Wybrand Hendriks’
beeldkroniek van
voorbij Haarlem
een
ct
Voorlopig geen wet
op nieuwe spelling
van 56 voor
et
h
Ptedosari
Wajang pakje
van M voordo
Wajang laiipjé
vanjSOvoor
DIJKSTRA
LAMPEN
AMSTERDAM.
TL
BIJZONDERE TENTOONSTELLING IN TEYLERS MUSEUM
Gecatalogiseerd
Gastronomerie
De Bokkedoorns"
Ij
13
WOENSDAG 24 MEI 1972
Realist
VLAAMS CULTUURPARLEMENT CONTRA
MINISTERS NEDERLAND EN BELGIE
Problemen
Verwarring
HAARLEM Een uitvoerige tentoonstelling van het werk van Wy
brand Hendriks (1744-1831) in Teylers Museum, begeleid door een uit
stekende catalogus, spreekt dat nu nog aan, in deze gehaaste tijd? Een
typisch Haarlemse expositie in een uiterst Haarlems kader als dit museum,
doet het ons nog iets? Het werk van een schilder uit de tweede garnituur
(ten opzichte van toen levende grote meesters in Frankrijk en Engeland)
in een „petit milieu”, is het nog belangrijk? Ja, wonderlijkerwijze wel, al
thans voor de mens, die zich nog wil „laten pakken” door de charme van
de intimiteit, de moeilijk uit te leggen behoefte aan het deelnemen aan of
inleven in voorbije situaties. Die situaties zijn overigens nog lang niet zo
definitief voorbij en misschien vormt het erkennen daarvan, namelijk dat
het „gewone leven” aan lang durende wetten schijnt te zijn gebonden, de
mogelijkheid om met zo’n intens plezier deze expositie in het Teylers Mu
seum (tot 16 juli) te bezoeken.
Veelzijdig kunstenaar
U itschieters
r
■Stap uit de Zorgenwereld in een Oase
van Sfeervolle Gastvrijheid bij
temidden van romantisch natuurschoon in het Weth. Van
Gelukparx Zeeweg 53, Overveen, tel.: 023-263600
Wij zijn in staat om U en Uw gasten Culinair te verwennen!
Omdat wij vakbekwame medewerkers hebbrn die gelukkig
begrijpen dat U ten volle wilt genieten van onze Culinaire
schotels alsmede onze Service en Rustieke omgeving!
Daarom staan wij reeds jaren bekend als een gerenommeerd
Restaurant!
Gelegenheid voor Recepties en Parties!
Het gehele raar geopend!
HEIN STEEHOUWER
.NTENMARQADIN
^AAAAMMAMAAMMAAAMMMWWMUAMUWWUUWUl
(Van onze onderwijsredacteur)
ADVERTENTIES
■AAAAAAAAAA/WMMIWUW'UWiMJWWWUWWWlAAAAAAj
UNICURA N.V., AMSTERDAM
STEENOKKERZEEL Er is voorlopig
geen wet te verwachten tot hervorming
van de spelling De Nederlandse ministers
van onderwijs en cultuur hebben hun Bel
gische collega’s dinsdag in Steenokkerzeel
bij Brussel ervan overtuigd dat op dit mo
ment geen besluit kan worden genomen.
Te verwachten is slechts een nota, op
gesteld door een ambtelijke commissie, die
de standpunten van beide ministersdele-
gaties zal samenvatten. Deze nota, die al
over een paar weken klaar moet zijn, zal
de beide regeringen en de parlementen
moeten helpen bij het bepalen van hun
houding.
geïnteresseerdheid (hij behoorde tot het
„verlichte deel der natie”, zoals de patri
otten zichzelf zagen) spreekt in dat mens
beeld ook al een woordje mee.
IN DIE STUKKEN komt Hendriks niet
uit boven de veel grotere voorbeelden.
Maar ja, wie kan dan ook in Haarlem de
concurrentie met Frans Hals aan. Hen-
men voor geen goud zou willen missen in
de Haarlemse kring, maar die ook in veel
grotere musea met zijn beste werk een
veel ruimere aandacht verdient, dan hij
ooit heeft gekregen.
Ik ben geen Haarlemmer, mijn voorva
deren vind ik hier niet terug en veel
liever is mij dus het „kleine” werk van
Hendriks, vaak portretten, die hij voor
zichzelf of voor vrienden maakte. En dan
gaan veel dingen de beschouwer treffen.
