TELEAC VECHT MET CURSUS TEGEN
ANGST VOOR BEGRIP KOUDE OORLOG
I'S
al
„Panische vrees voor
Russen zit er nog in”
I IL
I
Nederlands-lndië
Cadillac
Prostitutie
Peyton Place
Angst
-
I 1
L
2
I
j
’..J
L i
I Ji
Br*
F Ml
FRANS NIEUWENHOF
ver-
ver-
Erbij
1'1
De Teleac-cursus over de koude oorlog, die onder de supervisie staat van de
Utrechtse hoogleraar H. von der Dunk, is in de eerste plaats bestemd voor geschiede,
nisleraren. (Een ministerie dat een verzoek om subsidie kreeg, vond overigens dat
het zinniger was om deze leraren een televisiecursus over de Tachtigjarige oorlog voor
te zetten). De samenstellers zitten echter te hopen dat niet alleen geschiedenisleraren
ktfken. Frans Nieuwenhof: „Het heeft geen zin dergelyke uitzendingen voor grote
groepen mensen te maken als je denkt dat je hun mening kunt veranderen. Je kunt
hoogstens hopen dat mensen bereid zijn hun eigen vooroordeel iets af te zwakken”.
De Duitse minstreel Dieter Süverkrüp zingt een lied
waarin hij een communist typeert: „Hij wast zich niet
graag en kijkt in de spiegel met een Mongolen-gezicht; hij
poetst zijn tanden met vieux en zijn ontbijt bestaat alleen
uit een glas wodka".
DS’70 en VVD niet bij protest tegen
Vietnam-bombardementen.
Frans Nieuwenhof (hij studeerde politieke wetenschap
pen) is de redacteur van een Teleac-cursus over de koude
oorlog. In twaalf lessen wordt de kijker uitgelegd hoe het
kon gebeuren dat Oost en West na de tweede wereldoorlog
pal tegenover elkaar kwamen te staan. De koude oorlog is
in Nederland nu enigszins geluwd: De Communistische
ten
ver-
Voor een onbekend aantal Nederlanders leeft echter de
in de koude oorlog bloeiende angst voor communisten nog
steeds.
In kerken wordt minder veelvuldig gebeden voor de be
kering van Rusland, schaatsenrijdsters laten in interviews
weten dat met schaatsende Russinnen eigenlijk best te
oraten valt en het Groninger bedrijf n.v. Gremi importeert
auto’s uit de Sovjet-Unie; wel sudderde de koude oorlog
nog voort In het besluit van de politieke partijen DS’70 en
WD om niet mee te doen aan de Nationale Vietnamdemon-
stratie in Utrecht omdat die te anti-Amerikaans en pro-
communistisch was.
Partij Nederland heeft zendtijd gekregen, maar het commu
nistische blad De Waarheid wordt voor de verzending nog
wel zo opgevouwen dat je niet kunt zien dat het De Waar
heid is. zodat de abonnee er in de buurt niet op kan worden
aangekeken. Dat helpt overigens weinig als je weet dat De
Waarheid het enige dagblad is dat binnenstebuiten wordt
gevouwen.
nist in Peyton Place: je afsluiten voor
bepaalde problemen, omdat ze niet pas
sen in je wereldbeeld”.
Soldaten bij terugkeer na politionele
acties in Indonesië. Motieven verdoezeld.
Frans Nieuwenhof: „Zeker, maar ik
vind het goed dat deze partijen duidelijk
hun mening naar voren brengen. Omdat
ik in m’n omgeving merk dat die politie
ke stellingname leeft onder de bevol
king. En als de politieke partijen de
bevolking vertegenwoordigen, is het goed
dat je er zo mee geconfronteerd wordt
dat een deel van de Nederlanders volke
renmoord goedkeurt op grond van het
feit dat het plaats vindt op communis
ten. Want als de communisten winnen,
staan ze bij ons voor de deur en worden
onze belangen geschaad. Door dit puur
eigen belang wordt de mens zijn wolf”.
dorpjes rond de vliegbasis Leeuwarden
oprecht bang. Nu kwamen de Russen,
die altijd al zouden komen.
Frans Nieuwenhof: „Je kunt zeggen,
dat Peyton Place de neerslag is van hoe
de samenleving er in een klein Ameri
kaans stadje uit ziet. Daar is het woord
„communist” nog nooit gevallen. In die
serie zie je ook zelden een arbeider in
beeld. Het is het ideaal-beeld van de
middenklasse, die het bestaan van Por-
toricanen die in krotten wonen, ontkent.
