Bisschoppelijke vastenbrief .bestseller’
i
Excommunicatie
bij abortus
Surinaamse kerken
achter regering
Spaanse kardinaal: geen waardering voor Franco
Ter Herkenning
Missiegebied
Geestelijk
Leven
1
DILEMMA
Alom positieve reacties
tel»
SCHRIL
I
BIDSTOND TEGEN
HUARTE
ONDERDRUKKING
ERVARING
LEVENSKRACHT
16
Zh
Amerikaanse bisschoppen
torische kerkdocument waarin de Spaanse bisschoppen de eeuwen
oude idylle tussen kerk en staat hebben afgezworen, liet de kardinaal
duidelijk merken dat hij pal staat om te verhinderen dat het regime
de kerk nog verder voor zijn karretje spant. Hij kan zich letterlijk en
figuurlijk met staatshoofd Franco meten (zij zijn beiden aan de korte,
gezette en onverzettelijke kant), en zal ook zeker zijn mannetje staan
tegenover diens politieke erfgenamen.
BISDOM ROME:
BARCELONA De huidige kerkleider van Spanje, kardinaal Vi
cente Enrique y Tarancón in 1969 benoemd tot aartsbisschop van
Toledo en primaat van Spanje, sinds 1972 aartsbisschop van Madrid
en voorzitter van de Spaanse bisschoppenconferentie is een be
minnelijke, kwieke prelaat van 64 jaren, met geïnteresseerde oogjes
achter dikke brilleglazen. In een van zijn zeldzame interviews, het
eerste dat hij verleende sinds de publikatie in december van het his-
De rooms-katholieke boeren- en tuinders-
organisatie KNBTB is tegen de strekking van
de jongste vastenbrief „Welvaart, verant
woordelijkheid, versobering” van de Neder
landse bisschoppen. Versobering hier, zo
wordt in een hoofdredactioneel commentaar
in het weekblad „Boer en Tuinder” van de
KNBTB gezegd, zou tot een gedwongen ver
arming kunnen leiden, die voor de Neder
landse economie nadelig kan zijn. De bis
schoppen wordt verweten, dat zij de zaken
te eenzijdig vanuit een Nederlands kader
zien.
Met de Surinaamse regering is de
voorzitter van het Comité van
Christelijke kerken in Suriname, ds.
J. W. Schneider, ervan overtuigd,
dat achter de onrust in het land
„communistische agitatie” schuil
gaat. Ds. Schneider, (remonstrants)
predikant van de lutherse gemeen
te van Paramaribo, zegt dit in een
vraaggesprek met het lutherse
kerkblad „ELK”.
acht
na
Hoofdredacteur Schouten van „Boer en Tuinder”
blijkt verder heftig verontwaardigd over de uit
spraak van NVV-Industriebonidsman Arie Groene-
velt, dat uit de vastenbrief blijkt, dat de eisen van
de vakbeweging ten aanzien van de inkomensnivel
lering gerechtvaardigd zijn. „Wij vinden dit een
onfatsoenlijke manier van doen. Wellicht zou het
goed zijn dat de bisschoppen officieel verklaren,
„Inderdaad nemen wij absoluut niet
deel aan deze onderhandelingen, en dat
is natuurlijk wel een beetje een verve
lende toestand. Maar het Vaticaan houdt
terdege rekening met ons, en sluit de
laatste jaren trouwens geen enkele over
eenkomst meer die niet strookt met wat
het betreffende episcopaat zegt.”
Welke waarde hechten de Spaanse
bisschoppen aan het jeit dat generaal
Hoe is de ervaring van 20 jaren
concordaat uitgevallen"!
Franco het katholocisme tot staatsgods
dienst heeft uitgeroepen?
dat zij concrete situaties en geshoilpunten niet be
doeld hebben en dat zij van afspraken in deze zin
afstand nemen”, zo schrijft de boze hoofdredacteur.
Kardinaal Tarancón (links) in gesprek
met Franco.
En tegenover de sociale omstandighe
den?
