Marthe van Gilst
GAAN NAAR
Onbehagen over economische
en culturele expansie VS
ANTLAMERIKANISME
IN CANADA GROEIT
ra
DE BLIKSEM”
„DE ESKIMO'S
van onze hoogleraren is Amerikaan”
„We zijn een land van gekken want driekwart
1
BIK
lill
ijl
I
I
f
tl
i
15
elm
ZATERDAG 12 AUGUSTUS 1972
na twee jaar ’’avonturen
in een malle wereld”:
1
13
1
ff»
Land van gekken
Massa-ontslagen
Beste Samilies
Desillusie
1
..■Sag
Geen uitgever
Erbij
- um
w
-1
w
Br
V
g
WBF
-
-
sa
ROLF STALLINGA
k:"
s®Ss
l
i
GERARD BRANDER A BRENDIS
l
i
JEANETTE MCLEAN
r
j
1
t
ROLF STALLINGA
t
1
t
1
3
C
3
1
t
1
3
l
I
i
r
I
I
r
Maatschappelijk werkster ge
vraagd voor de eskimo’s. Deze ad
vertentie kreeg Marthe van Gilst,
een in Montreal wonende Neder
landse, in 1966 onder ogen en dat
was voldoende om spoorslags naar
Alaska te reizen. Samen met haar
man, de Brabantse oud-journalist
Cas van Gilst, die er een baan 'als
administrateur kreeg. De ervaring
van een paar jaar in de hel van
het noorden was voor Marthe vol
doende om nu te kunnen zeggen,
dat de eskimo’s „naar de bliksem
gaan”.
Met de indianen vormen de eskimo’s
de oorspronkelijke bewoners van Ca
nada. De indianen zijn zorgvuldig in
armoedige reservaten opgeborgen en
timmeren nog wat aan de souvenirweg,
maar met de eskimo’s is het nog droe
viger gesteld. De meesten leven van de
sociale bijstand en het jagen en bou
wen van iglo’s zijn ze vrijwel verleerd.
„Ze drinken veel en geven hun kin
deren makkelijk weg aan de stam. Aan
de andere kant neemt hun aantal door
Het terugkerende beeld van werk
loosheid en stakingen verscherpte deze
„De luchtmacht is er”, zegt Marthe,
„twintig jaar geweest en ze zijn nu
bedorven. Het is een verloren zaak,
maar de regering wil dat officieel niet
desillusie. Bovendien voelde men dat
de enige visionaire politieke beweging,
die van de separatisten van Quebec,
vijandig is ten opzichte van de toe
komst van het land.
Na ruim twee jaar „avonturen in
een malle wereld” hield de eerste (en
vermoedelijke ook laatste) maatschap
pelijk werkster onder de eskimo’s het
voor gezien en keerde ze terug naar
Montreal, waar in haar flat nu nog als
herinnering aan de lange sneeuwjach-
Behalve bij de politici leeft het verzet
het felst bij de intellectuelen en de
studenten. Onze gids op de universiteit
van Quelph, Jeanette McLean (vader
Schots, moeder Hongaars) zegt daar
over: „De jongeren haten de Amerika
nen vanwege de Vietnampolitiek en de
rassendiscriminatie. Ze zijn bang voor
Nixon en het kapitaal. De Amerikaanse
regering op haar beurt is erg boos,
omdat het deserteren van Amerikaanse
militairen door de Canadese houding
gestimuleerd zou zijn.”
„Het was een interessante ervaring,
maar ik zou nooit meer terug willen.
Het is er een complete mannenwereld.
Br zijn geen kappers of winkels en dat
vond ik op den duur heel erg. Boven
dien had ik met de huwelijksproble
men in de blanke kolonie - er waren
er 150 - vaak meer moeite dan met de
eskimo’s”.
ten en- nachten een gevelde ijsbeer
voor de cv ligt.
24.366 of
de totale
Opvallend
Veel wat goed is in Canada wordt al
snel „weggekocht”. Het varieert van
i
H9HHHH99B9HHRB9H99HHH99i
Er leven 14.000 eskimo’s in Cadana
en Marthe was maanden lang met
vliegtuigjes-op-ski’s en ijsbrekers op
pad om ze te bezoeken. Wat deed ze
er? „Van alles. De meest krankzinnige
dingen. Verplichte nummers waren het
regelen van aanvragen en uitkering en
het opvangen van gezinnen, waarvan
de moeder naar een ziekenhuis in het
zuiden moest”.
