OP 24 AUGUSTUS 400 JAAR GELEDEN:
I
Catharina de Medici bewoog
haar half waanzinnige
zoon
duizenden protestanten
te laten vermoorden
I
I
de
van
H
J
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 19 72
Maar
Gevolgen
bloedbruiloft
Opschudding
Eerste aanslag
Krankzinnige koning
9
W
Het aanvalsplan
Vreemd huwelijk
En nu de dochters: de oudste,
Elisabeth, was getrouwd met
„onze” Philips II van Spanje. Zij
was zijn derde vrouw. Uit zijn eer
ste huwelijk had hij een zoon, Don
Carlos, en aan hem wilde nu Ca
tharina haar jongste dochter kop
pelen. Dat was Marguerite die men
in Frankrijk la voluptueuze noem
de. Dit huwelijk ging niet door,
maar ik vertel het even omdat er
een brief over is waarbij Catharina
deze echtverbintenis bepleit. Zij
was een Italiaanse en men moet
wat zij schreef hardop lezen om
het te begrijpen. Eén zin om dit te
laten zien: „Set heune dè chause
de set monde que je désirerès le
plus que de la voyr auprès de sa
seur”; een der dingen die ik op
deze wereld het liefst zou willen
is haar bij haar zuster te zien.
dit terzijde. Toen het
Spaanse huwelijk afsprong, zocht
Catharina een andere man voor
Marguerite en ze vond die in Hen
drik van Bourbon.
Erbij
F
1
i I
f M I
iwA
SI
31
CATHARINA DE MEDICI
n
De Bartholomeusiiacht
KAREL IX
r
GASPARD DE COLIGNY
MARGUERITE DE VALOIS
t
l
r
1
Toen het bericht van de aanslag op
zijn vriend de koning bereikte, was hij
h
d
i
1
i
1
1
4
5
Spaanse afbeelding van de
Bartholomeusnacht.
den was door de stad Bergen in Hene
gouwen bij verrassing te nemen, maar
Alva legde onmiddellijk troepen om
de muren en sloot de vesting in. Oran
jes leger was nog niet gereed. En wat
zou Frankrijk doen?
Het was duidelijk dat Karel IX op
dit ogenblik volkomen ontoerekenbaar
was. En daarvan maakte zijn moeder
met de haren snel gebruik. In enkele
uren werden de voorbereidingen ge
troffen. Het moest de schijn hebben of
tijdig een samenzwering tegen het le
ven van de gehele koninklijke familie
was ontdekt. Om de uitvoering van dit
plan te voorkomen, dat heette te zijn
uitgebroed door fanatieke Hugenoten,
was de koning verplicht buitengewoon
strenge maatregelen te nemen. De aan
hangers der koningin-moeder wisten de
ongelukkige Karei aan deze voorstel
ling van zaken geloof te doen slaan en
nu wachtte hij in koortsachtige opwin
ding op het luiden der klokken van St.
Germain l’A'uxerrois, het sein tot de
de
d-
ie,
is
‘S,
>n
rs
ie
et
ie
et
ia
ui
?-
:n
en
ng
e-
is.
W.
an
an
de
n
Is
>r
le
:e
n
n
n
i.
is
)r
e.
er
et
t-
de
De
en
en
de
te
en
‘ft
en
en
an
•m
Q?
lie
en
m
et
an
rp
its
e-
9
et
ir
n
;e
er
te
de
de
dg
er
n-
33.
>r
n
is
Is
•n
n
5f.
in
ti-
d,
)-
jaar 1570 en de toen gesloten
van St. Germain schenen een
te maken aan de burgeroorlogen
katholieken en Hugenoten. Dat
geuzen stuurden het hele plan in de
war door veel te vroeg, op 1 april,
Den Briel te bezetten. Vandaar de
woede van Oranje en van Lodewjjk,
toen zij de mededeling van deze over
val ontvingen. Immers, juist op de ge
lijktijdigheid van de drie operaties was
het gehele plan gebaseerd. Lodewijk
trachtte nog te redden wat er te red-
uitzinnig van verdriet en woede. Zal ik
dan nooit rust krijgen? riep hij uit en
ijlde naar de vertrekken van zijn moe
der, bevelend dat zijn lijfarts onmiddel
lijk naar de gewonde zou gaan om
hem te verzorgen. Verder moest een
onderzoek worden ingesteld en de
schuldigen moesten zo streng mogelijk
worden gestraft. De wijze waarop hij
optrad, wees erop dat hij geheel over
stuur was en dat was gewoonlijk het
begin van een aanval van waanzin.
