Vraag houdt veel Canadezen bezig
WORDT QUEBEC EEN
TWEEDE CUBA”?
I
A
g. J
Aanhang van
15
I
separatisten
groeit met
de das
I
I
-1*
llliliai
ZATERDAG 29 JULI 1972
Erbij
Trudeau
Franse Maffia
Geen drama
Hi»
Chantage
Olie op het vuur
In Montreal, dat met zijn 2,5 miljoen inwoners na Parijs de grootste
Franstalige stad ter wereld is en waar de botsingen tussen de Engels
en Franssprekenden het felst zijn, merkt men op straat erg weinig van
de onafhankelijkheidsbeweging. Maar deze rust is bedriegelijk. Veel
Amerikaans-Canadese concerns hebben de laatste maanden Montreal
verlaten en de naar communistisch model georganiseerde ondergrond
se FLQ zou, zo wordt gefluisterd, de komende winter tot nieuwe acties
willen overgaan. Deze groep revolutionairen is vanaf 1963 in het
nieuws en sindsdien zijn er zes mensen bij bomaanslagen gedood. De
groep is geïnspireerd door het Cubaanse socialisme en de filosofie van
Che Quevara. Maar ook Black Power en het Palestijnse bevrijdings-
front passen in dit rijtje.
I Jj
'S
k -i
Rolf
Premier Pierre Trudeau
Onze verslaggever
Stallinga, die dezer dagen
een bezoek bracht aan Ca
nada, wijdt zijn tweede re
portage aan de afscheidings
beweging in de Franse pro-
vincie Quebec. Zijn eerste
verhaal, over de Nederlandse
emigranten in Canada, stond
in ERBIJ van vorige week
zaterdag.
hebben. Nog steeds mag men in Onta
rio Quebec niet en wat is hiervan de
reden?
me-
dat de als
„swinger”
Frans-Ca-
heeft ge-
Wat voor politieke koers staan de
leiders van Quebec voor?
land” nu niet direct als redder in de
nood beschouwt, praat met ze dat is
het verschil.
De Trudeau-politiek is er vooral op
gericht de Canadese provincies bijeen
te houden en de invloed van de cen
trale regering in Ottawa te vergroten.
Op Dominion Day verklaarde hij, dat
Canada een voorbeeld voor de wereld
is van hoe mensen met een verschil
lende achtergrond kunnen samenleven
in een vrije maatschappij. Maar dezelf
de Trudeau, die enige tijd geleden liet
weten geen speciale verkiezingscam
pagne te zullen houden doch daar nu
hard mee bezig is, omdat zijn populari-
Montreal is niet alleen de grootste
maar ook de meest culturele stad
van Canada. De kunstmarkten en
Montmartre-achtige pleintjes ge
ven haar een bijna Europees
karakter.
„De afscheiding is”, vervolgt hij,
„ook niet zo’n drama, want in feite is
Quebec een ander land. Het kan ook
wel, want de Fransen zijn tenslotte
altijd goede ambassadeurs geweest.”
Op de in het centrum gelegen Place
de Ville-Marie eten de kantoorklerken
in de lunchtijd hun boterham, terwijl
een regiment Schotse doedelzakspeler»
en in historische uniformen gestoken
Engelse soldaten tijdens hun folkloris
tische show hoger dan de wolkenkrab
bers proberen te schieten.
Frans-Canadese studenten figure
ren als Schotse pijpers tijdens een
folkloristische show op de Place
de Ville-Marie in Montreal. Van
de bevolkingsgroepen in Canada
hebben de Fransen het duidelijkst
een eigen identiteit kunnen hand
haven.
De tijd dat de Engelsen in Canada
Quebec minachtten alleen om religieu
ze redenen is volgens de redacteur van
Globe and Mail voorbij. Quebec heeft
de rest van Canada steeds laten voelen
dat het niet loyaal was tegenover En
geland, de Kroon en dat soort dingen.
