I
|W|
Dorpje bij Praag dertig jaar geleden door
de Duitsers uitgemoord
platgebrand
en
I
■gi I
lis-
O
y i
f I
14
ZATERDAG 27 MEI 1972
Z
Erbij
Lidice
Z
Voorspel
„Heydrichiade”
Verraad
Represailles
s
s
I
Elke oorlog als geheel al
een afschuwelijke tragedie
kent incidenten, die nog af
grijselijker zijn dan de rest.
Een van die gebeurtenissen is
de Duitse represaille geweest
in het Tsjechoslowaakse Lidice,
op 10 juni 1942. Het dorpje,
20 km van Praag, werd door de
SS platgebrand; de bijna
200 mannelijke inwoners wer
den ter plaatse doodgeschoten,
de vrouwen in Auschwitz en
Ravensbrück vermoord. Vrij
wel alle kinderen vonden de
dood in de gaskamers van
Lemsberg. Sindsdien zijn de
trieste overblijfselen van Li
dice, zo gering dat niet eens
van ruïnes kan worden gespro
ken, voor de Tsjechen bijna een
bedevaartsoord, waar de wei
nige bewaard gebleven her
inneringen aan deze gruwelen
een huiveringwekkende sfeer
oproepen. Hier leefde eenmaal
een kleine gemeenschap van
mensen met al hun vreugden en
hun zorgen. Tot de Duitse ter
reur er van de ene dag op de
andere een lugubere verande
ring in bracht.
r wei A sfa
slfb
o
l
a';
De tragedie van
LIDICE
hun
JAN VAN DAM
t
Het interieur van de kerk, met in
het midden de bloedig omstreden
trap naar de krypte.
De zegel die nu ter
herdenking van de
moord op Lidice
in Tsjecho-Slowakije
verkrijgbaar is
gesteld.
NA DE OORLOG werd Lidice her
bouwd in de onmiddellijke omgeving
van he verwoeste dorpje, waarvan de
resten tot nationaal monument werden
verklaard. Hiervoor schonken vele Eu
ropese landen - waaronder Nederland-
een fraaie rozentuin, begrensd door
pen gedenkteken met de namen van
enige plaatsen, die ernstig van de oor
log te lijden hebben gehad. Voor Ne
derland is daarop het wapen van het
Gelderse Putten aangebracht.
aangeduid als „Heydrichiade”, kostte
nogmaals bijna veertienhonderd patri
otten het leven.
De Cyrill- en Methodiuskerk aan
de Resselstraat in Praag, waar de
zeven parachutisten door de gees
telijken verborgen werden ge
houden.
De monumentale ingang naar de
overblijfselen van het verwoeste
Lidice.
1
i
INMIDDELS BEGON de tijd te drin
gen, omdat er betrouwbare inlichtingen
waren verkregen dat Heydrich door
Hitler zou worden belast met een nieu-
v
d
s
i
1
I
kt
Sc
te
V<
h<
«c
ti
o<
w
d(
la
U
Dl
T
SC
dj
ei
v;
k<
17
P
g'
t€
91
N
VI
S
d<
m
w
VI
st
si
st
di
sc
ki
ei
le
P’
h
te
ij
g
oj
t
t
c
t
DE GEESTELIJKE leiders van de
Cyrill- en Methodiuskerk ondergingen
hetzelfde lot. Bisschop Gorazd en ka
pelaan Jan Sonnevend werden, evenals
enige leden van de kerkeraad doodge
schoten. Alle bezittingen van de ortho
doxe kerk in geheel Tsjechoslowakije
werden verbeurd verklaard. Bovendien
werden op last van de Gestapo vele
orthodoxe geestelijken naar concentra
tiekampen overgebracht.
