trein die nooit aankomt
SNEL
„Je leeft hier als een
SNEL
170
100
TV-serie NCRV over boeken WH den Hollander
STR
Eli
Lia Dorana
ES
STE
Andere instelling
ZATERDAG 14
JULI
1973
Stilte
)Y b.v.
ID en
Doodspoëzie
Poëziekritiek
Strategie bij
Frank Herzen
door
Jack J. Brokaar
ER
Diffusie lulligheid
Kijkdozen bouwen
„Boerin in Frankrijk"
bezienswaardigheid
voor professoren
“■SlSfeis"
WIJK
bekend,
;ns zyn
Blaffende honden
bijten niet
19
IS v#-
I
Willig
zijn, masr in de
uren,
I
te bellen
IJ. B.V.
1-14191
door
raan met
Driehuis
.opgave
elementair
dicht;
speelt
zoerder)
delige serie „Boerin in Frankrijk, een boekenreeks
waarin ze vertelt over haar ervaringen in dit land.
stermijm
975 voor
aan de J!i
ite Wijkt
Een groen busje met het opschrift:
„Equipe television néerlandaise” moet de
plaatseliijke bevolking erop wijzen, dat
Is ze dan niet onder de indruk van
haar succes? Ook dat niet. „Ik ben een
boerin. Ik sta hier als boerenvrouw met
heet het verhaal,
herkend te wor
kweek. Ik voel niets. Ik voel me zeker
geen schrijfster.”
Om het isolement te doorbreken, ging
om kennis te nemen van de proble
matiek en van de middelen die een
dichter ten dienste staan een dicta
tuur aan te klagen.
voornoa
SMA
i een twi
erceel.
jedurendf
ruimtelj
ge.
nnen red
;gen grond
verlenen;
uders.
kantoren
die over de te smalle wegen snorden.
Een weiland is omgebouwd tot een
geïmproviseerde camping. Want improvi
satie is in dit „gat van Frankrijk” troef.
Winkels, restaurants en andere uitwas
ten van een hier decadent aandoende
„randstad-beschaving” zijn in dit gebied
te tellen op de vingers van een vrijwel
verminkte hand
Wil den Hollander-Bronder met haar
man Gerrit en dochter Johanna voor
hun boerderij.
INVAL BOIRON is een Frans gehucht dat diep
weggedoken ligt in een gebied met bossen en val
leien in het departement Somme. De Fransen zelf
zijn nauwelijks op de hoogte van het bestaan van
het pietepeuterige dorpje, maar er is een goede kans
dat Inval Boiron het komende seizoen uit zijn isole
ment wordt gehaald. Niet door de Fransman, maar
door de Nederlander die een reeks van afleveringen
over het scherm zal krijgen, waarin een boerin die
in dit dorpje leeft, centraal staat. In Inval Boiron
woont immers Wil den Hollander-Bronder die bij
velen in ons land bekendheid geniet door haar vier*
Of ze dan erg pessimistisch is, wordt
er gevraagd. „Ach, ik weet het niet. Ik
ben een natuurmens. Ik heb altijd met
de beesten geleefd. Je trekt hier altijd
naar de natuur toe en van de mensen
af. Maar pessimistisch? ’t Is zo moeilijk.
Ik kom uit een keuterboerengezin. En
daar praatte je vroeger nooit over ge
voelens. Ik heb mijn leven lang nergens
bij gehoord. Het samenleven met jezelf;
dat bevalt me nog het beste.”
Gerrit gaat erbij zitten. Het werk zit
er toch op en hij is moe. Tijd om een
beetje te dromen en te praten. Over
Nieuw Beierland, waar hij geboren is en
waar hij in 1947 vertrok. „Ik heb het
haar vooruit gezegd. We gaan niet terug.
Hoe eenzaam ze ook is geweest, terug
gaan is er niet bij. Dat nooit.”
WE ZIJN ER AL AAN gewend. In
het begin moet je nog wel eens
lachen, maar doe dat maar eens als
je de derde Barend Servetshow ziet,
niet waar. Dan blijkt alleen de for
mule niet genoeg te zijn; dan moet er
een keihard vakmanschap tegen aan
gegooid worden om de voorstelling te
redden, waarbij de formule meer een
aanleiding wordt. Maar als de formu
le nu juist is, dat er geen vakman
schap aan ten grondslag mag liggen,
dus er ook niet is, dan zak je luid
geeuwend in je stoel en pak je maar
een boek, bundel „Eeuwig heimwee
drijft hem voort”, van Anton Korte-
weg, uitgegeven door Athenaeum Po
lak en an Gennep in Amsterdam.
