WARE MOORDENAAR ZAAK GIESSEN-ftUWKERX NOOIT GEVONDEN
1
ATLANTIS: ALWEER GEVONDEN
i
Jf. Gerdeker
In een hel
Taak van pers
Dramatisch
ZATERDAG 4 AUGUSTUS
1973
21
Erbij
11
rig
<5
Ar
i
Vijftig jaar geleden werden twee
mannen onschuldig veroordeeld
l
N.
>ol.
120
an
DR. P. H. SCHRÖDER
zullen
BOB TADEMA SPORRN
Er was nog een stad, Gades, en die
id-
le-
dl-
leefd éénmaal de waarheid te zeggen, de
volledige waarheid zoals zij die zag, de
waarheid zonder tegenspraak en zonder
bedreiging. Zo kon zij een klein beetje
de schuldgevoelens afreageren die zij
ongetwijfeld gevoeld heeft tegenover de
beide mannen, gasten in haar huis, die
op haar valse getuigenis en dat van haar
zwakke en volgzame man, tot vijftien
jaar waren veroordeeld.
Kick Geudeker (derde van links) met
naast zich Tennissen en Klunder na hun
vrijlating.
Dit zijn de feiten: In de nacht van 3 op 4 augustus 1923,
dus nu 50 jaar geleden, werd de spoorwegwachter Jacob
de Jong vermoord. Het lijk werd gevonden vlakbij het
stationnetje Giessen-Nieuwkerk op de spoorlijn van Dor
drecht naar Gorcum. Bij het lichaam lag de hamer waar
mee de daad gepleegd was, een hamer met een ijzeren steel.
Uit de kas van De Jong bleek vijf gulden te zijn gestolen.
Geudeker was heel verbaasd toen er
een paar weken later weer uit Rotter
dam werd opgebeld: of hij toch nog eens
wilde komen praten als de Kroons alle
bei thuis waren. Natuurlijk werd dade
lijk een afspraak gemaakt en omdat het
er op leek dat er belangrijke dingen aan
het licht zouden komen liet Geudeker
zich door een collega vergezellen. Dat
was wel riskant, want blijkbaar hadden
de Kroons vertrouwen in de journalist
en het gevaar was niet denkbeeldig dat
zij in hun zwijgzaamheid zouden volhar
den als er een „vreemde” bij kwam.
Mar dat risico moest worden genomen.
„Meneer”, zei toen vrouw Kroon, „als
dat zo is, zullen we alles zeggen. Dan
zijn we er eindelijk af. We hebben al
jaren in een hel geleefd.
En nu kwam het persbureau Reu
ter met een wild bericht dat Atlantis
te
los
zich
Maar dit was nog niet het ergste. Veel
griezeliger was dat er een geheim dos
sier bleek te bestaan, rapporten opge
steld door de rijksrechercheur en be-
Natuurlijk werden Klunder en Ten
nissen vrijgesproken. De advocaat-gene-
raal had daar al om gevraagd en de
verdediging had het dus wel bijzonder
gemakkelijk. Hoe de zaken werden over
trokken blijkt wel uit de huldiging die
de advocaat van Tennissen en Klunder
ten deel viel en waaraan niet minder
dan tien muziekkorpsen deelnamen. Het
leek bijna of hij de onschuldig veroor
deelde was. V
Ik had het voorrecht over het verloop
van de zitting, die gekenmerkt werd
door tal van dramatische momenten, te
kunnen spreken met een bekend jurist
die er bij aanwezig was. Al dadelijk
bleek dat de zaak door de rechtbank in
Dordrecht hoogst onzorgvuldig was be
handeld, om geen erger woord te gebrui-
Wat is er aan de gang daar in
Spanje? Men werkt er met duikers
en die zouden allerlei belangrijke za
ken hebben gevonden, opgedoken en
gefotografeerd. Ze hebben zelfs een
stuk steen gevonden met het „spiraal-
motief van Atlantis”, wat dat dan
ook wezen mag. Atlantis is nog altijd
niet gevonden en spiraalmotieven
vindt men over de hele wereld. Ver
der vonden de duikers „door mensen
gemaakte wegen en zuilen” (alsof die
ooit vanzelf zouden kunnen ont
staan!) op 22 km van de kust bij
Cadiz op een diepte van ongeveer 25
meter.
alwéér gevonden is, maar nu in Zuid-
west-Spanje, waar archeologen van
de University of California het zou
den hebben aangetroffen.