MET DE TOTALE vernietiging van
het dorpje Lidice hebben de Duitsers
de na am daarvan onvergefelijk ge
maakt. Tsjechische soldaten bij de ge
allieerde legers schilderden de naam
i.idice op hun pantserwagens. De En-
gelsen ondernamen een grote actie on
der het motte „Lidice zal leven”. In
Amerika werden de plaatsjes Stern,
Park Gardens en San Jeromino in Li
dice herdoopt. -
enige honderden meters verder met
een machinepistool had opgesteld. Dit
wapen weigerde echter op het kritieke
ogenblik, waarna onmiddellijk Jan Ku-
bis naar voren sprong om een hand
granaat naar de auto te werpen. Het
projektiel explodeerde tegen een der
achterwielen. Heydrich werd door de
in het rond vliegende scherven dodelijk
gewond.
ALLEN DIE bij deze aanslag betrok
ken waren en zich in de omgeving
daarvan hadden opgehouden, wisten in
de verwarring te ontkomen. Zo vlucht
te Kubis snel op een hiervoor gereed
gezette fiets,-Gabcik slaagde erin Hey-
drichs chauffeur op een afstand te
houden, die direct een achtervolging
op hem had ingezet. De op de plaats
”an de overval achtergebleven voor
werpen, zoals een tweede fiets, een
pistool, enige kledingstukken en twee
aktentassen, leverden de Duitsers geer
enkel spoor van de daders op.
HET VOORSPEL TOT deze aanslag
was het besluit van Hitler, de in zijn
ogen in Praag te humaan optredende
Von Neurath in september 1941 als
„Reichsprotektor” door de minder scru
puleuze Reinhard Heydrich te vervan
gen. Diens voornaamste opdracht was
het Tsjechische ondergrondse verzet, dat
vooral na de Duitse inval in Rusland
sterk was toegenomen, hard en onver
biddelijk te breken. Deze instructies van
zijn Berlijnse meester werden door Hey
drich zonder mededogen uitgevoerd.
Onmiddellijk na zijn installatie in Praag
werd een uiterst streng standrecht af-
gekondigd. Deze maatregel had binnen
korte tijd honderden arrestaties en te
rechtstellingen tot gevolg, waardoor het
Tsjechische verzet bijna werd geëlimi
neerd en er van een regelmatige ver
binding met Londen nauwelijks meer
sprake kon zijn.
ZOVER IS HET echter niet geko
men. De parachutist Karel Curda, die
op de dag van de aanslag kans had
gezien Praag te verlaten, bleek niet te
gen de verleiding van de uitgeloofde
20 miljoen kronen bestand en liet zich
daardoor tot laf verraad van zijn ka
meraden verleiden Belust op dit vele
geld meldde Curda zich bij de Gestapo
met de hem bekende adressen van
landgenoten, die de parachutisten na
het droppen enige tijd in hun woning
hadden verborgen. De Duitse politie
ging onmiddellijk tot talrijke arres
taties over. De verhoren gingen met
gruwelijke folteringen gepaard. Enkele
gevangenen sloegen door zodat de Ges
tapo achter de verblijfplaats van de
zeven parachutisten kwam.
INTUSSEN was het de acht mannen,
die voor het uitvoeren van de aanslag
hadden samengewerkt, gelukt een be-
trekkelijk veilig onderkomen te vinden.
Van hen had alleen Karei Curda zich
buiten de stad begeven, de andere ze
ven, Adolf Opalka, Josef Valcik, Josef
Bublik, Jaroslav Svarc, Jan Hruby, Jo
sef Gabcik en Jan Kubis werden door
de geestelijke leiders van de orthodoxe
Cyrill- en Mehodiuskerk aan de Res
selstraat, bijna in het centrum van
Praag, verborgen gehouden. Zij waren
in de krypte van het kerkgebouw on
dergedoken, met de bedoeling daar zo-
lang te blijven tot de Duitse furie
enigszins zou zijn uitgewoed. Daarna
wilden de mannen proberen buiten de
stad te komen. Vrijdag 19 juni leek
daarvoor een geschikte datum.
