VROUWEN
GROND DE
GROTE REDEN?
ro
a’S!
fel
fel
w
w
U U
Karei de Grote
Thuis
Kans
Amerika
4 Oorzaak
I®:
Pws.
te
1^
üvf’w
tel
ZATERDAG 6 JANUARI
1973
Erbij
15
W W IÉ
Bi ï'/f
HU
A -/
’1
Ur e 1
fewFi
r“ 1
-
II»
Historici breken zich nog steeds
het hoofd over komst Noormannen
Gerestaureerd Vikingschip (Oslo)
Runensteen uit Uppland (Zweden)
zo
<^A^AAMVVVV\AAAAA/VWVVVVVVWVVVVVV<
FRANS KEIJSPER
Reliëfsteen met gevechtstafereel
HISTORICI hebben aidh al lang bezig
gehouden met de vraag wat toch de
reden is geweest van het plotseling los
breken van deze Noormannen, die eeu
wenlang een anoniem en teruggetrokken
bestaan hadden geleid. Ze zijn er niet
uitgekomen; hun veronderstellingen blij
ven theorieën.
MAAR DE KEIZER HAD ook niet het
eeuwige leven, en toen deze na enkele
jaren het moede hoofd voor eeuwig te
ruste legde brak er langzamerhand voor
het Frankische rijk een donkere tijd
aan. Het rijk verbrokkelde door onder
linge twisten, en daamee ook de macht
om effectief op te kunnen treden tegen
deze, zoals de ook niet zachtzinnige Ara
bieren ze noemden „madjus”, heiden
monsters.
Godrik schijnt op zijn beurt bang te
zijn geweest van de nimmer verzadigde
machtshonger van Karei de Grote het
slachtoffer te worden. Vandaar dat hij
meende dat de aanval de beste verdedi-
Gestileerde mannenkop
Noords houtsnijwerk
Nu ja, als je in een koud land woont,
heb je natuurlijk gauw de neiging je te
warmen, is het niet aan een brande-
wijntje, dan aan een trijntje.
HOE GING het nu bij de heren zeero
vers thuis? Ook deze schuimers hadden
er wel behoefte aan om, wanneer
zij van hun in hun ogen gode gevallig
werk huiswaarts keerden, de sandalen
eens uit te trekken.
DE ACHTSTE JUNI van het jaar 793 was een mooie zomerse dag. De
monniken op het Hebriden-eiland Lindisfarne waren druk bezig het
hooi naar de winterschuren te brengen. De oogst was rijk, hun hemelse
vader had het blijkbaar dat jaar goed met hen voor. Tegen het middaguur,
zo vertellen de kronieken, doemden aan de horizon schepen op met grote,
dwars geplaatste zeilen. Zij koersten naar het eiland. De monniken waren
in het geheel niet verontrust. Wie zou hen in hun vredelievende en nuttige
arbeid willen storen? De monniken gingen argeloos door, de schepen
naderden snel en bereikten weldra de kust.
PLOTSELING werd de stilte doorbroken met een vreselijk geschreeuw,
het was alsof alle duivels uit de hel waren losgelaten. De onbekende sche
pelingen stormden brullend met bijlen en zwaarden zwaaiend het eiland
op. De weerloze monniken werden tegen de grond gesmeten en vermoord,
sommigen werden in ketenen geslagen en naar de schepen gesleurd,
anderen vluchtten, van hun kleren beroofd, nagejouwd door de overval
lers. Ook kloosterdienaren werden vermoord, vrouwen werden omgebracht
en zelfs aan het zwaard geregen.
Ook hebben de Vikingen tochten ge
maakt naar Engeland dat de ijzeren
vuist van deze onversaagde kerels in de
negende eeuw bijna zonder adempauze
heeft aangevoeld. En Ierland niet te
vergeten: het eiland van dwarsdrijvers
en geniale fantasten en individualisten.
Geen wonder dat dezen de Vikingen een
uitzonderlijk hoge bloedaccijns hebben
betaald. Zij hebben over de Vikingen in
hun verhalen hele watervallen van woe
dende inkt uitgestort.
Ze trokken verder naar Dorestad, waar
zij alles plunderden, een deel van de
bewoners vermoordden, andere gevanke
lijk meevoerden en een deel van de stad
platbrandden. Deze stad werd door de
Noormannen nadien nog een aantal ke
ren bezocht. Antwerpen werd in brand
gestoken, evenals Witla een havenstad
aan de Maasmond, Friezen werden ge
dwongen hoge schattingen te betalen,
Walcheren werd aangevallen, alsook
Keulen. Het gevoel van hulpeloosheid en
de angstaanjagende verhalen over d e
wreedheden der Noormannen waren de
oorzaak van een noodlotstemming die
geleidelijk Europa in haar beklemming
kreeg. Al die overvallen zijn nog maar
een kleine greep uit het totaal aantal
wandaden.
pa en Azië
ALS WIJ EENS de landkaart voor ons
nemen dan is het indrukwekkend om te
zien welke gebieden in de loop van twee
eeuwen deze woestelingen met hun ran
ke scheepjes hebben bezocht. Reeds vijf
honderd jaar voordat Columbus koers
zette naar de nieuwe wereld waren het
de Vikingen die daar al aan land waren
gegaan. Dit zou het gebied Vinland moe
ten zijn geweest, dat historici lange tijd
moeilijk hebben kunnen lokaliseren.