In zijn beslissing had het Hoogge
rechtshof verklaard, dat in de eerste
stadia van de zwangerschap het vraag
stuk van de abortus een persoonlijke
zaak is tussen de vrouw en haar arts. De
Amerikaanse bisschoppen hebben nu de
hoop uitgesproken, dat met behulp van
juridische deskundigen de beslissing van
het Hooggerechtshof zou kunnen worden
herzien. Op de Amerikaanse parlementa
riërs zal verder een beroep worden ge
daan om de gevolgen van de gerechtelij
ke beslissing zoveel mogelijk tegen te
gaan.
„Daar neemt de kerk een geheel ande
re houding aan. Zij heeft wel degelijk
de plicht erop toe te zien dat de sociale
onrechtvaardigheid verdwijnt. Dat is iets
geheel anders dan de politiek, waarin de
kerk geen partij kan of mag kiezen. Wat
de sociale omstandigheden betreft kan
de kerk geen onrecht dulden: zij moet
partij kiezen, „krijgszuchtig” optreden
tegen de onrechtvaardigheid, en een be
tere verdeling van de materiële welstand
nastreven. De kerk kan klasseverschillen
niet aanvaarden: wij zijn allen Gods
kinderen.”
1
in
va
LI
ho
Fc
li
br
w
ko
ac
ru
st
<1<
b;
vi
Voor de kerken helemaal onaanvaard
baar noemt ds. Schneider het feit, dat
douane-ambtenaren destijds een rechter
lijk bevel om weer aan het werk te
gaan naast zich neer legden. De kerken
zijn van mening, aldus ds. Schneider, dat
op die manier de instellingen van de
gevestigde maatschappij in het geding
komen.
Naast het leger is de kerk de enige
alomtegenwoordige en goed samenhan
gende organisatie in het land; en meer
nog dan naar het leger, kijkt het volk
op naar de kerk voor richtlijnen te
midden van de onzekerheid. De huidige
machthebbers, die maar al te goed we
ten hoe het met hun geloofwaardigheid
onder het volk is gesteld, vinden dat de
kerk wegens de bescherming die zij
tijdens en na de burgeroorlog van de
„Nationalisten” kreeg, het regime open
bare en morele ruggesteun verschuldigd
is. Het volk, en vooral de militante
katholieken, eist daarentegen steeds lui
der dat de kerk de sociale wantoestan
den aan de kaak moet stellen.
Onder de naam Ter Herdenking is on
langs voor het eerst een maandblad
verschenen, waaraan liberale en ortho
doxe joden en christenen van katholieke
en reformatorische huize meewerken.
Het bestuur van die Unie van Baptis-
tengemeenten in ons land heeft de ge
meenten gevraagd zondag 15 april te
bestemmen als een dag van bezinning,
gebed en offerande. Daarmee wordt uit
voering gegeven aan een motie, die op
de vorig jaar oktober gehouden algeme
ne vergadering werd aangenomen. In die
motie werd gevraagd een bidstond te
houden voor allen, die lijden onder oor
logshandelingen, onderdrukking en ar
moede. De algemene vergadering besloot
toen ook brieven te sturen naar regerin
gen van landen, zowel in het oosten als
het westen en in de Derde Wereld, waar
vormen van onderdrukking voorkomen.
„In beginsel wel zeker. Of zij ook in
de praktijk binnen de grenzen van het
document zijn gebleven weet ik niet,
want de tekst van hun preek is niet
gepubliceerd en mij ook niet toege
stuurd. In ieder geval moeten geestelij-
De kritiek van de KNBTB staat in schrille tegen
stelling tot de reacties van andere katholieke en
niet-katholieke organisaties. Grote waardering voor
de bisschoppelijke vastenbrief kwam van het
centraal werkgeversverbond NCW, van de vakcen
trales CNV en NW, van de werkgroep „Geloof en
Vakbeweging” van het NKV, van andere vakbon
den en van het bedrijfsapostolaat.
