BANKROET BEDREIG) MOLUKSE
EVANGELISCHE KERK
K.V.P. WORDT BEDREIGD DOOR ONTPLOFFING
WORDT ACTIEF (3)
DE PASSIEVE KERN
A J
Nederlandse overheidshulp
loopt spoedig ten einde
ii
Studiedag
Secretarissen
zending
14
I - -3
F
z
Erbij
ff
Samenbindend
Jongeren
Generatieconflicten
Explosies
V erdrievoudigd
Einde KVP
Desoriëntatie
Polarisatie
A ctie
i
(Van onze politicologische medewerker)
Wie zich afvraagt wat er met de katholieken, vandaag de dag, alle
maal aan de hand is, zal zich voortdurend moeten realiseren, dat de een
heid al minder sterk is geweest dan van buitenaf wel eens leek. De
katholieke zuil is met grote moeizaamheid tot stand gekomen; naast de
bovenstroom van geslotenheid is er altijd een vrij sterke onderstroom
van verlangen naar openheid geweest. En, wat misschien nog het be
langrijkste was en is: degenen die binnen de kerk spraak maken, be
horen tot een betrekkelijk kleine elite met een grote, tot voor kort,
tamelijk lijdelijke achterban. Wat na 1962 op gang gekomen is, is dan
ook vooral het bovenkomen van een stroom die betrekkelijk klein en
elitair van structuur was. Het zijn de theologen geweest, hun leerlingen
en intellectuele leken, die eindelijk de ruimte kregen, die hun zo lang
was onthouden. De strijd was, en is, er een tussen kerkelijke leiding en
haar theologisch weinig gevormde aanhang enerzijds en degenen, bij
wie het conflict tussen geloof en moderne inzichten zich het sterkst deed
gevoelen, anderzijds.
De Zuid-Molukkers zijn voor
circa negentig percent protestant
en behoorden oorspronkelijk tot
de Protestantse Molukse Kerk,
Bij aankomst in Nederland werd
een nood-classis gevormd, de Ge
redja Protestan Maluku di Be-
landa. Politieke verwikkelingen
de kerk op de Molukken er
kende het gezag van de Republiek
Indonesia, terwijl de kerk in
Nederland volledig achter de
R.M.S. (de Zuid-Molukse regering
In ballingschap) stond en nog
steeds staat leidden in 1953 tot
de stichting van de Molukse
Evangelische Kerk, waartoe circa
75 percent van de Zuid-Moluk
kers zich rekent.
w
O
Wl
i
RONALD KRAAYEVELD
DR. KLOMPÉ
wat zij in hun hart
tentie in de kathol’
PROF. STEENKAMP
Met name in de begintijd heeft de
kerk een belangrijke rol gespeeld bij
het opvangen van de naar Nederland
vertrokken Zuid-Molukkers. Mede om
dat de regering positief stond ten op
zichte van het kerkewerk, kwam een
subsidieregeling tot stand die dit jaar
afloopt.
Men moet vaststellen, dat onder de
genen die in de verzuilde organisaties
de leiding hadden (voor een groot deel
nog hebben) de theologische vorming
en de geloofskennis weinig imposant
zijn. Zij geloofden, voor zover ze het
begrepen, wat de kerkelijke leiders hun
te geloven voorhielden. Theologische
kritiek, hadden zij geleerd, is iets voor
aanhangers van „vrij onderzoek,” pro
testanten dus. De theologie was veilig
bij degenen die hen in de kerk zelf
beschermden, de bisschoppen.
familie in de Indische archipel, die het
vrijwel aan alles ontbreekt.
De kerk speelt in het leven van de
Zuid-Molukkers in Nederland een gro
te rol. Op de foto verlaat een zuidmo-
luks paar na de huwelijksbevestiging
het kerkgebouw.
men, maar van veel predikanten mag
het blijkbaar ook niet meer.
koren, fluitorkesten en vrouwenvereni
gingen vrijwel de enige vormen van ge
ïnstitutionaliseerd sociaal leven die zij
kennen.
