Enthousiasme over experimenten in Amerika
Dr. Schuyt: vraagtekens bij
gehoorzaamheid
orde
en
Opstellenbundel over
recht als instrument
Derde zachte
winter
,B *11
POLITIEK IN THEORIE EN PRAKTIJK BENADERD
e
1i
8
8
I
I
I
ba
t
13
MAART
DONDERDAG
1
1973
Zure druiven
André Corz
Methodenstrijd
ll
t
a
t
I
i
i
H
g
I
R
R
1
e
I
ft
I
(Van onze verkeersredactie)
DEN HAAG Het Tweede-Kamerlid ir. P. A. M. Cornelissen (KVP)
wil de aandacht vestigen op een tamelijk individueel, maar tegelijk snel
en goedkoop openbaar vervoerssysteem. Bij de behandeling van de ver-
keersbegroting in de Tweede Kamer, dezer dagen, wil hij minister Udink
vragen te bevorderen dat Nederlandse steden hun aandacht zullen concen
treren op dit vervoerssysteem, waarover men in de Verenigde Staten nogal
enthousiast schijnt te zijn. Het wordt een volwaardige vervanging van de
auto genoemd en neemt niet meer breedte in beslag dan een vrije tram
baan.
„DE GESCHIEDENIS van de
mensheid begon met een daad
van ongehoorzaamheid en het is
niet onwaarschijnlijk dat hij zal
eindigen met een daad van ge
hoorzaamheid”. Deze voorspel
ling van de filosoof Erich Fromm
vormt een van de belangrijkste
thema’s in het proefschrift van
dr. mr. C. Schuyt „Recht, orde
en burgerlijke ongehoorzaam
heid”. De lector in de rechts
sociologie, verbonden aan de
universiteit van Nijmegen, pro
moveerde enkele maanden ge
leden in Leiden op deze studie.
Geen geheimhouding
fc ökxi
PRT-wagentje op in aanbouw zijnde
luchthaven by Dallas in Texas.
L
K
Si
LL
Hoe de wording van een totalitaire
A. WILLINCK
met
I
Ander openbaar vervoer:
wagentjes op eigen baan
(Van onze weerkundige medewerker)
De klimatologische winter telt van
daag zijn laatste dag. Uit voorlopige
cijfers is op te maken dat het de derde
opeenvolgende zachte winter is gewor
den. Er viel weinig neerslag, er was een
tekort van ruim 30 uur zon en slechts
op drie dagen tegen normaal op 12
dagen bleef het kwik in De Bilt het
gehele etmaal beneden het vriespunt, de
zogenoemde „ijsdagen”.
ia
i
i
l
i
I
I
i
i
De laagste temperatuur werd in de
nacht van 31 december op het vliegveld
Eelde gemeten, namelijk minus 11 gra
den. In De Bilt, evenals in de meeste
provincies, is het deze winter geen enke
le nacht tot strenge vorst gekomen. De
meeste sneeuw leverde deze laatste week
van februari.
gestapt, dan zendt de computer het wa
gentje naar een van de opstelsporen van
behoefte bestaat of ontsaat.
1
I
I
I
I
I
Het morgaintown-project onderscheidt
zioh van gewoonen onaantrekkelijk
openbaar vervoer doordat het veel
individueler is, doordat men op zijn
wenken wordt bediend (een druik op de
knop impliceert voorrijden van een wa
gentje als ware het een taxi), doordat
men niet stopt waar men hélemaal niet
hoeft te zijn, en doordat zowel de aan
leg- als de exploitatiekosten aanzienlijk
lager zijn dan van gewoon openbaar
vervoer met vrije baan.
Echtscheiding. De Raad van State in
Italië heeft zich uitgesproken voor een
verschuiving van het volksreferendum
over de echtscheiding. Het referendum
zou in april van dit jaar gehouden
worden. De Raad van State adviseert
thans uitstel tot midden volgend jaar.
