Overvallers en gegijzelden kwamen ongedeerd uit bankkluis
AH verkoopt
weer koffie
uit Angola
Rijksbijdrage
aan spoorwegen
Collegegeld: f 1000
omlaag
in twee termijnen
Protestanten vervolgd
China
in
Voor het eerst
leidt vrouw
fractie
Toenemende liberalisatie
Juristenrapport over Mozambique:
I
■k
99
99‘
3
MAATREGEL MET VOORLOPIG KARAKTER
f
a
-
WOENSDAG 29 AUGUSTUS
1973
M assa-arrestaties
Arts
Lening
Honderd bloemen
Mao
Subtieler
a®® “|j
-w>--
•Jl
11
Ji
BANKROVER ZWICHT VOOR GAS
(Van onze verslaggevers)
aan-
om
F.
(Van onze parlementsredactie)
DEN HAAG. Voor het eerst in
GENÈVE „Mozambique kan worden beschouwd als een politiestaat. Er is een
internationaal en geen Portugees tribunaal voor nodig om de waarheid over de ver
melde wreedheden van het Portugese leger vast te stellen”. Aldus een rapport van
de Internationale Commissie van Juristen in Genève, getiteld: „De geheime politie
(DGS) in Mozambique”. Het bevat vele schokkende gegevens over het optreden van
de geheime politie in Mozambique.
Lissabon. In tegenstelling tot de gewone
politie is zij geen verantwoording schul
dig aan de gouverneur-generaal van de
Portugese kolonie.
Krachtens een nieuw decreet van 1
oktober 1972 heeft de geheime politie
zichzelf rechterlijke bevoegdheden ver
schaft. Bij veiligheidszaken ligt de af
handeling van het voorlopig onderzoek,
het ondervragen van de gevangene en
het uitvaardigen van het bevel tot arres-
Als lid van de Tweede Kamer voor
de Partij van de Arbeid is gisteren de
heer W. Albers geïnstalleerd. Hij vervult
de vacature die in de PvdA-fractie was
ontstaan door het vertrek van dr. J. van
den Doel.
tatie of vrijlating op borgtocht nu ge
heel in handen van de geheime politie.
De aanwezigheid van een advocaat voor
de verdediging kan bij de ondervraging
verboden worden, wanneer dit voor de
politie lastig is.
HET AANTAL beeltenissen van Mao
op de openbare weg en in publieke
gebouwen is enorm verminderd: de Mao-
insignes worden veel minder gedragen.
Het Rode Boekje wordt niet meer te
pas en te onpas in discussies geciteerd.
In dat geval dient een schuldbekente
nis in de vorm van een promesse onder
tekend te worden. In plaats van het
collegegeld in contanten te betalen kan
de student de promesse als betaling bij
de universiteit of hogeschool inleveren.
Voor het inschrijfgeld dat honderd
gulden bedraagt, kan geen promesse
worden gegeven. Het bedrag moet bij de
inschrijving contant betaald worden.
Studenten, die een rijksstudietoelage
krijgen, zullen bemerken dat het colle
gegeld rechtstreeks door het ministerie
van Onderwijs aan de universiteit of
hogeschool wordt overgemaakt. Studen
ten, die een toelage aanvroegen, maar
daarover geen positief bericht ontvingen
op de dag waarop hun onderwijs begint,
dienen zich in te schrijven en te betalen
op dezelfde voet als degenen, die geen
beurs of voorschot krijgen. Zodra de
toelage is toegezegd, krijgen zij het door
hen betaalde bedrag terug.
De termijnregeling geldt ook voor stu
denten in de theologie, voor wie het
collegegeld nu 500 bedraagt.
STOCKHOLM „Geen gewon
den”, zo riep de Stockholmse com
missaris van politie Sven Thoran-
der uit, toen hij gisteravond om
tien over half tien uit de Kredit-
bank kwam gehold om de buiten
wereld te berichten dat het gijze
lingsdrama in de bankkluis was
afgelopen. Met behulp van traan
gas, duisternis en oorverdovend la
waai had de politie ruim een half
uur daarvoor de slotaanval met
succes ingezet. Nog voor het tien
uur was, waren de vier gegijzelden
en de twee rovers met ambulances
afgevoerd.
