1
DE SPAANSE BALLING IN PARIJS
ORDE VAN EEN KERKHOF”
„Ik niet alleen”
„IN SPANJE HEERST DE
99
Sfc
Censuur
Juan Carlos
"8
Carlisme
Synthese
L
ik
ige
750
EPSIE
JAN VAN BEEK
i:
-
ekt
sis-
I J
L
I I
de politieke vrijheden herstellen
wordt
weer
I
Erbij
Wat komt er terecht van de vrijheid
van meningsuiting die door de nieuw
ste perswet wordt gegarandeerd?
ren spreken wanneer het gaat om niet
meer dan 25 procent van de leden van
de „Cortes” die mogen worden aangewe
zen door de „gezinshoofden”. In een land
waar geen politieke vrijheid bestaat en
oppositie zelfs officieel is verboden, is
het een grofheid om een soort verkiezin
gen uit te schrijven. De oppositie moei
natuurlijk wel van de gelegenheid ge
bruik maken zijn figuren naar voren t<
schuiven. Maar die komen onmiddellijk
in de knoei wanneer zij in hun cam
pagnes een aanval durven doen op het
wettelijk beschermde politieke eenheids-
principe. Hetzelfde gebeurt in de vak
bonden, de staatssyndicaten. De vak-
bondsvertegenwoordigers in de bedrijven
aan de basis dus worden vrij ge
kozen. Zij worden echter verwijderd,
gestraft en beboet als er zich in he'
bedrijf een staking voordoet. Staking is
volgens artikel twee van de wet op de
openbare orde verboden. Het dualisme
van de Spaanse staat is levensgroot. Elk
fundamenteel recht dat aan de Span
jaard is toegekend wordt tegen hem ge
keerd, omdat elke gebruik ervan als
staatsgevaarlijk wordt aangemerkt
Prinses Irene heeft onlangs in een
interview in Elsevier verklaard dat
het carlisme zich eveneens bij de
verenigde oppositie heeft aangesloten.
Het komt mij vreemd voor dat carlis-
ten het ooit eens zouden kunnen wor
den met socialisten, anarchisten en
zelfs communisten. Dertig jaar gele
den proclameerde datzelfde carlisme
de burgeroorlog tegen het linkse front
en vocht het drie jaar lang overtuigd
en fel met generaal Franco mee. Moe
ten wij dit serieus nemen?
spreekt is de orde van het kerkhof. Er
bestaat geen vredige orde, waar geen
recht bestaat. En er bestaat geen recht
waar geen vrijheid heerst. Er bestaat
ook orde in gevangenissen en in concen
tratiekampen, maar die kan men moei
lijk een vredige orde noemen.”
Generaal Franco is een oud man
diep in de tachtig jaar, een met moei
te op de been gehouden menselijk
wrak. Uw neef, kroonprins Juan Car
los zal hem vroeg of laat opvolgen
Tijdens zijn bezoeken aan Europese
landen heeft hij bij herhaling verze
kerd dat hij een democratisch regime
wil voeren, dat hij het bestaande zal
openbreken. Is hij daartoe in staat?
maar ook in democratische ideologie.
Inderdaad realiseren alle groepen in de
oppositie zich dat zij afzonderlijk onvol
doende kracht en dadendrang kunnen
ontwikkelen. Door de snelle evolutie van
de Spaanse maatschappij en de daarmee
gepaard gaande verandering in de jonge
re generaties, die niet langer geremd
zijn socialistische stellingen te aanvaar
den mede dank zij de wijzigingen in
het communisme, dat een steeds mense
lijker gezicht krijgt accepteren alle
delen van de oppositie het politieke
pluralisme, zodat de politieke revolutie
van morgen een compromis zal zijn van
allen tendenzen van die oppositie.
Het carlisme zoekt herstel van demo
cratische structuren, die het mogelijk
maken dat ook de Spanjaard over zijn
eigen toekomst beslist door medezeggen
schap in de politiek, zijn sociale omstan
digheden en de economie. Tegenover het
verwilderde Spaanse kapitalisme van
vandaag stelt het medezeggenschap en
daardoor een betere verdeling van de
macht in de onderneming en van de
welvaart.”
