Geheim
dood van Jan Masarijk
Vijfentwintig jaar geleden
van
rode machtsgreep in Praag
ff ?.1:.
werd nooit onthuld
Na Jan Masarijk Jan Palach
WONDERLIJK BOEK VAN TSJECH PA VEL KOHOUT
Leraar zet samenleving op zijn kop
<1
ar*
r
L
v
i
ZATERDAG 10
MAART
1973
15
Erbij
1
Het jaar 1948
Bevrijding
De ondergang
>:<T
T
J-
i
In de vroege morgen van 10 maart 1948, dus nu
25 jaar geleden, werd op het binnenhof van het Czer-
nin-paleis te Praag, waarin het ministerie van Buiten
landse Zaken was gevestigd, het ontzielde lichaam ge
vonden van de Tsjechische minister van Buitenlandse
Zaken Jan Masarijk. Hij was de 62-jarige zoon van
Thomas Masarijk die in 1937 was overleden en aan
wie zijn dankbare volk de erenaam De Bevrijder had
gegeven. De officiële lezing was dat Jan Masarijk zelf
moord had gepleegd door uit het raam van zijn werk
kamer te springen, maar weldra deed ook het gerucht
de ronde dat hij door politieke tegenstanders uit het
venster was gegooid. Moord of zelfmoord? Waarschijn
lijk zullen wij het nooit met zekerheid weten. Het is
mogelijk dat Masarijk zo teleurgesteld en ontgoocheld
was door de gebeurtenissen die de vorige maand, dus
in februari 1948, in zijn vaderland hadden plaatsge
grepen, dat hij een einde aan zijn leven heeft gemaakt.
Maar er is ook allerlei te zeggen voor de opvatting dat
de communisten een gevaarlijke tegenstander uit de
weg hebben geruimd. Voor een goed begrip van de
gebeurtenissen is een stukje geschiedenis noodzakelijk.
I
Thomas Masaryk
Jaren der bezetting
Ml
J
t
rausttw sifiWAöjs’
a«nrnö9)
FWVVVXASVWWWVWVWV'WVVW^ ^^.«tfVVVWVVWVVVVVVWVVVVVWVVVWWVVVW^^
b’
I
p
JAN MASARIJK
de putsch
moest
DR. P. H. SCHRÖDER
THEO BRAAF
I
THOMAS MASARIJK
•4
Zo werd Tsjecho-Slowakije in 1938-1939
opgedeeld.
beide regeringsleiders noemden „de ge
sloten overeenkomst (waarbij Tsjecho-
Slowakije werd verdeeld) als symbolisch
voor de wens van onze beide volkeren
nooit meer oorlog met elkaar te voeren.”
Aanvankelijk weigerde Benesj, maar
toen een algemene staking volgde en de
gewapende arbeiders, demonstrerend te
gen een'fascistische staatsgreep de stra
tegisch belangrijke punten van Praag
bezetten, gaf hij toe. De nieuwe regering
bestond uit communisten, één sociaal
democraat en de partijloze Jan Masarijk.
Wat hem bewogen heeft deze benoe
ming te aanvaarden, blijft duister. De
datum was 25 februari. Zijn dood op 10
maart, veertien dagen later dus, weet de
nieuwe regering aan de kritiek die het
reactionaire buitenland op hem had uit
geoefend, juist omdat hij een post in de
regering Gottwald had aanvaard. Mis
schien had zij nog gelijk ook, wie zal
het zeggen?
g
k
De schuwe en verlegen zoon van een
overleden hoofdconducteur, toch leraar
geworden, wordt het middelpunt van een
wereldschokkende affaire die de hoog
ste Tsjechische autoriteiten i n een zeke
re wanhoop bezighoudt. Zijn moeder kan
eindelijk trots op hem zijn. Het begint
met ’n gebelgde collega natuurkunde, die
huilend, psychisch in de afgrond, zijn
geloof belijdt in Newton, de grootste
geleerde van het tweede milennium, die
de wet van de aantrekkingskracht for-
De massa’s gaan de straat op, de jeugd
proclameert vrijwel de revolutie, de ou
dere burgers blijven het regime trouw
n
r
e
te
)e
in
id
ze
et
ie
et
g
n
;ekt
ac-
van
)ot-
zo
de
met
en met zeer interessante stukken aange
vuld”.