Men vermoedt nu dat dit heeft gelegen
tussen New York en Boston.
gische vondsten. Ook bereikten zij de
bronnen van de Wolga. Via de Dnjepr
bereikten zij Kiev. Zelfs maakten zij
geregelde veldtochten tegen Byzantium,
de hoofdstad van het Oostromeinse Rijk.
INTUSSEN waren de Vikingen langs
een andere weg tot de Middellandse Zee
dóórgedrongen. Van Zweden uit voeren
zij over het Ladagomeer, de grote Russi
sche rivieren en de Zwarte Zee tot aan
Byzantium. Deze noord-zuidbeweging
schijnt al eeuwen vóór het Vikingentijd
perk te zijn begonnen, getuige archeolo-
DE VIKINGEN roken hun kans. De
overleveringen vermelden hoe rovers-
fflottieljes wederom bij Friesland ver
schenen. Hele streken werden verwoest.
ZO OOK Adam von Bremen in zijn
verslag over de Zweden, van wie hij
zegt dat zij minachting hadden voor
„wat ons stil maakt van bewondering:
goud, zilver, koninklijke paarden, bever-
en martervellen”, maar dat zij op bet
stuk van vrouwen ongebreideld waren,
„verdorven gelijk Slaven, Parthen en
Moren”.
Dudo van Saint Quentin (in 1043 over
leden) heeft geprobeerd voor de storm-
tochten een zinnige verklaring te geven,
die hij afleidde van een door veelwijve
rij veroorzaakte overbevolking. De in
Normandië binnengedrongen Denen, zo
meende de vrome deken, hadden om
hun mateloze zinnelijkheid niet genoeg
aan één echtgenote, zoals iedere nette
christenman, maar ze hadden er ver-
acheidenen, zo mogelijk zelfs velen op
nagehouden en dienovereenkomstig ook
veel meer kinderen verwekt dan zij te
eten konden geven.
Karei de Grote onderschatte zijn te
genstander al richtte hij bij Itzehoe het
eerste Frankische steunpunt aan de
overzijde van de Elbe op. Maar Godrik
was hem voor, hij landde in Friesland en
verzekerde zich zo van een strategisch
sterke positie. Daar bereidde hij zich
voor om een opmars te maken naar
Aken om de keizerlijke paleisburcht plat
te branden. Maar voor het zover kwam
werd de Deense koning vermoord. De
heren waren het onderling ook niet altijd
eens. Godrik’s broer Hemming sloot vre
de met keizer Karel. Karel was de dance
funèbre ontsprongen.
niseerde
ging was. Hij trok het land der Obotrie-
ten binnen en veroverde de Slavische
handelsplaats Rerik. Tevens begon hij
met de oprichting van de Danewerk, de
reusachtige ook nu nog van verre al
zichtbare wal, waarmee hij de zuidgrens
van zijn kleine rijk markeerde.
HET IS mogelijk dat men te weinig
produktief land bezat maar dit kan door
schriftelijke bronnen noch door bodem
onderzoek worden bevestigd. Veeleer
tekent zich in opgegraven vondsten uit
putting van de bodem af, die voor vele
noordse boeren aanleiding geweest kan
zijn voortaan de zee te doorploegen. Ook
de Belgische onderzoeker Henri Pirenne
is de mening toegedaan dat althans delen
van de Vikingvolkeren zich genoodzaakt
zagen hun middelen van bestaan, die de
schrale grond van hun vaderland niet
meer voldoende opleverde, buiten Skan-
dinavië te gaan zoeken.
De kerkschat werd geroofd, altaren
omvergeworpen, provisiekamers leegge
plunderd, de kloosteihoekerij verwoest.
Toen de overvallens zich enkele uren
later inscheepten en afzeilden restten
slechts rokende puinhopen. Lindisfarne
was een onbewoond eiland geworden.
DAT WAS HET bloedige begin van de
verwoestende golven Noormannen, die
vanaf dat moment gedurende twee daar
op volgende eeuwen Europa, Azië en
Klein-Azië zouden overepoelen, teisteren
en brandschatten. En er was bijna geen
macht die zich tegen deze verschrikkin
gen kon verdedigen. Dat was het begin
van de „Vikingen Saga”, waarover de
Duitser Rudolf Pörtner een lijvig docu
ment, voorzien van foto’s en kaarten,
onder de gelijknamige titel heeft samen
gesteld en dat is uitgegeven bij H. Meu-
lenhoff in Baarn.