Met dit referendum zou het volk zich
kunnen uitspreken voor of tegen de
echtscheiding, welke eind 1970 in Ita
lië mogelijk is geworden. Naar ver
luidt zou de regering zich bij dit
advies van de Raad van State willen
aansluiten.
de term „burgerlijke ongehoor
zaamheid” protest gericht tegen
één specifieke wet of één specifiek
stelsel van wetten door Schuyt
omschreven als „wanorde binnen de
orde”, wordt grondig met voorbeelden
uitgewerkt: ze „tracht met opzet de
band met traditionele waarden van
de samenleving te behouden, in te
genstelling tot revolutie en breuk met
het verleden”.
Burgerlijke ongehoorzaamheid (tij
dens een betoging vijf jaar geleden
in Amsterdam).
Bij een recente studiereis in de Ver
enigde Staten heeft de heer Cornelissen
in het 25.000 inwoners telende universi-
teitsstadje Morgantown (West-Virgini-
a), op de lichthaven van Dallas, Fort
Worth in Texas en in het 1,25 miljoen
tellende Denver in Colorado gezien hoe
men werkt aan kleine, op luchtbanden
en tegelijk railgebonden wagentjes voor
acht zit- en twaalf staanplaatsen, die
door een computer worden bestuurd.
In Morgantown worden de exploitatie
kosten geschat op (omgerekend) 17 tot
35 cent per voertuigkilometer. In Denver
worden de aanlegkosten van acht km
vrije bovengrondse baan geschat op 50
miljoen dollar. Omgerekend voor de 18
km Amsterdamse metro (thans officieel
begroot op 815 miljoen gulden) zou dat
neerkomen op 237 miljoen gulden.
„Het probleem in Morgantown is”, al
dus ir. Cornelissen, „de voortdurend gro
te stroom studenten die zich per auto
verplaatst tussen de campussen van de
universiteit die op drie plaatsen in de
stad li'ggen. Morgantown zélf heeft
25.000 inwoners, daar komen 15.000 stu
denten en 6000 stafleden bij. De univer
siteit heeft nu in overleg met een paar
industrieën, vooral de Starr Car Company
in Detroit en het federale ministerie van
transport een openbaar vervoerssysteem
ontwikkeld dat een volwaardige vervan
ging van de auto beoogt voor een deel
van alle verkeer, studentikoos of niet”.
De kleine wagentjes rijden op een
eigen baan in een betonnen bak. De
voorstuwing is evenals bij trolleybus
sen elektrisch, de voedingskabels zijn
aangebracht tegen de wand van de be
tonnen bak. De wagentjes worden be
stuurd door een computer vanuit een
centraal punt. Deze computer analyseert
Gorz gaat in zijn boeiende opstellen
over de „Westeuropse arbeidersbewe
ging” iutgebreid in op de vakbeweging.
Zijn anarchistische opvattingen blij
ken onder meer uit stellingen als:
„Het doel van de revolutie is niet om
de ene staat te vervangen door de
andere, het is om de staat geheel en
al af te schaffen, en dat betekent ook
dat de partij praktisch en theore
tisch en meteen vanaf het begin er
naar moet streven zichzelf uiteinde
lijk op te heffen”. Een knap betoog
en een moedig initiatief, alweer, van
de Amsterdamse uitgever dit „moei
lijke” boek te laten vertalen.
Bij de Wetenschappelijke Uitgeverij
in Amsterdam verscheen onlangs dr.
J. L. Snethlages beschouwingen over
het pacifisme „Laten we nu eens
reëel zijn”. Het is een dun boekje (60
pagina’s) met felle uithalen naar het
militaire geweld, soms niet zo cohe
rent, maar altijd logiscch en ondub
belzinnig.
Snethlage, die zijn pamflet eindigt
met een schitterend vers van Annie M.
G. Schmidt („Straaljager”), zet zich al-
AWus M. S. Arnoni, redacteur van
het eenmanstijdschrift „In Search” en
medewerker van Vrij Nederland en
De Internationale Spectator. Als
overlevende van de concentratiekam
pen der nazi’s kwam hij via de Ver
enigde Staten in Nederland terecht.
Een bloemlezing van zijn politieke
essays werd In een vertaling van
Louis Ferren door Bruna in Utrecht
uitgegeven onder de titel „In plaats
van ideologie”.