nd-
tie-
ge-
ort,
ge-
or-
ssie
De
:en,
oei-
i te
ao-
leit
ha-
;ese
alle
;en,
het
.as-
igs.
nd.
aan
idse
tge-
in
ime
lité)
>nt-
ige-
gen
gen
om
de
ite-
leid
ICU-
iren
ito-
een
de
;me
■de-
fui-
'tu-
'eel
■tu-
a’s,
ien
rel-
eg-
u
a,
ius
iet
Tl-
ite
:e-
ïid
ie-
jn,
lts
en
en
iet
de
ht
an
?n
■el
an
in
at
de
ie
er
is
e-
Jij
e-
p-
let
30
50-
ili-
ite
we
Tegen het einde van 1944 drongen de
Sovjettroepen het oosten van Slowakije
binnen; in april 1945 bezetten zij Brno,
waar Thomas Masarijk als jongen het
gymnasium had bezocht. De troepen van
het Westen wachtten af, want bij ver
drag van 1943 was de bevrijding van
Tsjecho-Slowakije aan de Russen over
gelaten. Op 5 mei 1945, op onze bevrij-
dingdag dus, brak in Praag een geweldi
ge volksopstand uit en de bevolking, die
van de afspraak tussen Benesj en Stalin
natuurlijk niet op de hoogte was, ver
wachtte hulp van de Amerikanen. Toen
die uitbleef voelden de inwoners van
Praag zich afschuwelijk in de steek
gelaten en bejubelden met des te meer
enthousiasme de Russische tanks die op
9 mei de stad binnenrukten. De verwij
dering tussen het Westen en Tsjecho-
Slowakije, reeds ingezet door het ver
raad van München, werd nu steeds
groter. Zo werd de basis gelegd voor
Tsjecho-Slowakije als communistische
staat, een staat dus die om maar één
voorbeeld te noemen de aangeboden
Marshall-hulp weigerde. Stalin leidde
persoonlijk de onderhandelingen daaro
ver met Gottwald en Jan Masaryk ver
klaarde daarbij: Ieder die zich met deze
actie inlaat wordt door de Sovjet-Unie
beschouwd als betrokkene bij een tegen
de Sovjet-Unie gerichte actie.
Duitstaligen. Men spreekt van 250.000
slachtoffers. Wie geluk had vluchtte
over de grens naar Duitsland. Zo is het
minderheidsprobleem vrijwel opgelost.
muteerde. Men ziet de bodem onder het
natuuricunde-onderwijs wegzinken. De
districtsraad vermoedt in al zijn onbe
holpenheid achter Juraceks optreden po
litieke achtergronden en maakt van de
gelegenheid gebruik interne vetes uit te
vechten. Belachelijke toespraken - het
regime wordt niet gespaard en in zijn
opgeblazenheid te kijk gesteld - worden
géhouden door verscheidene „kamera
den” en de zaak „Dwaallicht” dringt
zelfs tot het kabinet door.
De één gelooft de overwinning van de
gravitatiewetten en wil doodzwijgen, de
ander gelooft niet en wil ook niet gelo
ven in wat zich telkens heriialen gaat:
de potentie van Juracek op te stijgen en
zich op het plafond te nestelen, eerst in
Vreugde in München, vreugde in Pa
rijs, vreugde in Londen, waar Chamber-
lain uitriep: Peace for our time! Rouw
in Praag, maar ook in de Tsjechische
ambassade te Londen, waar d e gezant
Jan Masaryk zwijgend de berichten in
ontvangst nam. Hij wist dat zijn vader
land, nu reeds aan drie zijden verminkt,
weldra geheel te gronde zou gaan. En
inderdaad: op 15 maart 1939 trokken ee
Duitse troepen Bohemen en Moravië
binnen. Op diezelfde dag deed Hitter zijn
intocht in Praag. En nog grepen Enge
land en Frankrijk niet in.