Met schrik hebben ze gemerkt, dat
ze van de misliturgie niet alleen niks
begrepen hebben omdat die in het
Latijn was (mooi was ze overigens wel),
maar ook omdat de hele denktrant
erachter voor hen onbegrijpelijk is, of
die nu in de eigen landstaal wordt
gebracht of niet. Het werd een kale
bedoening in de kerk. Bovendien: je
hoeft dan wel geen KVP meer te stem-
Predikanten voelen deze problemen
wel degelijk aan. Maar behalve pasto
raal werker is de predikant van de
Molukse Evangelische Kerk ook nog
maatschappelijk werker, pedagoog en
raadsman in vele andere zaken, zodat
er hem weinig tijd overblijft om een
oplossing te zoeken. De kerk is ervan
overtuigd, dat haar functie ook onver
kort voor de jongeren kan gelden.
Maar geld om een groot gekwalificeerd
kader aan te trekken dat een strate-
satie binnen perken van redelijkheid te
houden.
De dcT-'e is die van de
bikkelharde polarisatie. De wegge
drukte orthodoxie probeert langs
gie tegenover deze problemen zou kun
nen ontwikkelen is er (nog )niet.
I
I
I
1
1
I
1
I
I
Ten eerste is het aantal Zuid-Moluk
kers sinds hun komst in 1951 bijna
verdrievoudigd. Vervolgens is de gul
den van 1951 niet meer die van 1972.
Een ander belangrijk punt is het ker
kelijk budget, dat naast de nu
vrijwel verdwenen subsidie moet
De Molukse Evangelische Kerk (Geredja Indjili Maluku, kortweg
G.I.M. genoemd) is in nood. Niet geestelijk de kerk bloeit, terwijl
menig predikant of pastoor afgunstig zal zijn op de cijfers van het kerk
bezoek maar materieel. Er zijn vrijwel geen bemiddelde Zuid-Moluk
kers (geografisch juistere aanduiding voor Ambonezen) en daar komt nu
bij, dat aan het einde van dit jaar de Nederlandse overheidshulp afloopt.
Deze hulp, in de vorm van een aflopende subsidie, werd indertijd ver
leend voor het opbouwen van een kerkelijk leven. Er is nu een landelijk
actiecomité opgericht, dat met een aantal acties, waaronder een loterij,
wil proberen het dreigende bankroet van de kerk te voorkomen.
Niet alleen in de begintijd In de
kampen speelde de kerk een belangrij
ke rol. Ook nu nog is zij de draagster
van de Zuidmolukse cultuur bij uit
stek. De ouderen bevinden zich als
minderheidsgroepering in een moeilijke
positie: zij moeten mee in een westerse
samenleving, maar verkeren met hun
denken, voelen en willen op de Zuid-
Malukken. Mede door hun adat, cul
tuur en traditie voelen zij een sterke
behoefte zich aan hun kerk vast te
klampen om. zich staande te houden.
Niet alleen geestelijk, maar ook con
tactueel: vooral in de kerk en in de
vele kerkelijke activiteiten ervaren zij
hun saamhorigheid. Voor vele Zuid-
Molukkers zijn bijvoorbeeld de zang-
gehouden. Men denke zich de positie in
van vrouwen die veel meer kinderen
hebben gebaard dan ze wilden „omdat
God dat van hen vroeg”, en die
nu zien dat hun dochters met officiële
De redenering achter deze stopzet
ting lijkt logisch genoeg: de kerk
moest ook in materieel opzicht naar
een zelfstandig functioneren toe. Maar
bij een dergelijke beschouwing moeten
dan wel een aantal problemen over het
iMtofd trezien worden.
De studiegroep Oecumenische Evan
gelisatie van Kerk en Wereld in
Driebergen houdt op 4 oktober een
studiedag over wat wordt genoemd „de
crisis rond de evangelisatie”.
Kerken en gemeenten zien, aldus een
bekendmaking van de studiegroep, dui
delijk weinig mogelijkheden om be
wust wervend te werken. Twee des
kundigen, een sociaal-psycholoog en
een theoloog, houden op deze studiedag
inleidingen over „evangelisatie in de
tijd van polarisatie”.