En of je het nu gelooft of niet, de
tv had net zo goed aan kunnen
blijven, want het is van hetzelfde
laken een pak. De grote hit is weer:
ze schrijven. Al haar ervaringen zette ze
meestal ’s nachts op papier- „Soms heb
ik wel eens op het punt gestaan alles te
verbranden”, zegt ze. Maar de wil om
door te gaan overheerste. Hoewel de
eenzaamheid bleef. „Je leert ermee le
ven. ’s Winters kom ik het erf niet af. Je
voelt je hier als een trein die nooit
aankomt. Het zijn aardige mensen hier,
hoor. Maar ik heb geen behoefte aan
contacten.”
De familie Den Hollander uit het nieuwe NCRV-televisieverhaal „Boerin in Frank
rijk" wordt gespeeld door Lia Dorana als de boerin, Roger Coorens als haar man
Johan en Mario Verwoerd als de jeugdige zoon Jaap. Voorts is er nog de herders
hond Lobbes, die in het echte leven naar de naam Cita luistert.
de stap van de SSer, de ster op de
jas.”
Het duidelijkst wordt deze bundel
gekarakteriseerd door het gedicht
„Selbstkenner”
allemaal ondervragers om me heen.
Straks, als jullie weg zijn, denk ik weer
aan de sla. Of aan de slakken, die ik
EN DAN IN HET aanwakkerend»
feestrumoer heeft Lia Dorana even tijd.
Zelf woont ze ook al lange tijd terugge
trokken op het Franse platteland. Waar
wil ze niet zeggen, maar het moet,
getuige haar uitlatingen, ergens in Les
Landes zijn, onder Bordeaux. Ze vindt
het heerlijk om deze rol te kunnen
spelen. „Boerin in Frankrijk” spreekt
haar aan. „Ik ben zelf een oude Huge
noot. Ik heb altijd al een binding met
Frankrijk gehad.”
Haar vertrek uit Nederland beschouwt
ze niet als een ingreep op haar carrière
als actrice. „Toen ik vertrok, rommelde
het toch al bij het Nederlandse toneel.
Wat er stond te wachten, leek op niets.
En ik had immers toch al een prachtige
carrière achter de rug? Nou, wat wil je
dan nog meer? Als ze je nodig hebben,
weten ze je toch wel te vinden. Zo is
het nou ook weer gebeurd-”
genoeg te zijn; dan moet er een
keihard vakmanschap etc. etc. etc.
HENDRIK VAN TEIJLINGEN ont
leent de titel van zijn bundel: „Van
aldoor groter hoogte plat op het zeil”,
aan een methode om een ingeslapen
schildpadje weer tot leven te wekken.
Een biologisch gruwelstuk je. Een on
gelooflijke sensitiviteit en een trefze
kere taalbehandeling maakt van deze
bundel een zeer bijzondere. Heel
droog, zonder literaire flauwekul no
teert Van Teijlingen situaties die zo
ragfijn zijn neergezet alsof geëtst.
„Altblokfluit spelend in de avond
stond
verleid ik bovenbuurvrouw teder.”
Hier geen flirt met „groots en
meeslepende taal” maar notitie na
notitie, samengesteld op de manier
waarop wij vroeger wel kijkdozen
maakten, tot er een decor ontstaat
dat voor zich spreekt. De lezer wordt
zo hoofdpersoon en bevindt zich dan
plotseling in een verschrikkelijk knap
gecomponeerd landschap van situa
ties:
„Zo trekt men zich terug binnens-
tnuurs
Neemt de spiegel in vertrouwen;
blaast
Stof van een heilig boek; doet een
kast
Beter
fluit.”
'M.
een ho«
elijke
niemand van het dak”. Een aangrij
pend relaas van de man, die door
Adriaan Morrien wordt genoemd „een
van de orgineelste, lastigste en aar
digste tyrannen die ik in mijn leven
ben tegen gekomen”. Het boek werd
uitgegeven bij G. A. van Oorschot in
Amsterdam.