In 1968, twintig jaar na de verhaalde gebeurtenissen, scheen de verbinding
hersteld te zulten worden. De orthodoxe marxist Novotny werd vervangen
door de gematigde Doebsjek. Daarmee volgde Tsjecho-Slowakije de koers van
Tito in Joego-Slavië, waarvoor ook Roemenië belangstelling had. Maar op
21 augustus van dat jaar greep de Sovjet-Unie opnieuw, ditmaal met troepen
en tanks, in, bevreesd als zij was dat in de verdedigingslinie der landen van
het Warschau-pact een zwakke plek, wellicht zelfs een gat zou ontstaan. De
geschiedenis van 1948 herhaalde zich tot in bijzonderheden. Opnieuw was het
een Jan, ditmaal Jan Palach, wiens dood het symbool werd van de stervende
vrijheid.
De uitvaart van Jan Masarijk gaf de
bevolking van Praag gelegenheid tot een
grootse demonstratie. Honderden kran
sen omringden de baar in het Czernin-
paleis waarlangs meër dan een half
miljoen mensen defileerden. De nationa
le vlag dekte de kist. De begrafenis vond
plaats in het dorp Lany, waar ook zijn
vader ter aarde besteld was. Tsjecho-
Slowakije werd een communistische
staat. De brug tussen Oost en West 1«
opgeblazen, zei vader Drees.
dig. Naast de Reconstructies vindt men
in bonte afwisseling bijeengebracht pro
tocollen van zittingen, toespraken, resolu
ties, brieven, nota’s, interviews, commu
niqués, circulaires, pamfletten, een ex
pertise, commentaar, vonnis, memoran
dum, enz., reakties en gevolgen van wat
op de 4de maart een aanvang nam
kortom wat men zich bij een Witboek -
of is het eerder een Zwartboek?- voor
stelt, voor een roman een betrekkelijk
ongebruikelijk procédé.
zijn kamer, dan op een toilet, in een
zaal vol toeschouwers in de gevangenis,
in de psychiatrische inrichting. Men ver
andert geregeld van tactiek: hoewel er
talloze gronden zijn en de meest uiteenlo
pende wetsartikelenom Juracek te kun
nen veroordelen, acht men het toch
verstandiger hem vrij te spreken en hem
-aan het eind van het boek- in een
psychiatrische inrichting te doen belan
den.
Toen de republiek bevrijd was volgde
helaas wat wij in Nederland bijltjesdag
noemden. De eeuwenlang door Duitsers
onderdrukte Tsjechen hebben, zonder
dat de regering bij machte was in te
grijpen, zowel in Praag als in Sudeten-
land moordpartijen aangericht onder de
ven aan de kwestie te wijden. Van alle
gezagdragers maakt zich een zelfde
angst voor het onbekende meester.
Men tradht Juracek in te palmen, hij
zal zijn beweringen publiekelijk herroe
pen, een toespraak opgesteld door de
directeur van de Pedagogische Academie
voorlezen, terwijl een stevig op de sok
kel staand - want men kan tóch nooit
weten!- gedenkteken voor de grote
Newton moet worden opgericht. Na een
ongehoorde stortregen komen de bur
gers, gekleed in zwemkledij, een merk
waardige in badhanddoeken gehulde
duizendkoppige menigte, onder applaus
en gefluit van ongetwijfeld extreme
groepjes de herroeping van Juracek aan
horen. Doch nog vóór hij het eerste
Tsjecho-Slowakije dankt zijn ontstaan
als zelfstandige staat aan het uiteenval
len van de Habsburgse dubbelmonarchie
in 1918, bij het einde van de eerste
wereldoorlog. Eeuwenlang waren de
Tsjechen en Slowaken onderdanen ge
weest van de Oostenrijkse keizers, die
ook regeerden over Hongarije, over Bos
nië en Herzegowina en over de Povlakte.
