VIJFTIG JAAR GELEDEN:
EEN ONDERKOMEN
■JI
15
Erbij
ZATERDAG 28 OKTOBER
1 972
De mars
Honing Victor Emmanuel
De fascisten
Mussolini en de koning
Burgeroorlog
:t
n
!1
e
t.
Na zijn eindexamen is mijn
zoon naar Utrecht vertrokken,
met het nog enigszins verwijder
de doel om daaruit als meester in
de rechten terug te keren. Hij
heeft al meteen ondervonden dat
tussen het station Utrecht en de
meesterstitel een aanzienlijke
hoeveelheid voetangels en klem
men zijn aangebracht, waarvan
de eerste zich demonstreerde toen
hij zich monter zette aan het zoe
ken van een kamer.
Mussolini werd in 1883 in de Ro
magna geboren als de zoon van een
onderwijzeres en een temperament
volle dorpssmid. Toen hij zeven
was nam een jongen hem zijn
speelgoed af, maar zijn vader zei
tegen het huilende kind: „Heeft
iemand je geslagen? Wie? Een jon
gen die groter is dan jij? En je
hebt hem laten ontsnappen? Leer
toch je te verdedigen als een man
in plaats van te grienen als een
vrouw!” En hij gaf hem een flinke
oorvijg. De jongen droogde zijn
tranen, zocht een steen en sloeg
daarmee de ander op zijn hoofd tot
hij bloed zag. En zijn biograaf ver
volgt: „Zelfs nu nog speelt als hij
daarover spreekt een trotse kwaad
aardige glimlach om zijn lippen en
nog herkent hij het gevoel van
woede om de belediging en de zoe
te smaak van de wraak”.
L
De mars naar Rome
I
Dr. P. H. SCHRODER.
d
!T
d
I
I
I
n
17
n
e
Mussolini nam niet deel aan de Mars naar Rome. Hij kwam met de nachttrein uit Milaan. Op de foto defileert hij aan het hoofd van zijn troepen voor de koning
van Italië.
rietijd, bij deze partij kon zowel de
kleine man als de grootgrondbezitter
zijn belangen beschermd weten. De
fabrikanten steunden de partijkas en
gaven hun arbeiders vrij om de fascis
tische bijeenkomsten bij te wonen. Het
werd zelfs gebruik dat zij de trein
kaartjes betaalden waarmee de arbei-
uiteen te zetten en voordat wij adem
hadden kunnen scheppen zaten wij in
snuisterige salon tussen divanoppen,
kanariekooien en kunstbloemen achter
een kop koffie.
ders naar de nationale landdagen rei
zen konden.
Natuurlijk lieten de linkse groepe
ringen zich evenmin onbetuigd. Het
ging hard tegen hard en Italië dreigde
in een burgeroorlog te gronde te gaan.
t
e
d
17
n
e
!S
!t
ie
e
»t
h
Toen de colleges al geruime tijd
an de gang waren, bracht hij nog
steeds ieder vrij uur door met het
indrukken van deurbellen, het bestij
gen van nauwe trappen en het buk
ken onder zolderbalken, dit alles zon
der het resultaat dat hij zich in
stoute dromen had voorgesteld, na
melijk, het huren van een dak van
bescheiden allure boven zijn studen
tenhoofd.
Toen het zover gekomen was dat
hij overwoog niet meester in de rech
ten te worden maar socioloog en
bovendien nog katholiek ook, omdat
perloze trappen, achterdochtige, barse
dames met eindeloze lijsten in de
hand waarop alles stond wat niet kon
en niet mocht.Nee, dat is overdre
ven. Er waren wel van die adressen
bij, maar ook kregen wij gevallen te
behandelen van geheel ander en
vriendelijker aspect. De zesde deur
was het mooist bruin geolied ei
kenhout met een koperen klopper.