DE NAZI’S WAREN uitzinnig van
woede over het ontsnappen van de
Tsjechische verzetsstrijders. Zij ontke
tenden terstond een gruwelijke terreur
waarbij tientallen gijzelaars zonder
vorm van proces werden doodgescho
ten. Kurt Daluege plaatsvervanger van
Heydrich, stelde een beloning van niet
minder dan tien miljoen Tsjechische
kronen in het vooruitzicht voor aan
wijzingen welke tot het arresteren van
de daders zouden leiden. De aanbren
ger werd volledige geheimhouding en
bescherming gegarandeerd. Dit bedrag
werd door de toenmalige Tsjechische
„Quisling-regering” nog verdunbeld,
aanvankelijk echter zonder enig resul
taat. Alle nasporingen door Gestapo en
S.S. bleven vruchteloos, zodat ruim een
week later de Duitsers als represaille
maatregel tot vernietiging van Lidice
besloten-
DE AANLEIDING tot deze laffe en
onmenselijke wraakoefening is het ge
welddadig einde van Reinhard Hey
drich geweest, een der meest gevreesde
•m gehate vertegenwoordigers van
Adolf Hitler in Tsjechoslowakije Deze
Duitse Reichsprotektor für Böhmen
:nd Mahren” werd op 27 mei 1942,
dertig jaar geleden, des morgens om
half elf in een buitenwijk van Praag
door Tsjechische, in Schotland opgelei-
1
we en waarschijnlijk even bloedige op
dracht in Frankrijk Er was dus spoed
geboden, zodat werd besloten de reeds
tót in finesses uitgewerkte plannen op
woensdag 27 mei ten uitvoer te bren
gen
HEYDRICHS AUTO werd op die dag
’s morgens om half elf by een bocht in
<»en brede straatweg in Praag-Liben
opgewacht door parachutist Josef Val
cik, die met een kleine spiegel het
naderen van de wagen signaleerde aan
zijn collega Josef Gabcik. die zich
Duitse rouwzegel,
uitgegeven bij de
dood van
Heydrich.
EEN MUSEUM BIJ het oude Lidice
bevat de gruwelijke herinneringen aan
de noodlottige 10e juni 1942 onder
meer half verbrand kinderspeelgoed en
een ijzeren brilletje van een oude
vrouw. In het museum wordt ook een
uit Duitse archieven afkomstige film
vertoond, waarop de nazi’s hun schand
daad hebben vastgelegd; opnamen van
de verwoesting van Lidice.
IN DE VROEGE morgen van 18
juni, juist één dag voor het geplande
vertrek werd de Resselstraat in Praag
door bijna vierhonderd tot de tanden
gewapende Gestapo- en SS-mannen
afgezet, waarna een stormaanval op de
Cyrill- en Methodiuskerk werd onder
nomen. De eertse indringers werden te
gengehouden door mitrailleurvuur van
Opalca, Kubis en Svarc, die gedurende
de nacht op het koor de gebruikelijke
wacht hadden betrokken. De drie man
nen wisten bijna twee uur stand te
houden, maar zij werden uiteindelijk
door de Duitse kogels getroffen. Toen
kwam voor de aanvallers de weg naar
het altaar vrij, waar zich de ingang
naar de krypte bevond, die door een
zware steen was afgesloten.
MET DE DOOD van de parachutis
ten en het uitmoorden van Lidice was
de wraakzucht van de Duitsers echtei
niet bekoeld. Ook het plaatsje Lezaky
onderging vrijwel hetzelfde lot, omdat
zich in de omgeving daarvan een ge
heime zender zou hebben bevonden.
Daarbij gold het standrecht nog steeds,
zodat een ieder zonder pardon werd
terechtgesteld van wie kon worden
aangenomen dat hij het met de aanslag
op Heydrich eens was geweest Deze
terreur, door de Tsjechen al spoedig
DE HIER OVERGEBLEVEN strij
ders in de krypte wisten met hun
wapens de Duitsers het afdalen van de
trap te beletten, zodat deze pogingen
door de aanvallers moesten worden op
gegeven. Zodra zich een Duitser bij de
toegang tot het trapgat vertoonde, wero
hij van beneden door de Tsje
chische parachutisten neergeschoten
Noch de omlaag geworpen traangas
bommen, noch de sommaties van de
verrader Curda die zich er zelfs toe
leende zijn vroegere kameraden tot
overgave te bewegen, konden de verde-
Tegen de muur van de kerk is een
gedenkteken aangebracht, waar
onder de sporen van de belegering
nog duidelijk zichtbaar zijn.