Een wonderlijk allegaartje van volken
en nationaliteiten die sinds 1848 werden
geregeerd door keizer Frans Jozef. Na de
woelingen van dat jaar was hij als 18-
jarige zijn onbetekenende voorganger
Ferdinand opgevolgd en 68 jaar lang
heeft hij Oostenrijk-Hongarije bestuurd.
Gelukkig heeft hij de ineenstorting in
1918 niet meer beleefd, maar dat is dan
ook zowat de enige ramp waarvoor hij
gespaard is gebleven. Zijn regering im
mers kenmerkte zich door tragische ge
beurtenissen in zijn familie: zijn vrouw
Elisabeth werd door een anarchist ver
moord; zijn broer Maximiliaan werd in
Mexico gefusilleerd; zijn schoonzuster
Charlotte van België werd krankzinnig;
zijn zoon Rudolf pleegde zelfmoord; zijn
neef en opvolger Frans Ferdinand werd
in 1914 in Serajewo neergeschoten. De
eerste wereldoorlog brak uit en in 1918
moesten de centrale mogendheden capi
tuleren. De Ostenrijkse-Hongaarse dub
belmonarchie viel uiteen in vier repu
blieken: de Oostenrijkse, de Hongaarse,
de Joegoslavische en de Tsjechoslowaak-
te. In de laatste zou de familie Masaryk
ten belangrijke rol speten.
woord gelezen heeft, wordt hij onwel,
sluit de ogen, mobiliseert al zijn kdach-
ten, ademt in en uit, stelt tot zijn
vreugde vast dat het alweer voor bij is,
dat hij weer fit is en dat hij de plaats
op de vaste bodem definitief heeft terug
veroverd. En dan: „hij opende zijn ogen
en zijn mond om te beginnen, maar tot
zijn verbijstering zag hij zijn publiek,
kameraad Habl, de hete feestzaal, op de
kop staan, want hij stond hoog boven de
tafel van de voorzitter op het beschil
derde glazen dak en „toen klonk de
eerste plotselinge schreeuw, en daarna
was de gehele feestzaal vervuld van een
oorverdovend applaus en gefluit, de lin
kerzijde floot en de rechter- applaudis
seerde, terwijl degene die last van
duizeligheid hadden, flauwvielen of de
gangen op vluchten, er klonken twee
schoten.”
uitbrak, wist hij dat zijn einddoel een
zelfstandig Tsjecholslowaakse staat was
en dat hij dus aan de zijde der geallieer
de mogendheden moest staan. Hij
week uit naar Londen en richtte in 1915
met Benesj een comité van actie op dat
in de entente-landen propaganda maakte
voor de nationale zaak. In 1918 werd
een voorlopige regering van, een te vor
men Tsjecho-Slowakije door de geallie
erden erkend en op 14 november deed
Masaryk zijn glorieuze intocht in Praag.
Hij werd gekozen tot eerste president
van de nieuwe republiek, een democratie
volgens Westers model. De moeilijkhe
den tussen de verschillende nationalitei
ten in de jonge staat waren vete en de
politieke tegenstellingen spitsten zich toe
toen de communistische partij de tweede
in grootte werd. Masaryk is er tot 1935,
het jaar waarin hij 85 werd en aftrad,
redelijk in geslaagd al deze groeperingen
te verzoenen. Toen hij in 1937 overleed,
was Hitter al nijkskanselier.
