Bonden en directie zijn het eens over de personeelssterkte
Quadrafonie zonder
extra apparatuur
Technisch herstel
op effectenbeurs
Afremmen noodzaak in randstad
BEURS
1
bedrijven uöw|
over
Delta Lloyd
Handtekening
fusie
i!
U
Dure installatie overbodig
Forse koersstijgingen op aandelenmarkt
Conjunctuuromslag in
Duitsland verwacht
Wh
ZATERDAG
1
SEPTEMBER
1973
(Van onze correspondent)
f.
Buitenland
Afwachtend
(Van onze redactie economie)
Hausse-roes
Spreidingsbeleid
Dramatisch
Topjaar
Sociale onrust
Geen ontslagen
Het begrip Randstad roept bij de meeste Nederlanders het beeld op van
een overbelast gebied, waarin het welzijn is weggedrukt door de irritaties
van de economische groei. Dit landsdeel heeft in de afgelopen jaren zó’n
zuigkracht uitgeoefend op de ondernemers, dat zij er, bij het ontbreken
van een doeltreffend spreidingsbeleid, een industriële jungle van hebben
gemaakt, waarin het leven zich in de schaduw van de produktie moest
ontwikkelen. Veel is daar niet van terechtgekomen. De woonsituatie is er,
enkele uitzonderingen voor bevoorrechten daargelaten, matig tot bedroe
vend. De verbindingen zijn er het grootste deel van de dag verstopt. De
recreatiebehoeften noodzaken tot massale uittochten aan het eind van
ieder weekeinde. En de lucht die de bevolking in de alarmgebieden op de
been moet houden, wordt er ondanks een eerste aanzet voor een milieu
wetgeving nauwelijks beter op.
Hoge hoed
Redelijker
Bijgespijkerd
t
Duidelijke toekomst
voor Enka-Breda
D
1
„grote twijfels”.
d«
der
'oor
Dat daarbij
arlem.
>eg!6.
York.
De internationals bleven daarbij niet
achter, waarbij vooral Unilever en Ko
ninklijke Petroleum van leer trokken.
Unilever boekte deze week een herstel
van zeven gulden en Koninklijke Petro
leum van circa vijf gulden.
staat of gemeentebank is afgehandeld.
Maar beide instanties houden het kruit
droog en nemen een afwachtende hou
ding aan. Alleen tracht de Bank voor
Nederlandse Gemeenten wel zo nu en
dan met aanbiedingen Op de onderhand
se markt terecht te kunnen, maar aan
genomen wordt dat dit de bekende bal
letjes zijn die opgeworpen worden om
het klimaat te peilen.
Hoe dan ook, moge de rente nog niet
in zijn opgaande richting zijn gestuit en
dus de obligatiemarkt nog niet in daling
zijn opgevangen, voor de aandelenmarkt
was het deze week botertje tot de boom.
Aangenomen wordt dat de schrikverko-
pen door de niet te stuiten renteverho
gingen na vrijwel de gehele augustus
maand te hebben voortgeduurd, in de
laatste week van deze maand zijn uitge
werkt en daardoor de markt rijp hebben
gemaakt voor een technisch herstel. Vele
aangetaste posities konden daarbij weer
worden rechtgetrokken, hetgeen in feite
zeer fors koersherstel betekende.
Van beide was al geruime tijd bekend
dat zij op extreem lage koersniveaus
terecht waren gekomen indien gerekend
wordt met de dit jaar mogelijk te beha
len winsten. Dat zou voor beide onder
nemingen een topjaar kunnen beteke
nen, zodat de klimaatsverandering deze
week zeker geen onbedachte handeling
kan worden genoemd.
Hoe het nu precies op de kapitaal
markt is gesteld, kan pas worden beoor
deeld nadat een belangrijke lening van
Dramatisch was de ontwikkeling in de
fusiesector, waar Gist-Brocades zijn bod
op aandelen Centrale Suiker Maatschap
pij en Meneba introk, door een berisping
van de SER.