Maar ze hebben ook hun problemen:
mag je voor het huwelijk met elkaar
naar bed gaan, mag een ongetrouwde
arts een gescheiden vrouw ten huwelijk
vragen?
Nixon (rechts) gaf Brezjnev Cadillac
cadeau.
Is volgens u de weigering van de WD
en DS’70 om aan een nationale Vietnam-
demonstratie mee te doen een teken dat
de koude oorlog daar nog aan de gang
is?
„Dat verwijt ik die partijen en ik
signaleer het met een zeker cynisme.
Vóór de oorlog wisten we wat in Nazi-
Duitsland gebeurde. Als vluchtende jo
den bij onze poorten aanklopten, konden
we het niet met het christelijk geweten
overeenstemmen ze terug te sturen”.
Daar in Peyton Place, duurt daar de
koude oorlog nog voort?
„Het wordt wat anders als je vanuit
die mening gaat stemmen”.
0 ANWB
e auto's
In een hoek van de kamer is intussen
enig rumoer ontstaan, want de televisie
is aangezet met het oog op de jongste
ontwikkelingen in Peyton Place.
„Als in Peyton Place een communist
zou wonen, zou die volkomen genegeerd
worden, hij zou nergens onderwerp van
gesprek zijn. Want zo’n man confron
teert je met het feit dat de maatschappij
niet alleen bestaat uit een middenklas
se”.
„Een ander voorbeeld: in Oost-Berlijn
kwam ik in gesprek met een dame van
lichte zeden. Zij zei dat prostitutie in
Oost-Berlijn niet bestaat. Ik heb er later
met een partijman over gesproken en
die zei: in een socialistische samenleving
daar vind je geen burgerlijke decanden-
tie. Dat is hetzelfde als met de commu-
„Waarom maak je nou zo'n televisie
programma? Ik dacht dat je dat toch
ook doet met de achterliggende gedach
te, dat je er aan wilt werken om meer
begrip te kweken in de hoop dat mensen
wat minder zwart-wit denken. Ook hoop
je de geschiedenisleraren te bereiken,
want die kunnen de continuïteit in het
zwart-wit denken doorbreken. De zeker
heid dat die bedoeling overkomt heb je
niet. We hebben bewust geprobeerd de
beide standpunten, Oost en West, weer
te geven. Dat betekent niet dat je neu
traal bent, het betekent wel dat je beide
argumentaties tot zijn recht laat ko
men”.
Frans Nieuwenhof: „Het is kennelijk
zo dat zo iemand wel dagelijks gecon
fronteerd wordt met berichten over
massamoord in Vietnam, maar dat niet
als zodanig erkent omdat degenen, die
vermoord worden vogelvrij zijn ver
klaard een etiket is opgeplakt. In de
Tweede Wereldoorlog waren joden vo
gelvrij, dus kon je ze vergassen; nu gaat
het om Vietnamese spleetogen, die je
ook te barste kunt bombarderen”.
Niet het vaagste voorbeeld van een vooroordeel jegens
alles wat communist of Rus is en daarover gaat dit inter
view met de eigenaar van de grammofoonplaat van Dieter
Süverkrüp, drs. Frans Nieuwenhof. Hij woont in het noord
oosten van Friesland vlak bij de gedempte Lauwerszee in
het dorpje Lioessens. Ter oriëntatie: Lioessens ligt in de
buurt van Morra, Paessens en Moddergat in een uitge
storven gebied waar Friesland vrijwel ongemerkt in het
wad overgaat.
In de tweede aflevering van de cursus
over de koude oorlog, die afgelopen
zondag werd uitgezonden, kwam een be
richt voor uit het Friesch Dagblad dat
in Rusland een standbeeld voor Judas,
de verrader van Jezus was opgericht.
Denkt u dat vandaag de dag nog veel
mensen denken dat de anti-christ uit het
Oosten komt?
Ik heb nog één punt: bij zijn bezoek
aan Moskou heeft Nixon aan Bresnjev
een grote Cadillac cadeau gedaan. Kunt
u me nou uitleggen waarom ik zo ver
rast was te horen dat die Bresnjev al
een hele verzameling dure buitenlandse
auto’s heeft?
We bouwden het kamp Westerbork
voor ze, daar stopten we ze in, de
Duitser hebben het kamp later in dank
baarheid overgenomen. Maar als land
hebben we niet geprotesteerd tegen
Duitsland, een paar linkse partijen uit
gezonderd. De vraag is: hoeveel schuld
heb je dan aan wat er in Duitsland
gebeurde? Hoeveel schuld heb je nu als
je niet tegen Vietnam protesteert. Moei
lijk te beantwoorden, maar je hebt in
ieder geval schuld, omdat je een elite op
het ministerie van buitenlandse zaken
het gevoel geeft dat er nog een fatsoens-
grond is om niet te protesteren”.