Arnoni is een scherpzinnig analyti
cus, die op intelligente wijze zijn
lezers tot nadenken kwingt. Vaak bit
ter en bijtend, vermoedelijk omdat hij
zo scherp ziet dat de strijd tegen de
domheid een verloren strijd is. Zoals
blijkt uit dit citaat: „Een Amerikaans
Auschwitz zou niet met de mantel
der geheimhouding bedekt worden.
Integendeel, public relations bureaus
zouden in de arm worden genomen
om het op z’n verdiensten te verko
pen. Foto’s van de gaskamers en
crematoria zouden worden vrijgege
ven om aan te tonen hoe onbaatzuch
tig de democratie werd gediend.”
Bravo Bruna, een belangrijk boek.
Tot omstreeks half februari was de
winter uitzonderlijk droog, maar toch
gaf deze maand daarna toch nog zoveel
neerslag, dat het cijfer boven normaal
kwam. Het komt ons voor, dat in vrij
wel geheel Europa deze winter duidelijk
zachter dan normaal is gebleven. De
eerste dagen van maart brengen ons
weer depressie-activiteit, met regen,
wind en zachtere lucht.
Op het terrein van de verandering
bevat de bundel weinig vuurwerk. Het
accent komt daardoor wel erg op het
„behoud” te liggen. Vooral het verhaal
van prof. dr. J. J. Loeff, getiteld „Ver
gelding als gave”, doet wat anachronis
tisch aan. Hier wordt anno 1972 de
vroeg-19e-eeuwse wijsgeer Emanuël
Kant bejubeld. Kant construeerde de
pure vergeldingsstraf vanuit een soort
rechtsorde die daarom zou vragen.
bovendien voortudend de béhoefte aan
wagentjes bij een van de zes stations op
het vijf km lange traject, en stuurt
wagentjes naar elk station dat daaraan
behoefte heeft of zal krijgen.
De passagier vindt op elk station een
paneel met drukknoppen voor een van
de andere stations. Zodra hij een knop
indrukt, zeidt de computer een wagen
tje naar het perron, waarmee de passa
gier of als er meer voor dezelfde be-
stemimng komen, maximaal 20, zonder
stpopen naar het station van bestem
ming wordt gereden b(j een snelheid van
50 km per uur.
Ook de bijdrage van T. Koopmans,
hoogleraar staatsrecht in Leiden, geeft
aanknopingspunten voor de jurist die
wel eens wat veranderen wil. Koopmans
schrijft over conserverende en active
rende rechtsbegrippen.
de Vereni
gde Naties kan gewelddadige opstand
tegen een koloniale overheerser gerecht
vaardigd zijn; dit betekent dat de op
leen onnodig veel af tegen de „Tele
graaf’. Zijn moed om te blijven de
batteren is natuurlijk te prijzen,
maar hij zou kunnen weten dat in
sommige gevallen de zin om verder
openlijk van gedachten te wisselen
kan verdwijnen.
„HET RECEPT van vele Vietnams
in plaats van één eenzaam Vietnam is
reeds lang geleden voorgeschreven.
Maar de toepassing van het onderlig
gende principe is herhaaldelijk ge
compromitteerd door hypocrisie en
cynisme, deze keer eens niet van de
kant van de wereldheersers, maar
van de kant van de goede mensen.
Als zich de keuze tussen onmiddellijk
gevaar en toekomstige risico’s voor
doet, wordt opportunisme maar al te
vaak voor voorzichtigheid aangezien.”
In Nederland zijn deze proeven niet
helemaal onbekend, zo is ir. Cornelissen
enigszins tot zijn verbazing gebleken. Op
het vliegveld van Dallas en Fort Worth
in Texas, Love Airfield, werd hem ver
teld dat het project daar belangstellend
wordt gevolgd door de dienst IJssel-
meerpolders ten behoeve van Almere.
Op Love Airfield wordt zo’n Personal
Rapid Transit thans aangelegd voor ver
voer op de luchthaven zelf, nog niet ter
verbinding van het vliegveld met de
beide op circa 10 km van elkaar gelegen
steden.
standigen niet als rebel gestraft mogen
worden en als krijgsgevangenen behan
deld moeten worden. Maar er zit een
addertje onder het gras: als zij oorlogs
misdaden hebben begaan, mogen zij wel
gestraft worden en guerillastrijd wordt
als oorlogsmisdaad beschouwd.