„Tegenover de voornamelijk anarcho-
syndicalistische opvattingen van de op
positionele arbeidersraden (Comisiones
Óbreras), tegenover de overwegend fe
deralistische tendenzen van regionale se
paratistische groeperingen (Basken, Ca
talanen, Andaluzen), of tegenover de
simplistische, formele democratische ge
voelens van de christen-democraten (De-
mocracia Christiana) is het carlisme van
mening dat slechts een synthese van
deze aspiraties ons in staat zal stellen
een werkelijk democratische maatschap
pij te stichten.' Van haar oorsprong af
heeft het carlisme zowel het syndicalis
me als het federalisme voorgestaan.
Daar is thans het pluralisme bijgeko
men.
Wat is uw eigen rol in dit geheel
en onder welk soort regime denkt u
dat het Spaanse volk tot zijn grootste
ontplooiing zal komen?
„Het is niet belangrijk over rollen
te spreken. Er bestaat immers geen
scenario voor de toekomst. De belang-
rijkste sn misschien enige waarde
die ik aan de monarchie toeken, is
dat de monarch politieke stromingen
en pressiegroepen „overleeft” en
I daardoor een constante factor is
IVoor Spanje lijkt mij de monarchie
i de meest aangewezen staatsvorm om
na Franco herstel van de democratie
te garanderen. Spanje leeft in een
Ipolitieke woestijn en heeft een natio-
naai onafhankelijk geestelijk centrum
tot wasdom te brengen, zonder dat de
II hartstochten tot chaos leiden. Die
I monarchie moet relatief zijn en be-
Ireid zijn zichzelf ter discussie te stel-
len aan de nieuwe politiek. Als het
Spaanse volk mij daar een rol in
toedenkt, zal ik die aanvaarden.”
;l „In Spanje heeft de monarchie
|l slechts zin als zij dient als instru-
I i ment of de conditie is voor de demo-
cratische revolutie die het land nodig
I heeft. Van het huidige politieke sys-
teem over te gaan naar een democra-
tie is op zichzelf al een politieke
I revolutie. Het Carlisme is zich daarbij
tevens bewust dat de vrijheid, na
i zoveel jaren van onderdrukking, een
Ienorme explosieve kracht kan her-
bergen. Aan de andere kant kan je
niet aan vrijheid denken en haar van
Itevoren reeds willen beperken of in-
idammen.”
;l „Voorzichtigheid wil daarbij nie'
I zeggen de vrijheid aan banden te
leggen, maar juist haar te kanalise-
ren, zodat zij haar loop kan vinden
i en tot uiting kan komen.”
WMVWWVwnAAAAMAAMWVVVVVVXAnAMnMAMm
Feitelijk kent Spanje een constante
„staat van uitzondering”, want volgens
het eerste artikel van de wet die het
recht van vereniging regelt, is elke daad
tegen de politieke en sociale eenheid van
Spanje een strafbaar feit. Dat kan door
de regering worden verwezen naar een
speciaal tribunaal of zelfs een militaire
rechtbank. Het decreet betreffende
„Bandidage y Terrorismo” (straatroverij
en terreur) noemt in het tweede artikel
„een daad van militaire rebellie het
verspreiden van „tendentieuze” berich
ten, die een aanval inhouden op de
waardigheid van de staat, de instellin
gen, de regering, het leger en de autori
teiten”. Daar worden opnieuw de sta
kingen bij genoemd.”
