
wordt deze aandoening spottend de
„etalageziekte” genoemd.
sen te ontvangen?” Gregorius ant
woordde: „Voor de verheffing van het
katholieke geloof wensen Wij niets zo
zeer als de vernietiging van de Huge
noten”. „Welnu”, zei de kardinaal, „die
vernietiging kunnen wij uwe Heilig
heid melden, ter ere van God en tot
roem der heilige kerk”.
De biografen van Gregorius zijn het
er over eens dat de misstap zijner
jonge jaren zijn laatste is geweest.
Verder heeft hij een voorbeeldig leven
geleid. Het zal wel de herinnering aan
de eigen zwakheid en onbezonnenheid
zijn geweest die hem wars maakte van
pilaarbijterij en vergevensgezind liet
zijn tegenover hen die struikelden op
het pad der deugd. Hierin was hij een
na de begroeting- „Welk nieuws zou
uwe Heiligheid boven elk ander wen-
Gregorius schonk uit zijn vermogen
grote sommen aan het Collegium Ro-
manium, dat sinds zijn pontificaat de
Gregoriaanse Universiteit heet. Vooral
kerkgeschiedenis en missiewetenschap
worden er door Jezuïeten gedoceerd.
Ook het Germaanse en het Hongaarse
college heeft Gregorius bevestigd, het
Griekse en het Engelse heeft hij opge
richt. Dit alles kostte onnoemelijk veel
geld en het is begrijpelijk dat de paus
op middelen zon zich dat te verwerven.
Het eenvoudige middel van belasting
verhoging verwierp hij en ook van de
verkoop van ambten wilde hij niets
weten. Toen herinnerde zijn opper-
schatmeester hem er aan dat hij be
halve paus ook nog leenheer was over
het gehele grondgebied van de Kerke
lijke Staat. Zij die meenden grond in
eigendom te hebben, waren dus eigen
lijk zijn leenmannen en feitelijk waren
zij dus verplicht jaarlijks aan hun
leenheer voor het recht een deel van
zijjn bezittingen te bewonen, belasting
te betalen. Dat hadden zij al honder
den jaren niet gedaan. Nu werd al deze
leenplichtigen een proces aangedaan
en als ze niet snel en veel betaalden
werden hun bezittingen of wat zij
te goeder trouw al eeuwen als hun
bezittingen beschouwden gerechte
lijk in beslag genomen. Natuurlijk wa
ren vele leengoederen in de loop der-
eeuwen al herhaaldelijk verkocht,
maar daarvan trok Rome zich niets
aan. Wanneer snuffelaars in oude stof
fige dossiers konden aantonen dat een
bepaald landgoed eeuwen geleden een
leen geweest was, moest de ongelukki
ge eigenaar of de beurs trekken of het
gebied waarop hij ten onrechte zei
de paus aanspraak maakte, afstaan.
In het Vaticaan waar het geld binnen
stroomde, stond men in het algemeen
achter Gregorius. Men herinnerde er
aan dat het Griekse werkwoord grego-
rein betekent: waakzaam zijn en
noemde de paus de waakzame die het
zijne wil terugwinnen. Maar de reactie
buiten de stad was geheel anders. Al
lerlei aanzienlijke families zagen zich
plotseling tot de bedelstaf gebracht,
andere voelden zich bedreigd. Het door
zoeken van oude archieven ging voort
durend voort en telkens maakte de
paus weer aanspraak op landerijen en
bezittingen. Gregorius, die een goed
jurist was, ging namelijk niet over ijs
van één nacht en het was zeker dat
hij, als hij een landeigenaar liet aan
spreken, juridisch stevig in zijn schoe
nen stond.
Er bestaan vele geneesmiddelen die
vooral in het beginstadium naast een
rookverbod uitstekend helpen, zowel
bij een rokersbeen als voor de ouder-
doms-vaatziekten. Daarnaast zij n een
juist dieet en fysische therapie van
veel nut. De meeste slagaderen kunnen
met röntgenstralen goed zichbaar ge
maakt en op doorlaatbaarheid onder
zocht worden.