A. A. G. Peters, hoogleraar strafrecht
in Utrecht, ziet het strafproces als be
langrijk moment voor vernieuwing. Daar
kan de rechter het overheidshandelen
werkelijk kritisch toetsen. Voorwaarde
is wel een behoorlijke rechtshulp en
een echte onafhankelijke rechter. Op die
manier kan het strafproces meewerken
aan de emancipatie van de burger. Pe
ters schetst een ontwikeling van ons
recht, waarbij wij ons nu in een over
gangsfase zouden bevinden van wetten-
recht, waarbij de eerbied voor het gezag
centraal staat, naar democratische parti
cipatie.
Loeff: „Zij, die rechtsorde, vergeldt
de ontstane wanverhouding door objecti
vering, dat wil zeggen door een onzede-
doen wijken voor de objectieve eis der
lijk-subjectief-egostisch genieten te doen
wijken voor de objectieve eis der gerech
tigheid.” Dit wil zoiets zeggen als: wij
straffen niet omdat wij dat fijn vinden,
maar omdat zij dat fijn vinden. Dit doet
mij even denken aan de uitspraak
van James Stephen, een rechter uit het
Victoriaanse Engeland, voor wie straf
dezelfde functie had voor de dorst naar
wraak, als het huwelijk voor de seksuele
honger.
Verschillende bijdragen gaan in op de
methodenstrijd, die op dit moment weer
opbloeit in de juridische wereld. Zo
staan functionalisten mensen die den
ken in doel-middel-schema’s en stuur
systemen tegenover fundamentalisten.
Deze laatsten benadrukkén de eigen
inbreng van het recht, dat vooral tot
uitdrukking komt in rechtsbeginselen
als goede trouw, redelijkheid en weder
rechtelijkheid.
(„Recht als instrument van behoud en
verandering”, bundel opstellen, aangebo
den aan prof. mr. J. J. M. van de Ven,
Kluwer, Deventer, ƒ55,
staat in z’n werk gaat kan men
nalezen in Emilio Lussu’s „Mars op
Rome”, dat in 1932 werd geschreven.
In Italië, waar neo-fascisten opnieuw
pogingen doen om mede geïnspi
reerd door de Griekse kolonels de
macht te veroveren, schijnt het boek
weer met grote belangstelling te wor
den gelezen. Begrijpelijk zolang er
mensen blijven bestaan die zelfs na
Auschwitz nog beweren dat het par
lement maar afgeschaft moet worden
en dat er „krachtig moet worden
opgetreden tegen(volgt een lan
ge rij minderheden).
Lusso maakte als parlementariër de
fascistische krachtpatserij op Sardinië
en in Rome mee. Weinig opgewekte
lectuur, wél een goede greep van
uitgeverij In den Toren in Baarn
(vertaling: dr. F. van der Heijden).
Tegenover het wat droge, maar
adembenemende verslag van Lusso
valt Martin Grays boek „Uit naam
van al de mijnen” in het niet. Toch
zou juist een man als Gray de aange
wezen persoon kunnen zijn om een
fel betoog tegen de dictatuur te
schrijven. Hij is namelijk een van de
weinige overlevenden van het nazi-
vernietigingskamp Treblinka.
In plaats daarvan liet hij Max
Gallo zoetvloeiend en professioneel
zijn levensverhaal opschrijven. Het
accent van de geschiedenis kwam te
liggen op het noodlot dat Gray twee
maal zwaar treft: eerst verliest hij in
de nazi-kampen al zijn familieleden,
daarna verbranden bij een bosbrand
in Zuid-Frankrijk zijn vrouw en kin
deren. Over Treblinka slechts 33
bladzijden in dit 426 pagina’s tellende,
door Bruna fraai uitgegeven, boek.
Het overige is teveel op goedkoop
effect geschreven, ook al doet de
aankondiging dat de opbrengst van
het boek geheel ten goede komt aan
een stichting ter voorkoming van
rampen, zoals die zijn gezin heeft
getroffen, symphatiek aan. Benjo Maso
vertaalde het rijk geïllustreerde „Uit
naam van al de mijnen”.