Frans Nieuwenhof: „Ja, dat is nog
steeds reëel en niet alleen in dorpen als
Staphorst. Je merkt het aan de opkomst
van de Evangelische Omroep, aan de
radikalisering van de traditionele chris
tenen die het niet langer pikken, dat
hun eigen ideëen ter discussie worden
gesteld. Het communisme is altijd be
schouwd als de beweging die primair
gericht was tegen de godsdienst, tegen
God. In bepaalde programma’s van de
EO zie je de angst dat de communisten
het geloof komen afpakken”.
van de samenleving met de voeten zou
den treden. In de Russen hebben veel
mensen al hun angst en onzekerheid ge
projecteerd. Hoe verder een cultuur weg
ligt, hoe makkelijker je tót vaste beel
den komt. Vroeger was de paus ook
heilig, hij was ver weg en je zag hem
niet. Nu hij op de televisie komt, wordt
het moeilijker om hem als heilige man
te plaatsen”.
een wat mystieke vraag. Maar ik zou
graag bij de bespreking zijn geweest
waarop Stalin en Churchill Europa
verdeelden. Dan zou ik in dat zelfde
oktober 1944 terug willen keren naar
Nederland en aan een bonafide politicus
in bezet gebied willen vertellen hoe de
zaak al was opgedeeld. Ik zou zijn
reactie willen registreren. Ik weet het
niet, maar ik heb het gevoel dat het een
stuk ontzetting zou zijn. Je zit in de
situatie dat je hopeloos onderdrukt
wordt, je hebt alle goede verwachtingen
o,ver de geallieerden en dan ineens hoor
je met welk een cynisme de zaak al
verdeeld is. Dat moest toen voor een
‘ijdgenoot nauwelijks te begrijpen zijn”.
Toen een Russisch vliegtuig
noorden van de Wadden-eilanden
scheen, werden vooral oudere mensen in
In de Sovjet-Unie zijn ook geweldige
verschillen in klassen, geen enkele sa
menleving kan kennelijk zonder uitzon
deringsposities, ik geloof ook niet dat
dat nodig is. Maar daar mag je niet de
Hij pakt een ingezonden stuk uit de
Nieuwe Dokkumer Courant, dat de
schrijver als inleiding heeft meegegeven:
„Het komt mij onbegrijpelijk voor dat je
tegenwoordig om nog voor vol te wor
den aangezien en als Nederlander se
rieus te worden genomen, een diep ge
wortelde afkeer van Amerikanen moet
hebben. Het schijnt dat wie niet roept:
„Nixon moordenaar” wel een zielige sul
moet zijn. Ik vraag me af waar al die
afkeer van die Amerikanen vandaan
komt”.
Frans Nieuwenhof: „Die panische
angst zit er nog helemaal in. Ik kan het
niet helemaal bewijzen, maar ik heb wel
de indruk dat het negatieve beeld van
de Duitser na de oorlog automatisch op
de Russen is overgegaan. Altijd zijn de
Sovjets beschouwd als hoogst onchriste
lijke revolutionairen, die alle belangen
Je zou vreemd opkijken als het dag
blad De Telegraaf morgenvroeg onthuld»
dat Marcus Bakker vijf auto’s heeft.
Frans Nieuwenhof: „Het is het oude
probleem, je maakt mensen niet tot
automaten, je kunt een aantal behoeftes
niet uitsluiten op grond van een ideolo
gie”.
„Maar waarom kan koningin Juliana
niet in een oude rok op de fiets zitten
met twee bossen prei, op weg naar het
hof. Waarom mag in Amerika een sena
tor niet homofiel zijn? Waarom Bresn
jev niet als een oude kleptomaan auto's
verzamelen? Waarom moest iemand als
Profumo aftreden omdat hij achter de
meiden aanrende? W’aarom wil Wiegel
steeds meer op een oud mannetje lijken?
Het is het hele Barend Servet-probleem:
omdat het zo hoort”.
conclusie uit trekken dat het geen goede
socialistische staat is. Je zou wel be
zwaar tegen die auto’s kunnen maken
als ze ten koste gingen van de schat
kist”.