„Een economische ontwikkeling, die
niet met een humane gepaard gaat, is
weinig waard. Economische opbloei zon
der rechtvaardige verdeling, betekent
bloei voor enkelen, maar niet voor een
geheel volk. Het getuigt van een gebrek
aan objectiviteit om aan het Spaanse
regime de eer van een economische
ontwikkeling te geven, wanneer deze in
feite de vrucht is van niets anders dan
de technische ontplooiing van de moder
ne wereld als geheel. Bovendien voltrekt
de Spaanse ontwikkeling zich veel lang
zamer dan in andere landen. Alle rap
porten van de OESO wijzen daar op. In
een land dat nog steeds op de rand van
„onderontwikkeling” zweeft, zijn de stij-
gingsindexen altijd veel hoger dan in
een land dat al een hoge graad van
ontplooiing heeft.
De regering hanteert de laatste tijd
het cijfer van duizend dollar als gemid
deld inkomen per hoofd van de bevol
king. Dat houdt in dat enkelen enorme
inkomens moeten hebben, want meer
dan negentig procent van de bevolking
moet het nog steeds met drie- of vier
honderd dollar stellen. Dat veroorzaakt
de groeiende sociale spanningen en de
vrees van de regering voor protestde
monstraties, die zo gewelddadig worden
onderdrukt als in beschaafde landen
voor onmogelijk wordt gehouden. In dit
soort situaties demoraliseert een geheel
volk als gevolg van het machtsmis
bruik.
Dit machtsmisbruik door de regering
is een levend en nagevolgd voorbeeld
voor de economisch sterkere groepen,
die in Spanje een feodaal karakter heb
ben en de economische en culturele
ontwikkeling monopoliseren om daarmee
een rechtvaardige verdeling van de rijk
dom tegen te houden.
De orde waar die toerist van u over
weer verdwenen. Hij heeft daarmee be
wezen nooit van plan te zjjn geweest de
dynamiek van zijn regime te wijzigen.
Zijn persoonlijke macht heeft hij mei
een charismatisch en mystiek waas om
geven. En in het politieke proces na
hem, zal Juan Carlos niets in te brengen
hebben.
Franco heeft immers een monarchie-
naar-eigen-inzicht geschapen. Daarin i:
Juan Carlos formeel de opvolger, maar
de facto is dat de huidige vice-president,
admiraal Carrero Blanco. In zijn eerste
rede voor het Spaanse parlement, de
„Cortes” heeft prins Juan Carlos beves
tigd: „Mij volledig bewust van de ver
antwoordelijkheid die ik aanvaard, heb
ik zojuist trouw gezworen als opvolger
met de titel van koning, aan zijne excel
lentie het hoofd van de staat en aan de
principes van de Nationale Beweging en
de fundamentele wetten van het ko
ninkrijk. In de eerste plaats wil ik
verklaren dat ik mijn op erfelijkheid
gegronde politieke recht van generaal
Franco ontvangen heb.
Hij kan daardoor niets anders doen
dan een trouw aanhanger blijven van
het huidige regime en van de potenta
ten die het gestalte geven. Hij heeft
trouwens al te veel moeten slikken.
Franco heeft hem weliswaar tot zijn
opvolger benoemd in 1969, maar precies
drie jaar later heeft hij moeten toestaan
dat hem bij decreet van juli 1972 het
enige werkelijke koninklijke prerogatief
werd ontnomen, de macht om zijn mi
nisters te kunnen benoemen. Volgens dit
decreet wordt Carrero Blanco automa
tisch president als Franco sterft.
Ik kan niet inzien hoe Juan Carlos
zijn optimisme waar wil maken. Om te
beginnen is hij op de meest ondemocra
tische wijze door de dictator aan het
volk opgelegd. De monarchie-made-in-
Spain is nauwelijks geloofwaardig te
maken door trouw te zweren aan een
regime dat gebaseerd is op absolutisme,
corruptie en een onderdrukkend kapita
lisme. Het grote probleem voor Juan
Overigens is de Spaanse oppositie
een door verdeeldheid krachteloze
zaak. Het is voor mij altijd een onbe
grijpelijke en moeilijk te verteren si
tuatie dat er in Spanje door die ver
deeldheid de laatste dertig jaar nau
welijks sprake is geweest van enige
werkelijke oppositie. Ik heb de over
tuiging gekregen dat Franco de dicta
tor is geworden die hij tenslotte is
omdat niemand hem een strobreed in
de weg heeft gelegd. De oppositie
heeft zo ongeveer alle kansen laten
liggen. Ziet u in de nabije toekomst
enige kansen op eenheid ontstaan.?