En het liep goed af. Geudeker wees er
het echtpaar op dat nu al drie jaar twee
mannen in de gevangenis zaten die naar
zijn mening onschuldig waren; dat hun
getuigenis daarbij van het grootste be
lang was geweest en dat hij hen zou
helpen zoveel hij kon en hen niet in de
steek zou laten.
De grote en principiële fout van de
Dordtse rechtbank was dat zij reeds van
de aanvang af overtuigd was v. d. schuld
der beklaagden. Daardoor werd de be
handeling op ontoelaatbare wijze beïn
vloed. Maar eigenlijk deed zich in Am
sterdam het omgekeerde voor. Tijdens
de zitting bleek duidelijk dat de artike
len in de pers niet alleen de publieke
opinie, maar ook het Hof hadden beïn
vloed. Het voelde het als het ware als
een plicht een fout goed te maken. En
zijn enige taak was: recht te doen. Daar
kwam nog bij dat de propvolle publieke
tribune zich om op zichzelf begrijpelijke
redenen zich steeds kon beheersen en tel
kens luide van zijn afkeuring en veront
waardiging blijk gaf.
De president maande herhaaldelijk tot
stilte, maar van ontruiming was geen
sprake, al kon men volgens mijn zegs
man in de zaal soms niet verstaan wat
de getuigen verklaarden. Kennelijk wil
de de president de tribune niet laten
ontruimen omdat hij begreep en billijkte
welke emoties door de zaak waren los
gemaakt. „Wij moeten er geen vermake
lijkheid van maken”, zei hij enige malen
en daar bleef het bij.
Het onderzoek leidde naar de woning van een zekere Kroon
te Sliedrecht. In zijn huis had in de nacht van de moord
een groepje mensen een feestje gevierd: Kroon, zijn vrouw,
hun kostganger Vermeer, een spoorwegarbeider Klunder
die een eindje verder woonde en een onderbaas die Ten
nissen heette. Er werd wat gedronken en gezongen en toen
het laat begon te worden boden de Kroons Tennissen in
hun huis een bed aan. Blijkbaar had Kroon niet zo’n goede
reputatie, want Teunissen aarzelde. Hij had namelijk on
geveer f 500 bij zich aan lonen die hij de volgende dag
moest uitbetalen. Tenslotte stemde hij toe na met Klunder
te hebben overlegd dat hij het geld aan hem in bewaring
zou geven. Omstreeks elf uur verlieten beide mannen het
huis, begaven zich naar het kosthuis van Klunder, bergden
Na de uitspraak is er nog allerlei te
doen geweest over de schadevergoeding
aan beide mannen. Het schijnt dat Ten
nissen, die vrouw en kinderen had,
12.000 heeft ontvangen en de ongehuw
de Klunder f 9.000, bedragen die toen
natuurlijk een hogere waarde vertegen
woordigden dan nu. Een dagblad „ont
hulde” dat het Rijk het aantal weken
dat de mannen gevangen gezeten had
den, vermenigvuldigd had met het
weekloon dat zij plachten te verdienen
en dat van de uitkomst de „logeerkos-
ten” waren afgetrokken, die zij in de
gevangenis hadden gemaakt. Maar dit is
niet bevestigd.