Moet je Hendriks een plaatsje in het
vaderlandse schilderspantheon geven, dan
zie ik hem „ergens” tussen figuren als
Metsu aan de ene kant en Bakker Korff
aan de andere. Dan bereikt Hendriks in
sommige portretten en genrestukjes een
hetzij slapend of ziek, vinden in de uit
beelding van de omgeving een steun voor
vlot geschilderd realisme, gebonden aan
een g rote beschouwelijkheid. Dan wordt
een gezicht bijzonder levend in licht dat
bijzonder verstild aan doet. Een paar
figuren in een vertrek, hetzij doende,
lijst. Dan zijn het geen figuren tégen een
hun gehele wijze van existeren binnen de
achtergrond of in een omgeving, maar
dan ontstaat er een totaliteit, waarbinnen
alles zijn waarde krijgt en alles elkaar
ondersteunt. Dan is er geen sprake meer
van een opdracht uitvoeren, maar wel
van een geïnspireerde Hendriks, die veel
meer aandacht als schilder verdient, dan
hij in anderhalve eeuw heeft gekregen.
Voeg daarbij dan nog Hendriks vermo
gen om straattaferelen zeer levendig te
kunnen afbeelden in een kostelijk schilde
rij als een schilderssociëteit met 22 tijdge
noten heel raak getypeerd, sommige bij
zonder indringende dierportretten, rake
schijnbaar moeiteloos gedane landschaps-
tekeningen en daar staat dan die veelzij
dige Hendriks, weliswaar nooit een be
roemdheid, maar ’n beeldchroniqueur van
het Haarlemse leven van zijn tijd, die
HAARLEM,
SPAARNE 65,
TEL.(023) 31 93 73
GEOPEND: ELKE DAG
9.00 TOT 6.00 UUR,
00KZATERDAGS
De Belgische minister Claes (opvoe
ding) en Van Mechelen (cultuur) waren
naar deze tweede culturele topontmoeting
(de eerste werd in maart gehouden) toege
gaan met de bedoeling dat daar besloten
zou worden de zogenaamde progressieve
spelling uit de Woordenlijst van 1954
verplicht te stellen.
De Woordenlijst („het Groene Boekje”)
laat bij veel woorden de keuze tussen een
voorkeurspelling en een alternatieve, pro
gressievere spelling. Zo heeft in de lijst
„cultuur” voorkeur, maar „kuituur” mag
ook.
Het „Teekencollegie” te Haarlem,
heet dit kostelijke paneel (63x81 cm)
uit het bezit van mr. A. Staring te
Vorden. Het werk toont in een voor
Hendriks doen losse trant geschilder
de groep collega’s in het huis van het
college in het Klein Heiligland. Hen
driks had tevoren vele collega’s ge
tekend met naam en toenaam en
daardoor valt nog na te gaan, althans
voor een deel, wie er op dit schilderij
voorkomen. Nergens is het portret
teren opgeofferd aan het totaalbeeld,
maar evenzeer wint het totaalbeeld
door de goed getroffen psychologische
uitbeelding van de figuren.
Trouw
plannen
makers
Trouwplannen makers doen er
goed aaneersthunlichtbij
Dijkstra op te steken.
Onze toonzalen hangen weer vol
strakke en moderne, klassieke
en romantische, hippeen
speelse lampen.
WETERINGSCHANS 84a
TEL. (020) 6 35 10
DEN HAAG,
STATIONSWEG 102,
\TEL.(070) 63 08 59
staatscommissie voor de spelling Pée-Wes-
selings, aangevuld met de reacties daarop
uit de wereld van onderwijs en literatuur.
driks officiële opdrachten doen meestal
wat droog aan. Hij schildert knap, hier en
daar rammelt toch de plastiek van een
gezicht, maar hier en daar treft toch ook
een mild ironische toon en in heel veel
gevallen een uitstekende psychologische
kijk op de geportretteerden. Hij smukt ze
niet op, ontluistert ze evenmin en velen
van hen zou je nu nog zo op straat
kunnen tegenkomen als je ze in moderne
kleren zou denken. Hendriks is dus voor
alles in dat werk een scherp ziende rea
list, die zijn vak verstaat en die bovendien
heel soepel werkt. Hij is niet gebonden
aan vaste schema’s, stelt zijn groepen dan
eens zus en dat weer zo op en blijkt dus
over een tamelijk grote variabiliteit te
beschikken.
Een bijzonder levendig en goed ge
troffen portret van Adriaan van der
Willigen, die in de vorige eeuw heel
veel heeft gedaan voor het Haar
lemse kunstleven. Hij was met de
schilder bevriend en aan die connec
tie moet worden toegeschreven, dat
dit portret ver uitsteekt boven veel
van de typisch opdracht-conterfeit-
sels.