Er is van alles geprobeerd om juist
dat punt te verbeteren. „Een dominee
zei: je moet ze paperclips laten maken,
maar dat mislukte. We hebben het
toen met een kippenfarm geprobeerd,
maar ook dat werd een flop. De ver
antwoordelijke eskimo ging zonder iets
te zeggen tien dagen jagen en toen hij
toegeven. Natuurlijk, ze mogen alle
maal gratis studeren, maar zo krijg je
alleen maar ontwikkelde werklozen,
want werk is er in Alaska nauwelijks.”
ment, want de burgerlijke stand is in
Alaska nooit uitgevonden. Als je ze
vroeg wanneer ze geboren waren,
kreeg je antwoorden als: mijn moeder
zei dat het sneeuwde of: jaren daar
voor was er een bisschep langs ge
weest. aldus Marthe van Gilst, die
vindt dat de eskimo’s erg gefrustreerd
zijn.
terug kwam, waren de kippen natuur
lijk dood. De regering heeft ingezien,
dat het niet gaat en nu zijn er weer
cursussen voor eskimo’s om te leren
vissen en jagen
De rol van een neutrale staat, die
Canada in de wereldpolitiek kan spe
len, wordt volgens de intellectuelen
ondergraven door de machtige Ameri
kaanse invloed op het binnenlands ge
beuren. X
Canada dus op zoek naar een identi
teit, maar niet direct de Amerikaanse,
want die is al heel nadrukkelijk aan
wezig. In de (wolkenkrabber)bouw van
de grote steden, de manier van zaken
doen, de grote auto’s, de scholing van
technici, de (school)boeken en tijd
schriften, de kolossale winkelcentra en
In 1967, het jaar van de Expo en van
het eeuwfeest van de federatie, heeft
het er even naar uit gezien, dat de
droom van één Canada realiteit zou
worden. Er waren bruisende feesten en
kort daarop verscheen Pierre Trudeau
op het politieke toneel. Een universeel
denkend man, die het in tal van op
zichten niet eens was met Nixon (de
afwijzing van de Vietnam-oorlog, de
erkenning van de Volksrepubliek Chi
na). Het „Trudeaumania”, zoals deze
beweging werd genoemd, leek de ope
ning te zijn voor een ware maatschap
pij. Maar al spoedig werd veel Canade
zen duidelijk dat ook Trudeau ondanks
zijn talenten maar een gewone liberaal
was.
Mli#
ff*
af
geleerden tot topsporters. Het verzet
tegen deze leegloop groeit. Het legertje
schrijvers, dat zich uitsluitend met de
Canadese problematiek bezighoudt, is
de laatste vijf jaar even snel gegroeid.
Maar hun kansen om een uitgever te
vinden, zijn gering, want bijna alle
uitgeverijen zijn Amerikaans en het
aantal opiniërende tijdschriften in Ca
nada is tot twee geslonken. Ook de
meeste schoolboeken zijn „made in
USA”. Veel Canadezen onderkennen nu
pas het gevaar hiervan.
Begin juli stond een professor in
Ottawa, Robin Mathews, op om daar
scherp tegen te protesteren. Hij ver
klaarde dat driekwart van alle hoogle
raren in Canada Amerikaan is. „We
zijn geen land”, aldus Mathews, „maar
een land van gekken, want wie anders
zou er in één jaar zo veel professoren
uit het buitenland huren? Canada deed
dat in 1971-’72. Deze buitenlandse prof
fen zijn onwetend van wat er in ons
land gebeurt en leeft. Het zijn culture
le imperialisten, want zij veroorzaken
dat onze studenten onwetend en onge
traind zijn in de kennis van hun
samenleving.”
Volgens Mathews is de gemeen
schappelijke vijand van Canada verte
genwoordigd door een structuur, die
georganiseerd is om het Canadese volk
en de rijkdom te exploiteren ten voor
dele van een imperialistische (Ameri
kaanse) macht, die naar voren is ge
schoven door een kleine klasse van
werkelijk gekolonialiseerde Canadezen.
„Deze klasse vraagt ons te geloven”,
aldus de hoogleraar, „dat onze econo
mie niets met onze cultuur te maken
heeft. De Amerikanisering heeft een
wanhopige, maar nog geen hopeloze
situatie geschapen. Het wordt tijd daar
iets aan te doen.”
Er is nu een nieuwe wet in de maak,
die moet voorkomen dat Canadese be
drijven door Amerikaanse worden op
gekocht. Dit is een reactie op het feit,
dat veel van de overgenomen bedrijven
direct werden geliquideerd omdat de
Amerikanen het lucratiever vonden de
markt vanuit de V.S. te voorzien. De
massa-ontslagen, die hieruit voortvloei
den, zetten veel kwaad bloed. Maar
wat maakt het voor verschil als de
directie van een „Canadees” bedrijf
voor driekwart uit Amerikanen be
staat? Daar komt nog bij dat de mees
te Canadezen hun geld liever in zekere
Amerikaanse fondsen beleggen dan die
in hun eigen land. De enorme kapitaal-
vlucht naar de V.S. wordt als een
wordt gestimuleerd door de centrale
regering in Ottawa, die er alles aan
gelegen is meer eenheid in het verdeel
de land te brengen. Canada stand
together, understand together, is de
slogan hierbij.
Er zijn Amerikaanse immigranten,
die bij het passeren van de grens
rancuneuze opmerkingen van Ameri
kaanse douanebeambten kregen te ho
ren, omdat ze dat „heerlijke en godde
lijke land gingen verlaten.”
Hij vertelt dat artistiek Canada de
laatste tijd een enorme renaissance
doormaakt en dat er in de steden veel
uitgeverijtjes als het zijne bij zijn
gekomen, die hun best doen Canadese
litteratuur op de markt te brengen.