„Om de tragiek hiervan te begrijpen
moeten we terug naar de periode on
middellijk na de burgeroorlog. De we
reldhistorie zal zelden een triester beeld
hebben moeten vastleggen dan het
Spanje van 1939. De oude politieke lei
ders, die naar Frankrijk wisten te omt-
komen, waren hun achterban kwijt, die
was vermoord of volledig gedemorali
seerd. De oude leiders hebben door de
periode van grenzeloze onderdrukking in
het binnenland na de oorlog, nooit enig
contact gekregen. Zij leefden in hef
luchtledige en werden hierdoor corrupt
of trokken zich terug in een verbitterd
dogmatisme. Franco kreeg daardoor de
vrije hand, omdat de oppositie moest
wachten op de bewustwording van de
generatie die niets meer met de burger
oorlog te maken heeft en erna is gebo
ren. Daardoor is Spanje nu pas rijp orr
de gevolgen van die oorlog te boven te
komen. In die jonge oppositie demon
streert zich een fenomeen dat voordien
in Spanje onbekend was, een streven
naar eenheid, niet alleen in taktiek,
Daarom zijn de verschillen in politie
ke ideologie niet langer obstakels voor
de eenheid. Er groeit een begrip over de
verschillen heen, dat hopelijk een
waarborg zal zijn in deze etappe van de
strijd, dat een overwinning niet opnieuw
tot dictatuur zal leiden.”
„Er is gedurende de 140 jaar van haar
bestaan veel kritiek op het carlisme
geweest, en dikwijls terecht. Maar alle
critici hebben moeten erkennen dat het
carlisme een partij is, die sterk gewor
teld is in het eenvoudige volk. Dat
heeft zijn weerslag gevonden in de poli
tieke activiteiten en in de sociologische
samenstelling van de partij. Door deze
populaire en van oorsprong goedmoedige
basis is het carlisme zeer gevoelig geble
ken voor de golfslagen in het wereldge
beuren. De polarisatie van het carlisme
in de jaren rond 1936 had vooral een
religieuze achtergrond: de gewelddadige
anti-godsdienstige houding van het link
se volksfront.
Uit deze mentaliteit keert het carlisme
zich thans tegen het regime van Franco,
U zegt dat wel erg summier. Ik heb
u leren kennen als een man die niet
wars is van socialistische sympathieën
en u heeft moeite genoeg gehad het
carlisme in die richting in beweging te
krijgen. Dat u daarin geslaagd bent, is
wellicht de werkelijke reden voor uw
uitwijzing uit Spanje.
„Verenigde oppositie in Spanje kan
Carlos is dat hij onder het volk geen
achterban heeft. Hij mist daardoor elke
basis.”
Hoezeer Juan Carlos zich bij voor
baat heeft laten beperken, wij zijn het
erover eens dat hij in ieder geval een
rechtschapen mens is. Zou de Spaanse
oppositie er dan niet beter aan doen
zijn zijde te kiezen en hem openlijk te
steunen?
„Om te beginnen zouden Franco en
zijn medestanders dat nooit toestaan. Zij
zouden daarmee in feite de oppositie als
politieke factor erkennen. De oppositie
zelf zou, door steun aan Juan Carlos
haar geloofwaardigheid verliezen. Ik ben
er bovendien van overtuigd dat, als de
huidige oppositie de kant van Juan Car
los kiest, uit het volk een nieuwe oppo
sitie zal opkomen, die elke dialoog za
weigeren en dan is de situatie
dezelfde.”