Weldra voelde niemand zich meer
veilig en velen besloten hun bezit lie
ver met de wapenen te verdedigen dan
er afstand van te doen. Daar de land
heren grote invloed hadden op hun
pachters, was weldra de Kerkelijke
Staat, dus midden-Italië, in rep en
roer. Een zeker anti-klériikalisme is
aan deze beweging zeker niet vreemd,
maar de oude tegenstellingen, dikwijls
van sociale aard, herleefden evenzeer.
Men hoorde de namen van Guelfen en
Gibellijnen. van Witten en Zwarten
weer noemen; huurtroepen onder hun
leiders of condottieri zwierven plunde
rend door het land. Soms overvielen
benden de gevangenissen waar degenen
zuchtten die hun verplichtingen jegens
de pauselijke stoel niet waren nageko
men. Dikwijls stonden die benden on
der leiding van mannen met aanzien
lijke namen als Visconti, Piccolomini
en Malatesta. Als ware desperado’s
brandschatten zij de dorpen onder de
leuze dat hun alles ontnomen was en
dat zij daaraan het recht konden ont
lenen anderen te beroven. Het regende
klachten en verzoeken om gewapende
hulp in Rome. De paus huurde legers,
een ervan onder zijn zoon Giacomo, die
de rovers wel verdreven, maar slechts
tijdelijk. Zodra hef leger zijn hielen
had gelicht, doken de benden weer op
en zetten hun bedrijf voort. Daarbij
vonden ze telkens een toevlucht in de
staten die het pauselijk gebied omring
den. De regeerders van Napels, Tos
cane, Parma, Ferrara en andere staat
jes zagen met welgevallen hoe Grego
rius zich in de nesten stak. Eindelijk
was het zover dat de paus bakzeil
moest halen: in 1581 verklaarde hij dat
alle nog lopende zaken zouden worden
geseponeerd. Aan talloze misdadigers
werd absolutie verleend, maar het is
wel tekenend dat een roverhoofdman,
Marianazzo geheten, die vergiffenis
weigerde „Ik blijf liever rover”, zei hij,
„dan ben ik mijn leven meer zeker".
De oude paus sloeg zijn ogen ten
hemel en riep uit: „Heer wanneer zult
gij wederkeren en u over o kerk
erbarmen?” Enige jaren later stierf hij,
83 jaar oud, de Kerkelijke Staat en de
kerkelijke financiën in wanorde ach
terlatend. Maar de kalender was ten
minste in orde. En dat heeft deze paus
onsterfelijk gemaakt.
DR. P. H. SCHRÖDER.
Journal wordt uiteengezet. Daarin
wordt verwezen naar een uitvoerig on
derzoek dat door de befaamde Mayo
Kliniek bij 520 patiënten is verricht,
die meer dan vijf jaar dergelijke ver
schijnselen hadden van vernauwing of
afsluiting van hun beenslagaderen. Bij
diegenen van hen, die tijdig met siga
rettenroken waren opgehouden, bleek
het tenslotte niet nodig om het getrof
fen been of enkele tenen te amputeren.
Het hoofd van de Amerikaanse
Hartstichting, dr. Campbell Moses,
heeft verklaard dat de vernauwing van
de bloedvaten, vooral van de perifere
slagaderen, bijna bij iedereen boven de
De levenswandel van Ugo Boncompagno, die op 13 mei 1572, vandaag
400 jaar geleden, tot paus gekozen werd, is niet altijd even onberispelijk
geweest. Dat vertelt ons de Katholieke Encyclopedie en
zoals dikwijls heeft zij ook ditmaal gelijk. In zijn jonge jaren was Ugo
een vrolijke kwant die zijn naam Goede Gezel eer aandeed. Wij
weten uit deze periode van zijn leven niet veel, maar het is bekend dat
hij een zoon had. Weliswaar had hij toen hij vader werd, de priester
wijding nog niet ontvangen, maar hij was evenmin met de moeder van
de kleine Giacomo getrouwd en hij heeft aan een huwelijk ook nooit
gedacht. Hij wilde immers geestelijke worden. Vóór hem pleit dat hij zijn
vaderschap nooit heeft geloochend, maar steeds zijn best heeft gedaan
zijn zoontje een goede toekomst te verzekeren. Dat hij daarbij ook van
zijn pauselijke invloed op allerlei benoemingen gebruik gemaakt heeft,
strekt hem in de eeuw waarin hij leefde, niet tot oneer. Het bevorderen
van de belangen van familieleden werd toen, meer dan nu, als een heilige
plicht beschouwd. Om het verhaal over Giacomo meteen maar af te
maken: zijn vader benoemde hem tot slotvoogd van S. Angelo en tot
baanderheer der Kerk; wat dat voor betrekkingen zijn geweest, weet ik
niet. Later trouwde hij en werd generaal van de lijfwacht van Philips II.