De conclusie moet wel bijna luiden
dat het met de KVP als passieve of
actieve kern van de Nederlandse poli
tiek spoedig afgelopen zal zijn. Dat
betekent echter, dat er dan ook geen
rol meer zou zijn voor de ARP en de
CHÜ die hun leidende positie in de
Nederlandse politiek steeds hebben
kunnen baseren op de steun der katho
lieken.
Dit een aantal predikanten en leden
van de Molukse Evangelische Kerk is
nu een actiecomité geboren. Men heeft
plannen om in alle plaatsen waar een
Molukse Evangelische Kerk bestaat via
de raden van kerken een beroep te
doen op de zusterkerken. In deze
plaatsen zijn nu comité’s in oprichting,
die activiteiten in die richting moeten
gaan ontplooien.
Maar er is meer: de open elite mag
dan nog zo vaak over „het grondvlak”
spreken en over „inspraak”, grote groe
pen katholieken aan de basis weten
ook vandaag nog niet wat hun over
komt. Juist de straffe leiding van het
verleden heeft het hun onmogelijk ge
maakt om nu met enig gemak en
zelfvertrouwen zelf de keuze te ma
ken. Velen voelen zich voor de gek
Al het oude vertrouwde (en vaak
ook inspirerende) wordt hun uit han
den geslagen door priesters en theolo
gen, die het wel goed menen maar
Over de salarissen van de predikan
ten behoeft dan ook niet veel gezegd te
worden: zij vormen de sluitpost van
het budget en verdienen in de meeste
gevallen minder dan hun ongeschoolde
landgenoten.
De Molukse Evangelische Kerk
gaat een landelijke actie houden
om onder meer geld te krijgen
voor het aantrekken van een ge
kwalificeerd kader, dat ten aan
zien van de problemen van de
Zuidmolukse jongeren een stra
tegie kan ontwikkelen.
Vandaar dan ook, dat in veel katho
lieke organisaties enorme verwarring
ontstond toen de kritiek „van buiten
af”, soms zelfs door indivduele bis
schoppen ondersteund, loskwam. Een
deel van het conflict tussen De Zeeuw
en de Tweede-Kamerfractie van de
KVP moet daaruit worden verklaard,
dat een vertegenwoordiger van de
„open” stroom, van de intellectuele leken
in de kerk, zich mengt in een discussie
van een van haar organisaties, waar
men aan dit soort benaderingswijze
niet gewend is. En bovendien wordt
vreemd opgekeken van wat in de oude
verhouding een „buitenstaander” is. De
reactie is er een van deels onzekerheid,
deels repressie.
zegen mogen,
gewild hadden.
Over de grote groep van katholieken,
onder wie de lagere inkomensgroepen
oververtegenwoordigd zijn, is de nieu
we theologie heengegaan en van al
wat er op het Pastoraal Concilie is
gezegd, hebben ze hoofdzakelijk dit
overgehouden: „De geleerden weten
het ook niet meer en al die wetten
zoals de zondagsmisverplichting zijn
niet meer nodig.” Het citaat is van
prof. Thurlings.
Verder zal een huis-aan-huis-collecte
gehouden worden en wordt er een
loterij met 100.000 loten georganiseerd.
Het landelijke actiecomité hoopt ver
der, dat door deze acties inniger ban
den zullen ontstaan tussen christenen
uit Zuidmolukse woonwijken en de
Nederlandse kerken en christenen ter
plaatse. De acties zullen worden ge
voerd in de maanden augustus, sep
tember en oktober.
Het landelijk comité bestaat uit' ds.
P. F. Papilaja, Ds. mevrouw R.
Nanlohy, mejuffrouw M. Sopacua. J.
Salakory, E. Batawange, ds ,J. Rutma-
lessy en ds. P. C. Pesulima. Adviseurs
zijn: ds. D. S. Pesulima, P. Sinke, J.
Pattiasina en Th. O. Kuhuwael. Cor
respondentieadres: Bazarstraat 50, Den
Haag.