Aangezien de klopper uit een leeuwe-
kop bestond die slechts met een
breekijzer te bewegen was, hadden de
bewoners in de deurstijl ook nog een
traditioneel drukbelletje aangebracht,
waarvan wij ons beschroomd bedien
den. Wij verwachtten een butler te
zullen zien door de kier van de
nauwelijks geopende duer, maar dat
was mooi niet waar. De deur zwaaide
wijd open en een blozende dame van
middelbare leeftijd in een bloemrijke
japon verscheen op de drempel. Haar
gezicht was één gulle lach en ze
sleurde ons naar binnen voordat wij
een woord hadden kunnen uitbren
gen. Met snaterende volzinnen belet
te zij ons het doel van onze komst
Uit de waterval van hartelijke
woorden, vragende en zichzelf beant
woordende uitroepen en met werve
lende handgebaren begeleide verkla
ringen begreep ik tenslotte, dat ze
ons voor de heren van de verzekering
met ongewone hoffelijkheid conduc-
teursdiensten verrichten. Mussolini
reisde het land door en verkondigde
overal de oude leuze van Garibaldi:
Rome of de dood! Op 24 oktober
verklaarde hij te Napels zonder pardon
de oorlog aan allen die tegen het
fascisme en dus tegen de natie zijn, óf
men geeft ons de regering óf wij
nemen ze. Wij bezetten Rome en grij
pen die ellendige politieke partijen bij
de lendenen.
raadsleden gevangen, staken de bu
reaus van linkse bladen in brand en
bevrijdden hun kameraden uit de ge
vangenis. Noch tegen deze terreur noch
tegen de acties der communisten trad
de regering met kracht op. Zij bleef
haar politiek van „laisser aller, laisser
passer” getrouw. Maar de arbeiders en
boeren stelden zich te weer met zeisen
en hooivorken. Daartegenover voerden
de fascisten de strijd met flessen won
derolie die zij hun vijanden dwongen
leeg te drinken. De socialisten ver
moordden een jonge Milanees Aldo
Sette en van zijn, begrafenis maakten
de fascisten een geweldige demonstra
tie.
Op het kerkhof stelden zij zich op
rondom het graf. Op een commando
knielden zij neer, op een trompet
signaal sprongen zij in de houding en
brachten de Romeinse groet. Toen trad
Mussolini naar voren en met donder-
rende stem riep hij als bij een militair
appèl: Kameraad Aldo Sette?” En zijn
mannen antwoordden met een kreet:
„Hier!” Dat waren van die demonstra
ties die indruk maakten op de gemoe
deren van duizenden eenvoudigen van
geest en er hen toe brachten zich bij
de beweging aan te sluiten. Hier was
romantiek, hier herleefde Italië’s glo-
De eerste boosdoener was een Franse graaf: Joseph Arthur Comte de
Gobineau. Hij schreef omstreeks 1850 een verderfelijke beschouwing
Over de ongel ij kheid der mensel ij ke rassen.
De wetenschappelijke waarde van dit geschrift is nihil; zijn invloed is
onvoorstelbaar groot geweest. De Gobineau meende dat het woord „ras"
een blijvend en onveranderlijk verschijnsel aanduidt en dat het blanke ras
verre superieur is aan alle andere. Hij is de man die het eerste het woord
Ariër gebruikt in de door ons terecht zo gehate betekenis. Zijn E s s a i
su r I' I n égalité d es R aces Hu m ai n es is in verscheidene talen
vertaald en had in het Duits zoveel succes dat er verscheidene herdrukken
van verschenen. Het boek behoorde tot de studiewerken die Nietzsche
na aan het hart lagen en toen hij zijn WillezurMacht schreef, stond
hij onder invloed van De Gobineau, evenals Houston Stewart Chamber-
lain, de Engelsman die zich tijdens de eerste wereldoorlog tot Duitser
liet naturaliseren en die de schrijver is van de Grundlagen des
XIX Jahrhunderts Dat boek inspireerde Rosenberg weer tot zijn
nazistische Mythos des XX Jahrhunderts. De volgenden in
de rij zijn Adolf Hitler met Mein Kampf en Benito Mussolini
hij had gehoord dat er in Nijmegen
grotere kans bestond op het betrek
ken van een betaalbaar onderkomen,
begon ik te vrezen dat de toekomst
van mijn zoon zou worden bepaald
door nog enigszins menselijk gebleven
hospita’s inplaats van door een maat
schappelijk ideaal. En ik vond dat
geen aanvaardbare ontwikkeling,
aangezien ik het gevaar zag opdoe
men hem op een kwade dag als
politie-agent terug te krijgen omdat
hij een net kamertje in de buurt van
de politieschool in Driebergen had
weten te bemachtigen.
