de grote onbekende
ONTDEKKINGSREIZIGER WORSTELDE MET HET
PROBLEEM: WAT DOEN WIJ BLANKEN IN FEITE?
Bridge-kronikeur
Herman Filarski:
wandelende speelkaart”
„Ik zag mezelf als een
1
DAGBOEKEN
Gigolo
n
pF-
OVERLEG
VADERFIGUUR
TIEN MAN OPGEGETEN
SMERIG BATAVIA
Omar Sharif
'i
JUET 1973
Sir Erbij
19
De kruidenier in Deil, het Betuwse dorpje dat zowel een volksge
richt tegen woonwagenbewoners als de gijzeling van een boerengezin
overleefde, laat er geen twijfel over bestaan waar Herman Willem
Filarski woont. „In het zwarte huis”, klinkt het mysterieus. Dat blijkt
een fraai verbouwde boerderij te zijn waar de internationaal erkende
schrijvende bridge-grootmeester met zijn vrouw en zoon het Amster
damse de rug hebben toegekeerd.
i,
k M
Hij
VVVVVVWtAHAA/WVVVVWVUVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVUVVVVWWVlArVVU
JAMES COOK
J
in/Vra
de
HANS ROMBOUTS
dist”
we
Het lukte MaeLean niet achter Cooks privé-gedachten te komen. Toch is zijn boek
„De ontdekkingsreizen van Kapitein Cook” een boeiend werk geworden, omdat Mac-
Lean veel interessante zaken boven water haalde en natuurlijk de beschrijving van
de reizen op zich al meeslepende lectuur is. Daar komt bij, dat in dit boek (uitgegeven
door Elsevier) illustraties voorkomen, die tijdens de Cook-reizen zijn gemaakt. Want
dat is ook weer zo’n opmerkelijk aspect: De Britse navigator-bij-uitstek („de beste ter
wereld uit de hele historie” zeggen de Engelsen uiteraard hooghartig) had aan boord
schilders en tekenaars, die bijna alles op papier of linnen vastlegden: Nieuw-ontdekte
planten en dieren, vreemde mensenrassen of opmerkelijke zaken (zoals de stenen
monumenten op het Paaseiland of nachtelijke dansen van de inlanders op de
Ha’apai-eilanden).
Maar niet Cook was de grote held,
maar de wetenschappelijke onderzoekers
Banks en Solander, die met ontelbare
trofeeën en veel materiaal over onbe
kende dieren en planten waren terugge-
De admiraliteit had Gook ook ontdekt.
Hij was in de ogen van de hoogmogen-
den de aangewezen man voor een zeer
geheime (imperialistische) missie: Cook
moest gaan uitzoeken of het Zuidland-
continent bestond. Daarom werd hij ij
lings tot luitenant ter zee gebombar
deerd.
de
ing
rdt
sen
Nadat hij na Australië ook Nieuw-
Zuid-Wales in naam van de kroon in
bezit had genomen vond hij een nieuwe
doortocht naar Oost-Indië. Cook had tot
dan toe wonderlijke zaak nog nie
mand door ziekte verloren.
en
Sla-
□nder
g
isterda'
een
RPS.
derd en kreeg in het geheim al weer een
opdracht voor een nieuwe ontdekkings
tocht.
da,
so-
Bijna tweehonderd jaar geleden maakte de Engelse ontdekkings
reiziger James Cook zijn drie legendarische wereldreizen, waarbij
hij het Britse imperium even uitbreidde met ontzagwekkende hoe
veelheden land. Die tochten maakten een einde aan veel gedachten
spinsels en speculaties, die met name gekoesterd werden door leden
van de Royal Society zoals ene Alexander Dalrymple, een astro
noom van dat eerbiedwaardige gezelschap. Deze Dalrymple en
velen met hem meenden dat er een groot Zuidland bestond, een
continent aan de boorden van het zuidpoolgebied. De geleerde nam
het James Cook kwalijk, dat deze met de bewijzen kwam, dat er
geen sprake was van een zuidland, maar wel van een Australië,
Nieuw-Zeeland, en grote groepen polynesische eilanden. De geo
grafen, die uit hun fantasie kaarten hadden gemaakt, waarop dat
geweldige Zuidland-continent prijkte, konden met beschaamde
kaken afgaan. Het merkwaardige met deze kapitein James Cook
is, dat er privé vrijwel niets van hem bekend is, wel alles over zijh
leven als gezagvoerder en navigator. De schrijver Alistair Mac-
Lean, bekend door een heel ander type boeken, boog zich daarom
juist over deze Engelse held, speurend en zoekend naar de achter
gronden, vanwaaruit Cook leefde.