In die functie heeft hij eens een van zijn vroegere medestudenten, die
om het een of andere vergrijp gevangengezet was, uit zijn cel weten te
bevrijden. Toen dat de paus ter ore kwam, wilde hij zijn zoon onmiddel
lijk uit al zijn ambten ontzetten en er was een voetval van de jonge
gemalin voor haar schoonvader nodig om dat gevaar af te wenden.
Invloed in kerkelijke aangelegenheden heeft Giacomo nooit gehad en als
iemand zijn voorspraak bij papa inriep, haalde hij zijn schouders op.
lang achtereen lopen, welke door even
stilstaan weer verdwijnt, vaak al voor
afgegaan door een koud gevoel in be
nen en voeten, soms gepaard aan een
dove of prikkelende sensatie in die li
chaamsdelen, vormen de voornaamste
verschijnselen.
Door onbekende oorzaken worden de
slagaderen aan de benen véél vaker
door deze aandoening aangetast dan de
slagaderen die de armen van bloed
voorzien. Maar van alle patiënten die
aan de bloedvaatziekte lijden zijn zeker
95 procent sterke sigarettenrokers. En
dat is veel meer dan hun totale aantal
onder de gehele bevolking.
Zo zijn dus twee groepen mensen,
die sterk in leeftijd verschillen met
dezelfde klachten. Bij de jongeren zou
men van „rokersbenen” kunnen spre-
Nicotine heeft meer en andere scha
delijke gevolgen dan alleen het hartin
farct. De rokersbenen behoren daar
ook toe. Tegenwoordig kan deze aan
doening goed en tijdig worden her
kend. Door een eenvoudige handgreep
is het mogelijk om na te gaan of de
slagader, die de voet van bloed voor
ziet, goed klopt. En dat blijkt dikwijls
niet het geval te zijn bij de patiënten
die met pijn in de benen naar de dok
ter te gaan. Ook de hartspecialisten
controlerën niet zelden, dat een voet-
slagader niet goed klopt, wanneer zij
iemand wegens hartklachten onderzoe
ken.
zij talloze malen Pasen op een ver
keerde dag had gevierd. Gelukkig heeft
Gregorius zich van déze bedenkingen
niets aangetrokkén. Op 24 februari 1582
tekende hij de hervormingsbul, op 15
oktober trad zij in werking. Natuurlijk
was de zaak daarmee nog geenszins in
kannen en kruiken. Het heeft jaren, in
enkele staten eeuwen geduurd voor de
Gregoriaanse tijdrekening werd inge
voerd. Er waren Calvinisten die in de
wijzigingen weer een bewijs zagen dat
de paus de antichrist was. De invoering
heel .andere man dan zijn onmiddellij
ke voorganger Pius V, de laatste paus
die heilig verklaard is en die waar het
de instandhouding van zeden en mo
raal betrof, van een onverbiddelijke
strengheid was. In andere opzichten
was er tussen beide pausen grote over
eenstemming in het bijzonder in hun
houding tegenover ketters. Pius V had
altijd Maria Stuart, de Schotse konin
gin gesteund. Elizabeth, de koningin
van Engeland, was door hem geëxcom
municeerd en van de troon vervallen
verklaard. Gregorius ging nog een stap
verder: hij was zij het zijdelings
betrokken bij de plannen haar te
vermoorden. Pius V had troepen naar
Frankrijk gezonden om de legers van
koning Karel IX in hun strijd tegen de
Hugenoten te versterken. Gregorius be
gon zijn pontificaat met groot vreugde
betoon over de massamoord op de
Hugenoten in de Bartholomeusnacht
van 4 augustus 1572.
