Ter bedevaart
met de vakbond
PELGRIMS ONTVLUCHTEN DE
MAATSCHAPPELIJKE ISOLATIE
ZIEKEN PUTTEN TOCH KRACHT UIT
VERCOMMERCIALISEERD LOURDES
Lourdes is
weer „in”
F 1
Solidariteit
Fenomeen
Een wonder?
Hoop
Behoefte
■II
lil
te.
ize
m
a.
erg
or
ent,
ion-
„Hey sir, you’re an American”, klinkt het in het centrum van het heilige
Lourdes in de Franse Pyreneeën plotseling uit een groezelige mond. Mijn
antwoord is ontkennend, maar het mannetje laat zich daardoor niet uit het
veld slaan. Hij bekent mompelend zijn nood en die is, dat hij om een of
andere reden direct 50 Franse francs wil lenen die hij later op de middag
belooft hij plechtig zal terugbetalen. Ik taxeer de man en besluit de
50 franks niet te geven. In Lourdes word je zo heet het echter geraakt
door een zekere toets van menselijk medeleven, noem het solidariteit, en ik
geef hem daarom toch maar wat: 20 franks. De man bedankt nauwelijks,
maar schiet als een haas weg.
4
BIB
sggt
jfsSrlte?. c
sa y1
I
en
Een stoet trekkarren met zieke pelgrims maakt front op het plein aan de voet van de basiliek van de Heilige Rozenkrans.
>fd
Erbij
1933 door paus Pius XI heilig
verklaard.
ten
me
Er zijn in ons land drie bedevaartorga-
nisaties, die in groepsverband trein- en
Kaarsen opsteken bij de grot van de
verschijningen.
op de plaatsen, waar hij meent te proe
ven wat heilig is”.
Hendriks’ redenering is: „De groeiende
belangstelling voor en het laaiend en
thousiasme over Lourdes verbijstert ons
eerlijk gezegd wel een beetje, juist om
dat een bedevaart naar Lourdes voor
niemand een pretje is”.
betreft, kun je zeggen dat in Lourdes
het puur materiële werk van de vakbe
weging wordt gecompleteerd door een
immateriële opstelling van deze vakcen
trale”.
Volgens Hendriks is.de bedevaart naar
Lourdes geboren uit een duidelijke be
hoefte, juist ook onder de NKV-leden.
Die behoefte stamt van voor de eerste
wereldoorlog. Door de ziekenfondsen, ge-
Lourdes is een fenomeen. Je komt er
onder de indruk van het grote aantal
zieken, dat in het bergstadje zijn heil
zoekt, maar je wordt er kotsmisselijk
van de commercie. Lourdes is een aan
eenschakeling van hotels en souvenirs-
winkeltjes.
De plaats telt nog geen 20.000 inwo
ners, van wie de welgestelde mid
denstanders vorstelijke huizen in de om
ringende bergen bezitten.
Het is één groot continubedrijf, Lour
des. Groepen pelgrims komen en gaan in
de 226 hotels, 25 pensions en op de 28
parkeerterreinen; in de basiliek van Pius
X, een ondergrondse kerk uit 1958, die
grote gelijkenis vertoont met een par
keergarage en die plaats biedt aan 20.000
mensen alle inwoners van Lourdes;
in het Acceuil van Onze Lieve Vrouw,
Van de ondervraagde 317 mensen
lag de top in de leeftijdscategorie
van 55 tot 60 ja ar.
En dat in een tijd, dat de
vakbeweging haar handen vol
heeft aan een harde materiële
strijd met werkgeversorgani
saties.
de
en
4et
5t,
k.15
‘Is
on
m-
op
Na de Lourdesreis bleek de hou
ding ten opzichte van de eigen ziek
te bij veel patiënten veranderd te
zijn. Het vaststelleri van die veran
dering berust eneraijds'!op observa
tie van de onderzoekers, anderzijds
op het oordeel van de patiënt zelf.