Niet alleen de verdeeldheid tussen de
beide ministersdelegaties zorgt er intussen
voor dat een oplossing van de spellingpro
blemen uitblijft; er zijn nu ook juridische
problemen gerezen.
Tot nu toe konden in België spellingher
vormingen bij eenvoudig Koninklijk Be
sluit doorgevoerd worden; de regering
hoefde het parlement daarin niet te be
trekken. Zo pas heeft echter het Vlaamse
Cultuurparlement in zijn allereerste ple
naire vergadering (het werd bij de jongste
grondwetswijziging ingesteld) inspraak in
de spellingverandering geëist.
Minister Van Mechelen erkende dinsdag
dat het verlangen van het Vlaamse Cul
tuurparlement terecht is; volgens de
grondwet is het cultuurparlement bevoegd
met betrekking tot alle zaken die „de
luister en de bescherming van de Neder
landse taal” aangaan.
Door deze ontwikkeling werden niet
alleen de Belgische ministers verrast, ook
de Nederlandse. In Den Haag is namelijk
een wetsvoorstel in de maak, zo verklaar
de minister Van Veen, dat inschakeling
van het parlement bij spellinghervorming
nu juist overbodig wil maken.
Nu in België een ontwikkeling inzet, die
precies in de andere richting gaat, zullen
de Nederlandse ministers hun ontwerp
nog eens goed overwegen, zo zeiden zij toe.
Wanneer dezelfde ministers in het na
jaar opnieuw bijeengekomen, zoals werd
afgesproken, hopen ze inmiddels wél tot
concrete beslissingen te kunnen komen.
„Het wordt beslist geen zaak die tot 2000
zal lopen", aldus minister Van Veen.
Maak er snel en effektief een eind aan.
U zult merken dat de Pedosanpleister
de oplossing is, waarop u zo lang hebt
WYBRAND HENDRIKS IS een onbe
kende, buiten de kring van intimi. Die
intimi zijn dan de particuliere bezitters
van portretten met voorouders, door Hen
driks „geconterfeit”. Daarnaast vindt men
werk van Hendriks natuurlijk in Teylers
Museum, waarvan hij in 1785 casteleyn
werd tot aan 1819, in het Frans Halsmu
seum, het gemeentearchief en het Rijks-
museum en zo hier en daar nog iets. Bij
Mak van Waay zal hij niet zo bar hoog
genoteerd staan en bij Sotheby zullen ze
in de catalogi moeten zoeken om zijn
naam te vinden, als iemand een „Hen
driks” daar ter veiling wil aanbieden.
En is dat allemaal bepalend voor de
beoordeling van het talent van Hendriks?
Nee, gelukkig niet. Alle mogelijke zwaar
gedenatureerde (om niet te zeggen verval
ste) zeventiende eeuwers worden tegen
goudgeld verkocht. En Hendriks is in vele
gevallen hun mindere niet.
Het zijn twee zalen en een kabinet,
gevuld met schilderijen groot en klein,
aquarellen en tekeningen, die getuigen
van de grote veelzijdigheid van een kleine
meester, die door zijn meesterlijkheid in
sommige gevallen aan dat „klein” weet te
ontsnappen in kleine paneeltjes, die van
een grote opvatting getuigen. Bedenkt
men daarbij, dat Hendriks een der direc
teuren van de Haarlemse tekenacademie
is geweest en dat hij als „opzichter van
het kunstkabinet” van Teylers Museum
half Europa afreisde om uit ruime beurs
kunst te kopen voor het museumbezit en
ook als museumbeheerder een drukke
taak had, dan verrijst het beeld van een
bijzonder veelzijdig mens met een grote
Werkkracht.
Getuige zijn werk, zal Hendriks wel
Zijn kracht hebben kunnen putten uit een
grote blijmoedigheid, tegenwoordigheid
van geest en een groot begrip van wat er
in zijn omgeving leefde. Zijn politieke
HET IS NATUURLIJK volslagen on
mogelijk om in een paar krantekolom-I
men een enigszins compleet beeld van
het (lange) leven en werk van een manj
als Wybrand Hendriks te geven. Wie
echt meer wil weten tijdens zijn rond-
wandeling, waartoe de recensie hier-1
■naast oprecht aanbeveelt, moet de ca- I
talogus kopen. Daarin vindt men uit- I
Ivoerige gegevens van de hand van prof. I
J. Q. van Regteren Altena, J. H. van I
i Borssum Buisman en C. J. de Bruyn I
Kops.