ÜHB
Deze foto’s illustreren de goede afloop van het gijzelingsdrama
in Stockholm. Links wordt gijzelaar Sven Safström na zijn be-
vr ij ding naar een ziekenwagen gedragen. Rechts de gegijzelde
Kristin Enmark, lachend in het ziekenhuis na de zenuwslopen
de dagen in het bankgebouw.
OP DE DAG van mijn toenmalig ver
trek werd echter een nieuwe episode in
de binnenlandse politieke ontwikkeling
ingeluid: Mao’s aangewezen plaatsver
vanger en opvolger Lin Piao een van
de kampioenen van de linkerzijde tij
dens de Culturele Revolutie raakte
na toenemende meningsverschillen in de
Tegelijkertijd doofde de politie de
kluisverlichting, produceerde met pneu
matische hamers een oorverdovend la
waai om de verwarring te vergroten en
spoot door drie gaten in het plafond
traangas naar binnen. De nieuwste soort
traangas werd gebruikt, één waarvan
vaststaaat dat schadelijke neveneffecten
miniem zijn. Het duurde niet lang of de
32-jarige Jan-Erik Olsson, de oorspron
kelijke rover, gaf het op. „Heb medelij
den met de meiden”, riep hij tegen de
traangasstroom in naar de politie en „ik
geef het op”. Direct daarop gooide hij
zijn stengun, de dynamiet en de ontste
kers zo vaak omhoog tot de politie ze
kon grijpen.
Zo monter was Olsson nog wel, dat
Getroffen zijn met name de adventis
ten, de congregationalisten, de pinkster
gemeente, de presbyterianen, de zionis
ten en de wesleyanen. Het doel van de
arrestatiegolf schijnt te zijn geweest om
de gearresteerden hun aantal wordt
op ongeveer 200 geschat de bekente
nis af te dwingen, dat zij hun kerkelijke
organisaties zouden hebben gebruikt als
dekmantel om geld in te zamelen voor
het bevrijdingsleger van het Frelimo.
Alle betreffende kerken en godsdienstige
gemeenschappen hebben deze beschuldi
ging met kracht tegengesproken.
In minder dan tien minuten maakte
de politie een einde aan een gijzeling
die vijf dagen en 12 uur, in totaal 132
uur, had geduurd. Tegen negen uur
ontstond grote activiteit bij de bank,
waarmee het duidelijk werd dat de poli
tie het zorgvuldig voorbereide aanvals
plan ging uitvoeren. Er arriveerden ex
tra ambulances, er werden draagbaren
en gasmaskers naar binnen gebracht.
Om vijf over negen sloeg de politie toe,
nadat zij zich eerder op de dag met
behulp van foto’s een juist beeld had
gevormd van de barricadering (kasten
voor de kluisdeur) en er zeker van was
dat de vier gegijzelden niet met touwen
waren vastgebonden.
Premier Palme arriveerde tegen tien
uur bij de Kreditbank. Hij bedankte de
politiemensen, die zich voor dit karwei
allen vrijwillig hadden gemeld, uitvoerig
voor het welslagen van hun actie en zei
er trots op te zijn dat zij de gijzeling
zonder bloedvergieten hadden kunnen
beëindigen. Voor de TV verklaarde Pal
me later dat „het Zweedse volk aanlei
ding heeft dankbaar te zijn over deze
afloop en zich trots te voelen over het
werk van de politie en het andere perso
neel.
„Zij hebben grote kalmte en geduld
getoond, maar ook een volharding en
een besluitvaardigheid laten zien in deze
verdediging van onze rechtsstaat. Hier
was de grens bereikt van wat men in
een dergelijke situatie nog kan toege
ven”. Palme was ervan overtuigd dat
„door dit gelukkige einde” veel mensen
levens in de toekomst zijn gespaard.