alleen verder brengt dan enig ander
mens voor mij is geweest, maar zo ver
als ik het voor de mens mogelijk acht te
gaan, had er geen spijt van deze hinder
nis te ontmoeten.” Kan men nagaan, hoe
verschrikkelijk de ontberingen waren.
De reis blijft een van de ongelofelijkste
die de mens ooit heeft ondernomen.
Cook, die op de afgesproken plaats de
Adventure trof (in een idyllische, warme
omgeving had de commandant Fur
neaux, die rechtsstreeks naar het ont
moetingspunt was gevaren in tegenstel
ling tot Cook, zich „genesteld”) trok
onmiddellijk verder met beide schepen.
Tot Cooks ergernis bleek, dat er op de
Adventure geen zuurkool meer gegeten
werd en er dus lieden stierven. Cook
zelf had op de Resolution geen enkele
zieke.
James Cook, zoon van een dorpsmeisje
en een landbouwersknecht, startte zijn
loopbaan op een boederij, vervolgde die
in een kruidenierswinkel en een manu
facturenzaak, alvorens hij op zoek ging
naar het avontuur. Hij belandde bij een
kolenreder in Whitby. Daar leerde hij de
kolenschepen kennen, een kruising tus
sen een vergrote Hollandse klomp en
een doodskist met zeilen erop. Met zulke
schepen zou James Cook later voor de
admiraliteit op ontdekkingsreis gaan. Hij
had de nadelen, maar vooral de voorde
len ervan uit en te na leren kennen.
Cook deed er niet alleen praktische
kennis op. Hij studeerde ook optimaal.
Toen hem door de rederij het bevel over
The Friendship werd aangeboden be
dankte hij en nam hij als volmatroos
dienst bij de Royal Navy. Cook zelf
heeft nooit gezegd, waarom hij deze
merkwaardige stap nam. Met de „Eagle”
trok hij ten strijde tegen de Franse
blokkade. Bij zijn intrede bij de marine
begon hij nauwgezet zijn dagboeken bij
te houden.
In oktober 1769 kwam men bij
oostkust van Nieuw-Zeeland aan. Het
werd duidelijk, dat er wel eilanden wa
ren, maar geen zuidland. Toen hun taak
vervuld was en ze dus naar huis konden
gaan, riep Cook zijn democratische raad
van officieren bijeen en nam zoals ge
bruikelijk zijn eigen beslissing. Hij ging
Australië ontdekken. Het was mooi weer
en Cook was in zijn element. Hij kon
zich bezighouden met wat hij het liefste
deed, prachtige kaarten tekenen en alles
wat hij in het oog kreeg een naam
geven. In dat laatste was hij ook een
meester. De kansen schenen echter ten
ongunste te keren, toen de Endeavour lek
stootte. Cook bleef koelbloedig en redde
boot en bemanning.
bemanning zeer dronken en vrolijk, toen
men in de Zuidamerikaanse wateren
was.
Op 30 juli 1750 arriveerde Cook met
de Resolution (na drie jaar en achttien
dagen) in Engeland. De grootste ontdek
kingsreis in de geschiedenis was ten
einde. ’Cook was nu een nationale held.
Hij werd erelid van de Royal Society.
De Admiraliteit vond dat hij recht had
op eervolle rust.
Cook wilde van geen rust weten. Toen
de Admiraliteit een expeditie ging uit
rusten om de legendarische Noordwes
telijke Doorvaart open te breken rond
Noord-Amerika werd Cook natuurlijk
de aangwezen man om als leider op te
treden. Op 12 juli 1776 ging Cook onder
zeil. Het zou zijn laatste reis worden.