„Als hij meent wat hij zegt en als hij
ook nog wéét wat hij zegt, dan preekt
hij een werkelijke politieke revolutie
want dat zou het einde van het huidige
regime betekenen. Vrijheid is immers
ondeelbaar. Als hij dus vrijheden wil
herstellen, dan moet hij beginnen met
de vrijheid van publieke opinie. Die is
ondenkbaar zonder het bestaan van poli
tieke partijen. Het bestaan daarvan leidt
tot een hervorming van de economische
en sociale structuren. Die zijn weer
ondenkbaar zonder een systeem van
vrije vertegenwoordiging via de vakbon
den.
Herstel van die vrijheden betekent
onherroepelijk het verlies van politieke
en economische privileges van diegenen
die op dit moment aan de macht zijn
Aan de huidige machthebbers te vragen
zich aan de kritiek van de publieke
opinie te onderwerpen, is hetzelfde als
hen op te wekken tot het martelaar
schap. En dat lijkt me te veel gevraagd
Alle vrijheden die Franco onder inter
nationale druk heeft moeten toestaan,
zijn later weer ingetrokken. Alle demo
cratische tendenzen die hij door rege
ringswijzigingen heeft toegelaten, zijn
„Bijna dagelijks worden kranten,
weekbladen en andere drukwerken ver
boden, krijgen directies en journalisten
boetes. In welk ander Westeuropees land
gebeurt dat nog? Volgens de wet kan de
regering zich bezig houden met de in
houd van elk drukwerk dat verschijnt.
Volgens artikel twaalf van de perswet
moet elk drukwerk, voordat het ver
spreid wordt, in zes exemplaren aan de
censuur worden aangeboden. Velen die
zich door hun politieke overtuiging niet
aan die wet wilden houden, zitten in de
gevangenis.”
„De toerist die in de zon zit en in zijn
directe omgeving constateert dat de
Spanjaarden voldoende vrijheid bezitten,
zou eens kunnen proberen een bezoek
aan een politieke gevangene te brengen.
Spanje is een van de laatste Europese
landen waar het politieke vergrijp nog
bestaat, omdat er geen politieke vrijheid
is. Als die toerist zou kunnen spreken
met gevangenen, die hebben geprobeerd
een politieke partij op te richten, propa
ganda te voeren voor hun idealen of
eenvoudig arbeidsrecht hebben willen
verdedigen, dan zal hij begrijpen dat de
vrijheid nog een andere dimensie kent
dan de puur individuele vrijheid. Als die
toerist in contact zou kunnen komen
met mensen die vervolgd worden om
niets anders dan het bezitten van een
afwijkende politieke overtuiging, dat zij
daardoor hun baan verliezen, zware boe
tes moeten betalen, om maar niet te
spreken van de folteringen die zij moe
ten ondergaan, dan zou hij leren dat
voor een vrijheid, die wij in Europa
voor vanzelfsprekend houden, in Spanje
mensen een stuk van hun leven moeten
geven.
Het totalitarisme van het Spaanse
regime is van buitenaf onzichtbaar,
maar het demonstreert zich hevig in de
sociale dimensie van de mens. Daarin is
Spanje wezenlijk verschillend van Euro
pa; het absolute verschil dat bestaat
tussen staten die de politieke vrijheid
respecteren en die deze basis van alle
recht belachelijk maken.”
Om even bij die argeloze zonzoe-
kende toerist te blijven, die ziet jaar
na jaar een grotere economische op
bloei, vandaag mag hij constateren dat
Spanje een betrekkelijk ordelijk en
welvarend land is.
dat wordt gezien als de vertegenwoordi
ging van een puur materialistische visie
op de mens en maatschappij, dat alle
geestelijke waarden van de mens, zijn
waardigheid en vrijheid, miskent. De
linkse oppositie is tegenwoordig niet
meer anti-godsdienstig en dat heeft het
mogelijk gemaakt dat de muur tussen
het carlisme en het Spaanse socialisme
is afgebroken.”
Het uitzicht vanuit de flat in Parijs wordt bepaald door het symbool van Frankrijk, de Eiffeltoren.