„Wij eisen nu juist onze onafhanke
lijkheid t.o.v. de regering op om te
bewijzen dat wij niemands kant kiezen
Maar de kerk is natuurlijk wel tegen
„stromingen” die tegen de natuurlijke
wet indruisen, zoals het totalitarisme of
het marxisme.”
ken in dergelijke gevallen wel het hoofd
gebruiken en voorzichtig te werk gaan.
Maar hoe dan ook, de kerk is het
geweten van de maatschappij en moet
een scherp licht werpen op het onrecht.”
Kardinaal Enrique y Tarancón, die
kardinaal Alfrink goed kent, is, zeker
voor een Spaanse prelaat, opvallend
goed op de hoogte van de ontwikkelin
gen in de Nederlandse katholieke kerk.
Ds. S. Gerssen, de andere redactiese
cretaris, benadrukte, dat het blad geen
enkele missionaire bedoeling heeft. Het
is er in de eerste plaats om de christelij
ke wereld voor te lichten en het antise
mitisme te bestrijden. De redactie van
het blad zal geen afstand nemen van het
onderscheid, dat in sommige christelijke
kringen wordt gemaakt tussen de staat
Israël en het jodendom als religieu*
verschijnsel.
Maar de Spaanse bisschoppen hebben
officieel geen stem in het kapittel bij de
concordaatsonderhandelingen, en ik kan
me voorstellen dat zo’n „bij u, over u,
maar zónder u” de bisschoppen dwars
zit.
En komt het katholicisme van het
huidige Spaanse regime overeen met het
concilie?
„Het wil wel zo zijn. Maar in de
praktijk haalt men, vanwege die traditie
waar we zo juist over spraken, de zaken
door elkaar. Men probeert gebruik te
maken van de kerk zoals ook de
kerk wel heeft geprobeerd zich van de
staat te bedienen, laten wij eerlijk zijn.
En daar ligt de fout.”
Het feit dat de Spaanse kerk dit
„staats-katholicisme” aanvaardt, houdt
echter geen waardering in van het op
treden van deze staat?
De NKV-werkgroep noemde de vastenbrief een
moedig stuk, waarin de bisschoppen vanuit hun
evangelische opdracht op maatschappelijke proble
men wijzen. De werkgroep zei de brief te beoor
delen als een schrijven, dat „noopt tot een collectief
gewetensonderzoek” en als een bijdrage van de bis
schoppen aan de bredere dialoog, die momenteel
over het verschijnsel welvaartsmaatschappij ge
voerd wordt.
De bisschoppelijke vastenbrief is hard op weg
een bestseller te worden. Een eerste oplage van
8500 exemplaren, waarvan er zevenduizend naar
pastores en publiciteitsmedia gingen, was binnen
een paar uur op. Bij het secretariaat van de bis
schoppenconferentie kwamen bijna 40.000 nabestel
lingen binnen. Een aantal, dat ook de stoutste ver
wachtingen van de bisschoppen zelf moet hebben
overtroffen. Bescheiden wordt namelijk aan het
Een concreet voorbeeld: 20 priesters
in Pamplona hebben na de ontvoering
van de industrieel Huarte de „staat van
geweld” die van hogerhand wordt ge
handhaafd, aan de kaak gesteld als een
oorzaak van het gewelddadige terrorisme
waarmee bepaalde volksdelen op sociale
en politieke wantoestanden reageren.
Hebben deze priesters overeenkomstig
het recente kerkdocument juist gehan
deld?
Oorspronkelijk hadden de hervormden
een eigen blad, getiteld Kerk en Israel
en de katholieken bezaten een uitgave,
genaamd Christus en Israel. Onder in
vloed van de theologische ontwikkeling
zijn beide bladen steeds nader tot elkaar
gegroeid. Tegelijkertijd werden deze bla
den meer en meer uitdrukking van de
nieuwe benadering van de kerk, die de
joden steeds minder als zendingsobject”
dan wel als gesprekspartner wil zien.