De plaats van de aanslag in
Praag-Liben. Heydrichs auto
kwam uit de linkse bocht, terwijl
Josef Valcik zich met het spie
geltje had opgesteld in de om
geving van de in het midden ach
ter gefotografeerde tram. De aan
vallers wachtten de auto rechts
van de verkeersborden op.
de parachutisten bij een aanslag zo
ernstig gewond dat hij een week later
overleed. Hitler bezorgde hem een
plechtige staatsbegrafenis, eerst in
.'’raag. Daarna werd het stoffelijk
overschot met het bij de nazi’s gebrui
kelijk militaii vertoon in Berlijn defi
nitief ter aarde besteld.
VANDAAR DAT moest worden be
sloten de wrede Heydrich tot elke prijs
onschadelijk te maken. Hiervoor wer
den in Engeland onder de uitgeweken
Tsjechen vrijwilligers opgeroepen,
waarvan de eersten, na in Schotland
grondig voor hun gevaarlijke opdracht
te zijn opgeleid, in december 1941 als
<=en soort kwartiermakers door een En
gels vliegtuig boven Tsjechoslowakijke
werden gedropt. In het voorjaar van
’942 volgdën de anderen ën hoewel één
aantal van hen door de Duitsers werd
opgevangen en onmiddellijk doodge
schoten, gelukte het de overlevenden
uiteindelijk toch met het binnenlands
verzet contacten op te nemen, waarna
de aanslag zorgvuldig werd voorbereid.
digers ertoe brengen hun dapper verzet
te staken.
DE DUITSERS trokken zich tenslot
te voorlopig terug maar wilden trach
ten de kelder onder water te zetten.
Hiervoor werd via een luchtrooster in
de Resselstraat een brandslang neerge
laten, welke echter door de verdedigers
kon worden weggewerkt. Toch wis -
ten de Duitsers in de luchtkoker te
komen en de kelder onder een gecon
centreerd vuur te nemen. Tegelijkertijd
zetten zij langs de trap een nieuwe
aanval in, waarbij het hun inderdaad
gelukte in de krypte door te dringen.
De vier moedige Tsjechen bleven zich
verzetten tot het uiterste. Toen hun
munitie opraakte bewaarden zij de
laatste kogel voor zichzelf.
DOOR HET verraad van Karei Cur
da wisten de Duitsers de plegers van
de aanslag op Heydrich dus toch te
achterhalen, al kregen zij hen dan ook
niet levend in handen. Curda heeft
weinig plezier van zijn verradersloon
mogen beleven zo hem dit althans
ooit is uitbetaald want reeds kon
daarna werd hij door leden van de
Tsjechische ondergrondse gelikwideerd.
DE CYRILL- EN Methodiuskerk.
voor de Tsjechen sindsdien eveneens
een bijna heilig oord, wordt nu door
buitenlandse toeristen dikwijls in een
rondrit door Praag opgenomen. Zij
worden in het gebouw rondgeleid,
waar vooral in de krypte vele voor
werpen aan de belegering herinneren.
Daar bevinden zich ook de foto’s van
de dappere parachutisten en ook het
origineel van de Duitse proklamatie,
waarmee in twee talen de beloning van
twintig miljoen kronen in het vooruit
zicht werd gesteld. De bezoekers wordt
gewezen op een stuk gegraven gang
waaruit kan worden afgeleid dat de
zeven mennen waarschijnlijk wilden
proberen zich ondergronds uit
wanhopige positie te bevrijden.
.’!’W
4X 1