Hij ontdekte de Hawaii-eilanden, waar
hij later door de inlanders zou worden
gedood. Cooks stoffelijk overschot werd
op 22 februari 1776 in zee begraven.
De naam van Omar Sharif valt, de
filmacteur die kettingrokend nach
tenlang kan doorspelen. Is hij echt zo
goed? „Ik heb hem meegemaakt toen
hij in Nederland was. Een zeer ple
zierige en bescheiden man, die zich
niet op zijn filmroem laat voorstaan
en dank zij een helder verstand een
goede bridgespeler is geworden. Ik
denk dat hij bij de 300 besten van de
wereld behoort.”
De clou van het bridgen? „Je moet
vele keren per minuut tot dertien
kunnen tellen.” En van een partner?
Twee schepen de Resolution en de
Adventure, werden er voor aangewezen.
Banks begon moeilijkheden te maken.
Het liep zo hoog op, dat Banks, die de
expeditieleider had willen zijn, zich te
rugtrok. Er moest een nieuwe weten
schappelijke staf worden gezocht. Op 13
juli 1772 voeren de schepen uit. Cook
was van plan voor eens en voor altijd
uit te maken, dat er geen Zuidland
bestond.
Hij zeilde naar de zuidpoolgebieden.
Op 17 januari 1773 passeerden de sche
pen de Zuidpoolcirkel, als eerste ooit in
de geschiedenis. Ze bogen later naar het
noorden af en verloren het contact met
elkaar. Oook had inmiddels bewezen: het
Zuidland lag in ieder geval niet tussen
Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland. Hij
moest nog uitzoeken of het misschien in
het zuiden van de Grote of Atlantische
Oceaan gesitueerd was. De omvang van
de tweede speurtocht, die hem van diep
in het ijselijke zuidpoolgebied tot bijna
aan de evenaar zou brengen, vele dui
zenden mijlen van Nieuw-Zeeland tot
het oosten van het Paaseiland, is haast
onbegrijpelijk.
De ellende begon pas, toen in feite
Oooks eerste ontdekkingsreis voorbij
was. In Batavia, waar hij aanlegde om
het schip te laten nakijken en voorraden
in te nemen, verloor Cook zeven beman
ningsleden en werden er veertig ziek
door de erbarmelijke hygiënische toe
standen in de Nederlandse nederzetting.
Een kwart van de bemanning stierf
tenslotte onderweg. Op 12 juli 1701, na
twee jaar en elf maanden, was Cook
weer thuis, in Engeland.
Cook filosofeerde inmiddels wel over
wat ze aan het doen waren. Ze drongen
zich ongevraagd op aan mensen, die
voor hun komst gelukkig waren. De
blanken eigenden zich met geweld an
dermans bezit toe. Ze brachten verval.
Deze gedachten schijnen Cook oprecht
te hebben gekweld. Hij worstelde met de
eeuwenoude strijd tussen plicht en ge
weten.
Na wat eilandengroepen te hebben
ontdekt (o.a. de Vriendschapseilanden)
raakte de Adventure weer zoek. Later
bleek, dat bij een landing een patrouille
van tien man werd vermoord en opgege
ten door de Maori’s. Furneaux had er
genoeg van en ging terug naar Engeland.
Cook dook weer de zuidpoolysvlakten in.
Pas toen hij niet verder kon door het
pakijs zocht hij weer warmere streken
op. Hierover schreef Cook in zijn dag
boek: „Ik, die hoop, dat ambitie me niet
De commandant van de Eagle had al
snel door, dat hij een fameus zeeman,
cartograaf en navigator aan boord had.
Cook belandde in de wateren rond Ca
nada, waar hij als cartograaf zijn hart
kon ophalen. Terloops vermeldt de ge
schiedenis dat Cook in 1762 trouwde met
Elizabeth Batts. Ze is altijd een schim
mig en onstoffelijk wezen gebleven aan
de buitenkant van Cooks leven. Cook
studeerde en studeerde inmiddels als
maar.
Na flink wat intriges voer Cook in
augustus 1768 met de Endeavour uit, een
plomp schip, waarvan de hoogste snel
heid onder de gunstigste omstandigheden
met vol zeil ongeveer zeven knopen was.