De joods-christelijke dialoog, waartoe
de theoloog Martin Buber een eerste
aanzet heeft gegeven, stuitte niet alleen
in de kerk, maar ook bij de joden op
heel wat verzet. En ook nu nog getuigt
de jood prof. dr. M. Tels van zijn scepsis
over de zin van zo’n dialoog.
Het tijdstip van presentatie van het
blad, erkende een van de twee redactie
secretarissen van het maandblad, mgr.
dr. A. C. Ramselaar, was niet erg geluk
kig, nu er in de kerken met name de
katholieke, zo weinig enthousiasme be
staat voor het jodendom en nu staat
Israel bloot aan velerlei kritiek.
„In de eerste jaren ging alles heel
goed. Maar toen begonnen de omstandig
heden en vooral de mentaliteit van het
volk te veranderen. En daarmee kwa
men de problemen, want het concordaat
past niet meer in de huidige mentali
teit.”
De KNBTB vindt, dat een brief als die van de
bisschoppen eerder uit Rome dan uit Utrecht moet
komen. Nederland staat al vooraan bij het geven
van ontwikkelingshulp, terwijl de inkomensver
schillen in ons land kleiner zijn dan elders, zo
meent de KNBTB. „Als klein onderdeel van een
zeer ingewikkeld sociaal-economisch geheel kan
ons land zich niet afwijkend gaan gedragen. Want
dit zou niet tot vrijwillige versobering maar tot
gedwongen verarming leiden; en dit zou op de wel
vaartsontwikkeling in ontwikkelingslanden een
averechts effect hebben”, zo luidt de redenering van
de KNBTB.
Nu de Spaanse kerk voorzichtig een
middenweg zoekt, komt zij van beide
kanten onder vuur. Generaal Franco’s
rechterhand en Spanjes toekomstige eer
ste minister, admiraal Carrero Blanco,
beschuldigde reeds vóór de publikatie de
bisschoppen van „ondankbaarheid”. Vele
gelovigen waren teleurgesteld toen bleek
dat de bisschoppen hun meningen met
duizend-en-een citaten en nuances had
den omringd.
Op de vraag of de Spaanse bisschop
pen een concordaat tussen het Vaticaan
en de Spaanse staat nog wel noodzake
lijk vinden, zei kardinaal Tarancón: „In
een land dat „massief” katholiek is, zoals
Spanje, moet er een juridische onder
grond bestaan voor de betrekkingen tus
sen kerk en staat. Of dat nu „concor
daat” heet of anders, doet er weinig toe.
Met een aantal grondregels voor de
samenwerking tussen beide ten gunste
van het volk, is het al genoeg. Dat moet
echter wel overeenstemmen met de hui
dige omstandigheden, en vooral moet er
duidelijk uit blijken dat kerk en staat
wel samenwerken, maar geheel onaf
hankelijk van elkaar staan.”
Wat vindt u dan van generaal Fran
co’s privilege van tussenkomst (men zou
van een soort veto kunnen spreken) bij
de bisschopsbenoemingen?
„Dergelijke privileges horen in de ge
schiedenis thuis. De kerk kan zo iets
vandaag de dag niet meer toelaten. Wij
zijn er dan ook van overtuigd, dat dit
privilege niet meer zal bestaan in het
nieuwe concordaat.”
De bisschoppen citeren in dit verband uitvoerig
de profeet Jeremia: „Dit is een vasten zoals ik het
wil: onrechtvaardige boeien slaken, knellende
banden ontbinden, verdrukten de vrijheid geven,
met hongerigen uw brood delen, arme daklozen
in uw huis opnemen, kleding verschaffen aan de
haveloze”. De bisschoppen keren zich tegen lief
dadigheid, want zo schrijven zij: „We slaan het
evangelie te laag aan als wij de aandacht die het
voor de naaste opeist, zouden verstaan in termen
van liefdadigheid en niet in termen van delen. Bij
het geven van een aalmoes gaat men uit van de
vanzelfsprekendheid van de ongelijkheid. Bij het
delen bevrijdt men zichzelf en treedt men in ge
meenschap”. Zoals wij vorige week op deze plaats
berichtten, wordt dit bisschoppelijk uitgangspunt
concreet uitgewerkt met feitelijkheden over in Ne
derland verblijvende gastarbeiders, over de ver
houding rijke-arme landen, het rapport van de
club van Rome en het aantal Nederlanders, dat
van een minimum-inkomen of minder moet leven.
