TILBURGS BEDRIJF BEZIG MN MEDEZEGGENSCHAP-EXPERIMENT
directeur
Verwijt vakbonden
Jullie zetten zo je
collega’s op straat
dfilll I
i
safes
„Rooie”
i
t
WiliSift
-- 4* - iS
f x v
«fig
Bezwaren
Progressieven
/ir I
6 i
1 1
iru
Communicatie
SiSS
- Wn
k
Ml
Bi®
r
„.Ja
Medezeggenschap. Een tot nu toe magisch geladen woord, dat feitelijk nog geen inhoud heeft ge
kregen. Parlementsleden en vakbondsbestuurders eisen het op voor de werkende bevolking. Werkgevers
zijn bang geworden voor een speciale vertaling van het woord, uitgevonden door de vakbeweging: be-
drijvenwerk. De eerste stap op de weg naar realisering van medezeggenschap is de nieuwe wet op de
ondernemingsraden. Uit een recent onderzoek bleek echter, dat 30 percent van de ondernemingen met
100 personeelsleden of meer nog niet hebben voldaan aan de wettelijke verplichting een ondernemings
raad in te stellen. Laat staan, dat de wel ingestelde ondernemingsraden adequaat aan medezeggenschap
toekomen. Dat heeft men ervaren bij Swagemakers-Bogaerts b.v. te Tilburg. Er was een ondernemings
raad. „Daar werd in hoofdzaak gesproken over het schoonhouden van de toiletten, een lamp die al een
tijd stuk was”, zegt ondernemingsraadslid C. de Jong. Ruim twee jaar geleden schakelde president-
directeur dr. P. L. van Langen de hoogleraar van de Vrije Universiteit te Amsterdam, dr. H. J. van
Zuthem, in. Er kwamen subsidies op tafel en bij Swagemakers-Bogaerts begon een medezeggenschaps-
experiment. Ruim twee jaar lang is er met ondernemingsraad en met belangstellende personeelsleden
aan gewerkt en gestudeerd.
j
JE I
ESSSi*
raassól
I 7^3
1 ge,
'il
ïg
ONDERNEMINGSRAAD RAAKTE IN
DE KNOOP MET DE VAKBONDEN
Op
Sociale en Economische Zaken hun problemen voor te leggen.
3
1
hijg over
C. KEIZER
W
I.
MENS EN MACHINE
Erbij
b
ren geregeld, werden ze vastgelegd in de
nieuwe bedrijfsstatuten en het onderne-
mingsraadsreglement.
Toch ziet Beppie van Oosterhout een
bezwaar. „Doordat je zo met de hele
zaak bezig bent, krijg je wel eens het
De ondernemingsraad bij elkaar. Staan
de: derde van rechts: Cees de Jong, in
het midden Beppie van Oosterhout en
vierde van links (met baardje) direc
teur P. van Langen.
;n
rt.
ilf
„Ook die progressieven wisten niet
wat ze aan moesten met die medezeg-
-
ze
n.
>n
jk
in
gevoel, dat je boven de collega's bent
uitgegroeid. Al gauw krijg je het ver
wijt: jullie spelen onder één hoedje met
de directie, commissarissen en de vrije
Universiteit. Dat komt omdat je geen
kans ziet alles tot in de details aan
iedereen door te geven. Het moeilijkste
is dan nog wel het overbrengen van de
sfeer waarin alles verloopt. Daar komt
dan nog bij, dat velen voornamelijk
buiten het bedrijf niet zoals wij in
het experiment geloven.”
F
F
Cees de Jong: „Door het experiment
heb ik een stuk extra levensgeluk ge
kregen. Dat is wel de rijkste vrucht. Nu
pas voel je dait je in veel dingen achter
de directie moet gaan staan. Kijk, als er
geen reden is voor wantrouwen, dan
moet je in elkaar vertrouwen. Bij ons is
het nu zo, dat je op alle vragen een
antwoord krijgt dat hout snijdt. Als ik
wil weten of een bepaalde klant nog wel
eens een order zal afnemen, dan wordt
daarop geantwoord. Laatst werd iemand
op staande voet ontslagen door de direc
tie. Dat kon niet, want we waren er niet
bij betrokken. Na overleg werd dat ont
slag ongedaan gemaakt, maar als het
terecht was gegeven, dan hadden wij
ook daarachter gestaan.”