Bij een aantal patiënten werd een
overgang van een wrokkerige, op
standige, ontevreden houding naar
een berustende houding waargeno
men, en na de tocht een houding
van positieve aanvaarding. Bij een
groep patiënten was de houding ten
opzichte van de eigen ziekte onver
anderd.
Wat is dan het geheim van Lourdes?
Is er echt genezing, zoals velen veron
derstellen? Hendriks en Adams verwer
pen als realisten die gedachte.
Hendriks: „Naast het beleven van soli
dariteit is aanvaarding van de ziekte
voor de mensen vooral de drijfveer om
mee te gaan”.
Adams: „Afgezien van het versleten
gebaar, moet je gewoon constateren dat
er bij een mens nog altijd hoop is, waar
sommige mensen lang op teren en ande
ren niet Lourdes wordt bepaald door
twee factoren, de sociale (solidariteit) en
de magische (de religie). Wat het NKV
Het zoeken naar steun en kracht
en de hoop op genezing zijn volgens
de onderzoekers de belangrijkste re
denen om naar Lourdes te gaan. De
hoop op genezing werd door de
meeste patiënten niet direct spon
taan genoemd, maar later in het
gesprek bleek vaak welke belangrij
ke rol deze als motivatie toch Speel
de. Andere redenen waren: religieu
ze motieven, vakantie, eruit zijn en
contacten leggen. De hoop op gene
zing kwam tot uiting in de waarde
die wordt gehecht aan Lourdeswa-
ter en de baden.
Veel patiënten gaven aan, dat zij
in Lourdes het gevoel hadden meer
mens te zijn. Men had idee meer
mee te tellen, voor vol te worden
aangezien. Dit in tegenstelling tot
de situatie thuis. De meeste patiën
ten wilden nóg wel een keer naar
Lourdes, maar de meesten vonden
de lange treinreis (ruim 20 uur) wel
bezwaarlijk.
Lourdes als bedevaartplaats is onder
de katholieke Nederlanders in groeiende
mate in. Jo Hendriks, voorzitter van de
Unie van Ziekenfondsen en ook direc
teur van het Centraal Ziekenfonds in
Tilburg (een van de belangrijkste „leve
ranciers” van bedevaartgangers), zegt dat
de belangstelling voor Lourdes in merk
waardige tegenstelling tot het teruglo
pende aantal katholieke kerkgangers in
ons land blijft toenemen.
het langgerekte complex ziekenzalen,
waar de ene groep zieken de andere
telkens met eigen verzorgende staf op
volgt; in het andere ziekenhuis (L’Höspi-
tal des Sept Doubleurs); in de majestu
euze Basiliek van de Heilige Rozenkrans,
aan de voet waarvan openluchtmissen
en processies worden gehouden.
In dit religieuze decor wemelt het van
de trekwagens met zieken, zoals de be
tjak het stadsbeeld van Djakarta be
heerst; wemelt het ook van de knielende
mensen op de bidpleinen
De devotie viert hoogtij in Lourdes en
daar is dan plotseling het zich materieel
keihard opstellende NKV met een groep
van zo’n 200 gehandicapte kinderen en
een aantal ouders aanwezig. Kinderen
met allerlei ziekten, de een er nog erger
aan toe dan de ander, sommigen met
nog maar een korte levensperiode voor
zich.
Zeven jaar later, in 186!?
zou paus Pius IX spreken
over „de lichtende zekerheid”
Al meer dan 100 jaar lang
bezoeken katholieken Lourdes
Het stadje aan de voet van de
Pyreneeën kreeg zijn bekend
heid in 1858, toen zich „ver
schijningen aan Bernadette"
voordeden.
Bernadette Soubirous werd
7 januari 1844 geboren als
eerste kind van molenaar
Frangois Soubirous en Louise
Casterot. Haar doopnaam was
Marie Bemarde. De verschij
ningen vielen in de periode
van 11 februari tot 15 juli
1858.