veertig optreedt. In de wand van de
aorta, de hoofdlichaamsslagader, ko
men schijfjes voor van een vetachtige
stof, vooral vlak voor de plaats waar
grote bloedvaten zich splitsen in de
slagaderen die zuurstofrijk bloed naar
de benen en voeten vervoeren. Dit
bloed voedt de spieren en andere weef
sels. Zonder deze bloedtoevoer kunnen
deze bij inspanning, vooral bij lang
achtereen lopen, niet goed meer functi
oneren. Wanneer die schijfjes de
bloedvaten in de benen vrijwel afslui
ten kunnen die weefsels tenslotte zelfs
afsterven.
Slechts in zeer ernstige gevallen,
waarbij door de vaatafsluiting afster
ving van een lichaamsdeel dreigt, moet
tot amputatie worden overgegaan. Er
wordt steeds meer gebruik gemaakt
van kunstmatige slagaderen en „bypas
ses”. Zij zijn of van kunststoffen ge
maakt, zoals teflon en dacron, of be
staan uit een overgeplant stuk bloedvat
van elders in het lichaam. Dan hoeft
de lijder aan een verkalking in een
bloedvat van zijn been niet meer voor
een etalage te gaan staan. En jonge
mensen hoeven geen rokersbenen te
krijgen als zij het sigarettenroken
maar kunnen laten.
Hij liet vreugdeschoten lossen en een
gedenkpenning slaan. Er weiden Te
Deums gezongen en Rome werd geïllu
mineerd. Men heeft getracht het optre
den van de paus die feitelijk zijn zegen
schonk aan de bedrijvers van een
bloedbad, te verontschuldigen en te
verklaren uit de gebrekkige en zelfs
onjuiste berichten die Rome bereikt
hadden over de gebeurtenissen in de
Franse hoofdstad. Karel de Guise, kar
dinaal van Lotharingen, was de eerste
die er in Rome brieven over ontving.
Hij haastte zich naar de paus en vroeg
in Engeland in 1752 was de oorzaak van
bloedige onlusten. In Nederland beslis
ten de provinciën zelfstandig over de
aanvaarding. Wonderlijk genoeg be
hoorden Holland en Zeeland tot de
allereerste: zij namen nog in 1582 de
nieuwe tijdrekening over. Als men be
denkt dat Willem van Oranje in 1580
in de ban was gedaan, dat in 1581 de
Staten-Generaal de Spaanse koning
hadden ..afgezworen” en dat in 1582
Jean Jauireguy een aanslag pleegde op
de prins, dan verwondert men er zich
over dat de twee belangrijkste provin
ciën de door een Paus ontworpen en
uit Rome stammende regeling zo snel
aanvaardden. Zouden er handelsbelan
gen in het spel zijn geweest?
dagen,
jaar een
Gregorius XIII zit een vergade
ring over de kalenderhervorming
voor.
De oude Romeinse kalender kende
een jaar van 355 dagen. Om het andere
jaar voegde men een maand van 22 of
23 dagen in. Doordat die invoeging op
zeer willekeurige wijze plaatsvond,
ontstond verwarring, die natuurlijk
steeds groter werd. Vandaar dat Caesar,
voluit Gajus Julius Caesar, ingreep.