Dat vrouw Kroon haar bekentenis
deed aan een journalist werd door aller
lei mensen met verontwaardiging verno
men, maar dat zij haar geheim onthulde
aan een „rode” krant, ging volgens velen
alle perken te buiten. Want natuurlijk
logen de artikelen die Het Volk in april
1929 publiceerde er niet om. Er werd
in gesproken over „een rechterlijke
dwaling” en zelfs over „een politioneel
Kick Geudeker, die bekendheid verkreeg
door de moordzaak en later als hoofd
redacteur van Sport en Sportwereld,
hier bezig met zijn grote hobby: hen
gelen.
en in Spanje een huisgrote aanwij
zing waar het hier om gaat en die
zaak is heel wat interessanter dan
het nog altijd legendarische Atlantis.
en justitioneel schandaal” en dat terwijl
er wettelijk nog niets vaststond. Maar
effect had de aanklacht van Geudeker
wel. Reeds in juni 1929 behandelde de
Hoge Raad een nieuw revisieverzoek en
in september van dat jaar begon de
behandeling van de moordzaak Giessen-
Nieuwkerk voor het Amsterdamse ge
rechtshof. Dat was op zichzelf al een
groot succes voor de krant die het
nieuws over de zaak had gebracht maar
ook voor de pers in het algemeen, voor
de pers in een land met een democrati
sche regeringsvorm waar de vrijheid van
het woord in ere wordt gehouden.
Het gaat hier namelijk om een stad
dié genoemd wordt in de bijbel door
Ezechiël (XXVII:12) als Tarshisj, en
die onder anderen Diodorus be
schrijft, en dat nogal uitgebreid, on
der de naam Tartessos. Het staat
welhaast zeker vast dat Tarshisj-Tar-
tessos gelegen heeft in de buurt van
het huidige Cadiz aan de monding
van de Guadalquivir. De aarde onder
ging hier in de loop der eeuwen
nogal wat verandering en Tartessos
zou onder water verdwenen zijn. Dio
dorus vertelt dat een Grieks zeilschip
uitvoer van Samos in plus minus 630
v. Chr. op de gebruikelijke avontuur
lijke vaart die de oude Grieken zo
vaak ondernamen. Een geweldige
storm dreef het schip voorbij de Zui
len van Hercules (Gibraltar) en de
oceaan op”en eindelijk bereikte
het Tartessos. Deze handelsstad was
in die tijd nog een maagdelijke stad
en werd niet door handelslieden be
zocht; tengevolge daarvan maakten
de Samiërs grotere winsten dan wel-
Moeten we er nog bijvertellen dat
praktisch al die theorieën binnen de
kortste keren werden platgewalst?
Maar altijd staken ze weer onver
saagd de kop op. Zelfs Thor Heyer
dahl had Atlantis in de Atlanti
sche Oceaan waar h et geologisch
nooit heeft kunnen liggen nodig
om zijn theorie van de per papyrus
boot van Egypte naar Amerika zei
lende emigranten te staven, want hij
had een tussenperiode van tientallen
eeuwen te overbruggen tussen de pi
ramiden van Egypte en Amerika, en
waar kon dat beter gebeuren dan op
Atlantis?
heette Gades. Maar reeds in de oud
heid zei men dat Tartessos en Gades
synoniem waren. Van dit Gades
wordt beweerd dat het in 1100 v.
Chr. werd gesticht en later door de
Karthagers werd veroverd. En hoe
heet nu? Juist, Cadiz. Zeker is
echter dat het antieke Tartessos ver
dwenen is en tot nu toe niet hervon
den, al is er wel naar gezocht. Moge
lijk zou het dus nu gesitueerd zijn op
de bodem van de zee.