Sterker nog: er is een duister wantrou
wen bij de Engels-sprekenden dat de
Quebeckers meer plezier in hun leven
In Engelstalige kringen in Montreal
denkt men daar wat genuanceerder
over. De journalist George Radwanski
(een op weg van Duitsland naar België
geboren Pool) stelt, dat niemand met
zekerheid weet of Quebec zich af
scheidt. Zelf schat hij die kans op 40
tegen 60. omdat er al twee eeuwen
lang uitbarstingen van separatistische
gevoelens zijn geweest. Aan de andere
kant geeft hij toe, dat de basis nu veel
breder is en de beweging vooral onder
de jeugd veel aanhang heeft gekregen.
Hij verwijt Needham olie op het vuur
te gooien door de anti-Franse houding
aan te wakkeren. „De sociale en poli
tieke historie hier is anders dan in
Ontario. Quebec is in feite pas in 1960
in de twintigste eeuw terechtgekomen.
Dat Ontario zijn rijkdom met Quebec
moet delen, is niet zo erg omdat veel
van die rijkdom hier vandaan komt.”
„Waarom- zo vraagt Needham zich
af, „blijft Ottawa geld pompen in Que
bec? Naar zijn mening kan de enige
conclusie zijn: om stemmen te kopen.
„AI het geld, dat het Trudeau-regime
Quebec geeft, is bedoeld om zijn her
verkiezing dit najaar te garanderen.
Een tweede reden: om Quebec voor de
federatie te behouden. Maar dat is
chantage en in dit geval werkt het
zelfs niet. Want ondanks al dat extra
geld zal Quebec Canada loslaten en
zich massaal tegen de regering van
Trudeau uitspreken.”
Even verderop, in de belangrijkste
winkelstraat van Montreal de Rue
Ste. Catherine worden we aange
klampt door zwervers, die om geld of
een sigaret bedelen. Zij zijn tweetalig.
Mister of Monsieur wat maakt het
uit?
Charles Gagnon, 32 jaar, heeft zich
in Quebec al gauw de reputatie ver
worven van beroepsrevolutionair. Hij
vroeg in 1966 bij de Verenigde Naties
de status van politiek gevangene aan,
werd verdacht van moord- en bom
aanslagen en belandde voor een bank
overval voor vier jaar in de gevange
nis. Hij is net weer vrij en de aankon
diging, dat Gagnon zal spreken is vol
doende om de universiteitszalen in
Montreal te vullen.
Radwanski: „Er is een connectie met
het marxisme. Maar het lijkt meer op
het Scandinavische socialisme”. Waar
om is hij een tegenstander van afschei
ding? „Ik geloof niet dat het de Frans-
Canadezen goed zal doen. Economisch
is het rampzalig en politiek krijg je
hier de situatie van Cuba. Er zullen
landen zijn die het zullen steunen en
als dat Amerika is, is er niets aan de
hand. Maar als het communistische
landen zijn, komen de VS zeker tus
senbeide. Vaststaat dat de wrok bij veel
Canadezen, dat te veel naar de touw
tjes van Quebec wordt gedanst, bij een
verkiezing een grote rol zal spelen.”
Volgens Radwanski krijgt het marx
isme als gevolg van de grote werk
loosheid in Quebec meer kans. „Er
zitten hier ook Cubaanse revolutionai
ren. Het is nooit bewezen, maar er is
geen twijfel aan dat er gekke dingen
gebeuren in de Cubaanse handelsmis-
sie. Er is een bom ontploft en een
wapenarsenaal te voorschijn gekomen.
De politie zwijgt.”
Het getij zit hem mee, want de
„witte negers van Amerika” (zo sterk
wordt de discriminatie gevoeld) zijn
zich bewust geworden van hun eigen
mogelijkheden om zich te bevrijden
van wat het Engelse juk wordt ge
noemd.
Zal Quebec, de Franse provincie van Canada, de kans krijgen na
Cuba de tweede socialistische staat van Noord-Amerika te worden?