De vastenbrief is te bestellen bij het secretariaat
van de R.K. Kerkprovincie, postbus 13049, Utrecht.
De prijs bedraagt 0.60 plus portokosten.
„Wel, vroeger eiste de kerk zo iets van
landen waar vrijwel het hele volk ka
tholiek was. Nu niet meer. Zij aanvaardt
het, voor zover het een sociologisch feit
bevestigt. Maar natuurlijk alleen als dit
het algemeen belang dient, overeenkom
stig de godsdienstvrijheid zoals die door
het concilie werd vastgesteld.”
Een Egyptische rechtbank moet een
uitspraak doen over de vraag of ver
slaafdheid aan bier recht op echt
scheiding geeft. Voor het hof ver
scheen onlangs een vrouw, die zei dat
haar man, werkzaam in een bier
brouwerij, „dag en nacht, zomer en
winter’’, bier drinkt er er zijn en
haar geld aan opmaakt.
De advocaat van de echtgenoot
voerde echter aan, dat bier niet valt
onder de alcoholhoudende dranken
die door de Islam verboden zijn. Hij
citeerde het mohammedaanse recht
dat verboden dranken aanduidt als
die welke gemaakt zijn van dadels of
druiven. Bier wordt van gerst ge
maakt.
Ten overvloede citeerde de advo
caat de islamitische defenitie van een
dronkaard: een man zodanig onder
invloed van sterke drank, dat hij
geen verschil meer weet tussen zijn
moeder en zijn vrouw. De echtgenoot
heeft volgens de advocaat nooit moei
te gehad met dat onderscheid.
De rechtbank doet volgende maand
uitspraak.
„Neen, en dat is precies de reden
waarom wij de zaken nu duidelijk uit
elkaar willen houden; want het kon
inderdaad de indruk wekken dat dit wél
zo was, en dat willen wij absoluut niet.”
Hoe stelt de Spaanse kerk zich op
tegenover de verschillende politieke
stromingen (partijen zijn immers verbo
den) in het volk?
begin van de brief opgemerkt: „Versobering is geen
woord dat gemakkelijk begeestering loslaat”.
Toch constateren de bisschoppen, dat „het woord
versobering weer schuchter in omloop gekomen
is” en merken vervolgens op: „De christelijke ge
meenschap is noch de enige, noch de eerste die,
temidden van een maatschappij, welke ogenschijn
lijk onbekommerd en uitbundig besteedt, de posi
tieve betekenis van de soberheid terwille van een
rechtvaardiger samenleving opnieuw begint te
vermoeden’’. Het gaat de bisschoppen daarbij niet
om een veroordeling van welvaart en voorspoed,
maar om een rechtvaardiger verdeling daarvan:
vasten in de zin van onthouding ten behoeve van
de ander.
Toen wij hem aanspraken over de moei
lijkheden die de ultra-conservatieve
vleugel in het Spaanse episcopaat ver
oorzaakt, reageerde hij onmiddellijk met
een glimlachend: „Maar hoor eens, zoiets
gebeurt ook in andere landen; in Frank
rijk, en hetzelfde ziet men in Nederland,
waar twee bisschoppen niet aan de kant
van de meerderheid staan, laten we
eerlijk zijn!”
Op de vraag of hij de ontwikkeling
van de Spaanse kerk zou kunnen verge
lijken met wat er in Nederland heeft
plaatsgevonden, meende hij: „Het is een
heel andere toestand. De Nederlandse
katholieke kerk is een jonge gemeen
schap die overborrelt van levenskracht.