Het rapport van de Internationale
Juristencommissie meldt een golf van
arrestaties in juni 1972 onder de Afri
kaanse geestelijkheid en leden van de
niet-katholieke kerken en godsdienstge-
meenschappen.
Volgens psychologen kan de spanning
waaraan de gijzelaars zo lang hebben
blootgestaan leiden tot langdurige psy
chische stoornissen. De bankrover en
zijn kameraad waren, deels door het feit
dat ze langdurig in de gevangenis heb
ben gezeten en deels door het feit dat ze
meer of minder vrijwillig in deze situa
tie terecht waren gekomen, beter toege
rust voor de spanningen en het isole
ment. Bovendien haddden zij het alter
natief, dat ze konden opgeven; wat de
gijzelaars niet hadden.
De informatie krijgt echter meer re
liëf, wanneer men, zoals ik, al eerder en
langer gelegenheid heeft gehad om met
de Chinese Volksrepubliek kennis te
maken.
HET WORDT dan met name interes
sant om vergelijkingen te maken. De
zomer van 1971 stond nog in het teken
van de naweeën van de Grote Proletari
sche Culturele Revolutie, de massabewe
ging door middel waarvan de radikale
maoïsten in de voorafgaande jaren de
opkomende rechtse partijbureaucratie
hadden uitgeschakeld. In de straten van
de grote steden marcheerden nog resten
van Rode Gardisten-organisataes, de be
stuurlijke Revolutionaire Comités putten
zich uit in loyaliteitsverklaringen aan de
linkerzijde, de mensen waren overvoor-
zichtig in hun uitlatingen en gedragin
gen.
De versoepeling komt ook tot uitdruk
king in de, in het besluit opgenomen
regeling voor het renteloos lenen van
het collegegeld van de staat, als in twee
termijnen wordt betaald.
De tweeledige gevolgen daarvan ko
men het duidelijkst tot uiting in het
provinciaal-historisch museum van Sjen-
si, in de vroegere keizerlijke hoofdstad
Sian. Vorige maal bestond de expositie
nog vrijwel uitsluitend uit opgegraven
kunstvoorwerpen uit de keizertijd. Men
was echter onder invloed van de Cultu
rele Revolutie toen al begonnen een
aantal politiek-opvoedkundige elementen
toe te voegen, die bijvoorbeeld wilden
onderstrepen dat men hier niet de
kunstzin van de feodale heersers diende
te bewonderen, maar het vakmanschap
van de werkende klasse „wier scheppend
vermogen zelfs door extreme uitbuiting
en onderdrukking onaangetast was ge
bleven.
Daarentegen werden binnenkamers vele
van de moeilijker klassieken van het
marxisme-leninisme bestudeerd. De in
formatie die men krijgt is feitelijker en
minder ideologisch geladen; de mensen
wisselen vrijer van gedachten.
Zelfs in de kleding komt de liberalisa
tie tot uiting: zij is minder uniform
blauw-groen-grijs, vrouwen beginnen
langzaam weer meer kleurige bloeses en
rokken te dragen vooral bijvoorbeeld
in Sjanghai en omgeving, dat altijd al
het karakter van een soort Chinees Pa
rijs heeft gehad.
Op de universiteiten zijn het niet
meer de rebelse studenten, die het hoog
ste woord voeren, maar gerehabiliteerde
hoogleraren. Dat wil niet meteen zeggen
dat er na de revolutie weer een volledi
ge restauratie is opgetreden, maar wél
dat de slinger die te ver naar de ene
kant was doorgeslagen, langzaam weer
het matige midden zoekt.
De internationale juristencommissie
onthelt in haar rapport mensonterende
toestanden in de gevangenissen van Mo
zambique. Ze citeert een arts, die ver
klaard heeft dat zieke gevangenen pas bij
hem werden gebracht als hij vrijwel
niets meer voor hen kon doen.
partijtop betrokken bij een complot van
legerofficieren. Hij kwam na het mis
lukken daarvan op de vlucht bij een
vliegtuigongeluk om het leven.