Ondernemingsraadslid Ab Ebbenhof:
„Het criterium bij het experiment is de
vraag, in hoeverre is het mogelijk een
onderneming zo te organiseren, dat
werknemers de maximale gelegenheid
krijgen beleidsbeïnvloedend op te treden.
Via wetenschappelijk onderzoek bleek
het in ons bedrijf mogelijk een grote
mate van bewustwording te verwezenlij
ken, onder meer door vorming en scho
ling van de mensen die daarvoor belang
stelling hadden.”
Uiteraard verwachtte men niet dat
alle personeelsleden belangstelling had
den voor het experiment. „Er blijven er
altijd die alleen maar willen weten wat
ze aan het eind van de maand in het
loonzakje krijgen.” Inbreng en vorming
werden gerealiseerd door regelmatige
bijeenkomsten, en incidenteel door bij
eenkomsten van management en werk-
overleggroepen. Binnen dit kader werden
door gezamenlijk overleg positieve resul
taten geboekt en verbeterde relaties ge
schapen.
Beppie van Oosterhout, een van de
jongste ondernemingsraadsleden: „Door
dat men vond dat ik een goede babbel
had, ben ik in deze zaak terecht geko-
men.Door wat wij hebben gedaan en
doen komt het volle menszijn tot z’n
recht. Je voelt je er gelukkiger door,
omdat je een groot stuk verantwoorde
lijkheid voor het gehele bedrijf hebt
gekregen.” Ze meent dat er door de
speciale vorming een beter inzicht in het
wel en wee van het bedrijf is ontstaan.
„Het is alleen jammer dat niet iedereen
zo meeleeft. Alleen als het iets oplevert,
is men geïnteresseerd”.
ingezet voor een
werkgemeenschap,
trachten wij een
Er wordt gewerkt met een open agen
da, zodat iedereen de gelegenheid krijgt
een punt van bespreking toe te voegen.
Daarnaast worden verslagen gemaakt,
om de communicatie in alle geledingen
tot stand te brengen. Iedereen^ van hoog
tot laag, kan aan het werkoverleg deel
nemen. De groep jongeren in het bedrijf
ontwikkelde met de Katholieke Werken
de Jongeren een scholingsprogramma.
Ondernemingsraad en vakbondsbestuur
ders hebben het bedrijfsgroepenwerk en
de scholing gecontinueerd en veiligge
steld. Via contacten met andere bedrij
ven en opleidingsinstituten kwam een
uitwisseling van ervaringen op gang,
waarbij Swagemakers-Bogaerts als mo
del ging fungeren.
„Wij zijn overtuigd van de grote
maatschappelijke relevantie van het on
derzoek. Bedrijven en instellingen zijn
vol bewondering voor wat hier met de
Alle leidinggevende mensen in het be
drijft werden en worden gekozen door
een commissie, waarin de ondernemings
raad en degenen aan wie leiding wordt
gegeven, vertegenwoordigd zijn. Via de
ze procedure werd een personeelschef
benoemd. Ontslag en benoeming gebeurt
in overleg met personeelszaken, onder
nemingsraad, afdelingschef en betrokke
nen. Voorts heeft men medezeggenschap
bij benoeming en salarisbepaling van
directie en commissarissen.
Minister Langman van economische
zaken zegt over dit alles: „Tot dusver
zijn al belangrijke wijzigingen in de
organisatiestructuur van het bedrijf
in zijn geheel doorgevoerd. Hieruit
werden al belangrijke aanwijzingen
verkregen met betrekking tot de ver
groting van de verantwoordelijkheden
voor werknemers op uitvoerend ni
veau. Het is de bedoeling dat de
opgedane ervaringen worden ver
werkt in een rapport, dat ook als
voorbeeld voor andere bedrijven zal
worden gepubliceerd”.
Omdat er geen garantie kon worden
gegeven voor een verbetering van de
marktsituatie, besloot de rijksoverheid
niet in te springen. Ondernemingsraad en
directie besloten toen het bedrijf te
sluiten. De vakbonden werden ingelicht,
want er moesten ongeveer 90 mensen
afvloeien. „Die bondsbestuurders namen
direct een bokshouding aan. We hebben
flink met ze in de knoop gelegen, want
ze konden niet begrijpen dat wij aan het
woord medezeggenschap daadwerkelijk
inhoud hadden gegeven. We ontdekten
ook dat zij nog lang niet zover waren.