In het kabinet-Biesheuvel was minis
ter Langman van Economische Zaken de
eerste bewindsman die een plan ter tafel
De mengvorm krijgt van deze groep
werkgevers geen bijval. Zij handhaven
hun bezwaren tegen heffingen en schrij
ven de regering een aanpak toe, die niet
alleen „psychologische”, maar ook „bud
gettaire” achtergronden zou moeten heb
ben. Met andere woorden: het kabinet
wil ook iets van z’n eigen maatregelen
in de schatkist terug zien.
Het verdient aanbeveling, aldus de
Kamer, dat iedere Nederlandse expor
teur de economische ontwikkeling in de
Bondsrepubliek nauwkeurig gadeslaat.
Vragen van vaste relaties om langere
betalingstermijnen op grond van ver
minderde liquiditeit kunnen wellicht het
beste met begrip, maar niet zonder voor
zichtigheid worden beoordeeld.
Bij nieuwe afnemers is de uiterste
voorzichtigheid met betrekking tot hun
soliditeit geboden. Leveringen op krediet
op lange termijn kunnen in de huidige
situatie slechts aan volkomen betrouw
baar gebleken afnemers worden gedaan.
De grootste voorzichtigheid is geboden
in de bouwwereld, waarin in de komen
de herfst al met ongunstige ontwikkelin
gen moet worden gerekend.
Iv»
in
jor
nd-
len
id-
de
oor
UTRECHT. Twee
kers en wat extra
DEN HAAG. De Nederlands-Duitse
Kamer van Koophandel heeft haar leden
erop gewezen, dat er tegen het einde
van dit jaar een conjunctuurkentering
wordt verwacht in West-Duitsland.
Op de beurs bracht dit nogal schrik
teweeg, want het aandeel verloor er in
een dag tien gulden door. De KNP
daarentegen kon rond tien gulden aan
trekken door zijn winststijging van 70
percent, maar dit is dan ook weer gro
tendeels gebeurd door de enorme papier-
vraag in het buitenland.
Dat deze inflatie grotendeels vanuit
het buitenland wordt gevoed en niet
zozeer aan de overtrokken binnenlandse
bestedingen kan worden toegeschreven,
bleek nog eens overduidelijk uit het
halfjaarrapport van de Bijenkorf. In de
eerste helft van 1973 zijn de omzetten
van dit concern weliswaar wat meer
gestegen dan het gemiddelde van de
detailhandel, maar toch minder dan was
verwacht.
Het drietal was daags daarvoor angst
wekkend afgezakt, maar zag zich nu
weer fors in herstel treden door hoop op
een nieuw en beter bod voor zowel de
v Centrale Suiker Maatschappij, die van
850 op 950 sprong, als voor de Mene
ba, die weer op 200 kwam. Nu de
Coöperatieve Suiker Unie beroep heeft
aangetekend tegen de rechterlijke goed
keuring van de onderlinge aandelen
plaatsing van het drietal, kan deze fusie-
campagne helaas weleens een kwestie
worden van lange adem.
BREDA. De toekomst van het ENKA-Glanzstoffbedrijf in Breda
dat verleden jaar met sluiting werd bedreigd, is thans duidelijk aange
geven. De aanzet hiertoe heeft reeds begin dit jaar de instemming van de
ondernemingsraad en vakorganisaties gekregen. De nieuwe opzet voor
ENKA-Breda komt in grote lijnen op het volgende neer:
Kamerleden zullen bij de parlementai
re behandeling van het wetsontwerp
eefder oog moeten hebben voor de ge
ringe doelmatigheid en de nadelige ef-
fekten van de- heffing, vindt het NCW.
Het unanieme advies van de Sociaal-
Economische Raad over de heffingen
heeft het kabinet nu in het wetsvoorstel
grotendeels gevolgd Maar daar staat te
genover dat het advies over „alternatie
ve” heffingen, waarover de SER zich
eveneens zou uitspreken, niet is afge
wacht. Dat zit de werkgevers niet hele
maal goed. Want hun belang zou in dat
advies zeker hebben doorgeklonken.
In het begin hebben de werkgevers
zich vierkant tegenover iedere inbreuk
op hun investeringsvrijheid verzet. De
ondernemers voelden zich door het fis
cale beleid, het keurslijf van wetten en
verordeningen en door het tegenspel van
de vakbeweging al dusdanig in hun
bewegingsvrijheid beperkt, dat ze tot het
bittere einde wensten vast te houden
aan het standpunt: wij bepalen in welke
projekten we geld stoppen, wanneer en
op welke nlaatsen in Nederland.
