BAIKAL-MEER GROOTSTE DRINKWATERBEKKEN TER WERELD
I
cultuureiland
Siberië
in
1
in Rusland voor de bijl
Fabrieksdirecteuren
a
iê
I
i
NIET TIJDIG VOOR ZUIVERINGSINSTALLATIES GEZORGD
w
liiii
Kritiek
s
Ongerept
■IE M!,», :W.
- MM1!?-
Baikal-meer
TO
I- 1
S'!
Tv ''•nw/'-'
Vervuilers
■'■W,
O
ZATERDAG 14 JULI
15
1973
Erbij
(Door An Salomonson)
S
lans
nge-
r de
jeefs
ame
paus
MOSKOU Een schoon land Zuivere lucht, helder water als je het
vergelijkt met het vervuilde West-Europa. Die conclusie dringt zich
op na een reis van 17.000 kilometer dwars door de Sovjet-Unie. Zelfs
in de grote steden kunnen de mensen nog rustig in de rivier vissen en
En op de strandjes aan de voet van het Peter-en-Paul-fort in de Newa
midden in Leningrad (4 miljoen inwoners) is iedere vierkante meter
bezet door bleekneuzige stedelingen die hier ontspanning komen
zoeken.
a
4
I I
•j'-i
-
IRKOETSK In een verborgen hoekje van het grote stadsplein in Ir
koetsk staat een kerk van rode baksteen. Een ongewoon gezicht, want in
Siberië zijn alle gebouwen gepleisterd, voor zover ze niet van hout zijn.
Ook de inburgerlijke neo-gotische stijl doet ietwat vreemd aan in dit wilde
pioniersland, waar tot voor kort alleen waaghalzige goudzoekers, jagers en
houthakkers woonden. En dan natuurlijk de politieke gevangenen, die zo
wel door de tsaar als door Stalin en diens opvolgers naar Siberië werden
gedeporteerd, zich er na hun straftijd vaak vestigden en kinderen kregen.
zwemmen, al zoeken de Moscovieten hun strandjes bij voorkeur
stroomopwaarts in de Moskwa boven de hoofdstad (7,3 miljoen in
woners). Maar in Kiev (1,8 miljoen inwoners) zie je ook in het stads
gebied overal aan de Dnjepr hele gezinnen genieten van zon en water.
1 «A
-
i»
w
IRKOETSK
iiü!
P.uli..
L?'
tot 24
datum
meen-
4, met
ing”.
aantal
?eltfk-
:nlijke
sgelei-
len op
shiele-
selijke
blijft deze ongerepte pracht van bossen,
rotsen en water gespaard voor onze mo
derne twintigste-eeuwse civilisatie? Dat
laatste is geen onaantrekkelijk alterna
tief, als je je aan deze oneindigheid zelf
inter-
streeft
ndheid
d van
i twerp
folder,
wijs,
aat uit
m met
hting”,
)ok de
mee
ar ge-
;emene
meer
de lu-
oeder-
en de
S
8
i ge-
dat
ns is
.ge-
•den”
mmis-
elopen
ere fi-
‘nische
enige
door-
t blij-
>èl ’73"
pastor
e con-
drage-
uisbe-
iteiten
r de
Vest-
inaal
chen,
nd te
sren-
j ter
aan
zich
nzet-
Kortgeleden zijn bijvoorbeeld in Wol-
gograd een paar fabrieksdirecteuren ver
oordeeld. omdat ze niet tijdig voor af
doende zuiveringsinstallaties hadden ge
zorgd. Vanaf 1974 moeten alle industrie-
ministeries concepten voor milieube
scherming opstellen, die onderdeel van
een
theo-
paus
Küng
I op-
een
gen, maar ook door de langzaam zak
kende waterspiegel in een angstwekken
de toestand van vervuiling. Dat komt
hier extra hard aan, omdat dit een van
de lievelingsmeren van de steur was.
En de steur zorgt voor harde deviezen in
de vorm van de beroemde grijze kavi
aar, een van de meest begeerde delica
tessen van onze planeet.
Kaviaar is in de laatste jaren in
Rusland dan ook steeds duurder gewor
den en steeds moeilijker te krijgen. Dat
treft de Russen op een gevoelige plek.
Er is alarm geslagen en men is vrij
drakonisch aan het werk gegaan om het
water te saneren. Onder andere willen
de Russen de rivieren Petschora en Sy-
Een grote overwinning op het verle
den is het feit dat het gewest Irkoetsk
(770.000 km2, drie miljoen mensen) zich
tegenwoordig voor een belangrijk deel
zelf kan voeden. Een van de kernproble
men van Siberië was en is namelijk nog
steeds, dat men weliswaar de immigratie
probeert te stimuleren om genoeg ar
beidskrachten voor de exploratie en ex
ploitatie van de grondstoffen te krijgen,
meer terug. Door zijn diepte is het
Baikal-meer het grootste drinkwaterre-
servoir ter wereld. De mensen hier spre
ken in alle ernst over een toekomst,
waarin de hele bevolking van het ver
vuilde Euraziatische continent zijn drink
water uit het Baikal-meer zal tappen.