In 1928 en in 1929 dienden de advoca
ten van Klunder en Teunissen revisie-
verzoeken in. Er werd afwijzend op
beschikt al was het laatste verzoek op
goede gronden gebaseerd: de advocaten
hadden berekend dat de beide mannen
zeker twee uur nodig zouden hebben
gehad om van Sliedrecht naar Giessen-
Nieuwkerk en terug te fietsen. In die
tijd hadden zij dan ook nog over een
sloot moeten springen, de moord moeten
plegen en het geld moeten stelen. En het
was, meenden de advocaten, niet aange
toond dat Klunder en Teunissen zó lang
op het avondje bij de Kroons hadden
ontbroken.
het geld op en waren een kwartier later weer present op
het vrolijke avondje. Op 31 augustus 1923 werden de
Kroons, Klunder en Teunissen gearresteerd en naar Dor
drecht overgebracht. Geen van hen herkende de hamer en
alle vier verklaarden dat beide mannen niet langer dan
een kwartier weggeweest waren. De kostganger Vermeer
legde hetzelfde getuigenis af en allen werden tenslotte
vrijgelaten. Maar anderhalf jaar later werden Klunder en
Teunissen opnieuw gearresteerd. De politie meende 'over
bewijzen te beschikken die tot hun veroordeling konden
leiden. Kroon en zijn vrouw die vijftig dagen in voorarrest
hadden gezeten en Vermeer die tweeënzeventig dagen
preventieve hechtenis had opgeknapt, waren nauwelijk op
hun aanvankelijke verklaringen teruggekomen. De Kroons
erkenden dat de hamer hun eigendom was en wisten nu
opeens heel zeker dat Klunder en Teunissen van elf tot
kwart voor één weggeweest waren. Vermeer zei: Geruime
tijd. Op grond van deze getuigenverklaringen werden beide
mannen op 2 oktober 1925 tot vijftien jaar veroordeeld, een
vonnis dat in 1926 werd bevestigd. Een cassatieverzoek
werd door de Hoge Raad verworpen. De zaak was rond,
al bleven de veroordeelden hardnekkig ontkennen.
Maar hoe komt men dan op het
idee dat het wel eens Atlantis zou
kunnen zijn dat daar op de zeebodem
ligt? Dat danken we aan de theorie
van de Duitse archeoloog Adolf
Schuiten, die die theorie in de twinti
ger jaren ontwikkelde, namelijk dat
Tartessos en Atlantis identiek waren
Zijn theorie is al jaren lang de grond
ingeboord. Wie zich overigens interes
seert voor de Atlantis-vraag, een
Duitse auteur heeft net „zonneklaar”
bewezen dat Atlantis op Helgoland
heeft gelegen, dus
Dit alles stond in het schoofschrift
van vrouw Kroon. Waarom zij het opge
schreven had? Zij zei: ,Voor als ons
eens iets zou overkomen, maar onbewust
moet in haar het verlangen hebben ge-
I
ken. Niet alleen was onvoldoende waar
de gehecht aan allerlei feiten die later
van belang bleken te zijn, maar ook had
men veel te veel overgelaten aan de
rijksrechercheur. Het eigenaardige van
die functie was toen, dat deze recher
cheurs eigenlijk maar één chef hadden:
de procureur-generaal, een chef die .veel
te hoog boven hen stond om een goede
samenwerking te waarborgen. Daardoor
waren zij veel te vrij en wanneer zij
werden toegevoegd aan een zwakke sub-
stituut-officier en een even zwakke
rechter-commissaris, zoals hier het geval
was, bestond het gevaar dat zij veel te
zelfstandig en eigenmachtig optraden.
Maar een dag later kwam ze weer op
die „bekentenis” terüg, omdat ze het
toch zo verschrikkelijk vond om zoveel
leugens op te dissen. Op de officier van
justitie te Dordrecht maakte die verkla
ring zoveel indruk dat hij bereid was er
volledig geloof aan te hechten, maar hij
had buiten de rechercheur gerekend. Die
zette de vrouw opnieuw onder druk en
weer ging zij door de knieën. Het is
duidelijk dat zij ervan overtuigd was dat
de rechercheur in opdracht van de „hoge
heren” handelde en hij liet niet na
haar in die waan te sterken. Ook toen
haar man en zij waren vrijgelaten,
kwam hij hen telkens bezoeken om met
hen te repeteren wat zij op de zitting
moesten verklaren. Hij gaf het hun zelfs
op een papiertje en liet hen de tekst uit
het hoofd leren. Ook wees hij het echt
paar op de gevolgen die het hebben zou
als zij tegen familieleden of vrienden
afwijkende verklaringen zouden afleg
gen. Daarbij werd telkens het woord
meineed gebruikt.