De totale voorziene personeelssterkte
blijft gehandhaafd op het niveau zoals
eind vorig jaar met de ondernemings
raad en vakorganisaties is afgesproken,
namelijk 900 tot 950. Dit betekent ten
opzichte van de verwachte stand per
eind dit jaar een vermindering van on
geveer 1Ó0 tot 150 medewerkers, te be
reiken in de komende twee jaar. Er
zullen uiteraard geen medewerkers op
straat worden gezet.
Er zal geen spinapparatuur worden
bijgeplaatst.
Met de aanschaffing van de textureer-
machines en de aanpassing van de di
verse apparatuur voor het speciale pro-
extra luidspre-
draad zijn vol
doende om met gewone stereo-ge-
luidsapparatuur een quadrafonisch
effect uit gewone stereoplaten te
krijgen. Aparte quadrafonische sys
temen met quadrafonische platen,
quadrafonische versterkers en vier
aparte kanalen die elk een aparte
luidspreker voeden zijn gewoon
overbodig om het doel, een gave
reproduktie van de muziek in de
concertzaal, te bereiken.
Intussen laten de ondernemers er geen
misverstand over bestaan, dat zij in een
vergunningstelsel alleen maar brood zien
als dit vergezeld gaat van een sprei
dingsbeleid. Het vestigingsklimaat in op
te krikken gebieden zou zó gunstig moe
ten worden, dat ondernemers er eenvou
dig niet over zouden piekeren investe
ringen in andere EEG-landen te doen.
Ze hebben daarom niet nagelaten er de
regering op te wijzen dat ook andere
adviesorganen een investeringsregeling
willen koppelen aan een spreidingskop-
peling. Op 10 april van dit jaar zei de
Raad voor de Arbeidsmarkt er in zijn
typisch jargon over( „Voortzetting en
intensivering van het stimuleringsbeleid,
gecombineerd met een selectief vergun
ningenbeleid op basis van een geïnte
greerd regionaal ruimtelijk ordeningsbe
leid (met name voor het Westen) is de
aangewezen weg voor een spreidingsbe
leid. Ofwel: kabinet doe er nou eindelijk
eens iets zinnigs aan. Een zelfde nadruk
op het vergunningstelstel heeft ook de
Adviesraad Ruimtelijke Ordening gelegd
in een spreidingsadvies. De Rijnmond-
raad verklaarde zich al evenzeer voor
stander van vergunningen omdat die se
lectief werken, in tegenstelling tot hef
fingen. De grote industriële werkgevers
organisaties Verbond van Nederlandse
Ondernemingen en Nederlands Christe
lijk Werkgeversverbond achten het mis
plaatst om voor de heffing budgettaire
argumenten te gebruiken, zoals de rege-
bracht, gericht op het beperken van
investeringen in de overbelaste gebieden.
Hij legde daarin de nadruk op de me
thode van de heffingen en kreeg daar
door veel tegenstanders, onder meer de
hele ondernemingswereld. Heffingen, al
dus de werkgevers-opvatting, verslechte
ren de kostenpositie van het bedrijfsle
ven en bevorderen de inflatie. En dat
kan toch niet de bedoeling zijn als het
erom gaat de bedrijvigheid zo evenwich
tig mogelijk over het land te spreiden,
zodat de negatieve gevolgen van de groei
zich niet exclusief tegen een bepaalde
bevolkingsgroep gaan keren.
In die omstandigheden zijn maatrege
len tegen iedere overbelasting op zijn
plaats. Het nieuwe wetsontwerp dat een
onbelemmerde bedrijfsvestiging of uit
breiding in de Randstad onmogelijk
maakt, komt dan wel rijkelijk achteraf,
maar beter laat dan nooit.
De vakbeweging zag in die vrijheid
met enige bitterheid een van de hoofd
oorzaken voor sociale onrust. Vrij inves
teren betekende in haar ogen het onge
controleerd oproepen van spanningen op
de arbeidsmarkt in interessante deelge
bieden, waardoor iedere zinnige sprei
ding van werkgelegenheid al bij voor
baat zou mislukken. Zij heeft daarom
als eerste gepleit voor een „selectief in
vesteringsbeleid”, een pleidooi waaraan
de regering tenslotte, vanwege de rede
lijkheid ervan, een willig oor heeft ge
leend.