Een Alexandrijnse astronoom heeft
hem geadviseerd het jaar 46 voor
Christus of liever het jaar 708 na de
stichting van Rome van 355 tot 445
dagen te verlengen en daarna te begin
nen met jaren van 365 dagen. Daar de
geleerden van die tijd het jaar bere
kenden op 365,25 dagen, voegde
men elke vier jaar een schrik
keljaar van 366 dagen in. Dat
leek een einde te maken aan de
verwarring, maar door twee oorzaken
trad die toch weer op. In de eerste
plaats werden er vergissingen gemaakt:
in de eerste 36 jaar van de nieuwe
tijdrekening die naar Caeshr de Juli
aanse wordt genoemd, heeft men 12
schrikkeldagen ingelast in plaats van 9.
En in de tweede plaats bleek een jaar
niet precies 365,25 dagen te tellen, maar
11 minuten en 14 seconden korter te zijn.
Elke honderd jaar is volgens de Juli
aanse tijdrekening 0,78 dag te lang,
elke 128 iaat dus één dag. In de eeuw
waarin Gregorius XIII paus was, beliep
het verschil al tién dagen en vooral
met de vaststelling van de christelijke
feestdagen ontstonden moeilijkheden.
Ook Gregorius heeft zich laten voor
lichten over de wijze waarop men
begane fouten zou kunnen herstellen
en nieuwe voorkomen. De voorstellen
zijn afkomstig van een arts uit Zuid-
Italië, een zekere Aloysius Lilius, die
ze voorlegde aan een door Gregorius
samengestelde pauselijke commissie,
waarvan de secretaris en de ziel een
Duitse Jezuïet was die Klau heette,
maar zich Clavius noemde. Deze groep
astronomen heeft het ontwerp van Li
lius bijgevijld en zo ontstond een tech
nisch en astronomisch meesterwerk dat
pas in de verre toekomst een correctie
zal behoeven. Evenals Caesar had ge
daan herstelde Gregorius door één
maatregel de gemaakte fouten; op
oktober 1582 volgde niet 5 maar 15
oktober. De schrikkeljaren bleven,
maar ze vervallen in de volle eeuwja
ren die niet door 400 deelbaar zijn.
Daarom is 1900 geen schrikkeljaar ge
weest en zal het jaar 2000 er wel een
zijn. Toen het ontwerp der kalender
hervorming gereed was, werd het aan
tal van universiteiten om advies toege
zonden. Merkwaardig is dat het alleen
door de Sorbonne te Parijs volledig
werd afgewezen- de Franse hooglera
ren waren vatn oordeel dat het
geloof ondergeschikt gemaakt werd
aan de astronomie en dat de Kerk, als
zij de voorstellen aannam, toegaf dat
Door nicotine trekken de reeds ver
nauwde slagaderen extra samen, waar
door de toch al verminderde bloed
stroom verder af neemt. Pijn in de
kuiten bij het trappenklimmen of bij
Merkwaardig is dat deze kwaal ook
jongere mannen treft. Ook hen ziet
men soms plotseling stilstaan. Bij hen
is de voornaamste oorzaak het sigaret-
in een redactioneel
de British Medical
Dit klinkt nogal bar, zelfs als wij
aannemen dat ook de kardinaal ge
loofd heeft aan een door de Hugenoten
gesmede en tijdig verijdelde aanslag op
het leven van de Franse koning. Wij
mogen zulke bloeddorstige uitspraken
als de hier aangehaalde niet los denken
van de wederzijdse verbittering en
haat tussen Katholieken en Protestan
ten, juist toen. Het is de tijd van de
brandstapels der Inquisitie, maar ook
die van de Gorcumse martelaren om
nu maar twee sprekende feiten uit
onze vaderlandse geschiedenis te noe
men. Vooral de Calvinist en de Jezuïet
haatten elkaar met vlammende haat en
smeedden de scherpste wapenen tegen
elkaar. Misschien het scherpste was de
opleiding van priesters en van predi
kanten. Voor beiden gold de leuze van
Calvijn: Zendt ons hout en wij zullen
u pijlen zenden. Niemand zag dit
scherper dan de paus en het is aan
hem te danken dat de wetenschappelij
ke vorming van de geestelijkheid zowel
in Rome als daarbuiten met kracht ter
hand genomen werd. En het zijn juist
de Jezuïeten geweest die de paus daar
in hebben gesteund.
3?'
s izft