Bovendien stelt het leven in een maat
schappij met een dergelijke traditie van
tolerantie voor anders-denkenden, zoals
Nederland, geheel andere eisen. Wij zul
len in Spanje met de kerkvernieuwing
een ander ritme moeten volgen dan in
Nederland is gebeurd. Dat wil overigens
niet zeggen dat wij op alle punten
achter staan: bijvoorbeeld wat de litur
gische vernieuwing betreft, erkent men
algemeen dat Spanje alle andere ver
vooruit is.”
onder redactie van Ronald Kraayeveld
Mgr. Ramselaar zei te hopen, dat van
het jodendom en christendom in de
wereld een gezamenlijke strijd zal uit
gaan tegen de totalitaire en onmenselij
ke krachten in zowel het kapitalisme als
in het communisme. „We moeten kiezen
voor de mens en daar samen voor wer
ken”, zei hij.
249
er 56 meer
meer dan
tweevoudige
Iedere katholiek, die abortus pleegt of
laat plegen, wordt automatisch uit de
gemeenschap der kerk geëxcommuni
ceerd. Dit heeft de permanente raad van
de Amerikaanse bisschoppenconferentie
gezegd in een pastorale brief. De brief
komt na de beslissing van het Hoogge
rechtshof tot legalisering van de abortus
in de Verenigde Staten. Volgens de per
manente raad maken allen, die „een
dergelijke ingreep ondergaan, plegen of
ertoe aanmoedigen zich schuldig aan
schending van de goddelijke wet”.
Ds. Schneider spreekt daarin verder
zijn afkeuring uit over de Surinaamse
vakbeweging, omdat deze zo zegt hij
via stakingen de arbeiders meesleept
in een politiek gericht gevecht. Voor d«
in het comité samenwerkende kerken
de rooms-katholieke, de hervormde en
lutherse kerken en de Surinaamse Broe
dengemeente - is het nog maar de vraag,
aldus ds. Schneider, of een staking een
„zedelijk toelaatbaar” middel is om poli
tieke doeleinden na te streven.
Ook in hun twee bemiddelingspogin
gen om het conflict tussen vakbeweging
en regering tot een oplossing te helpen
brengen, hebben de kerken zich tegen de
stakingen gekeerd, omdat naar hun me
ning daarmee grote schade aan het land
zou worden toegebracht”, aldus ds.
Schneider.
In bet bisdom Rome wonen bijna
tweeduizend priesters en nog eens vijf
duizend priester-religieuzen. In totaal
zijn er echter maar 424 diocesane en 749
religieuze priesters in de directe zielzorg
werkzaam, zodat het bisdom Rome on
danks de grote priestervoorraad nog een
groot tekort aan priesters heeft, zo
wordt in het jaarboek van het bisdom
gezegd.
De stad Rome is verdeeld in
parochies. Hiervan tellen
dan 20.000 mensen,
40.000 en een zelfs
splitsing 82.000.
Uit het cijfermateriaal is eerder af te
leiden, dat in het bisdom Rome 36
kardinalen, praktisch allen van de Ro
meinse curie, wonen, verder 90 aartsbis
schoppen, eveneens meestal van de cu
rie, 463 priesters van buiten het bisdom,
1271 priesters, die wel in Rome wonen,
maar niet officieel bij de clerus van het
bisdom geteld worden, alsmede 3362
priester-religieuzen. Rome telt ook nog
duizend fraters en broeders en ongeveer
18.000 vrouwelijke religieuzen.
Er werden deze week in Rome nog
meer cijfers verstrekt. In 1971, zo blijkt
uit het jaarboek „Activiteit van de Hei
lige Stoel-1971”, hebben ruim vierdui
zend priesters de rooms-katholieke kerk
de rug toegekeerd.
In 1968 was er nog een priester op
1460 rooms-katholieken, nu nog een op
de 1569. Naast de afname van het aantal
priesters, steeg het aantal rooms-katho
lieken met tien miljoen tot 543 miljoen,
aldus het jaarboek.