Bovendien, zo lieten de verbonden de
regering eerder weten, zou de opbrengst
van een eventuele heffing wel eens aan
gewend kunnen moeten worden om de
negatieve effekten ervan zoals stijgende
werkloosheid, door middel van compen
serende maatregelen teniet te doen. Die
„toenemende werkloosheid” toveren de
werkgevers dan weer uit de hoge hoed
van de kosteninflatie binnen een strak
prijsbeleid, waardoor elke kostenverzwa-
ring (heffingen) de bedrijven dichter
naar het rood van de gevarenzone ma
noeuvreert.
AMSTERDAM. Het was ditmaal
voor de beurs weer eens een prettige
ervaring een hausse mee te maken, want
ook al was het een technisch herstel,
een feit was dat vrijwel de gehele aan
delenmarkt verscheidene dagen achter
een hogere en vaak zelfs fors hogere
koersen liet zien. Maar alleen de aande
lenmarkt, want de obligatiemarkt betrok
na enige aarzeling weer lagere regionen.
Vooral nadat bleek '’at de rente in
Duitsland toch weer .ogerop wilde. Na
enige weken van stilstand rond tien
percent was er geen houden meer aan.
Het bedrijf gaat zich specialiseren op
de produktie van polyester filamentga-
rens op spinspelen, bestemd voor textu-
reren (kroesen van garens).
De textureercapaciteit wordt verdub
beld: daartoe krijgt het bedrijf de be
schikking over 13 van de modernste
textureermachines.
In de nieuwe opzet komt het scheren
(speciale opmaak van garens) te verval
len.
minister Lubbers tóch de
vergunningen-aan vullende
Britse betalingsbalans. De lopende reke
ning van de Britse betalingsbalanszal
dit jaar een tekort van ongeveer een
miljard pond sterling te zien geven,
maar volgend jaar zal er een verbete
ring optreden. Dit voorspelt het gezag
hebbende National Institute of Econo
mie and Social Research in Londen.
Van Bcrkel. De omzet van Maatschappij
Van Berkel’s Patent N.V. is in het
eerste half jaar van 1973 met ca. 15
pet. gestegen ten opzichte van de ver
gelijkbare periode van 1972. Ook de
winstontwikkeling was gunstig, aldus
een mededeling van het bedrijf.
Jean Heybroek. Jean Heybroek N.V.
(groothandel in machines en gereed
schappen, huishoudelijke apparaten en
-artikelen) hoopt over 1973 in staat te
zullen zijn de dividenduitkering in
bescheiden mate te hervatten. Voor
het laatst werd dividend uitgekeerd
over 1969 (10 pet.).
Handeisovereenkomst. Japan en China
hebben overeenstemming bereikt over
een ontwerp-handelsakkoord. Dat is
het resultaat van onderhandelingen
die de afgelopen twee weken in Tokio
zijn gevoerd. Er moet nog worden
gesproken over enkele detailpunten.
Het definitieve handelsakkoord zal
waarschijnlijk in het najaar worden
ondertekend.
Internationale economische instellin
gen als de OESO zijn blijkens een deze
week verschenen rapport van mening
dat in ons land de inflatie nog fors zal
aanhouden, maar ook de werkloosheid
relatief hoog zal blijven. De oplossing
van de wilde-stakingsconflicten deze
week in West-Duitsland wijst er echter
op dat ook daar voorlopig nog geen halt
aan de inflatoire ontwikkeling zal wor
den toegeroepen. Dezelfde wetenschap
pelijke economische groep meent dan
ook dat de inflatie in ons land opnieuw
gepaard zal gaan met hoge overschotten
op de lopende rekening van de betalings
balans. x
De hypotheekbanken, die de vorige
week hun kassen hadden moeten sluiten
bij de afgifte van 8,5 percent pandbrie
ven tegen zelfs 98,5 percent, kwamen
deze week met de eerste 9-percentstuk-
ken op de markt. Voorlopig tegen 100
percent en met een gemiddelde looptijd
van rond acht jaar. Maar toen later in
de week ook diverse leningen van de
Bank voor Nederlandse Gemeenten zo
danig in koers terug gingen lopen, dat
ook hier rendementen van rond de ne
gen percent te behalen bleken, rees weer
de vraag of de hypotheekbanken ook op
negen percent wel succes zouden heb
ben.