Pau-
inter-
seter-
hrijft
ieme-
Et de
:hter-
ippen
n en
n dit
éder-
den van onze aarde bevat, voor vervui
ling te behoeden.
De industrie vormt het kardinale pro
bleem in de Sowjet-Unie. Want auto’s
zijn in het vaderland van de revolutie
geen massa-artikel en zullen dat volgens
eensgezinde overtuiging van ideologen,
economen en politici voorlopig ook niet
worden. Het openbaar vervoer in de
grote steden kost haast niets en is uit
stekend georganiseerd. Zeventig percent
ervan is elektrisch en veroorzaakt dus
helemaal geen vervuiling. De autopro-
duktie wordt zo laag mogelijk gehouden
ten gunste van de zware industrie.
In de grote stéden van de Sowjet-Unie
adem je 's winsters dan ook heel wat
frisser en vrijer dan in de miljoenenste
den in de meeste andere landen. Ook de
afvallawine heeft de Sowjet-Unie nog
niet bereikt. Voor de verpakking wordt
bijna geen synthetisch materiaal ge
bruikt. In Moskou hoeft er per jaar
slechts 1,3 miljoen ton vuilnis te worden
opgehaald, tegen bijvoorbeeld 8 miljoen
ton in New York, dat slechts weinig
meer inwoners telt.
In de jaren zestig is de milieubescher
ming in de Sowjet-Uniet maar moei
zaam op gang gekomen. Maar op het 24e
partijcongres in 1971 zijn eindelijk
duidelijke directieven ervoor uitgewerkt.
In 1972 is een desbetreffende wet voor
de hele Sowjet-Unie van kracht gewor
den. Industrieën in bedreigde gebieden
kregen concrete opdrachten om zuiver
ingsinstallaties te bouwen en werden bij
verzuim met boetes respectievelijk slui
ting gedreigd.
hebt kunnen laven. Laten ze van Siberië
maar een gigantisch natuurreservaat
maken, waar de overspannen mensheid
kan komen uitrusten en haar grenzen
kan leren kennen.
Küng
van
Che-
■d De
snen-
moei-
i het
1965
ng
gere-
1 tot
në
Even oneindig als de taiga zijn de
rijkdommen die in Siberië verborgen
Liggen: goud, ertsen, diamanten en ande
re kostbare mineralen, verder hout en
bont. Maar voorals als energiereservoir
zal Siberië in de toekomst een rol van
eminente betekenis spelen. Het bezit
aardgas, olie en dank zij het Baikal-
meer en de Angara elektriciteit in
vrijwel onuitputtelijke voorraden. Om
die te exploiteren is geld en technische
know-how nodig. Ook in Moskou zijn ze
er inmiddels wel achtergekomen dat het
met slavenarbeid alleen niet te doen is.
Uit Japan, de Bondsrepubliek en nu ook
uit Amerika, probeert partijleider
Brezjnev steun en medewerking te krij
gen. Maar de kapitalistische landen aar
zelen nog. Ze hebben geen vertrouwen
in de communistische plan-economie.
Ondanks grote materiële voordelen is er
een angstwekkend verloop onder de ar
beidersbevolking in Siberië. Het logge
bureaucratische apparaat werkt lang
zaam en onefficiënt en het transport
van de gewonnen grondstoffen in zo’n
bar klimaat en over zulke enorme af
standen maakt de ontginningskosten on
evenredig hoog.
Drinkwater is er in dit land dan ook
nog in overvloed. De Sowjet-Unie heeft
gigantische stuwmeren gebouwd —die
de Assoeandam in Egypte in volume nog
ver overtreffen en heeft daarnaast
ook talloze natuurlijke meren. Zo krijgt
de stad Leningrad uit het noordelijker
gelegen Ladogameer drinkwater van zo
uitstekende kwalieit, dat de Bondsrepu
bliek dat wil gaan importeren om einde
lijk weer eens een lekker kopje thee te
kunnen zetten.