Hitter wilde natuurlijk Tsjecho-Slo
wakije liquideren en hij deed dat door
te insinueren dat de Duitse minderheid
in dat land werd inderdrukt. Engeland
was niet gereed voor een oorlog; Frank
rijk, dat met Tsjecho-Slowakije een ver
drag had gesloten, liet zijn bondgenoot
in de steek. De eisen die Hitter stelde,
eerst in Berchtesgaden, later in Bad
Godesberg, werden steeds hoger. Niet
alleen zouden de Sudetenduitsers „heiin
in» Reich” komen, maar ook zou de
jonge republiek aan Polen en aan Hon
garije delen moeten afstaan. Op 29 sep
tember 1938 werd te München de over
eenkomst getekend waarbij Cshmberlaln
en Hitler verklaarden „eendrachtig te er
kennen dat de kwestie der Duits-Engelse
betrekkingen van het grootste belang
voor de belde landen en Europa is.” De
In een dertiental zogenaamde Re
constructies wordt het teven van Jura
cek, na zijn overwinning op de gravita
tie beschreven, in lange zinnen, nuchter,
zakelijk, misschien bij hardoplezen nog
boeiender, in al zijn feitelijke bitterheid
met zeer veel humor, steeds verrassend
de draak stekend met gewichtigdoende
gezagsdragers. De noodzaak van het
vreemd zetten van de tekst, bijv. „Van
daag def” op de ene regel en „initief in
zijn armen terugkeerde” op de volgende,
ontgaat mij, want hoewel erdoor een
zekere spanning wordt opgeroepen, heeft
het boek deze manoeuvre allerminst no-
ministers af, de
communisten bleven in functie en Gott
wald eiste op een massabetoging een
regering van uitsluitend partijgenoten.
Thomas Masaryk was in 1850 geboren
als zoon van een Slowaakse koetsier die
op een keizerlijk landgoed diende en een
Tsjechische dienstbode. Thomas was dus
ten kind van proletariërs; eigenlijk zou
men hen een slavenkind kunnen noe
men, want al was in 1849 in Oostenrijk-
Hongarije de slavernij officieel afge-
achaft, zijn vader was toch robot, horige,
gebleven, zodat hij bijvoorbeeld niet vrij
was in de keuze van zijn woonplaats.
Natuurlijk kreeg Thomas aanvankelijk
slecht onderwijs, want de regering in
Wenen voelde niets voor de ontwikke
ling der vete nationaliteiten onder haar
scepter. Zijn onderwijzer, een vroegere
slaaf, was ook nog koster en begrafenis
ondernemer en Thomas was bij hem
weldra uitgeleerd.
Toch was hij toen zover dat hij zijn
vader kon teren schrijven. De dorpspas
toor en zijn moeder zorgden ervoor dat
hij nog twee jaar middelbaar onderwijs
kreeg. Daarna kwam hij in dienst van
ten slotenmaker en een smid, kortom
het teven van een arbeidersjongen. In
zijn vrije tijd gaf hij les aan kinderen
en studeerde. Een gelukkig toeval btacht
hem op het gymnasium in Brno, waar
zijn nationale Tsjechische gevoelens tot
ontwikkeling kwamen. Zijn bewondering
voor het verleden, de tradities en de
cultuur van zijn volk was zó groot en
hij wist die zó slecht te verbergen dat
hij van school gejaagd werd.
Zo kwam hij In Wenen terecht, waar
de vader van een van zijn teer
lingen hem protegeerde. Toen rees zijn
ster snel. Via een accademisch gym
nasium bereikte hij de universiteit waar
hij klassieke talen en wijsbegeerte stu
deerde.
In de jaren die volgden op de afkon
diging van het dogma der pauselijke
onfeilbaarheid maakte hij zich los van
de katholieke kerk en verdiepte zich in
de toen geheel nieuwe wetenschap der
sociologie. Zijn boek „Over de zelf
moord” wekte zowel bewondering als
afschuw, maar in 1881 werd Thomas
Masaryk toch benoemd tot hoogleraar
der universiteit van Praag. Weldra werd
hij ook gekozen in het Huis van Afge
vaardigden en zo teerde hij de practi-
sche politiek kennen. Hij trad op als
pleitbezorger voor de door de monarchie
onderdrukte minderheden in het eigen
land, maar eok voor de Bosniërs, de
Herzegowinen en de Kroaten.