Los daarvan is het voorstel (vergun
ning voor gebouwen of installaties,
waarbij de Kop van Noord-Holland,
Alkmaar, Heerhugowaard, Langedijk en
St. Pancras buiten schot blijven) een
voortreffelijk reguleringsinstrument,
waardoor de nadelen van de welvaart
redelijker over het volk kunnen worden
gespreid. En waarmee wordt voorkomen,
dat het land ekonomisch gesproken zo
veel slagzij maakt in de Randstad, dat
het verblijf er zoveel als een welzijns-
schipbreuk dreigt te gaan betekenen.
Waarom
mengvorm
heffingen heeft gekozen “kan in de Ka
mer pas goëd duidelijk wofden. In zijn
nota zegt de bewindsman alleen dat de
heffing een afremmende werking uitoe
fent op investeringen in kleinere projek
ten, die niet onder het vergunningstelsel
vallen (gebouwen tot maximaal 1 mil
joen) en voor de grotere projekten tot
„een eerste selektie” leidt. Van dat laat
ste heeft de bewindsman het bedrijfsle
ven niet kunnen overtuigen. Als hét de
staatskas dan geld moet opleveren, ver
tel er dan liever bij, dat het direkt weer
aan een beter spreidingsgebied wordt
besteed. Dan wordt het voor de misdeel
de gebieden acceptabeler en kan het de
werkgevers worden gepresenteerd als
een voorstel dat het vestigingsklimaat
elders aantrekkelijker maakt.
De opvolger van Langman in het ka-
binet-Den Uyl, minister Lubbers, is nu
met een bijgespijkerd voorstel gekomen,
waarin het vergunningstelsel hoofdzaak
is en door middel van heffingen kan
worden bij gestuurd. De reacties daarop
uit het bedrijfsleven zijn een stuk min
der afwijzend dan die op het plan-
Langman. Het Nederlands Christelijk
Werkgeversverbond is zelfs zover gegaan
dat het in een officiële reaktie zei ermee
in te stemmen „dat de maatschappelijk
ongewenste gevolgen van te sterke
opeenhoping van economische bedrijvig
heid met een vergunningenbeleid moeten
worden bestreden”.
plotseling in vraag werd omgezet, is een
veelbetekenende ontwikkeling. Ook voor
Philips begon het drukkende klimaat te
verbeteren en werd een licht herstel
geboekt.
Ook de handelsonderneming Lindete-
ves blijkt uit de internationale handel
veel over te houden, gezien de winststij
ging van 60 percent in de eerste zes
maanden van dit jaar. Het aandeel kon
er 15 gulden door aantrekken. Verder
profiteerden in de hausse-roes deze
week de verzekeringssector met winsten
van circa vijf gulden voor Ennia en
Amev, de uitgeverssector met winsten
van tien gulden voor Elsevier en de
VNU en zelfs 15 gulden voor ICU en
Kluwer, alsmede de tapijtsector met
winsten van vijf gulden voor Gamma,
Veneta en de KVT. Verenigde Touw
moest evenwel van 210 percent op 195
percent terug, nu ook deze week de
Engelse Jesselgroep, waarmee over een
fusie onderhandeld wordt, niets van zich
liet horen. Bijzonder fors in hun herstel-
campagne waren Holec, die van 250 op
290 terecht kwam, en Rijn-Schelde, die
15 opliep. Wessanen herstelde zich ook
met 15 en Unikap kwam van 200 op
265 terecht.
ring heeft gedaan. In deze kringen be-
i staan over de doelmatigheid van dw
heffing en over de wijze van uitvoering
..STnfp fwii-fplc”
introductie van stereo-technieken
was een grote verbetering want de
op twee plaatsen opgenomen mu-
zieksignalen verschillen iets in
„plaats”. Reproductie van die twee
signalen via verschillende kanalen
geven bij een juiste plaatsing van
de luidsprekers en een juiste plaats
van de luisteraar niet een dubbel
sleutelgateffect maar een ruimte
lijk effect.