Toen probeerden zijn moeder en haar
medestanders hem wijs te maken dat
de Hugenoten naar Parijs waren geko
men om een slachting onder de katho
lieken aan te richten en dat hijzelf, de
koning, het eerste slachtoffer zou zijn.
Het was immers een onloochenbaar
feit dat zij op een oorlog met Spanje
aanstuurden en alleen maar uit waren
op de ondergang van het koningshuis?
Op de weerloze en half waanzinnige
koning maakte deze voorstelling van
zaken diepe indruk. In zijn panische
angst te zullen worden vermoord, gaf
hij tenslotte toestemming tot een over
val op al wat Hugenoot was. Par la
mort Dieu, riep hij uit, puisque vous
trouvez bon qu’on tue l’admiral, je le
veux, maïs atcssi tous les Huguenots de
France afin qu’il ne demeure pas un
qui me le puisse reprocher après. Par
la mort Dieu, donnez-y-ordre prompte-
ment: bij de dood van Christus, als u
wilt dat De Coligny wordt gedood,
goed dan, maar dan alle Hugenoten in
Frankrijk zodat er geen het me achter
af kan verwijten. Geef maar dadelijk
het bevel.
Het eerste waartoe in uiterst geheim
beraad werd besloten, was de dood va
de grijze De Coligny. Buiten de koning
om natuurlijk. Want met schrik had de
koningin-moeder vernomen dat haar
zoon tot zijn gunsteling had gezegd:
Noem mij niet meer Sire, noem mij
uw zoon. En ik zal vader tegen u
zeggen. Dat ging natuurlijk te ver en
Deze Hendrik van Bourbon was ko
ning van Navarre, een rijk dat in het
zuiden van Frankrijk en het noorden
van Spanje lag. Hij behoord» tot de
hoge Franse adel en was een Huge
noot. Men leidt het woord Hugenoot af
van Eidgenots, burgers van het Eedge
nootschap Zwitserland. Van Zwitser
land uit verbreidde zich het calvinisme,
ook in Frankrijk. De grote massa van
het Franse volk wilde van deze kette
rij niets weten, maar onder de adel
vond zij veel aanhangers. Anderzijds
vond men onder de edelen ook vele
fervente verdedigers van het oude ge
loof. De katholieken vonden hun lei
ders in de familie der Guises, de pro
testanten in die der Bourbons. Hoe fel
beide groepen elkaar ook bestreden,
toch waren de Guises en de Bourbons
het in één opzicht met elkaar eens: zij
waren allebei gekant tegen een te gro
te macht van het koningshuis. En die
macht werd nu juist vertegenwoordigd
door Catharina de Medici, de koningin-
weduwe, die na de dood van haar zoon
Frans II als regentes optrad voor
zijn toen tienjarige broertje Karel IX.
Haar streven was gericht op verster
king van het koninklijk gezag en van
de regeringsinvloed op de Kerk. Zij
meende dit doel het beste te kunnen
bereiken door een politiek van bemid
deling. Godsdienst op zichzelf liet haar
onverschillig, haar macht poogde zij te
vergroten door nu eens op de ene, dan
weer op de andere partij te steunen. In
die politiek paste het dat zij haar
uiteraard katholieke dochter uithuwe
lijkte aan de hervormde Hendrik van
Bourbon. Het is de voltrekking van
deze echtverbintenis die bekend staat
als de Parijse Bloedbruiloft.
deze overlegde met Karel IX en De
Coligny. Het plan was in de zomer van
1572 de Nederlanden van drie kanten
aan te vallen: Lodewijk, gesteund door
een Frans leger zou van Henegouwen
naar het noorden optrekken; Oranje
zou met verse troepen van het Oosten
binnenrukken; de Watergeuzen zouden
van zee uit opereren en een paar
kustplaatsen bezetten. Maar die Water-
Natuurlijk was van een werkelijke
vrede geen sprake. Opnieuw brak een
godsdienstoorlog uit. Maar de gematig
de katholieken weigerden daarin de
regentes terzijde te staan en bij de
vrede van 1573 werden de protestanten
bevestigd in de rechten die zij enige
jaren tevoren hadden verworven.