„Maar dat denkt zo’n man niet alleen,
hij denkt ook: de Amerikanen hebben
ons bevrijd, de Amerikanen willen zor
gen dat het met onze privé-bedrijven
goed gaat, de Amerikanen willen er voor
zorgen dat onze godsdienst kan groeien
en bloeien, welaan dus, de Amerikanen
kunnen geen fouten maken”.
„Iemand zegt dan tegen je: u doet zo
negatief over de Amerikanen, maar de
Russen dan in Tsjecho-Slowakije? Ja,
daar was ook sprake van machtsmis
bruik, maar op een heel andere schaal
dan in Vietnam. Daar wilde ook een
grote staat de macht uitoefenen over
een kleinere staat, maar de wijze waar
op dat gedaan werd, was een stukkie
anders”.
Op dit soort vaststaande meningen,
heeft daar de koude oorlog ook op
gedreven?
Frans Nieuwenhof: „Tuurlijk, iedereen
heeft een aantal vooroordelen om de
werkelijkheid overzichtelijk te maken”.
„Daar is op zich ook nog niks tegen.
Het vervelende is echter dat een inde
ling als: de Russen zijn zo gevaarlijk en
wij zijn zo vrij, leidt tot gevaarlijke
politieke consequenties”.
„Als ik zeg: en dit en dat, maar
intussen kijk ik met een glas bier in de
hand naar koeien, dan is er niks aan de
hand”.
Na enig peinzen: „En nou ben je op
de televisie bezig te proberen mensen
bewust te maken. Maar misschien willen
ze dat wel helemaal niet. Ze worden zo
overstelpt met informatie. Ik kan me
voorstellen dat als je een hele dag in de
fabriek hebt gestaan, en er komt dan
een programma over de koude oorlog op
de televisie, dat je dan liever Gert en
Hermien hebt. Maar daarom heeft het
ook zolang geduurd voordat zoveel men
sen voor Vietnam de straat op zijn
gegaan”.
Als je nou om zo’n programma samen
te stellen in beide kampen, Oost en
West, hebt rondgelopen, hoe ga je dan
denken over het hele theater dat de
koude oorlog van beide kanten geweest
is?
Frans Nieuwenhof: „Tuurlijk is het
een theater. Je zou geneigd zijn, te
veronderstellen, dat mensen redelijk
?ijn, gevoel hebben voor de situatie van
een ander. Nou, da’s niet waar. Je wordt
ook geconfronteerd met de manier
waarop bepaalde beslissingen later voor
het volk vertaald zijn. Hoe mensen recht
op en neer belazerd zijn. Ik heb steeds
meer het idee gekregen dat burgers niet
kritisch genoeg kunnen staan tegenover
hun machthebbers”.
Frans Nieuwenhof: „Ik neem aan dat
er geen bezwaar tegen is dat Nixon een
Cadillac geeft. Maar het verstand gaat
knarsen als die Cadillac bestemd is voor
de eerste secretaris van de communisti
sche partij van de Sovjet-Unie. Dat
rijmt niet met het idee dat zo’n man een
zekere soberheid heeft, gebukt gaat on
der de diepzinnige ideologische proble
men. En dan blijkt die vent een verza
meling te hebben van hartstikke dure,
imperialistische auto’s. Maar ja, wat
Zeus is gegeven, is de koe niet gegeven.
„Kijk bijvoorbeeld es naar onze poli
tiek met betrekking tot Nederlands-ln
dië. Welke geweldige moeite hebben po
litici niet gedaan om de motieven die
geleid hebben tot de politionele acties, ik
zou haast zeggen, te verdoezelen. Dat
geldt net zo goed voor heel Europa:
politici willen niet geconfronteerd wor
den met fouten die ze gemaakt hebben”.
„Na de oorlog kreeg de communisti
sche partij vanwege haar verzetsrol
plotseling een grote aanhang. Een tijdje
later gold de vraag: moeten wij,
drukt volk, in Indië orde op zaken gaan
stellen?
Eén partij zei: nee, de CPN, en
loor daarmee 60 procent van zijn aan
hang. Wat nu van betekenis is voor
iemand die zich met de koude oorlog
bezig houdt, is de vraag: hoe kon de
CPN binnen enkele jaren verschrompe
len tot een partijtje alom gehate men
sen?”
Komt u als historicus wel es een
gebeurtenis tegen waarvan u denkt: hier
had ik eigenlijk zelf bij moeten zijn?
Frans Nieuwenhof: „Moeilijk, het is
..T
■Ib. ’’"Mm»
T
J
g ‘Ss
e
x -C
jk
of
ig