Toen in 1914 de eerste wereldoorlog
Het ministerie van het schoolwezen
wijst op de rampzalige invloed op de
jeugd, in het bijzonder op de studenten,
„die zonder dat al genoeg moeilijkheden
veroorzaken” en adviseert naast vervol
ging een uitgebreide voorlichtingscam
pagne, want het volk moet rustig gehou
den worden. De Academie van Weten
schappen analyseert nog eens de materi
alistische wereldbeschouwing en houdt
de burgers de fundamentele feiten uit de
fysica voor. Ja, zelfs de bisschoppen
verwaardigen zich een herderlijk schrij-
en stellen hun vertrouwen in de oude
rottingen, een afranseling, dat zal hel
pen. Twee experts-fysici raken in con
flict, omdat de één -later uiïgerangeerd-
het experiment vertrouwt, het omhoog
zweven van Jurgcek door vete nauw
keurige metingen ziet bevestigd, terwijl
de ander als theoreticus en dogmaticurf
niet wil horen van Juraceks overwin
ning op de natuur.
In een spychiatrische inrichting in
Zuid-Bohemen slijt Juracek tenslotte
zijn dagen, bijna vermoord door de di-
recttur met zijn volledig chemothera-
peutisch arsenaal. Doch ook deze di-
derd. Een in het buitenland vertoevend
Tsjechisch psychiater zoekt de oplossing
in hypnose, doch zet uiteindelijk zelf
zijn eerste drie schreden tegen de muur.
Een seniele teerling van Freud kan even
min redding brengen. Tegen het eind
van het boek weet de schrijver zelf
mijns inziens ook nauwelijks raad met de
geschiedenis, het slot is voor mij een
anti-climax. Juracek was zijn tijd -zo
blijkt- ver vooruit, want in eindeloze
strijd van de wereldwetenitfnppen is het
zonder hulpmiddelen op het plafond
gaan staan in het derde millennium niets
wonderlijks meer.
In het voorwoord wijst Pavel Kohout
tegelijkertijd de verdenking van de
hand, dat dit „Witboek” een politiek
boek is en dat het géén politiek boek is.
Het is kort en goed gewoon een in
Praag geschreven boek. Wat in Praag
gebeurd is en nog gebeurt, laat zich
raden. Hij beveelt zijn boek uitsluitend
aan aan lezers met gevoel voor humor.
De autoriteiten blijken in het boek hu
morloos te zijn, vandaar dat deze zotte
geschiedenis door-en-door politiek over
komt. Alleen vrees ik dat de autoriteiten
in het Westen minstens even humorloos,
even angstig, even keihard, "ven sluw
zouden reageren als hun heilige natuur
wetten werden overschreden. Een speci
men van opgelegd anti-communisme is
deze vermakelijke en tegelijkertijd dood
ernstige historie daarom niet. Ook ons
wordt de spiegel voorgehouden.
Stalin had dus bereikt dat Tsjecho-
Slowakije zou behoren tot de Russische
invloedssfeer. In 1946 behaalde de com
munisten 38 pct. van de stemmen en
toen het volgende jaar de oogst mislukte
en premier Gottwald grote graanleve-
ranties uit de Sovjet-Unie kreeg tegen
lage prijs, steeg hun invloed nog. De
drie burgerlijke partijen, bevreesd dat
het land geheel in communistische han
den zou komen, forceerden toen, in fe
bruari 1948, een regeringscrisis. Die crisis
brak uit op 20 februari over een wenig
betekenende zaak: de benoeming van
acht communistische politiechefs. Merk
waardige coïncidentie: op 19 februari
was op het vliegveld van Praag de
Russische plaatsvervangende minister
van Buitenlandse Zaken Zorin geland.
Men zegt dat hij een bevel uit Moskou
bij zich had dat
beginnen. In ieder geval traden alle
niet-communistische
centratiekampen te sturen. Een verhe
vigd Putte en een symbool van de Duit
se terreur. Vele Tsjechen en Slowaken
waren al in 1938 en ’39 naar Sovjet-
Rusland uitgeweken. Zowel politiek als
militair werden zij daar getraind voor
de bevrijding van hun land door de
communist Gottwald en de partijlo
ze generaal Svoboda.