LEM
D
'imiiiii
de Ruin
rij stelling
lestemmii
i het vera
erlanden!
er tv-opnamen worden gemaakt- Wisten
zij veel. Natuurlijk kent iedereen de
familie Den Hollander. Maar dat de
vrouw des huizes eens een boek had
geschrevennee dat had niemand
achter haar gezocht. Daar was trouwens
ook weinig tijd voor. Zelfs Gerrit had
het te druk om de geschriften van zijn
vrouw te lezen.
EEN WONDERLIJK BOEKJE is
uitgekomen onder de titel: „En in de
verte bast een hofhond”. Een verza
meling diepvries-natuur, die wij nau
welijks meer kennen en wellicht
nooit gekend hebben. C. N. Baron de
Sadeleer (1856-1928) was een adellijke
zwerver, met een klein buiten en
behalve dat, begiftigd met een dich-
tersziel met een grote behoefte daar
van te getuigen.
De gedichten zijn bewerkt in 1972,
door een zekere J. R. van R. die een
plechtig woord ter inleiding schrijft.
Hoe dan ook, 't is erg amusant lezen
in dit boekje. Hoe simpel was het
leven van die man. Het is frappant te
Terwijl acteurs en actrices worden
geschminkt voor de laatste opnamen in
het dorp een feest in een schuur
gaat ze afwassen. Gerrit den Hollander
is klaar met het werk en heeft tijd voor
een sigaret en een praatje. „Wat ik
ervan vind? Och, een aparte belevenis
hè?” zegt hij nuchter. „Wat kun je meer
zeggen. Maar ik let er niet zo veel op. Ik
heb mijn werk. Ja, het is hier wel een
eentonig leven. Dat mijn privé-leven
nou op de televisie komt, is wel leuk.
Maar veel interesseert het me niet.”
1'
Den Hollander Al ruim 20 jaar. Direct
na de oorlogsjaren trok de familie.
evenals vele andere Nederlandse gezin-
nen. uit Zeeland weg. richting Frankrijk
Inval Boiron bouwden Wil den Hol-
-ander-Blonder <nu 58 jaar) en Gerrit
den Hollander (nu 62) een nieuw be
staan op. Samen met hun dochters Eve
line (25), Marigke (23, inmiddels ge
trouwd en moeder van een dochter),
Johanna (19) en hun zoon Bert (34, ook
getrouwd en vader van een zoon).
Gerrit zegt, dat hij de grootste boerde
rij heeft in het dorp, vijftig hectare
grond. Graan, tarwe, maïs, gerst en sui
kerbieten. En redelijk veel vee. Tussen
de 50 en 100 stuks. Groot en klein. Een
voor Nederlandse begrippen middelgrote
boerderij. „Maar voor de toekomst een
minimum”, laat hij er direct op volgen-
„Je verdient hier minder per uur dan
een ongeschoolde arbeider in Nederland.
Maar je bent vrij. Ook al is het een
duurbetaalde vrijheid. Ja, dat kun je
wel zeggen. Je leeft hier bijna als God
in Frankrijk. Je bent helemaal vrij. Je
hebt geen bemoeienissen van bovenaf.
Wat dat betreft ben je beter af dan in
Wil den Hollander en Inval Boiron hebben on
langs een deel van de opnamen van de serie, die
door de NCRV wordt uitgezonden, kunnen bij
wonen. Er moesten beelden op lokatie worden ge
maakt, waarvoor onder meer de honderd dorpe
lingen als figuranten mochten spelen. Een onzer
medewerkers had een gesprek met Wil den Hol
lander, haar man Gerrit en Lia Dorana, die de
hoofdrol speelt als de Boerin in Frankrijk.
Bn: eenvQj
‘gi'ormufe
tie bij w
•en. No;
Ie toe»-
premies
>gen,
EMBA fc
■soonlijb'
am, Gei»
Tel. O75-*j
Van Frank Herzen is bij A. W.
Sythoff te Leiden een nieuwe bundel
uitgekomen, die gebukt gaat onder de
titel: „Strategie der eilandbewoners”.
Een druk van bovenaf, die de gedich
ten een tegendruk laat ontwikkelen.