Ik besloot een paar dagen vakantie
te nemen om met mijn toch altijd
nog als jurist in de wieg gelegde
stamhouder in Utrecht op strooptocht
te gaan naar een huurkamer. Ik alar
meerde al mijn relaties en alle in
aanmerking komende instanties in
Utrecht die ons behulpzaam konden
zijn, waardoor iktenslotte in het
bezit kwam van een lijstje met tien
adressen, allé gelegen op een befiets-
bare afstand van de universiteit.
Want mijn zoon wilde het allemaal
een beetje voordelig aanpakken, om
niet als afgestudeerd jurist het fail
lissement van zijn vader als eerste
karweitje ter afwikkeling te krijgen.
Tien adressen, verveloze deuren, lo-
Bij de verkiezingen in 1921 kwam de
fascistische partij op 33 zetels, het
volgende jaar speelden de communis
ten hun troefkaart uit en riepen op tot
een algemene werkstaking. Op 20 juni
van dat jaar hield de afgevaardigde
Mussolini een rede in de Kamer, waar
in hij zijn tegenstanders dreigde het
parlement met geweld te zullen ont
binden als de regering voortging het
fascisme tegen te werken. Hij gelastte
zijn mannen overal als stakingbrekers
op te treden. Een zijner biografen
schrijft: „Het fascisme ging de staking
te lijf. Ingenieurs en toekomstige mi
nisters kwamen op dp plaats van de
stakers om de bedrijven en de midde
len van vervoer voortgang te doen
hebben. Men zag studenten urenlang
fascistische arbeid volbrengen of trams
door de oproerige stadsdelen leiden en
Mussolini’s plannen waren gereed.
Terwijl zijn tegenstanders er op reken
den dat hij zou proberen in enkele
grote steden de macht te veroveren,
begon de aanval in een groot aantal
kleine steden tegelijk. Dat had het
voordeel dat een enkele mislukking
hier en daar van weinig betekenis was
en gemakkelijk kan worden goedge
maakt door resultaten elders. Perugia,
het geografische centrum van Italië
werd uitgekozen als zetel van het fas
cistische hoofdkwartier. Langs de
westkust, langs de oostkust en midden
door Italië zouden langs parallelle we
gen de zwarthemden naar Rome op
marcheren. Langs elk van die lijnen
waren vertrouwensmannen opgesteld
en op belangrijke knooppunten waren
leidende functionarissen en gewapende
soldaten gelegerd. Enige uren voor de
vastgestelde tijd waren de zwarthemden
in Cremona niet meer te houden. Zij
bezetten bet postkantoor, de burge-
meesterswoning en andere officiële
gebouwen, daarbij het smartelijke ver
lies lijdende van tien jonge mensenle
vens. Toen dit in Milaan bekend werd,
kwam onmiddellijk het commando:
Zodra het schemert marcheren de troe
pen naar Rome op, het koste wat het
wil. De Mars naar Rome was begon
nen.
Benito die genoemd was naar Benito
Juarez, de Mexicaanse revolutionair,
werd onderwijzer. Dat vreedzame
beroep in een dorpsschooltje bevre
digde hem niet. Hij las Machiavelli,
die in De Vorst schreef dat de meeste
mensen ondankbaar, wispelturig, vals,
laf en hebzuchtig zijn; hij las Georges
Sorel, de apostel van De Gobineau,
die in zijn Reflexions sur la Vio
lence betoogde dat alleen door haat,
bedrog en geweld de klassenstrijd ge
wonnen kan worden en dat altijd al
leen door geweld het nieuwe over het
weerstrevende oude heeft gezegevierd.
Zo ontwikkelde hij zich tot een strijd
baar socialist, ontweek de dreigende
vervolging in zijn vaderland, woonde
een paar jaar in Zwitserland en was in
de laatste jaren voor 1914 journalist in
Milaan. Toen de eerste wereldoorlog
uitbrak bleef Italië aanvankelijk neu
traal, maar de geallieerden probeerden
natuurlijk het land tot bondgenoot te
krijgen. De socialisten verzetten zich
daartegen met alle macht. Mussolini
brak met zijn partij, richtte met Frans
geld te Milaan het dagblad Popolo d’Ita-
lia op en predikte daarin de oorlog.