Die catalogus bevat, behalve een van
I drie zijden toegelichte levensbeschrij-
ving van Hendriks ook de opsomming
met datering en verklaring van zijn
Iwerken. Er is vrij veel algemeen Haar
lems historisch materiaal in verwerkt.
I De catalogus is dus ook van belang
voor historisch belangstellenden in
het algemeen. Ook al daarom is een
expositie als deze belangrijk, want wie
door het schilderslinnen en het aqua-
relpapier vermag heen te kijken, ont
waart een compleet beeld van een
Isteedse samenleving in een tijd, waarin
izich grote omwentelingen voltrokken,
zoals de Franse revolutie, de patriot
tentijd, de Franse overheersing en
tenslotte de restauratie van ons land
I als zelfstandige natie, een ware weder-
I geboorte vanuit een definitief voorbije
I tijd en een doorbraak naar de onze. Ik
weet wel, in onze ogen is het allemaal
uiterst braaf en burgerlijk, maar de
tijdgenoot van toen moet het alles
hebben ervaren als een hoogst turbu-
lent tijdsbestek, dat dan in Hendriks
de man vond, die het voor een deel
I heeft vastgelegd. Om dat na te proeven
I is die catalogus belangrijk.
De tentoonstelling was mogelijk
dankzij de financiële bijstand van het
provinciaal bestuur, het gemeentebe-
I stuur en het Anjerfonds, dat f 2000,-
voteerde. Daarnaast was er de kundige
bijstand van museumbestuurders en
I andere bruikleengevers en uit die geza-
i, menlijke inspanning is dan tenslotte
een expositie gegroeid, waarvan al een
kwarteeuw geleden sprake was, dat die
er zou moeten komen. Het is dan zover
en de initiatiefnemers hebben er recht
op met dit werk te worden gelukge
wenst.
Volgens minister Van Mechelen zou in
elk geval begonnen moeten worden met
alle verwarring over de schrijfwijze van
het Nederlands uit te sluiten; hij en zijn
collega Claes kozen daartoe voor de sinds
1954 steeds gebruikelijker geworden pro
gressieve spelling.
De Nederlandse ministers Van Veen
(onderwijs), De Brauw (wetenschappen)
en Engels (cultuur) die voor ’t moment niet
verder wilden gaan dan de nota, waartoe
besloten is, gaven als hun mening dat uit
gegaan zou moeten worden van de voor
stellen van de Belgisch-Nederlandse
MISSCHIEN IS de alzijdige belangstel
ling van Wybrand Hendriks wel een rem
geweest op een monomane ontplooiing
van zijn schilderstalent. Schilderen was
beslist niet zijn „één en alles” en wellicht
was hij een beroemdheid geworden, als
hij uitsluitend werken had kunnen maken
in de zin van het beste wat er hier van
hem hangt, in plaats van de talloze reek
sen portretopdrachten, waaraan hij zich
niet onttrok.
De eerzucht naar een grootsheid die een
tijdgenoot zoals Goya kenmerkte, zullen
we bij een Hendriks volkomen moeten
missen. Hij is een typische Nederlandse
regentenschilder geweest, met uitschieters
in de richting van vrije portretten, land
schappen, stadsgezichten, kortom alles wat
hij fijn vond om te doen nadat hij in zijn
jeugd behangsel-schilder was geweest in
Amsterdam (tot 1776) en na vestiging in
Haarlem tot 1782 en een vrij schildersle-
ven op de Veluwe tot 1785, tenslotte zijn
benoeming bij Teylers Museum aanvaard
de.
Hendriks was in zijn tijd een achtens-
waardig man. Zijn aanstelling bewijst het,
zijn connecties met regentenfamilies, zijn
kunstaankoopbeleid. Maar het is een ach
tenswaardigheid, die hij zelf op de korrel
durfde te nemen in huiselijk humoristisch
tekenwerk. Er zijn een paar kostelijke
aquarellen en tekeningen, waarin hij het
leven van alle dag zeer raak heeft ge
schetst als een typische beeldreporter.
Zijn gevreesde directeur Van Marum, be
gaafd maar dictatoriaal, neemt hij in een
serie tekeningen kostelijke op de hak en
daarin ss hij een vroege cartoonist, zo goed
als bij een late schilder van regentenstuk
ken was.
Nu eerst die regentenstukken, die op
deze expositie de meeste plaatsruimte vra
gen. Het zijn officiële schilderijen van
regenten en directeuren in ambtelijke glo
rie, maar ook van dezelfde figuren thuis
met vrouw en kinders.
lil