Dat wil niet zeggen dat de Russen met
het probleem van de milieuhygiëne hele
maal niet worden geconfronteerd. De
Kaspische Zee bijvoorbeeld verkeert
door de industrie en door de olieborin-
Het Baikalmeer in Irkoetsk is het
grootste drinkwaterreservoir ter
wereld. De vraag is of het ooit in
exploitatie zal worden genomen
’•‘W R’Br 1
S
KjeSii;
De Russische economie bevindt zich
op het ogenblik in een kritieke fase. In
vele branches worden de plancijfers niet
meer vervuld. In de landbouw is de
situatie, doordat er niet voldoende
kunstmest en machines zijn, nagenoeg
catastrofaal. De uitgaven voor de ruim
tevaart en voor snelle uitbreiding van
het nucleaire en conventionele wapenar
senaal verslinden het leeuwedeel van de
begroting. Om de bevolking, die tiental
len jaren tot op het existentiële mini
mum is kortgehouden, tevreden te stel
len, moeten de leiders de produktie van
consumptiegoederen voortdurend verho
gen. Er is maar één uitweg om de
Sovjet-begroting toch sluitend te maken.
Dat is het openbreken van Siberië.
De eerste aanloop is al genomen. Maar
alleen op eigen krachten lukt het de
Russen niet. Dat heeft Brezjnev intussen
gezien. Zal het Westen bijspringen? Zal
dit reuzenland ontwaken uit zijn Doorn-
roosje-slaap en met zijn rijkdommen de
wereld voor een dreigende energie- en
grondstoffencrisis bewaren? Of zal de
natuur het hier van de mens winnen en
I
-■d.iü
thans bestaande fabrieken is trouwens al
een tekort aan arbeidskrachten van
130.000 a 150.000 man. Men wil een
aantal industriën overplaatsen naar an
dere delen van de Sowjet-Unie.
De daardoor vrijkomende arbeiders,
die natuurlijk liever in Moskou willen
blijven, hoopt men dan in de dienstver
lenende sector in te schakelen. Die sec
tor is uit ideologische redenen zeer ver-
ontachtzaamd met het gevolg dat het
begrip „service” hier ook in de peperdu
re hotels voor gasten uit het Westen
totaal onbekend is.
De Sowjet-Unie is nu begonnen al zijn
afvalwater te reinigen, vóór het in zee
wordt geloosd. In 1975 zullen alle filte-
rinstallaties aan de zuidelijke kust in
werking zijn, in 1980 ook die aan de
noordelijke over. Maar dan zal de Balti-
sche Zee ook schoner zijn dan vóór de
revolutie, zeggen de specialisten. Want
toen liet de tsaar immers alle afval via
kanalen en rivieren gewoon naar zee
afvloeien. Zelfs de milieuhygiëne wordt
hier marxistisch verpakt. Maar schoon is
schoon.
het nieuwe vijfjarenplan zullen worden.
De Russische massamedia zijn begonnen
met een grote voorlichtingscampagne
over maatregelen tegen milieubederf.
De burgemeester van Moskou, Pro
myslov, heeft voor zijn stad al een plan
laten uitwerken. Moskou telt op het
ogenblik 7,2 miljoen inwoners en zal
tegen het eind van de eeuw volgens de
statische prognose een bevolking van 8
miljoen mensen hebben. Die groei wordt
niet door eenhoog geboortecijfer veroor
zaakt, integendeel, gemiddeld hebben de
gezinnen in de Russische hoofdstad
slechts één kind.
Onder de vele tientallen Moscovieten
die ik tijdens mijn verblijf daar ont
moette, heb ik geen enkele keer iemand
met twee of meer kinderen aangetrof
fen. Maar de trek van het platteland
naar de hoofdstad is zo sterk, dat er
grote bureaucratische barrières moeten
worden opgericht, al heeft iedere Sow-
jet-burger volgens de grondwet het
recht te wonen waar hij wil. Anders zou
deze toch al overbevolkte metropool to
taal onbewoonbaar worden.
De vrindelijk lachende Promyslov met
zijn blauwe ogen en bruin krulhaar wil
Moskou niet groter laten worden dan
het nu is. Er worden daarom geen
nieuwe industrieën meer gevestigd. In de
üjti MM [HiulhitiHllIll
maar dat men hun niet voldoende te
eten kan geven. Van het gewest bestaat
75 percent uit taiga, het gevreesde Sibe
rische oerwoud. Het barre klimaat
maakt ontginning op grote schaal onmo
gelijk.
Tot in mei is de grond er bevroren en
voor eind juli moet de oogst binnen zijn,
omdat het dan 's nachts alweer te koud
wordt. Door het ontwikkelen van snel
rijpende graansoorten en door mechani
sering van de landbouw probeert men
nu de opbrengst te vergroten. Om de
oogst in enkele dagen binnen te kunnen
halen, moet de hele bevolking worden
gemobiliseerd. Met graan en aardappelen
kan deze streek zich nu zelf verzorgen,
met groente voor een belangrijk deel
en dat is een prestatie waar de plaatse
lijke leiders met recht trots op zijn.