De combinatie politiek-in-roman-
verpaktking kan uitermate boeiend
zijn. Dat bewijst ex-provo ideoloog
Roel van Duyn met zijn eerste lange
prozaverhaal, waarvan het verdichtsel
akelig waar begint te worden.
Zijn boek, „Bloed” genaamd, gaat
over de griezelige aspecten van elek-
triciteit-opwekking door middel van
kernreactoren. Een medewerker van
het Reactor Centrum Nederland, be
zig met de bouw van een centrale,
ziet het in het verhaal allemaal niet
meer zo zitten. Van Duyn verzon
een schitterende plot, die niet verra
den moet worden, en bouwde een
dubbele boden in de ontknoping. Wie
alle enge konsekwenties van tiental
len toekomstige Duitse, Zwitserse en
Franse kerncentrales langs de Rijn,
die met hun koelwater Europa’s
„grootste riool” ook nog eens tot een
bloedhete rivier gaan transformeren,
overziet, zal dit „Bloed” niet zonder
huiveren opzij leggen.
Overigens, liefhebbers van dit soort
SF-lectuur kunnen zich nu al ver
heugen op deel twee van Roel van
Duyns drieluik, dat „Zweet” zal heten
(onderwerp: het leger), gevolgd door
„Tranen”. Uitgeverij Meulenhoff in
Amsterdam heeft al beloofd dat het
spoedig zal verschijnen.
Ten slotte aandacht voor „Aspecten
van vluchtelingenrecht”, een publika-
tie voortgekomen uit een colloquiem
gehouden in de Amsterdamse univer
siteit.
Herdrukken van verhalen gepubli
ceerd in kranten, De Haagse Post,
Hollands Maandblad en het beste Ne
derlandse studentenblad „Propria Cu
res”, treft men aan in de bundel
„Lenin heeft echt bestaan”. Karei van
het Reve is de auteur en G. A. van
Oorschot, die onlangs de afsluiting
van zijn Russische Bibliotheek heeft
gevierd, de uitgever.
Het titelverhaal gaat over de her
denking van Lenins honderdste ge
boortedag in de Sovjet-Unie, met
kleuteronderwijzende opmerkingen,
die het onder slaperige ochtendblad-
lezers nog wel goed zouden doen:
Van het Reve moest toen hij in
Moskou woonde zijn w.c.-papier per
KLM laten aanvoeren. Daarmee wil
hij bewijzen dat het levenspeil der
Russen dieptreurig is.
Gelukkig is er meer in het boek te
vinden: een prachtig portret van prof.
J. Presser, waarbij mensen die hem
niet persoonlijk gekend hebben, maar
wel zijn boeken hebben gelezen, zul
len denken „Zo moet hij geweest
zijn”. En verder het kostelijke Annie
get your gun”. Deze recensie van
„Omzien in verwondering” van Annie
Romein-Verschoor verscheen destijds
in Hollands Maandblad (waarom
wordt nergens in de bundel vermeld
waar de artikelen eerder werden ge
publiceerd?) Het stukje is daarom zo
kostelijk omdat de hooggeleerde
broer van Gerard Kornelis hier met
geestelijke striptease zijn grieven
loost op een tweetal schitterende boe
ken. Blijkbaar zijn de druiven voor
K. zuur. Omdat hij vrijwel alleen als
het vriendje van Jan Erik Romein ter
sprake komt?
RUIM VIJFTIG jaar geleden orga
niseerden de Italiaanse fascisten hun
mars op Rome. Mussolini kwam
daardoor aan de macht als „sterke
man”, elf jaar later gevolgd door
Adolf Hitler in nazi-Duitsland.
Bij elk station zijn inhaalysporen
gebouwd, zdat elk wagentje ongehinderd
een op punt van vertrek staand wagen
tje kan passeren. Zijn de passagiers uit-
(Van onze juridische medewerker)
„Recht als Instrument van behoud en
verandering” is de intrigerende titel van
een bundel opstellen, aangeboden aan
prof. mr. J. J. M. van der Ven. Prof.