Karel IX heeft nog enige jaren de
koningskroon gedragen, maar van re
geren was geen sprake. Hij werd ge
kweld door wroeging en in buien vaa
diepe neerslachtigheid zag hij zich om
ringd door de schimmen van vermoor
de Hugenoten. Hij hoorde hun jam
merklachten en smeekbeden en tracht
te vergeefs zijn oren voor hun gekerm
te sluiten. In panische angst rende hij
dan door de vertrekken van het ko
ninklijk paleis, maar nergens vond hij
rust. Twee jaar na de Bloedbruiloft
stierf Karei. Hij was 24 jaar oud.
DR. P. H. SCHRÖDER
Catharine de Medici had al een hele
poos met lede ogen aangezien dat het
protestantisme in Frankrijk zo aan de
winnende hand was. Zij wist hoe zwak
haar zoon de koning was, zij vreesde
voor de steeds groeiende invloed van
De Coligny en Hendrik van Bourbon
en zocht steun bij Hendrik de Guise,
een dapper krijgsman, een overtuigd
katholiek en een felle tegenstander van
Bourbon. Ook was hij de minnaar van
Marguerite die nu op het punt stond
met zijn aartsvijand in het huwelijk te
treden. Zij vond het zelf ook afschu
welijk, maar voor de wil der koningin-
moeder moest iedereen buigen. Het
was een vreemde situatie: het huwelijk
tussen de katholieke bruid en de her
vormde bruidegom was een bedenksel
van Catharina, maar nu ze zag hoe de
gebeurtenissen zich ontwikkelden,
kreeg zij spijt en poogde het onheil te
keren. Dat Hendrik de Guise haar
daarbij maar al te graag bijstond, is
wel duidelijk.
i
aanval. Nauwelijks klonk dit geluid in
de nachtelijke stilte of Hendrik de
Guise rukte met zijn mannen uit naar
het huis waar De Coligny vertoefde.
De edelen bleven buiten staan, de sol
daten deden het vuile werk. Zij door
staken de grijsaard die naast zijn bed
geknield lag te bidden, met hun zwaar
den en dolken en gooiden op bevel van
De Guise de stervende uit het raam.
Op straat werd het lichaam gruwelijk
verminkt en aan één been aan een
galg opgehangen.
Toen begon de afschuwelijke slach
ting. De moordenaars, kenbaar aan ee”
kruis op hun hoed of muts en aan een
witte band om de arm, drongen de
huizen binnen waar hervormden woon
den, sleurden hen uit hun bedden en
doorstaken hen. De moord holde door
de straten van Parijs. De stad weer
galmde van het geschreeuw en gejam
mer en ook de dag bracht geen ver
ademing: dagen en nogmaals dagen
duurden de moordpartijen voort. De
schattingen over het aantal slachtof
fers lopen ver uiteen van 6000 tot
30.000, alleen al in de hoofdstad. Zeker
even groot is het aantal ketters dat in
de volgende weken in de provincies
werd gedood. De pas gehuwde Hendrik
van Bourbon kon zijn leven slechts
redden door het calvinisme in tegen
woordigheid van de waanzinnige Karei
IX af te zweren. Hij was zo verstandig
dat te doen. Langzamerhand keerde de
rust in Parijs en in Frankrijk terug,
maar in vele gezinnen was het de rust
van de dood.