Ze kwamen aangezeild uit Skan-
dinavië, een gebied dat voor de
Westeuropese volken een bijna onbeken
de wereld was: niet te overzien, onont
sloten en vrijwel ontoegankelijk. Het lag
verscholen onder een immens oerwoud.
Deze onherbergzaamheid van de noordse
landen, waarvan de kroniekschrijvers
van die tijd slechts huiverend gewagen
om zo te zeggen rillend van de kou,
met klapperende tanden en knikkende
knieën Is in overeenstemming met de
weinig overgeleverde berichten.
BEZIEN WE eens even de tijd waarin
de Vikingen uitzwermen. In 810 was hei
Frankische rijk onder de bekwame lei
ding van keizer Karei de Grote de
sterkste macht van Europa. Aan dat
Frankische rjjk grensde Denemarken
waar koning Godrik de seepter zwaaide.
Aanvankelijk waren de relaties
niet al te slecht. Deze betrekkingen
gingen echter zienderogen achteruit
toen keizer Karei in 804 de opstandige
Noordalbingische Saksen verdreef en de
ze streek cadeau deed aan de Slavisch
Obotrieten, die zijn bondgenoten waren;
want daarmee waren de Franken en
Denen, tot nog toe, gescheiden door
Saksen over de Elbe, op eerbiedige af
stand van elkaar rechtstreeks buren ge
worden. en beide partijen begonnen el
kaar argwanend in de gaten te houden.
DE ROOFVAARDERS hebben ook
drastisch huis gehouden op de Middel
landse Zee. Zo is het verhaal bekend
van een zekere zeekoning Hastings, die
ervan droomde zijn zoon Björn IJzer-
kant met de waardigheid van een Ro
meins keizer te bekleden. Hij en zijn
mannen verwoestten Algeciras, gaven
een korte maar bloedige „gastvoorstel-
ling” in Marokko, plunderden Mallorca,
verschansten zich in de Rhönedelta, ver
overden Pisa, Fiesole en het nu verdwe
nen Luna, dat zij voor Rome aanzagen,
staken dorpen en steden in brand, be
laadden hun schepen met rijke buit en
gevangenen en waren de doodschrik tus
sen Spanje, Italië en Noord-Afrika.
Thuis wachtten de vrouwen op de
terugkeer van hun mannen, van wie
velen echter van hun woelige omzwer
vingen nooit weeromkwamen. Maar de
echtgenotes schijnen niet al te jaloers te
zijn geweest als manlief met onder meer
enige concubines als buit huiswaarts
keerde. Deze slavinnen vormden immers
een vergroting van hun rijkdom en
brachten, als ze verkocht werden, geld
in het laatje. Als jong meisje leerde de
noordse vrouw gehoorzamen, maar wat
het huishouden betrof was zij heerster
en meesteres. Haar maatschappelijke po
sitie was beter dan haar juridische. De
saga’s geven de indruk dat de vrouwen
van de Vikingen zich in hun ook niet
gemakkelijk bestaan schikten. Zij moes
ten de akkers bewerken, de oogst bin
nenhalen, de kinderen en passant ter
wereld brengen, de knechts bevelen en
in goede luim houden en jaloerse buren
te vriend houden: regeren met ijzeren
bezem.
Opgraving in Haithabu (Sleeswijk-
Holstein) van Vikinghuizen
OP ÉÉN PUNT waren de vrouwen dui
delijk in het voordeel ten opzichte van
hun mannen: hun rijk duurde langer.
Zij behielden hun positie in huis eri
familie en werden nog gerespecteerd
als hun mannen al mummelende oudjes
waren geworden. Want in een wereld
waar het op kracht en vitaliteit aan
kwam waren de koningen van de schep
ping ai gauw uitgeteld.
EN DE VIKINGENVROUWEN, van
wie de mannen nog leefden hadden
ondanks het levensgevaarlijke werk van
hun echtgenoten er bij wijze van spre
ken geen behoefte aan om een levens
verzekering te laten afsluiten. Want als
zij de jobstijding ontvingen dat hun man
op een of andere rooftocht was gesneu
veld dan waren zij juist of zelfs als
weduwen nog begeerlijke partyen voor
het thuisfront. Haar bestaan was goed
verzekerd.
Dat de Vikingen inderdaad in de
Nieuwe Wereld zijn geweest zou onder
meer moeten blijken uit de schriftelijke
bronnen die hierover bestaan. Zo verha
len saga’s over mensen met gierende
slingerwapens, die de Indianen van de
Amerikaanse oostkust inderdaad hebben
gehad, over zoet smakend gras ho
ningdauw komt er inderdaad voor en
een runeninscriptie verhaalt van een
tocht naar „Vinland”. Met bijna stellige
zekerheid kan men aannemen dat de
Vikingen vanuit Groenland meermalen
de nieuwe wereld hebben bereikt.
Groenland aangedaan te hebben bete
kent ook dat men op IJsland is geweest.
■M
.j
i
|i’
f