stemd voor de officier en voor de rech
ter-commissaris. Deze stukken waren
door hen buiten het dossier gehouden en
de verdediging had er dus geen kennis
van kunnen nemen, noch bij de behan
deling van de zaak in Dordrecht, noch
toen bij de Hoge Raad het revisiever
zoek werd ingediend.
De brave Plato zal wel nooit heb
ben kunnen bevroeden wat hij zou
ontketenen met zijn publicatie over
het legendarische Atlantis. Van de
oudste tot de nieuwste tijden hebben
min of meer wijze mensen zich op
dit verrukkelijk brokje nieuwsgaring
geworpen, niet alleen om het te vin
den, maar ook om het te gebruiken
als steun en toeverlaat bij hun per
soonlijke, soms maar al te vaak war
hoofdige theorieën op allerlei gebied.
In de loop der tijden zij ner niet
minder dan ruim dertig vindplaatsen
van-Atlantis opgedoken en die varië
ren van Groenland tot Zuid-Afrika
en van Amerika tot Centraal-Azië.
Nu zijn geleerden onderling, het is
droevig maar waar, vaak uiterst
wantrouwig. Ze zijn ook geneigd een
onderzoek met zekere geheimzinnig
heid
over
voor
vondsten
lijk. Toch is er daar bij die duikerij-
Het schijnt evenwel dat zij vroeger bij
een abortuszaak] e betrokken was ge
weest en daarmee werd ze nu bedreigd.
Haar man had eens verzet gepleegd
tegen de politie; er werd geïnsinueerd
dat ze een verhouding had met Teunis
sen en hem daarom verdedigde en tel
kens weer werd haar in het vooruitzicht
gesteld dat ze naar huis kon gaan als ze
maar bekende. Tenslotte gaf ze toe.
Goed, de hamer was van haar man en
hun gasten waren veel langer wegge
weest dan zij aanvankelijk had ver
klaard.
er niets
wensen
van hun
daarin hebben zij ge-
Wie waren de mensen die in Tar
tessos woonden en de stad en de
haven gebouwd hadden? Het waren
Phoeniciërs die overigens ook al
heel wat keertjes de rol van Atlan-
tiden hébben moeten spelen de
grote koopvaarders van de Middel
landse Zee, wie geen zee te hoog ging
en geen kust te ver was als het om
centen-verdienen ging. Deswegen
hadden ze dan ook niet zo’n beste
naam bij het merendeel der andere
volkeren. Voor hen betekende hande
len met een Phoenicier er geld op
toeleggen. En zo groot moet de rijk
dom van de Tartessiërs Zijn geweest
dat volgens de verhalen hun schepen
ankers hadden van puur zilver. In
Spanje werd dan ook heel wat zilver
gewonnen. Tartessos was een aanleg
plaats op de lange weg naar het
noorden waar men tin uit Cornwall
haalde.
We zullen voorlopig moeten af
wachten wat de University of Cali
fornia daar nu werkelijk aan het
zoeken is. Dat er op de zeebodem
vondsten zijn gedaan is interessant
genoeg, zelfs al zijn de daar gemaak
te films volgens het bericht nog niet
ontwikkeld, een rare gang van zaken
trouwens waar het zulk belangrijk
materiaal betreft. Dat zulke foto’s
indien die wetenschappelijke waarde
hebben, zouden worden gepubliceerd
zullen we moeten afwachten. Geleer
den zijn daar vanwege de exclusivi
teit meestal niet zo erg prompt mee,
tenzij het „geen kwaad kan”, dat wil
zeggen tenzij concurrenten op hun
terrein er geen nut van kunnen heb
ben.