Dat was het sein tot een vergaande
herwaardering van de gehele Culturele
Revolutie, het veroordelen van bepaalde
excessen, die daarbij waren opgetreden,
en de inleiding tot een nieuwe liberali
satie. Sommige waarnemers vergelijken
haar met de liberalisatiecampagne in het
midden van de jaren vijftig, die doorge
voerd werd onder de slogan „Laat Hon
derd Bloemen Bloeien, Laat Honderd
Meningen Redetwisten”.
Het bestaan van een dergelijke libera
lisatie in vergelijking met twee jaar
geleden, is voor de terugkerende bezoe
ker in de zomer van 1973 onmiskenbaar.
Zo is bijvoorbeeld de alles doordringen
de verheerlijking rond de persoon van
partijvoorzitter Mao Tse Toeng aanzien
lijk teruggedrongen.
AMSTERDAM. Volgens het Ango-
lacomité heeft Albert Heyn in Angola
vijftig ton koffie aangekocht met het
doel deze in ons land op de markt te
brengen. Het Angola-comité heeft dit
ontleend aan het huis-aan-huisblad „I-
dee”, dat Albert Heyn samen met de
VNU uitgeeft. Hierin zegt Albert Heyn
onder de naam „Indonesia-koffie” een
melange van koffie aan te bieden, af
komstig uit Indonesië, Kameroen en An
gola.
Volgens het comité is Albert Heyn de
eerste grote koffiebrander, die een po
ging doet de boycot van Angolakoffie te
doorbreken.
Albert Heyn heeft bevestigd binnen
kort weer Angola-koffie te gaan verko
pen- „Verleden jaar mei, toen de boycot
van de Angola-koffie begon, waren wij
al bezig deze koffie terug te dringen
omdat wij elders goede en goedkope
koffie konden kopen”, aldus Albert
Heyn. Thans is de prijs van Angola-
koffie aantrekkelijker. Daar wij ons in-
koopbeleid bepalen op het motief „waar
voor je geld” hebben wij besloten weer
Angola-koffie in ons assortiment op te
nemen, zo verklaarde Albert Heyn des
gevraagd. Wel heeft dit concern besloten
duidelijk op de verpakking aan te bren
gen, dat het om koffie uit Angola gaat.
Dit doen wij, zo deelde Albert Heyn
mede, om de consument zelfs zijn keus
te laten bepalen.
DEN HAAG. Bij de voorbereiding
van de begroting van Verkeer en Water
staat voor 1974 is gebleken, dat de
rijksbijdrage voor de instandhouding
van het personenvervoer door de Neder
landse Spoorwegen in dat jaar zo groot
dreigt te worden, dat nagegaan moet
worden welke maatregelen op korte ter
mijn mogeiijk zijn om het beslag op de
rijksbegroting zoveel mogelijk te beper
ken, zo heeft het ministerie van Verkeer
en Waterstaat meegedeeld.
De sectie internationale zaken van de
Nederlandse Raad van Kerken heeft dit
rapport van de internationale juristen
commissie „correct en betrouwbaar” ge
noemd. Het verslag gaat uitvoerig in op
de vervolging van christenen in Mozam
bique. De geheime politie, die voorheen
bekend stond als de Pide en nu „Alge
mene Veiligheidsdienst” (DGS) heet,
werkt in de Portugese koloniën recht
streeks onder bevel van de regering in
NU, TWEE JAAR later, blijken deze
toevoegingen - met - ideologische -
functie nog aanzienlijk uitgebreid. Maar
tegelijk is de vormgeving ervan geëvolu
eerd van lelijk socialistisch realisme tot
composities die subtieler van opzet en
kleur zijn.