Bij de jongeren ligt de zaak inge
wikkelder. Zij worden in twee werel
den opgevoed en komen dus met sterk
van elkaar verschillende normen- en
waardenstelsel in aanraking: de eigen
Zuidmolukse normen en w'aarden van
een tamelijk complex karakter en de
doorgaans rationele, logische normen
en waarden van de Nederlandse,
westerse samenleving.
Enerzijds voelen zij zich solidair met
en beschermd door de gemeenschap
waar ze uit voorkomen. Anderzijds
voelen zij zich erdoor gefrustreerd als
het bijvoorbeeld gaat om gezagsver
houdingen, die thuis en ir» het e igen
milieu geheel anders liggen dan op
school en op het werk.
Voor de ouderen vooral is dit van
groot belang, omdat de oude vormen
sterk bijdragen tot de herkenning van
het eigene en het vertrouwde. Maar
voor de jongeren, die nu eenmaal on
der andere omstandigheden zijn opge
groeid, tellen deze traditionele vormen
minder. Een concreet voorbeeld hier
van is het Maleis, dat in de kerkdien
sten en de catechesatie gebruikt wordt,
maar dat velen van hen niet meer
verstaan.
Tweede reactie, die ermee samen -
hangt, is de al maar sterker wordende
derde stroom van degenen die het ver
der ..„1 geloven en de kerk verlaten.
Die stroom is altijd vrij omvangrijk
geweest, met toppen inde 17e en late
19e eeuw, maar ze heeft de laatste
jaren een extra-impuls gekregen. Wel
iswaar blijft een deel van hen nog
wel vaag met de kerk verbonden,
«temt een deel ook nog op de KVP en
is het lid van de KRO maar de vraag
yoor hoelang.
De passieve kern is niet alleen actief
geworden, ze is door een reeks van
explosies uit elkaar gespat. In het ver
leden opgekropte wrok is vrijgekomen
en er hebben zich nieuwe wraakgevoe
lens aan toegevoegd. Ook een kerkge
meenschap die zich stelt onder „de
kritiek van het evangelie” ontkomt
niet aan algemeen menselijke reacties.
Het valt niet nauwkeurig te voor
spellen wat de gevolgen zullen zijn
voor de politieke partij, die zich per
traditie heeft verbonden de woordvoer
der te zijn van het katholicisme. Ook
als een groot deel van de onderliggen
de organisaties nog bestaat, garandeert
dat niets over duurzame steun: niet
alleen lopen kiezers weg. maar ook de
mede-katholieke organisaties spreken
hun politieke voormannen bij voortdu
ring tegen, de katholieke media leveren
geregeld ongezouten kritiek.
Bij de oude centrifugale neigingen,
die alleen met straf leiderschap konden
worden bedwongen (en altijd vragen
aan het kiezersbestand), voegen zich nu
allerlei vormen van deconfessionalise
ring: in kiesgedrag. door fusie van
instituten met andere, door verande
ring van beleid met behoud van het
RK” voor de naam.
gezien hun status bijna noodzakelij
kerwijs over de hoofden van velen
heen praten.
De desoriëntatie onder de katholie
ken mag niet onderschat worden. Dat
uit zich, zoals de Nijmeegse socioloog
Leon de Bruyn al heeft ontdekt, ook
politiek. Een relatief zeer groot aantal
katholieken gaat, nu „de KVP niet
meer hoeft", helemaal niet meer naar de
stembus.
worden opgebracht door een groep
mensen, die voor 85 percent tot de
arbeidersstand behoren, waarvan weer
zeventig percent tot de categorie onge
schoolden moet worden gerekend. Dit
facet krijgt nog een extra dimensie,
wanneer men zich bedenkt, dat in het
kader van het hechte stamverband de
Zpid-Molukkers in Nederland jaarlijks
veel geld en goederen sturen naar hun
verschillende kanten haar rechten
terug te krijgen: ofwel door geslo
ten interconfessio- ie samenwer
king te zoeken met orthodoxen
elders, die het iets minder moeilijk
hebben (voor hoelang?), of door
zich te verenigen in groepen als
Confrontatie en Waarheid en Le
ven. Vooral die laatste „soort”
heeft adem kunpe- ’=n, doordat
ze weer mond kreeg bij gelegen
heid van de benoeming van achter
eenvolgens dr. Simonis en dr. Gijsen
tot bisschop.