Actie veroorzaakt reactie. De gedich
ten krijgen een soort opwaartse
kracht, wat mij uiterst zeldzaam
voorkomt in de hedendaagse poëzie.
„Wij dachten van zonneschijn te
bevallen
zoekend een gewassen morgen”.
Poëzie die het moet hebben van de
aardse krachten, waardoor bomen
verrijzen uit de harde aardkorst. Niet
gemakkelijk weglezend en steeds
weer terugkerend, de onderliggende
betekenis van de woorden .Korte en
lange regels wisselen elkaar af, waar
bij de lange regels de functie hebben
van de zwiepende ophaal, voordat de
bijl dreunend inslaat.
Niet altijd lukt dat. Soms komt die
inslag helemaal niet, maar wordt als
het ware verlegd, buiten het gedicht,
naar het wit van de bladspiegel,
waardoor het gedicht toch zijn span
ning behoudt. Soms gaat het hele
maal niet op en mislukt het gedicht
totaal, zoals in: „vertrekhal”, waarin
de mythologische taal belachelijk
wordt. Maar in de bijna-gelukte of
Het werd „een leven met een aaneen
schakeling van hoogtepunten en diepte
punten, zoals Wil den Hollander later
vertelt. Een leven vol strijd, ploeteren,
tegenslag, geluk en vooral eenzaamheid.
Juist door die eenzaamheid besloot Wil
een boek te schrijven, waarin dit leven
is vastgelegd.
DE STILTE, kenmerkend voor Inval
Boiron, wordt, als de persbus met ruim
30 journalisten en fotografen is gearri
veerd, opnieuw wreed verstoord. De lan
delijkheid was al geweld aangedaan
door vele van Nederlandse en Belgische
(in de serie doen vele Belgische acteurs
mee) nummerborden voorziene auto’s,
Het kan een pose
die dan volgen blijkt Wil den
Hollander minder schuw. Openhartig be
antwoordt ze alle vragen. Haast listig
omzeilt ze sommige vragen. Er valt een
zekere routine te bespeuren. Elk jaar
komen vele Nederlanders haar opzoeken
voor een handtekening. „Zelfs professo
ren”, zegt echtgenoot Gerrit later. „In
1969 hebben we ze geteld. Toen hadden
we 269 bezoekers. Hoe ze ons hebben
gevonden, mag God weten.”
HET GESPREK KOMT op zijn echt
genote en haar boek. „Moeilijk hoor, om
daar iets van te zeggen. Weet je. mijn
instelling is heel anders- Mijn vrouw is
erg zwaartillend. Ik zie altijd de zon
kant, hoe rot het ook is. Maar wat erin
staat, is de realiteit. Ja, die eenzaamheid
heeft haar gedwongen te schrijven. Ze
heeft hier kisten vol papier liggen.”
Als iedereen kort na de aankomst zo
goed en zo kwaad als dat gaat een
plaatsje heeft gevonden in de boerderij
laat regisseur Bob Löwestein, verkleed
en geschminkt als Franse boer uit de
jaren vijftig, weten, dat hij een poging
zal doen Wil den Hollander te halen. Ze
is erg mensenschuw,
Ze is veel te bang
den.
dat stukje land, waar jullie op elkaar
gepropt zitten.”
Lia Dorana, die in de tv-serie de rol
van de boerin speelt, arriveert. Lia wil
niets zeggen. „De baas heeft gezegd: na
de opnamen.”
Tegenover de kerk in het dorp staat
een verhuiswagen uit Hilversum. Een
wereldvreemd beeld in het dorpsdecor. De
wagen heeft rekwisieten vervoerd voor
het feest in een van beton en leem
opgetrokken schuur. Op het pleintje
voor de schuur studeren enkele acteurs
een feestlied in. De eerste dorpelingen
melden zich als figuranten Zij zijn de
enigen die geen schmink nodig hebben.