Terwijl men dus tracht de revolutio
naire inhoud te bewaren, worden de
uitingsvormen geliberaliseerd. Dat geldt
niet alleen voor dit museum, maar voor
de hele ontwikkeling van de binnen
landse politiek in het laatste jaar. Alge
meen wordt aangenomen dat deze koers
correctie dit najaar haar beslag zal krij
gen in opeenvolgende bijeenkomsten van
de leidende bestuurlijke organen.
Zo viel de aankomst van de Neder
landse delegatie van de Staten-Generaal
in Peking samen met een massavergade-
ring in het Volkspaleis waarvan
inmiddels door velen werd aangenomen
dat het de Raadgevende Politieke Confe
rentie was. Dit is een instituut, dat lang
in onbruik is geraakt, maar nu bijeen
zou kunnen zijn geroepen om belangrij
ke beslissingen van andere instanties
voor te bereiden. In de loop van septem
ber wordt dan het bijeenroepen van het
Tiende Partijcongres en het verkiezen
van een nieuw Centraal Comité ver
wacht.
De invoering van een collectief leider
schap na de dood van Mao dat zou
kunnen lijken op het troikaprincipe dat
sinds enige tijd in de Sovjet-Unie wordt
gehanteerd zou de definitieve over-
gang van een turbulente revolutionaire
naar een stabielere maatschappij kunnen
bezegelen. Tenzij Mao’s visioen werke
lijkheid wordt en China na zijn eerste
en tweede ook nog een derde en volgen
de revoluties zal kennen.
(Van onze speciale verslaggever, drs. J. van Ginneken)
PEKING Het bezoek van de delegatie van Nederlandse Eerste- en
Tweede-Kamerleden aan haar collega’s van het Chinese Nationale Volks
congres is afgelopen. De parlementariërs zullen in de komende
dagen en weken, evenals de begeleidende journalisten, aan hun
achterban van hun ervaringen verslag doen. Maar een rondreis van een
week door een van de grootste en in elk geval de volkrijkste natie ter
wereld is natuurlijk te kort voor het opdoen van betrouwbare indrukken.
Met het oog hierop zal de minister een
werkgroep instellen, waarin naast amb
tenaren zitting zullen hebben vertegen
woordigers van het ministerie van Fi
nanciën en van de directie van de NS.
Deze werkgroep staat onder leiding
van de heer H. Reinoud voormalig di-
recteur-generaal van de PTT. Het is de
bedoeling dat de werkgroep binnen een
termijn van drie maanden zal rapporte
ren.
DEN HAAG. De regering heeft nu
de eerste, al aangekondigde stap gezet op
weg naar een nieuw stelsel van studiefi
nanciering. Gisteren is het koninklijk
besluit gepubliceerd, waarbij het moge
lijk is gemaakt het collegegeld (duizend
gulden) in twee gelijke termijnen te
betalen, en wel vijfhonderd gulden bij
de inschrijving aan de universiteit of
hogeschool en 500 op 1 maart
staande.
De zondag uit de gevangenis van
Arnhem gevluchte 21-jarige Enschedeër
heeft zich gisterochtend vrijwillig ge
meld bij de Mesdagkliniek in Groningen.
Hij zat in Arnhem in voorarrest op
verdenking van diefstal.
Volgens de verklaringen van gevange
nen waren de martelingen van dien
aard, dat zij daardoor bereid waren tot
elke bekentenis. Zij, die bleven ontken
nen, werden in donkere cellen opgeslo
ten. Soms kregen zij zelfs geen voedsel
meer.
Van de predikanten, die zich onder de
gevangenen bevonden, werd vermoede
lijk niemand geslagen. Hun verzet werd
gebroken door psychische druk en voor
al door confrontatie met valse bekente
nissen van andere gevangenen. Een van
de bekendste kerkelijke leiders, dominee
Manganhela stierf op 11 december 1972
in de gevangenis. Hij was voorzitter van
de synodale raad van de Presbyteriaanse
Kerk.
In Mozambique zijn de meningen ver
deeld over zijn doodsoorzaak. De officië
le versie is zelfmoord. In Afrika zijn
velen van mening dat hij werd ver
moord.