Catharina de Medici schonk haar man, de Franse koning Hendrik II,
tien kinderen. Men zei in Parijs dat de koning zijn vrouw voortdurend in
gezegende omstandigheden hield, omdat zij dan de hoffeesten niet kon
bijwonen en hij de handen vrij had om zich te amuseren met zijn minnares
Diane de Poitiers. Hoe dit ook zij, Catharina baarde met de regelmaat
van de klok zonen en dochters en tenslotte zelfs nog een tweeling, die
echter kort na de geboorte overleed. Ook het vierde kind stierf jong en
zo bleven er zeven over, vier jongens en drie meisjes. Van de jongens
hebben er drie over Frankrijk geregeerd, als men hun optreden tenminste
„regeren” wil noemen. De oudste, Frans II, was een ziekelijke, achterlijke
jongen die stierf toen hij zestien was. Zijn broer, die hem opvolgde als
Karel IX, leed aan vlagen van waanzin en was ook in de perioden dat hij
als normaal gold, zwak, aarzelend en onevenwichtig. De derde zoon, de
lieveling van Catharina, besteeg de troon als Hendrik III. Hij was intelli
gent, maar indolent en verwijfd. Hij liep graag in vrouwenkleren rond en
omringde zich met een stel van vier homofiele jongelieden, die men spot
tend „de vier evangelisten” noemde en over wier levenswijze heel Frank
rijk schande sprak.
Het
vrede
einde
tussen
die vrede zou worden bezegeld met het
huwelijk tussen een zuster des konings
en een Hugenoot, bewijst wel dat de
katholieken aan invloed hadden inge
boet. De protestantse admiraal Gaspard
de Coligny kreeg steeds meer invloed
op de nu meerderjarige Karel IX en
hij was het die de koning ervan over
tuigde dat Frankrijk zijn oude anti-
Spaanse politiek moest hervatten.
Daarbij zou het steun krijgen van
Engeland, van een aantal protestantse
Duitse vorsten en van onze prins
Willem van Oranje. Na de nederlagen
van 1568 was deze namelijk doende
nieuwe plannen te beramen om de
Nederlanden van de Spaanse overheer
sing, dus van Alva, te bevrijden. Hij
zond zijn broer Lodewijk van Nassau,
de aartsketter, naar het Franse hof en
Maar de deur bleek gebarricadeerd en
toen de mannen eindelijk waren bin
nengedrongen, was de moordenaar
reeds aan de achterzijde ontsnapt.
Natuurlijk geraakte nu geheel Parijs
in opschudding. De stad was ter gele
genheid van de bruiloft vol edellieden,
zowel Hugenoten als katholieken. De
eersten spraken onmiddellijk als hun
overtuiging uit dat de moordenaar door
het Hof was gehuurd; de laatsten ont
kenden dit met alle kracht. Van
weerskanten klonken bedreigingen,
maar De Coligny was in staat de
zijnen van gewelddaden te weerhou
den. Wel werd besloten dat zowel hij
als de pas gehuwde Hendrik van
Bourbon Parijs zo spoedig mogelijk
zouden verlaten.
betekende het einde van de bejaarde
staatsman. Na een bespreking met de
koning begaf deze zich te voet naar
huis, onderweg papieren doorziende die
hem ter hand gesteld waren. Een er
van raakte los en dwarrelde naar de
grond. Op het ogenblik dat De Coligny
zich bukte om het op te rapen, klonk
een schot en een kogel suisde over zijn
hoofd. Hij richtte zich op en zag voor
het bovenraam van een naburig huis
een man staan die nogmaals op hem
vuurde. De tweede kogel rukte de
wijsvinger van zijn rechterhand af en
drong in zijn zijde. Enigen van zijn
metgezellen droegen de gewonde naas
huis, anderen bestormden de woning
vanwaar de schoten waren gelost.
PAR l>K r. 'I. «ASOtLU» V’pF.R - T>! >RI >RC
i®KnoK,<;<>v'>«;.p<nuA Ml. I I «am .7. i
A M:. A
Op deze oude Duitse gravure ziet
men links de aanslag op De Co
ligny. Geheel rechtsboven wordt
De Coligny uit zijn bed gesleurd
en vervolgens uit het raam ge
gooid.
'5.
Öfo V -
-
m MM
M
M S
a.
'iW. V"-