NKV-voorzitter' Jan Mertens laat er
in Lourdes geen twijfel over bestaan dat
het NKV blijft doorgaan met Lourdes-
tochten, zolang daaraan in een deel van
de vakbeweging behoefte blijft bestaan.
Zelfs al wordt straks misschien toch nog
een „zware federatie” met NW en CNV
gevormd, de katholieke vakcentrale zal
de bedevaarttochten voor zijn leden niet
opgeven. Het is een stuk eigen identiteit
en immateriële belangenbehartiging
waarop het NKV zeer is gesteld.
Voor de gelovige katholiek is de Lour-
desbedevaart een ontmoeting met God, is
de Lourdesbedevaart een feest. De bui
tenstaander heeft moeite met zulke be
schrijvingen uit het NKV-Lourdesboek-
je, maar komt onder de indruk van de
solidariteit die gezonde deelnemers aan
de bedevaart met de zieke kinderen aan
de dag legden.
Verwacht de zieke katholiek in Lour
des nu eigenlijk een wonder? Hendriks
ontkent de vraag met stelligheid en ook
Frits Adams, progressief bedrijfsaalmoe-
zenier uit Heerlen en tijdens de NKV-
kinderbedevaart belast met de geestelij
ke leiding van deze expeditie, geeft een
nee op de
een onderzoek
Op verzoek van paus Pius IX
de bisschap van Lourdes
bekrachtigde zij op haar
sterfbed tegenover twee ker
kelijke functionarissen nog
eens onder ede haar vroegere
verklaring over de gebeurte
nissen bij de Massabielle. Na
een langdurig en streng pro
ces, zoals door het kerkelijk
recht voorgeschreven, werd
Bernadette december
Op de vraag wat men aan Lour
des had gehad, kwam als belang
rijkste antwoord naar voren: het
krijgen van steun en kracht. Ook
werden genoemd: het eruit zijn, het
sterker worden van het geloof, het
contact met andere zieken, het feit,
dat men in Lourdes eens fijn had
kunnen praten. Enkele patiënten
vonden dat ze persoonlijk weinig of
niets aan de bedevaart hadden ge
had.
In het onderzoek viel allereerst
op de maatschappelijke isolatie,
waarin de meeste patiënten zich
bevonden. Dit kwam onder meer tot
uiting in de sterke behoefte tot
praten. Sommige patiënten vertel
den ronduit dat ze zich eenzaam
voelden, bij anderen bleek dat tus
sen de regels door.
lieerd aan het NKV, is daaraan sinds
dien een financiële basis gegeven.
In 1942 was de oprichting van de
zogenaamde Lourdesziekenfondsen, die
in hun pakket verstrekkingen een gratis
reis naar Lourdes hadden, opgenomen. In
die tijd werd een bijdrage van een cent
per gezin per week gevraagd, welke
bijdrage nu twee of drie cent per gezin
per week bedraagt.
Hendriks: „Honderd procent van onze
verzekerden doet mee, ook niet-katholie-
ken. Het criterium voor meegaan naar
Lourdes is, dat de ziekte van de betrok
kene vrij uitzichtloos is, dat er medisch
gezien geen kruid tegen is gewassen.
Behalve besmettelijke zieken gaat ieder
een mee. De medische screening van de
bedevaartgangers laat alleen afvallen
wat medisch-technisch onverantwoord
is. Iedere zieke bedevaartganger wordt
vooraf door ons thuis bezocht”.