Er stopt een klein busje Het blijkt een
rijdende plattelandswinkel te zijn. Eén
minuut later is alle wijn en Emmentha-
lerkaas uitverkocht-
Het is al donker als de laatste opna
men voor het dorpsfeest worden ge
maakt. Wil den Hollander kijkt buiten
zwijgend toe Gerrit den Hollander loopt
in het pak (maar zonder pet, zoals de
andere boeren) rond. Beiden wisselen
geen woord met elkaar. In de schuur
speelt een orkestje afschuwelijk valse
muziek. Maar het stoort niet. Van de 100
flessen goedkope landwijn, die voor dit
feest zijn aangerukt, zijn al vele kurken
gesprongen. Als de laatste tv-opnamen
gereed zijn, lijkt Inval Boiron de 14de
juli -Ade nationale Franse feestdag) te
vieren.
Overheersend is Wils getuigenis over
haar eenzaamheid, het vreselijk aan-
doende isolement waarin ze leeft'. Dat ze
eronder he.eft geleden, is duidelijk. Maar
ze wekt soms de indruk behagen in dit
lijden te scheppen. Het lijkt alsof ze
bewust eenzaam wil zijn. „Ik pas ner
gens bij”, zegt ze. „Niet bij de Fransen
en ook niet bij mijn man. We zijn te
verschillend van karakter. We hebben
geen ruzie of zo iets. Maar er is weinig
contact. Mijn boek wilde hij eerst niet
lezen. Het zullen wel vrouwenboeken
zijn, zei hij toen- Bovendien had hij
geen tijd.”
langzaam door het water, aan een
landhek droomt een paard.
Wie zich ook mag verbergen achter
de initialen van Van R. het boekje
zal ongetwijfeld veel lezers amuseren.
In ieder geval staat er wat er staat.
Alle diepzinnigheid is vermeden. Er is
geobserveerd en gecomponeerd en
met genoeg raffinement om nergens
vervelend te worden. Geen geringe
prestatie. Bert Bakker in Den Haag
heeft het boekje lekker uitgegeven.
Beul van mijzelf
leg ik mijn nek
onder de bijl
bang van mijzelf
vlucht ik dan weg
in allerijl.
Van Messel heeft op een zeer bij
zondere wijze een plaats in de heden
daagse literatuur veroverd. Ook deze
bundel over de dood, die stijf staat
van het leven is zeer de moeite
waard.
Bekroond met de Van der Hoogt-
prijs 1972 is de bundel Skrijt, van de
in ballingschap levende Zuid-Afri-
kaanse dichter Breijten Breijtenbach.
Een voortreffelijke inleiding van H.
C. ten Berge geeft duidelijk de bete
kenis en de situatie van het werk van
Breijtenbach en de consequentie:
„vrijwillige ballingschap, langdurige
opsluiting en zelfmoord zijn troef. De
frequentie ervan zou bijna doen ver
moeden dat zulke dingen tot de na
tuurlijke loop van het menselijk be
staan zijn gaan behoren”. De Zen-
boeddhistische dichter Han Sham
wiens werk een onbetwist hoogtepunt
betekent in die traditie tot nu toe is
inspirator van Breijtenbach. Rijkelijk
is de bundel „Skrijt” geïllustreerd
i
te boerendoeninkjes het deden in de
grauwe waterkoude slachtmaand. On
willekeurig trekt men bij het lezen,
de kraag iets hoger op, bij zoveel
ruigs in de natuur; koeien plassen
ten zelf: stuk voor stuk paneeltjes.
Wie deze tentoonstelling wil genieten,
koopt deze verrukkelijke bundel, uit
gegeven door De Arbeiderspers in
Amsterdam.
bundel van Korteweg: „Niks geen
romantic agony”, nog wel eens la
chen, maar doe dat maar eens als je
de tweede bundel ziet, niet waar?
Dan blijkt alleen de formule niet
uitgegeven in de serie Poetry Inter
national bij Meulenhoff-Nederland.
Een bundel om te bezitten, niet al
leen om de poëzie, want de lezer zal
er wel moeite mee hebben, maar ook
mislukte gedichten wordt het procédé
duidelijk en dat is toch erg boeiend.
VAN JAN HANLO IS postuum
verschenen het verslag van zijn erva
ringen in een psychiatrische kliniek,
onder de titel „Zonder geluk valt
- *-
-
'Safe.
j.
een bundel van Saul van Messel ver
schenen, „Het eeuwige leven”, een
bundel doodspoëzie:
„altijd is daar die schaduw van een
rokend crematorium,
w
'8