In de volgende jaren heeft Tsjecho-
Slowakije alles geleden wat een door
nazi-Duitsland bezet gebied maar lijden
kan. Er was een schaars en moeizaam
contact met de reeds in 1939 in Londen
gevornide regering in ballingschap onder
Benesj. De regering besloot in 1942 dat
in Engeland opgeleide Tsjechische para
chutisten de gehate Reichsprotektor en
Gestapo-officier Heydrich zouden liqui
deren. Hun opzet slaagde, Heydrich
overleed aan zijn verwondingen, maar
de verzetsstrijders werden ontdekt en
sneuvelden alten in de strijd tegen de
Duitse troepen. Hun lijken werden geï
dentificeerd en toen bleek dat een hun
ner uit het plaatsje Lidice afkomstig
was, gaf Hitler bevel dat dorp met de
grond gelijk te maken, de mannen en de
jongens boven 15 jaar neer te schieten
en de vrouwen en kinderen naar con-
Dat het regime in Tsjecho-Slowakije
de toneelstukken en prozawerken van de
thans 44-jarige Pavel Kohout, één van
de inspiratoren van de „Praagse lente”,
verboden heeft, is voor wie zijn „Wit
boek” gelezen heeft, zeker niet onbegrij
pelijk. De vlijmscherpe aanval op de
van echte humor gespeende kleinburger
lijkheid en het optekenen van de radelo
ze angst voor wat verrassend buiten het
cliché-patroon van alledag valt, zijn
méér dan het halve woord dat de goede
verstaander nodig heeft. Schijnbaar ar
geloos, een ongelooflijke en ongeloof
waardige historie opdienend, is het merk
waardige en boetende „Witboek”, dat
hij schreef en dat vertaald door J.W.M.
Liefrink als Gemini Literaire Paperback,
een Belgische serie, het licht zag, in feite
een frontale aanval op autoriteitsgeloof
en op autoriteiten. Nauwelijks op de
hoogte van literatuur achter het Ijzeren
Gordijn, las ik dit boek in één adem uit,
fris als het is van stijl, een verademing
bijna tussen de overbekende thema’s van
sex. uitzichtsloosheid en overtrokken
cultuurpessimisme in de Westerse litera
tuur. Hoe reageert de dagelijkse omge
ving, hoe voelen de bestuurders-kamera-
den zich bedreigd als blijkt dat op de
morgen van de 4de maart 19.een tot
dan toe onbekende leraar zich fysisch
vrijmaakt, zich losmaakt door eigen
wilskracht en tegen de heilige onveran
derlijke wetten der zwaartekracht in,
opstijgt naar het plafond van zijn
kamer? Onderworpen aan de meest te
genstrijdige gevoelens en gedachten kost
het een ieder, die iets te vertellen heeft
in stad en land, moeite hiertegenover
zijn houding te bepalen, een standpunt in
te nemen, de verstrekkende konsekwen-
ties te overzien en de juiste maatregelen
te nemen. Aan de gebeurtenissen, vol
gend op die eerste eruitspringende ge
beurtenis, vermeld in Reconstructie I, is
het .Witboek’ van Pavel Kohout gewijd,
dat de officiële titel draagt: „Witboek, in
de zaak van Adam Juracek, docent li
chamelijke opvoeding en tekenen aan de
Pedagogische Academie te K. contra Sir
Isaac Newton, docent natuurkunde aan-
de Universiteit te Cambridge, naar con
temporaine documenten gertconstrueerd
I
1935 J
I1-- 'onr.ni
E3 Daar Cwts-ani Bezet geBrea 29 sept. 1938
e PStn o
EL a MSTigSIJS o a a a o
6H Bezetting 3BelherwtteyHgngar.it i6ffiaai?i939