De Nijmeegse studenten Mimi
Engbers, Liesbeth v.d. Hengel en
Toos van der Zee voltooiden in
oktober 1971 een zogenaamd explore
rend onderzoek naar de betekenis
van een. Lourdesbedevaart voor de
zieke mens. Het onderzoek werd
verricht in het kader van het keu
zevak in de medicijnstudie aan de
medische faculteit in Nijmegen, on
der toezicht van de afdeling sociale
geneeskunde.
van het gebeurde. Bernadette
had een zwakke gezondheid
en stierf op 35-jarige leeftijd
vliegreizen naar Lourdes „op de markt
brengen”. Naast het NKV zijn dat de
Vereniging tot Samenstelling van Natio
nale Bedevaarten in Den Bosch en de
Stichting Limburgse Bedevaart naar
Lourdes in Maastricht.
duidelijk en onomwonden
vraag (de uitslag van
elders op deze pagina leert echter an
ders).
de
het uitstapje of de
natuur, de houding van andere zie
ken, de ziekenzegening en het ge
bed. Bij de meeste van de hier
genoemde punten speelt de massali
teit een niet te verwaarlozen rol.
Naar dit bedevaartoord reed
enkele weken geleden de
NKV-trein, vol met zieke kin
deren met hun ouders, op
kosten van het ziekenfonds
De extra trein trok, kun je
zeggen, een spoor van solida
riteit door Nederland, België
en Frankrijk, geschraagd op
bielzen van onbaatzuchtigheid.
Al Ziet Adams het wonder dan niet
zitten, de bedevaarten hebben naar zijn
oordeel zeker nog zin. „Want de mens
zoekt naar een zeker houvast. Hij wil
herkenningsmomenten, symbolen. Heilige
plaatsen worden gemaakt door de mens
In 1862 verklaarde monseig
neur Laurence, de bisschop
van Tarbes, tot welk bisdom
Lourdes behoorde, „dat de
Onbevlekte Maagd Maria
moeder van God, werkelijk
aan Bernadette Soubirous is
verschenen op 11 februari
1858 en daarop volgende da
gen, in het geheel 18 maal in
de grot van Massabtesjle, bij
de stad Lourdes”.
Aan het bronwater in
Lourdes wordt wonderdadige
kracht toegekend. De bron
ontstond twee weken na de
eerste verschijning van Maria
aan Bernadette in 1858. Het
baden in bronwater is er nog
steeds een attractie en ook
het meenemen of drinken van
water uit een van de in de
rotswand ingebouwde kranen
is een zeer veel voorkomende
bezigheid.
Wat was het meest treffend ge
weest? Antwoorden: de grot en de
processies, het geconfronteerd wor
den met het leed van anderen en de
sfeer, de medemenselijkheid,
misvieringen,
’s Avonds, bij het verkennen van het
stadje, word ik onverwachts weer aan
gesproken door hetzelfde individu: of ik
een Amerikaan ben en of ik hem 50
francs kan lenen. Mijn gevoel voor soli
dariteit laat me nu in de steek. Ik had
hem ’s middags blijkbaar aardig op zijn
waarde geschat: een bedelaar die lucht
hartig geld probeert te maken uit een
oord met een door velen ervaren bijzon
dere, gewijde sfeer. Later in de week
zou hij me nog eens vragen: „Monsieur,
vous parlez Francais?” Wegwezen.
De man is een van de randverschijn
selen in het van commercialiteit aan
elkaar hangende Lourdes, een stadje dat
jaarlijks naar schatting 3,5 miljoen be
devaartgangers verwerkt, onder wie
vooral Italianen, Spanjaarden en Fran
sen zelf.
Lourdes is het Mekka voor de katho
liek. Het Zuidfranse stadje is voor de
katholieke gelovigen over de hele wereld
nog altijd een magische magneet. Deze
conclusie dringt zich op, na een week in
dit belangrijkste bedevaartoord ter we
reld als belangstellende buitenstaander
te hebben verbleven.
Reden van het verblijf was de bede
vaart van het in Utrecht gevestigde
Nederlands Katholiek Vakverbond, of
liever van de Stichting Comité Lourdes
Bedevaart van het NKV. Het was een
aangrijpende reis, juist omdat het een
kinderbedevaart betrof.
Siin ItMtttri
ff, .g;if|gwa|
S5'ïfs'r'’rfsga?- 't
- - 5- T T -
QiwgM
BRialfe'1 -‘te j'
te