De Endeavour zat vol voorraad en mu
nitie (er was een bemanning van hon
derd koppen en een flinke wetenschap
pelijke staf). Voor de officieren was er
zelfs een geit aan boord, die verse melk
moest leveren. Een nieuw maar wellicht
het belangrijkste voedingsmiddel aan
boord was zuurkool. Cook stond er op
dat er regelmatig zuurkool gegeten zou
worden om scheurbuik te voorkomen.
Hij liet een paar bemanningsleden gese
len, toen deze zich niet aan de dieet-
Een tekening van Maori’s, die strijdbaar
hun tong uitsteken, van de Britse kun
stenaar Solander, die met Cook mee
reisde.
Cook riep zijn officieren en man
schappen bijeen en legde him zijn plan
nen voor. Koers zetten naar Paaseiland,
de Grote Oceaan in westelijke richting
oversteken, bijna tot aan de kust van
Australië, dan naar Nieuw-Zeeland,
weer de Grote Oceaan over, langs Kaap
Hoorn, de Atlantische Oceaan onderzoe
ken en koers zetten naar Kaapstad en
dan naar huis. Er waren geen afwijzen
de stemmen. Het is moeilijk te schatten,
welke invloed Cooks persoonlijkheid op
zijn bemanning had, maar die varieerde
van reusachtig tot enorm.
Cooks gezondheid, die altijd uitstekend
was geweest, gaf echter ineens reden tot
ongerustheid. Hij leed aan een acute
ontsteking van de galblaas. Cook her
stelde.
Voor het publiek van zijn tijd en vele
generaties daarna leek Cook een strenge,
gereserveerde, teruggetrokken man. Voor
zijn officieren en manschappen was hij
een vaderfiguur, die ze op aanbidding
af eerbiedigden.
Na ronding van kaap Hoorn landde
Cook op 13 april 1769 op Tahiti, waar de
ontvangst door de inlanders voortreffe
lijk was. Er heerste daar zo’n arcadische
sfeer, dat niemand eigenlijk wilde op
breken, toen het zover was. Twee mari
niers deserteerden zelfs en vluchtten
met hun nieuw verworven vriendinnen
het binnenland in. Cook reageerde op
een manier, die hij later meer zou
gebruiken. Hij gijzelde een aantal dorps-
autoriteiten en liet ze pas vrij, toen de
Tahitianen de twee mariniers weer te
rugbezorgd hadden.
Herman Filarski (rechts)
oud-wereldkampioen Bob
venburg flankeren Omar Sharif
tijdens een bridge-toernooi, dat
een jaar of wat geleden in ons
land werd gehouden.
Het eerste wat opvalt aan Filarski
op doktersadvies heeft hij zijn
medewerking aan de bridgerubriek in
onze bladen moeten staken opvalt,
is zijn opmerkelijke lengte. Op dat
punt doet hij zijn naam (Filar bete
kent in het Pools lang) alle eer aan.
Hij vertelt dat het nageslacht van de
eerste Filarski, die zich eind van de
18de eeuw met een houten been in
ons land vestigde, zonder uitzondering
rijzige mannen heeft voortgebracht.
Herman Filarski, zestig jaar nu, is
free-lance journalist en dankt zijn
broodwinning sinds ruim veertig jaar
aan het bridgespel, waardoor hij al
vroeg gefascineerd raakte. „Ik was
een goede speler en kon aardig ana
lyseren en schrijven. Van mijn laat
ste geld heb ik toen briefpapier en
postzegels gekocht en de kranten ge
schreven of zij geen interesse in een
bridgemedewerker hadden. En rea
geerde er één: de Nieuwe Apeldoorn -
se krant, waar ik voor 12,50 gulden
per maand kon werken- Dat was in
die tijd ik ben een typische crisis
figuur; bang om mijn baan te verlie
zen hélemaal niet zo gek.”
Het zou echter tot na de oorlog
duren voordat de naam Filarski een
begrip werd in de bridgewereld. Dat
was in de periode dat hij met de
broers mr. Frits (vader van Kamerlid
Anneke) en Ernst Goudsmit alsmede
Martijn Cats als speler grote succes
sen behaalde en bij een wereldkam
pioenschap in 1962 op de tweede
plaats terechtkwam.