Dat botste goed. Ze hebben ons argwa
nend bekeken, maar nu is het zover dat
de contacten weer zijn hersteld en dat
we hun duidelijk maken wat we hebben
bereikt in ons bedrijf,” zegt onderne
mingsraadslid Cees de Jong, in het be
drijf garencontroleur.
Cees de Jong, in feite ongeschoold
arbeider, is al zes jaar lang gemeente
raadslid in Goirle voor een eigen partij,
de Arbeiderspartij. „In het begin zag ik
het niet zitten met dat experiment.
Twee jaar geleden moest er een nieuwe
ondernemingsraad worden gekozen. Na
zeer veel aandrang heb ik me kandidaat
gesteld.” Hij was nu in staat voor de
Tweede-Kamerverkiezingen een grote
personeelsbijeenkomst te leiden, waar
bekende Kamerleden, zoals Van Mierlo
van D’66, PvdA-voorzïtter André van
der Louw en staatssecretaris Westerterp
zouden worden geconfronteerd met de
bedrijfsmoeilijkheden.
genschap. Evenals de ministers vroegen
ook zij om economische garanties voor
de verlening van een krediet van een
half miljoen voor de tijd van een half
jaar, om de afdeling kamgarenspinnerij
te redden. Zij zouden dat wel eens even
doen. Later zijn ze terug geweest met de
schaduwministers. Zij wilden toen alleen
praten met de ondernemingsraad, maar
wij hebben de directie erbij gehaald. Zo
wilde de KVP alleen met de directie
praten, maar de directie haalde ons
erbij.”
Afgelopen najaar kwam de afdeling kamgarenspinnerij van het Til-
burgse bedrijf in grote moeilijkheden door de afzetstagnatie bij de wollen-
tricotindustrie. De teruggang van de orders veroorzaakte een daling van
de produktie. Het orderbestand verminderde met 50 percent. Daarnaast
speelden mee de sterk gestegen wolprijzen en oneerlijke concurrentie van
uit het buitenland, met name door Italië en Frankrijk. Daar worden, tegen
alle EEG-voorschriften in, de eigen produkties gesubsidieerd. Vanaf het
allereerste begin hebben directie en ondernemingsraad de problemen door
gesproken en naar een oplossing gezocht. Hier kon het experiment tonen
wat het waard was. De enige oplossing zo dacht men was, dat er geld
op tafel kwam. Een half miljoen voor de duur van een half jaar. „Als we
nu eens geen salarisverhoging krijgen, is het bedrijf dan te redden? Als dat
zo is, dan kunnen jullie die loonsverhogingen wel houden”, zeiden de
ondernemingsraadsleden unaniem tegen de directie. Gezamenlijk ging
men aan het rekenen en men ontdekte, dat dit het óók niet was. Onder
nemingsraad en directie gingen naar Den Haag om aan de ministers van
-...i.-—y.-
H
Ll
hulp van overheid, vrije universiteit,
vakbonden, directie, staf, kaderpersoneel
en alle betrokkenen in het bedrijf tot
stand is gekomen. Meerdere malen kre
gen we de verzekering, dat wat we
hebben gedaan uniek in ons land is.
Directie en personeel hebben zich in
hechte saamhorigheid en betrokkenheid
goed functionerende
deze manier
goed leefklimaat te
realiseren, waarin welvaart, welzijn, ka
pitaal en arbeid worden aangewend om
een leefbaar klimaat te scheppen, waar
in ieder individu zijn plaats kon vinden,”
aldus Ab Ebbehof.
De ondernemingsraad zelf heeft
nog verdergaande plannen. „We zou
den graag de ondernemingsraden in
de textiel- en schoenenindustrie wil
len informeren over wat er zich bij
voorbeeld afspeelt binnen de EEG
Italië en Frankrijk handelen tegen
alle regels in. Misschien kunnen we
gezamenlijk via onze regering in
Brussel aan de bel gaan trekken
want een waarschuwende vinger van
een EEG-ambtenaar helpt geen fluit”
Daarnaast bestudeert men de positie
van de oudere werknemer in het
bedrijf. „Ook voor deze mensen moe
ten er maatregelen genomen worden
want er zijn situaties waarin de ou
dere niet meer mee kan".