Van der Ven doceerde in Utrecht ar
beidsrecht, wijsbegeerte van het recht en
rechtssociologie. De bundel bevat maar
liefst 45 bijdragen, waarvan bijna een
derde van de hand van buitenlandse
auteurs. Het gevolg is een grote ver
scheidenheid van onderwerpen over het
hele terrein van het recht: volkenrecht,
sociaal-economisch recht, publiek- en
privaatrecht en milieurecht.
Bij zo een dikke bundel is het verlei
delijk aan het eind te beginnen. Dat is
een bijdrage van prof. mr. B. V A.
Röling over de rechtspositie van de op
standige burger in de burgeroorlog.
Röling komt tot de droevige slotsom dat
het volkenrecht de „freedom fighter”
minimale garanties biedt.
Volgens de resoluties van
Gelukkig zag de Universitaire pers
in Rotterdam het grote belang van
Schuyts pleidooi voor ongehoorzaam
heid in, zodat, ongebruikelijk voor
proefschriften die meestal in kleine
oplagen op stoffige plaatsen terecht
komen, het boek als paperback voor
een breder publiek is verschenen.
SCHUYTS STUDIE, mogelijk ge
maakt door een beurs van de Niels
Stensen Stichting, is er een voorbeeld
van dat wetenschappelijke verhande
lingen niet hoeven uit te monden in
vakidiotie. Zijn betoog blijft altijd
helder, bovendien is het onderwerp
origineel, dat wil zeggen, zeker in het
Nederlandse taalgebied.
Een van de kernpunten in het
proefschrift is de „camusiaanse” onge
hoorzaamheid (De mens blijft verant
woordelijk voor de gevolgen van zijn
gehoorzaamheid en zijn ongehoor
zaamheid”, aldus de Franse filosoof
Albert Camus) gesteld tegenover de
Befehl ist Befehl-gehoorzaamheid van
een Eichmann. Teveel wordt dit laat
ste op scholen, in werkplaatsen, etc.
nog geprezen (zie Agnews recht en
ordecomplexen) en nog steeds, aldus
Schuyt, wordt „te vaak uitsluitend
verantwoording gevraagd voor onge
hoorzaamheid en niet voor gehoor
zaamheid”.
Een groot aantal argumenten van
de orde en recht-clubs wordt door
Schuyt doeltreffend weerlegd. Zoals
bijvoorbeeld
burgerlijke ongehoorzaamheid
leidt niet tot chaos maar tot veran
dering. Burgerlijke ongehoorzaamheid
kan een versterking betekenen van
de democratische orde in plaats van
een verzwakking, omdat zij het recht
gevoeliger maakt voor de eisen van
de rechtvaardigheid.”
Schuyts proefschrift is geen lees
voer. Maar wie de moeite neemt zijn
gave betoog met aandacht te volgen
waarbij men zich eventueel kan
troosten met de gedachte dat de tijd
die dit volgen vergt niet in verhou
ding staat tot de enorme opofferingen
die de auteur zich moest getroosten
zal zich gesteld zien tegenover een
serie wezenlijke problemen en vra
gen. Vragen, waarop niet zo maar
voor de vuist weg een antwoord kan
worden gegeven, maar die ruimte
overlaten voor een toekomstig funda
menteel antwoord op het probleem
van recht, orde en ongehoorzaamheid.
De samenspraak werd georgani
seerd om de opmerkzaamheid te rich
ten op de rechtsbescherming die in
ten op de rechtsbescherming die in
ons land aan vluchtelihgen wordt
verleend.
Bijdragen aan de discussie leverden
onder meer prof. mr. A. Tammes
en prof. mr. Kapteyn. Niet alleen
juristen, maar ook hulporganisaties
zoals Release zullen mogelijk veel
nut bij hun werk ondervinden met
dit door Kluwer in Deventer uitgege
ven boek.
Marxistische politieke theorie,
vooral geënt op de situatie in Frank
rijk en Italië levert André Gorz in
„De actualiteit van de revolutie”, dat
voor uitgeverij Van Gennep in Am
sterdam werd vertaald door Cora de
Smit. Het boek versoheen in de reeks
„Kritiese Bibliotheek”, sinds kort in
een nieuw (inclusief foto op omslag)
jasje gestoken.
O'
asW.