Inderdaad werd die in 1915 verklaard
en de hoofdredacteur ging als vrijwilli
ger naar het front. Na anderhalf jaar
werd hij gewond en verliet de dienst.
Pas in 1934 kwam hij tot de verbijs
terende uitspraak: „De oorlog is voor
de man wat het moederschap is voor
de vrouw”.
Op 29 oktober 1922 betrad Mussolini
het Quirinaal.’ De koning bevestigde
de opdracht, Mussolini toonde het lijst
je ministers dat hij in de trein had
opgesteld en kreeg de toezegging dat
zijn regering reeds dezelfde avond zou
worden beëdigd en haar werkzaamhe
den kon beginnen.
De reeds enige malen geciteerde bio
graaf van de Duce vertelt dat deze nog
dezelfde dag de chef der Italiaanse
spoorwegen in zijn hotel ontbood en
hem opdroeg binnen 24 uur 40.000
fascistische soldaten uit Rome naar
hun woonplaatsen te transporteren.
Excellentie, dat is onmogelijk. Daar
heb ik drie dagen voor nodig, stamelde
de man.
Ónmogelijk is geen woord voor mij.
Ik heb gezegd: 24 uur. Ik verzoek u
mijn bevel stipt op te volgen. De zaak
was dat Mussolini de koning had be
loofd zijn legioenen onmiddellijk te zul
len demobiliseren. Het enige wat ze
mochten doen was: onder aanvoering
van hun Duce defileren voor Zijne
Majesteit. Daarna werden ze in zestig
lange treinen gestopt en „afgevoerd.”
Op 30 oktober was er geen fascistische
soldaat uit de provincie meer in de
hoofdstad te bekennen. Voor duizenden
die uren en uren door de regen langs
modderige wegen hadden gesjouwd in
de illusie eindelijk de hoofdstad die
velen nooit hadden aanschouwd, te
zullen bezetten, was dat een bittere pil.
Maar zij gehoorzaamden, wetend: de
Duce heeft altijd gelijk.
Zo eindigde de Marcia su Roma; zo
begon het tijdperk van de fascistische
dictatuur.
De regering bleef in de waan verke
ren dat zij de toestand meester was.
Het garnizoen van Rome rukte uit om
de toegangswegen naar de stad met
barricaden en prikkeldraad onbegaan
baar te maken, en toen uit Milaan de
tijding kwam dat het stadsbestuur zich
aan de zijde van Mussolini had gesteld
en de politie het gebouw van de Popolo
d’Italia tegen de arbeiders verdedigde,
wilde de regering voor het gehele land
de staat van beleg afkondigen. Maar de
koning weigerde dit besluit te tekenen.
De adjudant in algemene dienst van
Victor Emmanuel belde op 27 oktober
Mussolini op en vroeg hem naar Rome
te komen. De regering was afgetreden
en de kabinetsformateur Salandra
was bereid vier door Mussolini aan te
wijzen fascisten een ministersporte-
feuille aan te bieden. Mussolini weiger
de. Ik zal zelf een regering samenstel
len, zei hij. Er bleef Salandra nu niets
over dan de opdracht terug te geven
en Victor Emmanuel kon niets anders
doen dan de fascistenleider op te dra
gen een regering te vormen. Met de
nachttrein reisde de Duce naar Rome,
terwijl zijn legioenen liepen te kleu
men in de regen.
de naden met stof waren opgevuld.
Aan de lage, schuine zoldering hing
een gloeilamp aan een snoer. Er was
een muurkast, dat wel, en een wasta
fel met een spiegel erboven. Maar
toen ik midden in de kamer stond en
rondkeek kreeg ik het gevoel dat ik
bezig was mijn dierbaar kind uit te
leveren aan gevangenisautoriteiten
voor levenslange eenzame opsluiting.
„Honderdvijftig gulden in de maand,
eigen bed meebrengen, zelf voor ver
schoning zorgen, geen bezoek na tien
uur, geen damesbezoek, geen pick up,
geen radio, vóór elf uur thuis, eigen
kacheltje, geen kooktoestelletje van
wege het brandgevaar, drie maanden
vooruit betalen”. De dame roffelde
deze geboden en verboden af alsof ze
een gebed opzei.