Het gevolg is dat er problematische
generatieconflicten ontstaan: de jonge
ren verwijten hun ouders, dat zij het
niet meer begrijpen. Datzelfde geldt
ook voor de kerk. De Molukse Evangeli
sche Kerk is vrij traditioneel, wat op
zich geen verwondering hoeft te ver
wekken gezien de positie van het
grootste deel der Zuid-Molukkers in
Nederland.
Daaruit alleen al blijkt hoezeer de
polarisatie is geve-;’ vanuit Rome, die
zijn trouwste dochter niet meer in de
hand kan houden. De kwes’" "’iisen
dreigt langzaamaan, volgens goed Ro
meins recept, de crisis te d- iiven. naar
een punt waar de vraag: „schisma, ja of
nee” onontkoombaar wordt.
De minste schade zou de KVP waar
schijnlijk lijden, als ze kans zag met
de twee andere confessionele partijen
een „open partij” te vormen die zich in
het politieke midden opstelt en waarin
een einde komt aan een rol-aan-de-
zijde der katholieken. Een gesloten
partij betekent misschien soelaas op
korte termijn, vooral aan gereformeerde
zijde, maar, mijns inziens, ook de tota
le ineenstorting binnen tien jaar.
Wat de situatie nu tot een impasse
maakt, is dat de oude passieve kern in
de politiek door geen andere groep
wordt opgevuld. We zijn in een gam
mele situatie terechtgekomen zoals in
de periode tussen ’860 en '°°o -onder
veel reden tot hoop dat een groot deel
der Nederlanders welke partij dan
ook zal opduwen naar een stabiele
leiding in de politiek.
Tot secretarissen van de zending van
de Gereformeerde Kerken zijn be
noemd: drs. P. J. Merkelijn en de heer
H. J. Veltkamp.
Drs. P. J. Merkelijn (54 jaar) uit
Enschede studeerde indologie en werk
te van 1945 tot 1962 als bestuursambte
naar in het voormalige Nieuw-Guinea.
Na de overdracht van West-Irian keer
de hij met zijn gezin terug naar Ne
derland, waar hij hoofd werd van de
afdeling ontwikkeling en voorlichting
van de Technische Hogeschool Twente.
Hij was ook voorzitter van de raad van
toezicht op het zendingscentrum.
De heer H. J. Veltkamp (25 jaar) uit
Amsterdam studeerde theologie in
Kampen en Sociologie aan de Vrije
Universitet. Binnenkort hoopt hij zijn
doctoraal examen theologie te doen,
waarna hij de zendingsopleidng aan het
Hendrik Kraemer-instituut gaat volgen.
Met deze benoeminge nis het team van
secretarissen compleet.
Zoals bekend is wordt de kern van
de in Nederland verblijvende Zuid-
Molukkers gevormd door oud-KNIL-
militairen. Bij deze groep bevonden
zich acht legerpredikanten. Op dit
ogenblik telt de GIM 64 gemeenten,
verdeeld in vier classes met als lande
lijk bestuur een synode. De kerk wordt
door slechts 27 predikanten bediend
het gebrek aan kader is een probleem,
dat nauw samenhangt met het ontbre
ken van financiële middelen die dan
ook vaak twee tot drie gemeenten
hebben.
De vierde reactie is e van bemid
deling, die o'-vel in de kiem wordt
gesmoe "fwel gevoerd wordt in wan
hoop. De poging „centrum-katholieken”
te verenigen in de Akfiegroep Wereld
kerk, wacr ove^nons verdacht veel ka
tholieke bestuurders in optraden, is
nooit verder gekomen dan e0” ^dver-
dagbladen.
Het episcona-* tr- -'t wanhopig, en
met alleen de r‘»un van een deel der
katho”''’- Jen-be«‘ --ders (als prof.
Steenkamp en mej. Klompé). de polari-
p-.j