Er bestaat nog een andere moge
lijkheid. De verhalen over de „we
gen” zijn nogal vaag. Het zou bij de
vondst nog kunnen gaan om een ter
plaatse gezonken antiek schip dat
zuilen als vracht vervoerde. Het zal
de eerste keer niet zijn dat zo’n schip
werd gevonden. En ook zeker niet de
laatste.
Eén ding was in alle opwinding, emo
tie en verontwaardiging bijna in het
vergeetboek geraakt: de vraag wie de
spoorwegwachter Jacob de Jong dan wél
vermoord en van vijf gulden beroofd
heeft. Die vraag is nog steeds niet be
antwoord. Evenmin ben ik te weten
gekomen wat er met de rijksrechercheur
gebeurd is die in deze moordzaak zulk
een trieste rol heeft gespeeïd.
Het bericht dat dit revisie-verzoek
was ingediend verscheen in de kranten
en trok de aandacht van een sportjour
nalist bij ,Het Volk”, C. H. (Kick) Geu
deker. Met goedkeuring van zijn hoofd
redacteur ging hij eens praten met een
der advocaten en in overleg met hem
reisde hij naar Rotterdam en ging de
Kroons opzoeken die daarheen waren
verhuisd. Nu waren Kroon en zijn
vrouw tijdens en na het proces al her
haaldelijk door allerlei mensen bena
derd, maar ze hadden tot dusverre ge
weigerd wie dan ook te woord te staan.
Maar blijkbaar trof de journalist de
goede toon: hij werd binnengelaten en
het kwam tot een gesprek. Maar vrouw
Kroon wilde over de moordzaak niets
loslaten. Alleen beloofde zij Geudeker er
nog eens met haar man over te zullen
spreken en hem daarna te zullen opbel
len. Inderdaad kwam er een paar dagen
later een telefoontje: vrouw Kroon zei
leek de zaak te zijn doodgelopen.
resultaat. Wél vond hij Romeinse ruï
nes van een dorp uit omstreeks AD
300. Het lag op een eilandje tussen
twee armen van de Guadalquivir
waar volgens hem ook Tartessos ge
legen moet hebben.
Het zoeken naar Tartessos is ook
niet nieuw. Schuiten heeft er min
stens enige tientallen jaren aan be
steed, overigens zonder enige tastbaar
Wie zou denken dat thans een emotio
nele bekentenis volgde, komt bedrogen
uit. Vrouw Kroon haalde uit de kap van
haar naaimachine een schoolschrift en
een paar kleine blocnote-velletjes te
voorschijn, en stelde die papieren, aan
de verbaasde journalisten ter hand. Het
schrift bevatte onder de titel Valsch
beschuldigd het gehele relaas van wat
deze eenvoudige onontwikkelde vrouw
tijdens haar voorlopige hechtenis was
wedervaren, de losse velletjes waren in-
ke Grieken waar dan ook van hun
tijd.” Een eeuw later trokken er Ioni
sche Grieken eveneens heen; ze voe
ren uit van Phocaea aan de baai van
Smyrna en ze zijn er zeer zeker
geweest.
omgeven en
te laten. Ze
de publicatie
en
strubties wat zij en haar man moesten
verklaren, instructies opgesteld door de
rijksrechercheur die met het onder zoek
belast was. Want daarop kwam het hele
verhaal neer.In één lange zin van 48
pagina’s zonder één hoofdletter en zon
der één leesteken vertelde vrouw
Kroon hoe zij er in een reeks verhoren
door een rijksrechercheur toe was ge
prest te verklaren dat de hamer waar
mee de moord gepleegd was, het eigen
dom was van haar man en dat Klunder
en Teunissen niet een kwartier maar
twee uur afwezig waren geweest. Het
arme mens had lang volgehouden dat zij
van het begin af de waarheid had ge
sproken; wat voor reden zou er ook zijn
geweest om te liegen? Ze had niets op
haar geweten en van de moord wist ze
niets.
f