Het interieur is duidelijk van Spaanse origine, terwijl Nederlandse elementen er niet ontbreken. Een
situatie die tekenend is voor de bewoner, prins Car el Hugo de Bourbon Parma, gehuwd met prinses
Irene van Oranje en vervuld van gedachten aan en over Spanje. Hij beschouw! zichzelf als een balling
in Parijs, sedert hij kort voor kerstmis, vier jaar geleden, door de Spaanse politie uit een studentenbij
eenkomst in Zaragoza werd gehaald en over de Spaanse grens gezet. Een simpel gebaar van de
patriarch van het Spaanse fascisme, generaal Franco, om zich te ontdoen van een man, die zich niet
als marionet wilde laten gebruiken in het Madrileense libretto rond de monarchie. Volgens Carel Hugo
past die uitwijzing in het scenario van de Spaanse onvrijheid; nadat hij op zijn herhaalde verzoeken
om de Spaanse nationaliteit geen antwoord had gekregen, moest uitwijzing hem de mond snoeren om
dat hij de Spaanse wet overtrad, die elke vorm van politiek tegenspel tegen de Franquistische een
heidsleer verbiedt. Het alternatief zou de gevangenis zijn geweest, door Carel Hugo geprefereerd, maar
door Franco in uitwijzing omgezet uit vrees voor het schandaal. Door de verbanning is het contact
met de Spaanse politiek niet verbroken. Het is slechts wat moeilijker geworden, maar de meeste leiders
van de Spaanse oppositie verblijven gedwongen in het buitenland en vrijwel allen in Parijs. Daar
heb ik enkele lange gesprekken met hem gevoerd over de huidige situatie in Spanje, die volgens hem
„door de Europese op zon beluste vakantieganger te weinig wordt begrepen”.
Op tafel ligt tussen ons, naast een
aantal geschriften van de secretaris
generaal van de Spaanse communis
tische partij, Santiago Carillo, een
bijbeldikke verzameling politieke
Spaanse wetten. Generaal France
heeft daarmee een vorm van rechts
staat pogen te scheppen.
„Het Italië en Duitsland van voor de
oorlog kenden soortgelijke verzamelin
gen van wetten ook. Men kan echter
onmogelijk van een rechtsstaat spreken
wanneer alles van één man afhangt en
het elementaire recht van politieke op
positie ontbreekt. Spanje beweert een
zogenaamde „open” grondwet te bezit
ten, die steeds moet kunnen worden
aangepast aan de veranderende situaties
en daarom gebaseerd is op een serie
principes en „fundamentele wetten”. Di'
betekent In feite dat elke situatie met
simpele wetsdecreten aan de regerings-
praktijk van Franco kan worden aan
gepast. Daarbij worden keer op keer
diezelfde principes aangetast en wordt
de tirannie toegepast met een juridische
en wettelijke fictie.”
De laatste jaren worden zogenaam
de vrije verkiezingen gehouden, ten
einde het Spaanse parlement, de
„Cortes", te democratiseren.
Men kan onmogelijk van democratise-
Komen er in de Spaanse evolutie
elementen los, die parallel lopen met
die in Europa?
„Evenals het Italiaanse fascisme en
het Duitse Hitlerisme is het Spaanse
Franquisme ontstaan als reactie op hei
communisme en heeft het de vorm van
een dictatuur aangenomen. En evenals
Hitler en Mussolini heeft Franco de
politieke vrijheid, de persoonlijke en
wettelijke vrijheden, de vrijheid van
drukpers, van meningsuiting, van verga
dering en vereniging onderdrukt. Even
als zijn sinistere medestanders heeft hij
de discrepantie van politieke overtuigin
gen als een misdaad geclassificeerd. In
dat opzicht is er wel een parallel met
enkele vergane interpretaties van Euro
pa geweest. Maar het is onzin te zeggen
dat fascisme en Hitlerisme nog tot de
wezenstrekken van Europa behoren. In
politiek opzicht is Spanje vandaag nog
geheel verschillend van de rest van
Europa.”
jr