Een vraag, die de gemoederen in Canada sterk bezig houdt en de cen
trale regering in Ottawa voor ernstige problemen stelt. Want zeker is,
dat het separatisme er één van de machtigste politieke krachten is ge
worden en de aanhang van René Lévesque, de bekwame leider van de
„Parti Quebecois”, met de dag groeit. Na de terreur van het Front
de Liberation du Quebec (FLQ), die twee jaar geleden de aandacht
van de wereld trok door de moord op minister Pierre Laporte en de
ontvoering van de Britse diplomaat James Cross, hebben de bomaan
slagen in „la belle province” plaats gemaakt voor een stille revolutie.
Voor Richard Needham, redacteur van de gezaghebbende Globe and
Mail in Toronto, bestaat er geen twijfel meer over de afscheiding van
Frans-Canada. „Het gaat er niet meer om of men dat wil of niet: daar
voor is de situatie al te ver gegaan”, aldus Needham. „De vraag is
niet of Quebec zal gaan, maar wanneer en hoe”.
Lévesque predikt: laat ons onze vrij
heid herkrijgen en we zullen daarna
gelukkig leven. We zullen problemen
krijgen, ja, maar we zullen ze op onze
manier oplossen. Maitre chez nous, baas
in eigen huis. En veel mensen geloven
hem.
Een Nederlandse diplomaat vindt de
positie van de Frans-sprekenden al
sterk verbeterd. „De tijd van het „speak
white” is voorbij. Een bedrijf kan
het zich gewoon niet meer permitteren
het Frans buiten de deur te houden. Of
Quebec zich toch afscheidt? Ik geloof
wel dat die kwaaie oplossing zich zal
voltrekken. Maar meer op een geleide
lijke manier, zodat er een soort Bene
lux ontstaat. Economisch gebonden
maar politiek zelfstandig. Je moet ge
woon beseffen dat de Fransen en En
gelsen elkaar over de hele wereld nooit
zo goed hebben begrepen. De studenten
hier willen de onafhankelijkheid liever
nog vandaag dan morgen maar hun
intellectuele leiders zijn veel te verstan
dig om deze stap ineens te doen.”
„René Lévesque is een leider, op wie
ook de man in de straat vertrouwt. Bij
de vorige verkiezingen kreeg zijn partij
een kwart van de stemmen, maar aan
genomen wordt dat door toedoen van
de „Parti Quebecois” thans tachtig per
cent van de „Fransen” de onafhanke
lijkheid begeert. Lévesque greep zijn
kans nadat alle andere partijen tot
dusver in Quebec hadden gefaald. Men
is er geschokt door beschuldigingen,
De traditionele politici hebben jaren
lang dezelfde clichés herhaald, veel
beloofd, maar het bleken lege woorden
te zijn. Zij spraken over de hoofden
van de kiezers heen. Lévesque, die deze
zomer bij zijn bezoek aan Frankrijk
respect afdwong maar het „moeder-
r 1
René Lévesque, leider der
separatisten.
Er is ook een belangrijk emotioneel
aspect. De Frans-Canadees wenst te
worden geacht, omdat hij Frans
spreekt, omdat hij zijn eigen manier
heeft van leven en redeneren. Hij wordt
ziek als hij voelt dat hij wordt geres
pecteerd ondanks zijn Frans-zijn. Hij
wordt gemotiveerd wanneer Lévesque
en zijn militanten vertellen: je zult in
je eigen taal werken en in je eigen
industie- die in jouw naam genationali
seerd zal worden. Je zult weer trots op
ie land kunnen ziin.
Needham: „Ontario is ziek en moe om
Quebec de hele rit op zijn schouders te
nemen, ziek en moe ook om zijn
rijkdom te moeten delen met Quebec”.
Veel geld is besteed voor kostbare
projecten zoals de Expo in 1967 in
Montreal en straks (1976) de Olympi
sche Spelen.