„Ik heb met mijn vuist op tafel gesla
gen en gezegd: mensen, we zijn nu goed
op weg om inhoud te geven aan jullie
vage begrip medezeggenschap. Ik heb
gezegd: maak van Swagemakers-Bo
gaerts een proefboerderij, want wat hier
gebeurt, is uniek in ons land. Dat moet
veel meer waard zijn dan een half
miljoen garanties. Daarover heb ik
nachten wakker gelegen, omdat eigenlijk
niemand begreep waar we mee bezig
waren. Het gekke was, dat ook die
progressieven, die het wel even zouden
doen, steeds weer terug kwamen op het
vragen van garanties. En dan nog het
verwijt van de vakbonden: jullie zetten
je collega’s op straat. Dat durfden we
met elkaar te riskeren, ja.”
- /J
President-directeur dr. P. L. van
Langen werd, toen hij ruim twee jaar
geleden prof. Van Zuthem uitnodigde,
in Tilburg uitgekreten voor „rooie”
Zoiets had men nog nooit meege
maakt, een directeur die met zijn
personeel het bedrijfsbeleid wilde
gaan bepalen. „Mijn vraag was: hoe
is het te bereiken dat iedereen, onge
acht de functie in het bedrijf, be
leidsbeïnvloedend kan optreden. We
hebben het experiment uitgevoerd
zonder dat er een kilo minder werd
geproduceerd. De economie moet voor
de mensen die in een bedrijf werken
geen mysterie zijn. De tijd dat duiste
re mannetjes beslissingen namen,
moest bij ons tot het verleden beho
ren”.
Het personeel houdt zich via de on
dernemingsraad bezig met financieel-
economische scholing, sociale beleidsvoe
ring, benoeming en ontslag van perso
neel, directieleden en commissarissen, op
stellen van de definitieve bedrijfsbegro-
ting aan de hand van een concept, het
scheppen en instandhouden van relaties
tussen ondernemingsraad en directie, on
dernemingsraad en sociale commissaris
(ex-minister van Sociale Zaken B.
Roolvink), ondernemingsraad en raad
van commissarissen, vakbonden en ma
nagement. Nadat deze verhoudingen wa-
Dr. van Langen meent dat het
experiment niet economisch nadelig
op het bedrijf mag werken, „want je
kunt nu eenmaal niet buiten de eco
nomische orde treden. Daarnaast zou
het experiment volledig mislukt zijn,
als het beperkt zou blijven tot alleen
dat wat zich in het bedrijf afspeelt.
Het resultaat zal moeten zijn, dat
men gaat denken over allerlei belang
rijke zaken. Je moet dus beginnen
met het bijbrengen van kennis, om
een mentaliteitsverandering mogelijk
te maken en gezagsverhoudingen te
reduceren. Een ontzettend ethisch ge-
medezeggenschap hebben
we geprobeerd om te zetten in con
crete maatregelen”.
Ml
fis
r. nnr, •’“M- ïïEdfliW
-mun -7X.U .„V
~j.- - *w»n.
Ook Van Langen ziet nog als pro
bleem het contact tussen onderne
mingsraad en personeel. „We zullen
binnenkort maar eens op regelmatige
tijdstippen de machines een half uur
stil moeten zetten, om de onderne
mingsraad de gelegenheid te geven
het personeel volledig te informeren.
Daarnaast moeten we maar eens gaan
denken aan een vast spreekuur voor
de ondernemingsraad”.
De ondernemingsraadsleden hebben
nog geen eensgezinde mening over de
functie van de sociaal-commissaris, ex-
minister Roolvink. Hij werd door het
gehele personeel als zodanig gekozen.
„Niemand weet eigenlijk nog precies,
wat de functie van zo’n man moet zijn.
In andere bedrijven is zo’n commissaris
bijvoorbeeld verplicht ten minste vier
maal per jaar de vergadering van. de
ondernemingsraad bij te wonen, maar
Roolvink is het afgelopen jaar hier wel
veertien maal geweest. Met elkaar zijn
we bezig o ok zijn functie inhoud te
geven,” aldus mevrouw Van Oosterhout.
1
A
(**-*:>
ff