Aan het begin van de jaren zestig
zette hij een punt achter de wed
strijdsport om zich helemaal aan het
schrijven te kunnen wijden» Waar
om? Filarski: „Ja, ik heb het team in
de steek gelaten. Je was met die
mensen veel op reis en dat kostte
veel geld. Zelfs meer dan ik als
journalist verdiende en daardoor
dreigde ik te vervallen in de status
van gigolo. Dat vond ik geen basis
om ermee door te gaan.”
Hij richtte in Amsterdam een brid
geschool op en trok kort daarna naar
Zwitserland om de internationale
pers een paar jaar met verhalen te
bestoken. Hij schat het aantal kran
ten, waarvoor hij heeft gewerkt, op
veertig en spreekt daarbij over „mijn
kleine patat-friteskraampje.”
Bridgespelers, wat zijn dat roor
mensen? „De top bestaat over het
algemeen uit intellectuelen. Vooral
Hoe verklaart hij het succes van de
Italiane? „Ja, waarom zijn de Ne
derlandse voetbalclubs zo goed? Je
moet het zien als een uitschieter. Het
heeft natuurlijk ook wel iets te maken
met de Napolitaanse professor Chia-
radia, die een nieuw biedsysteem
heeft ontworpen, dat erop is gericht
zeer grote resultaten uit het spel te
halen.”
Hoe staat het met de cowboys on
der bridgespelers? „Je hebt ze wel:
het zijn voornamelijk de Amerika
nen. De Dallas Aces Idat zijn profes
sionals) zijn destijds opgericht, omdat
de Amerikanen het niet konden ver
kroppen, dat ze steeds van de Italia
nen verloren.”
Wat boeit Filarski, die toch ook een
redelijk schaker is, het meest in het
bridgen. „Dat het zo sprekend op het
leven van alledag lijkt. Het spel heeft
ook een sociale taak. Je zou er
vreemd van opkijken als je zou on
derzoeken hoeveel bejaarden het spe
len en het jeugdbridgen hebben we
toch ook maar van de grond gekre
gen. Het is erg populair. Ook bijvoor
beeld achter het Ijzeren Gordijn.
Daar wordt het meer gespeeld dan
men zou denken.”
Een spel om verslaafd aan te ra
ken? „Stellig. Er zijn bijna geen fa
cetten in het dagelijks leven die deze
mensen er vanaf kunnen brengen. TV
is geen concurrent voor bridgers. Ze
zijn er helemaal gek van- Dat is ook
mijn probeem geweest. Op een gege
ven moment heb ik mezelf voor me
gezien als een wandelende speel
kaart.”
ROLF STALLINGA
komen. Daar speelde natuurlijk ook de
afkomst een grote rol bij mee. Bank,
een man uit de hogere kringen, vond het
heerlijk bewierookt te worden. Cook, ge
reserveerd, vermeed zoveel mogelijk alle
openbaarheid. Niettemin werd ook Cook
grote lof toegezwaaid. Hij werd bevor-
ben, maar het belangrijkste is dat je
elkaar goed kunt verdragen. Je moet
de beperkingen van jezelf en het spel
weten, want het is geen volmaakt
spel”, aldus de bridge-kronikeur, die
door zijn vele publikaties pok in
boekvorm veel aan de populariteit
van dit spel in ons land heeft bijge
dragen en daarmee voorlopig nog niet
denkt op te houden.
Die bestraffingen lieten iets dóórsche
meren van het karakter van Cook. Alles
moest tot in de puntjes nagekomen wor
den om dat ene doel te bereiken, waar
voor men stond. Toch liet hij af en toe
(maar alleen als dat kon) de teugels
vieren. Zo was met Kerstmis 1768 de
singen te nemen zoals advocaten en
geslaagde zakenlieden. Het Italiaanse
team, dat nog steeds de absolute top
vormt, bestaat uit een rechter, bank
directeur, reclameman, jurist en een
zakenman”. Hij ratelt de namen op
alsof het die van zijn buren betrof.
„Inderdaad, ik ken ze erg goed- Het
prettige van deze mensen is dat ze
zowel aan als buiten de speeltafel
uitermate hoffelijk en vriendelijk
zijn.”
ff