„Ze verdienen er meestal niet meer
mee dan een droge boterham, maar het
idealisme is ontzettend groot.” Maar op
de vraag of idealisme alleen in dit
tweede dollarland voldoende is om te
overleven, weet ook Gerard het ant
woord niet.
in de T-Bonesteaks en Hamburgers, die
je onderweg krijgt voortgezet.
De Canadese economie js grotendeels
op de V.S. afgestemd. De cijfers bewij
zen dat. Amerikaanse bedrijven inves
teerden er vorig jaar voor 18 miljard
dollar, waarbij de 344 miljoen uit Ne
derland (toch altijd nog eenderde van
de investeringen van alle EEG-landen)
mager afsteekt. Canada is economisch
met handen en voeten aan de V.S.
gebonden en de protectionistische
maatregelen, die de regering heeft ge
nomen om de Amerikaanse, „wals” tot
staan te brengen, sorteren niet alleen
weinig effect ze zijn ook nog ge
vaarlijk, omdat de tegenmaatregelen
vanuit Washington de economie op
haar gevoelige plekken raken.
We praten over dit soort problemen
met de dertigjarige Gerard („Jerry”)
Brander a Brendis, die zich met zijn
„Brandstead Press” heeft teruggetrok
ken in een als studio omgebouwde
boshut, waar hij als houtsnijder, illus
trator, papiermaker en drukker een
uitgeverijtje in leven houdt.
Toch zijn er duidelijke aanwijzingen
dat Canada zich meer en meer tegen
zijn grote broer in het zuiden begint af
te zetten. Helemaal onverwacht komt
dat niet, omdat de Canadees histo
risch gezien nog een tiener zich
bewust is geworden van het gemis van
een eigen identiteit.
Want wat is nu „de” Canadees? Tot
dusver niet meer dan een mengelmoes
van verschillende nationaliteiten, die
zich vaak bewust van elkaar isoleren.
Een diversiteit ook van cultuurpatro
nen, die de neiging hebben een eigen
leven te leiden. Kijk naar de Italianen,
Chinezen, Wit-Russen, Portugezen. Ze
leven in gesloten gemeenschappen.
ernstig probleem beschouwd.
Canada helemaal anti-Amerikaans?
Verre van dat. Tenslotte profiteert
men volop van de welvaart, die de
grens overwaait. En wat heeft het voor
zin om je als werknemer boos te
maken? Je wilt een baan en wat
maakt het dan nog uit of je in Cana
dese of Amerikaanse dollars wordt uit
betaald. Bovendien zijn de lonen door
toedoen van de keiharde, in de V.S.
geschoolde vakbondsleiders (Groenevelt
is er een zacht eitje bij) de laatste
jaren sneller omhoog gegaan dan in
Amerika, waar de arbeidsproduktiviteit
evenwel 10 tot 15 percent hoger ligt.
een lager sterftecijfer als gevolg van de
medische verzorging toe. Maar van hy
giëne mag je niet veel verwachten. Een
bad is voor een eskimo niets. Als hij
zijn gebiedje wast, is het al heel wat.”
De tragiek van de eskimo’s is dat zij
zich steeds moeilijker aan de barre
omstandigheden kunnen aanpassen.
„Voor oude eskimo’s is er het Drees-
geld, maar dan moeten ze wel een
geboortebewijs kunnen tonen. Een
krankzinnige eis van het gouverne-
Over dat anti-Amerikanisme ver
klaart een Nederlandse diplomaat:
„Natuurlijk, het bestaat. Alles wat hier
binnenkomt, is Amerikaans, maar wat
moet je er tegen doen. De mensen
beseffen het al bijna niet eens meer.
Er wordt flink gescholden en er zijn
felle uitspraken, maar die komen in de
beste families voor. Ik zie de verhou
ding tussen deze landen zoals die tus
sen Nederland en West-Duitsland. Ze
maken ruzie, maar ze hebben elkaar
vreselijk hard nodig.”
Voor de eerste maal in de Cana
dese historie emigreerden er vo
rig jaar meer Amerikanen naar
dit land dan Engelsen en Italianen
tot dan toe de gevestigde kop
lopers. Het waren er
twintig percent van
immigratiebeweging.
groot was de „vlucht” van deser
teurs en intellectuelen, die zich
vooral door de oorlogspolitiek van
de Nixon-administratie in Viet
nam niet meer thuis voelen in de
Verenigde Staten. De Amerikaan
is net zoals elke andere emigrant
(er is op dit punt geen discrimi
natie) welkom in Canada, maar
niettemin is het anti-Amerikanis
me hier de laatste tijd duidelijk
toegenomen. De anti-houding
vloeit voort uit een groeiende be
duchtheid voor de macht van de
Verenigde Staten in Canada. Eco
nomisch, maar ook cultureel. Rad-
wansky, redacteur van de liberale
krant „The Gazette”: „Amerika
controleert onze economie en han
del. Veertig percent van de be
drijven is Amerikaans. Er zou 25
tot 40 biljoen dollar voor nodig
zijn om deze bedrijven terug te
kopen”.
ISr'
De speurtocht naar een identiteit