Aan de vroegere gedeporteerden is niet
alleen een stuk cultuur en naast de
Poolse kerk nog een groot aantal andere
bouwwerken te danken geweest; ook het
Baikal-meer, 70 kilometer ten oosten
van Irkoetsk, is door bannelingen voor
het eerst ontsloten en onderzocht. Dit
meer, waarvan de oppervlakte zo groot
is als Nederland en België samen, is een
van de merkwaardigste natuurfenome-
nen ter wereld. Het scheppingsproces is
hier nog steeds niet afgelopen. Het
wordt steeds dieper de maximale
diepte is 1600 meter en de bergen
eromheen steeds hoger, dank zij meer
dan 2000 aardbevingen per jaar. In 1862
verdween bij een grote aardbeving 200
km2 oever in het meer, waardoor het ook
weer groter werd.
In het Baikal-meer monden 336 rivie
ren uit, maar zelf voedt het meer slechts
één rivier: de 1850 kilometer lange An
gara. Er zijn 600 plantensoorten en 1200
verschillende waterdieren, waarvan drie
kwart in de rest van de wereld onbe
kend is, bijvoorbeeld de Baikal-zeehond
(50.000 exemplaren), de levenbarende
olievis en niet in de laatste plaats
de omoel, een delicatesse voor de fijn
proever. En nog steeds ontstaan er hier
door mutaties weer nieuwe soorten.
Het water van het Baikal-meer is
kristalhelder, je kunt het zo uit de hand
drinken. Daarvoor zorgen speciale krab
betjes, die alle organische stof naar
hartelust verslinden. Verdrinkt hier ie
mand, dan geeft het meer zijn lijk nooit
schedga in het noordoosten van Euro
pees Rusland omleggen naar het stroom
gebied van Karna en Wolga en op die
manier het niveau van de Kaspische Zee
stabiel houden.
,,<v
11
-
■rh’ MU
De roodstenen kerk is dan ook door
gedeporteerden gebouwd. Poolse edellie
den, die zich tegen de Russische over
heersing verzetten en vochten voor een
vrij en onafhankelijk Polen, werden
door de tsaar naar Oost-Siberië verban
nen. Er is minder veranderd in de Sov
jet-Unie in de laatste twee eeuwen dan
je soms denkt. Maar in tegenstelling tot
nu konden die bannelingen zich wonder-
vrij bewegen en een gedeelte van hun
vermogen meenemen. Zo bouwen Po
len, gedreven door heimwee, hun kleine
rooms-katholieke kerk, die daar als een
verdwaald brokje Europese cultuur mid
den in Siberië is neergezet. Thans
schijnt hij dienst te doen als filmstudio.
Irkoetsk is meer dan 200 jaar oud en
een van de oudste steden van Siberië.
Dat is aan het typische en gezellige
karakter van de stad goed te merken.
Het stadsbeeld is hier nog niet doodge
slagen door de gigantische betonnen
nieuwbouw, die er van Leningrad tot en
met Chabarowsk precies eender uitziet.
Grote delen van Irkoetsk bestaan nog
uit oude houten huizen, die weliswaar
door de permafrost zijn scheefgezakt of
een flinke deuk hebben gekregen, maar
zo oerdegelijk zijn gebouwd, dat zij nog
steeds bewoonbaar zijn. Gevel en ven
sters zijn met kunstig, fantasievol hout
snijwerk versierd.
De Russen zelf generen zich voor deze
blokhutten, omdat er geen centrale ver
warming en sanitair in zit. Vóór het
eind van het volgende vijfjarenplan ho
pen ze die rommel te hebben afgebro
ken, zeggen ze. Jammer van zo’n stukje
Siberische geschiedenis, je zou het moe
ten saneren, zegt de Westeuropeaan, die
al wat voorzichtiger met zijn verleden
heeft leren omspringen.
Nieuwbouwwijken in Moskou,
waar de auto nooit de kans heeft ge
kregen het openbaar vervoer te ver
dringen en de lucht schoner is dan
in de meeste wereldsteden.
fff
a
Lichte paniek is er in de
"“'IÉ', Sowjet-Unie ontstaan over
het feit dat de vangst van
Jp steur door vervuiling van de
rivieren steeds minder wordt.
En steur is verantwoordelijk
voor kaviaar, dat er ook bij
de Rus hartstochtelijk ingaat.
r':-. ‘'Ifb
Maar ook tegen de industriële vervui
lers wordt steeds strenger opgetreden.
Een cellulosefabriek aan het Baikalmeer
in Oost-Siberie werd op straffe van
sluiting gedwongen dure zuiveringsin
stallaties aan te schaffen om dit merk
waardige meer, dat niet minder dan
een vijfde van alle drinkwatervooorra-
l'i
-
-4^