De dood van dominee Manganhela
veroorzaakte in ieder geval deining on
der de geheime politie. De regering ge
lastte een onderzoek waarmee de alge
meen geachte rechter Valadas Preto
werd belast. Preto accepteerde de zelf-
moordversie, maar vermeldde in zijn
rapport ook, dat de gevangenen tijdens
de verhoren systematisch werden ge
marteld. Alleen het feit van de zelf-
moordversie werd gepubliceerd, de rest
van het rapport niet.
Preto werd daarna van zijn functie
ontheven. Na een protestering van 24
advocaten in Lourenco Marquez aan
premier Caetano van Portugal werd hij
weer in zijn functie hersteld.
benoeming
geen tijd meer heeft voor het leider
schap van de democraten in de senaat.
Drs Schwarz, die kroonlid van het colle
ge van bestuur van de TH in Delft
wordt, blijft wel Eerste-Kamerlid.
Mevrouw Wassen is psychologe en als
wetenschappelijk onderzoekster werk
zaam op het Nederlandse Instituut voor
Preventieve Geneeskunde. Ze is sinds
een aantal maanden enige vrouw in de
Eerste Kamer omdat mevrouw Irene
Vorrink van de PvdA minister van
Volksgezondheid en Milieuhygiëne werd.
hij direct een begin maakte met het
wegslepen van de kasten voor de kluis
deur, terwijl van buitenaf politiemannen
gaten in de kluisdeur brandden. Binnen
trof de politie de zes mensen aan die
sinds vorige week donderdag gedwongen
en vrijwillig in het bankgebouw hadden
gezeten: de vier bankemployé’s Birgitta
Lundblad, die verscheidene keren door
de rovers zou zijn verkracht, Elisabeth
Oldgren, Kristin Enmarkt en Sven
Safström, alsmede dé rover Jan-Erik
Olsson en de tot levenslang veroordeelde
Olofsson. De gegijzelden bleken het naar
omstandigheden redelijk te maken.
De gegijzelden werden op brancards
gelegd en in ambulances naar een zie
kenhuis gebracht. Vandaag zullen zij
aan een uitgebreid psychiatrisch onder
zoek worden onderworpen. De rovers
werden geboeid naar buiten geleid en in
een ambulance gezet. Omstanders jouw
den de beide mannen uit.
de
parlementaire geschiedenis van ons land
is een vrouw tot fractieleider in de
Staten Generaal gekozen. Gistermiddag
werd mevrouw drs. Paula Wassen-Van
Schaveren (enige vrouw in de Eerste
Kamer) fractieleidster van D’66 in de
senaat. Mevrouw Wassen is 31 jaar. Zij
volgt ir. N. F. I. Schwarz op, die in
verband met een nieuwe benoeming
geen
De maatregel heeft een voorlopig ka
rakter. De regering streeft naar een
verlaging van het collegegeld voor het
volgende maand beginnende studiejaar
1973- 1974 tot 500 en naar een nieuw
stelsel met ingang van het studiejaar
1974- 1975. Voor deze maatregelen zijn
evenwel wetten nodig, die de goedkeu
ring van het parlement behoeven.
De collegegeldregeling, die in 1972 tot
stand kwam, kende niet de mogelijkheid
om in twee termijnen te betalen. Het
gisteren genomen besluit getekent dat
de studenten voorlopig vijfhonderd gul
den moeten betalen. Als in de loop van
het najaar of het vroege voorjaar de
Tweede en de Eerste Kamer instemmen
met de vaststelling van het totale colle
gegeldbedrag op vijfhonderd gulden be
hoeft de tweede termijn niet betaald te
worden.
Met het Koninklijk Besluit wordt
naar de mening van minister van Keme-
nade van Onderwijs en zijn staatssecre
taris Klein in belangrijke mate tege
moet gekomen aan de sinds de verho
ging van h et collegegeld tot duizend
gulden algemeen geuite wens om de
toepassing van de regeling te versoepe
len.
i
mi;r