„Het lijkt me wel wat”, zei mijn
zoon. „Het is beter dan niks”. De
dame lachte schamper. Mijn vader
hart bloedde. Het is trouwens mijn
enige hart.
We hebben het hok maar genomen
Misschien komt er binnenkort iets
beters vrij. Maar ik weet nu, waarom
studenten altijd de indruk maken dat
zij niemand vertrouwen en op nie-
mands mededogen hopen. Zij worden
opgeleid door hospita’s.
R. AGTERAN
aanzag, die haar de polis op het leven
van haar onlangs overleden echtge
noot kwamen uitbetalen. Deze heren
hadden haar telefonisch hun komst
aangekondigd en haar vergissing was
daardoor heel begrijpelijk, maar niet
minder pijnlijk.
Toen ik haar duidelijk had ge
maakt dat het om het huren van een
bescheiden optrekje ging ergens bo
venin haar luisterrijk kasteel, en dan
nog wel voor een student, werd zij
plotseling heel zwijgzaam en ongezel
lig. Zij zette haar toch al niet onaan
zienlijke boezem in de stand „geef
acht” en bracht de koffiepot in vei
ligheid, waarna zij ons met een stroef
„kommumaae” uitnodigde zes trappen
te beklimmen. Zij opende een deur
en wenkte ons binnen te treden, ter
wijl zij vorsend op de overloop bleef
toekijken.
„Gestoffeerd en gemeubileerd”, zei
ze uitdagend en dat was niet zonder
reden, want het dompige vertrekje
bevatte één verouderde stoel met
verkleurde pluchebekleding en een
bruin geschilderd keukentafeltje, ter
wijl zich voor het kleine zolderraam
iets bevond dat een stuk visnet met
zeer kleine mazen leek.
De vloer was van in een ver verle
den eens gebeitste planken, waarvan
In de rommelige meimaanden na de
wapenstilstand riep Mussolini met een
groepje oud-militairen een anti-marxis-
tisce strijdorganisatie in het leven.
Zijn mannen droegen zwarte hemden,
hun insigne was de fasces. Het woord
betekent: bijlbundels, dat wil zeggen:
de bundels berkentakken met een bijl
in het midden die in de Romeinse tijd
werden gedragen door de gerechtsdie
naars. Ze waren dus oorspronkelijk het
werktuig waarmee gegeseld of de
doodstraf voltrokken werd en zo wer
den ze het symbool van de overheids
macht. De volgelingen van Mussolini
zagen in de fasces het symbool der
nationale saamhorigheid en noemden
zich fascisten. Zij brachten de Romeinse
groet met de gestrekte arm en wierpen
zich op tot verdedigers van law and
order. Italië voelde zich bedrogen door
Engeland en Frankrijk die samen de
Duitse koloniën inpikten en hun bond
genoot afscheepten met de helft van
Zuid-Tirol en Istrië, maar Fiume aan
Joego-Slavië gaven. De uitputting van
het land was verschrikkelijk, de lire
kelderde, in ’t industriële noorden won
het bolsjewisme veld en de onderbe
taalde arbeiders bezetten in hun wan
hoop de fabrieken. Toen predikte Mus
solini „de heilige oorlog tegen het com
munisme”. Men kan stellen dat zonder
het Bolsjewisme het Fascisme nooit
zou zijn ontstaan. Het is er een onecht
kind van, dat zijn vader niet erkent en
door die vader niet erkend wordt. Het
fundamentele onderscheid tussen beide
is dat het Bolsjewisme eerst een pro
gram was en toen een beweging werd,
terwijl het fascisme eerst een emotio
nele beweging was en pas na de ver
overing van de staatsmacht een pro
gram begon te worden. Alsdus formu
leert Jan Romein het verschil in zijn
Machten van deze Tijd.
Het fascisme vond een natuurlijke
voedingsbodem in het klassieke land
der anarchie zoals het Duitse natio-
naal-socialisme ontkiemde in
München, de stad die kort te voren
een Radenrepubliek was geweest. Mus
solini wapende zijn mannen met knup
pels en weldra beheerste de Fascio di
combattimente de straat. In vrachtau
to’s reden de zwarthemden door het
land. Onder de leuze dat zij het Bol
sjewisme bestreden, overvielen zij ge
meentehuizen, namen socialistische
f
1 1 -4—-ggvggHE