Needham vertolkt hiermee de
ning van veel Canadezen,
politiek „wonderkind” en
binnengehaalde Trudeau de
nadezen te veel concessies
daan. Hoge ambtenaren moeten nu in
eens Frans leren om voor promotie In
aanmerking te komen en de viering
van Dominion Day (de viering van de
105e verjaardag van de staat Canada)
op 1 juli kreeg volgens de Engels
sprekenden een zo onmiskenbaar Frans
accent, dat er in het parlement schan
de over werd gesproken. Feit is ook,
dat de positie van Trudeau In Quebec
kwetsbaarder is geworden doordat zijn
meeste intellectuele vrienden van wel
eer thans zijn vijanden zijn geworden.
Richard Needham is ervan overtuigd
dat Lévesque (,-hij is niet te koop”)
zijn doel zal bereiken. „Er is geen
twijfel aan dat Quebec zijn natuurlijke
bronnen heeft; het is minstens zo rijk
als Ontario, misschien rijker. Maar dat
is niet genoeg. Als deze natie gaat
functioneren en gedijen, zullen haar
zeven miljoen inwoners harder en
langer moeten werken en misschien
voor minder geld dan nu. Kunnen zij
worden veranderd in zovele Japanners,
Duitsers of Nederlanders?"
„Ons doel is”, zei hij vorige maand
In een interview, „een revolutionaire
maatschappij te stichten op marxis-
tisch-leninistische basis. Maar als de re
volutie te snel komt, zullen de rest van
Canada en Amerika het land binnen
vallen en het voor deze daad straffen.
De eerste acties van de FLQ waren
over het algemeen positef omdat ze de
mensen aan het denken zetten, hen
ook deed beseffen, dat de toestand nog
niet hopeloos was. De arbeiders zijn nu
bewust genoeg om dat te weten en het
draait er alleen nog om ze in een
revolutionaire partij samen te bren
gen."
teit is geslonken heeft het niet alleen
met Quebec moeilijk. Ook Brits Co
lumbia aan de westkust, waar de Vic
toriaanse cultuur nog volop bloeit en de
provinciale leider Bennit de patriot
tische gevoelens warm houdt, baart
hem zorgen.
De Nederlanders in Montreal voelen
zich in deze stau best thuis, hoewel ze
vrezen dat de waarde van hun bezit
tingen bij een afscheiding van Quebec
zal kelderen. Montreal, een metropool
met een typisch Franse inslag ondanks
de moderne Amerikaanse architectuur
en met een rijkdom aan cultuur en
Montmartre-achtige pleintjes, waar de
kunstenaars hun werk op straat verko
pen.
We ontmoeten er een Nederlander,
die veel contacten heeft met de Franse
beweging en daarom anoniem wil blij
ven. „De FLQ”, zo vertelt hij, „is niet
helemaal door de Parti Quebecois' en
de vakverenigingen veroordeeld- De
verwachting hier is dat de partij in
Quebec na de verkiezingen een min
derheidsregering kan gaan vormen.
Maar als Lévesque vandaag een kogel
door zijn hoofd krijgt, is het afgelo
pen.”
dat Trudeau onder invloed zou staan
van de „Franse Maffia” en de „Mon-
treal-bende”.
„De zeven miljoen van Quebec leven
nu op de rand van anarchie en kan
hen orde en gezag worden opgelegd?
Voor Lévesque is dat niet nodig. Die
kan de wet naast zich neerleggen want
Quebec moet zich afscheiden en dat zal
ook gebeuren. Maar onder deze om
standigheden moet Ottawa ophouden
de bevolking van Quebec om te kopen
met gestolen geld van de provincies
Ontario en Brits Columbia.”
Volgens de leider van de „Parti Que
becois” en zijn economische adviseur
Parizeau moet dat na twee moeilijke
jaren kunnen lukken en zou binnen
vijftien jaar de status van een soort
Zweden worden bereikt. Needham be
twijfelt dat sterk, omdat hij zich af
vraagt of de Franse provincie wel
zolang democratisch kan blijven.
2000 km
f'4:.
A
ma.— .-)
ifi
«te
ga»
Frr