Wat nog ontbrak was dat weerkaatste
geluid van de wanden, de plafonds
en de vloer. Dit geluid moet van
achter de luisteraar komen en een
aanvullende functie op het geluid
van de twee luidsprekers van de
stereo-apparatuur vervullen. Dat
kan door nog eens twee aparte
kanalen toe te voegen aan de be
staande twee-kanalige stereo-syste-
men en dat is wat men quadrafo
nie noemt.
Het kan echter ook, stelt de „New
Scientist”, door dat eerder vermel
de niet in fase zijde geluid uit de
stereoplaat wel tot klinken te
brengen. Het enige wat men dan te
doen heeft is de aanschaf van twee
luidsprekers, die wel van goede,
maar niet van extreem goede kwa
liteit en vermogen hoeven te zijn
(het gaat om aanvullend geluid).
Die luidsprekers moet men dan via
een parallelschakeling aansluiten
op de twee plus-aansluitingen van
de luidsprekeruitgangen van de
stereo-versterker.
Op die manier pikt men precies die
weerkaatste, in de opename niet in
fase zijnde, geluiden uit het van de
plaat komende signaal en die wor
den dan via de twee achter de
luisteraar geplaatste aanvullende
luidsprekers weergegeven. „Zo ge
niet men betrekkelijk eenvoudig
van quadrafonie”, aldus het blad,
dat eraan toevoegt dat de huidige
aanbiedingen van quadrafonische
apparatuur niets te maken hebben
met een natuurlijke weergave van
muziek.
In Amsterdam is gisteren de overeen
komst getekend tussen de vakorganisa
ties en Delta-Lloyd in verband met de
komende fusie met het Britse verzeke
ringsconcern Commercial Union. De foto
toont van links naar rechts: Drs. A. de
Hullu, plaatsvervangend voorzitter van
de raad van bestuur van Delta-Lloyd
mr. J. P. Barth, voorzitter van de raad
van bestuur van Delta Lloyd en mej.
Born, die het bedrijf juridische adviezen
geeft.
De onderhandelingen- tussen Delta-
Lloyd en de organisatie van buiten-
dienstfunctionarissen in het verzeke
ringsbedrijf „De Buitendienst’’ in ver
band met de overneming van Delta-
Lloyd door Commercial Union, hebben
niet tot overeenstemming geleid- Tien
dagen geleden heeft de raad van bestuur
van Delta-Lloyd „De Buitendienst” toe
gezegd dat aan alle eisen van deze
vakorganisatie zou worden voldaan. Dit
komt nu volgens de bond echter onvol
doende tot uitdrukking in de stukken.
Dit wordt gesteld in het Engelse blad
„The New Scientist”. Volgens dit
blad is het onnodig in te gaan op
dure aanbiedingen om dit laatste
snufje op het gebied van electroni-
sche reproductie van geluid te ver
werven.
Er is een veel eenvoudiger systeem,
gebaseerd op de zekerheid dat ste-
reo-platen ondanks de goede stere-
o-opnametechnieken niet alleen
rechtstreeks opgenomen geluid be
vatten maar ook geluid dat is
weerkaatst van wanden, vloeren en
plafonds van de opnamestudio, de
concertzaal of welke andere plaats
van registratie ook. Deze signalen
zijn alleen niet, zoals dat heet, in
fase, waardoor ze weggedrukt wor
den uit het wel in fase zijnde
geluid dat uit de twee luidsprekers
van de stereo-apparatuur komt.
Het specifieke warme geluid van een
concertzaal ontstaat omdat het oor
niet alleen de muziek ontvangt die
rechtstreeks van het podium komt,
maar ook - met een geringe tijds
vertraging - het van de wanden
weerkaatsende geluid. Het mense
lijk oor is bijzonder gevoelig en
kan opvallend precies in de rich
ting vaststellen waarvan het geluid
komt. Vandaar ook dat de nu ou
derwets geachte mono-weergave
van muziek het „sleutelgateffect”
had.
Het oor bemerkte dat het geluid één
plaats, de luidspreker, kwam. De
buitenlands aanbod nu
dukt is een bedrag gemoeid van ruim 10
miljoen gulden.
Bovengenoemd voorstel is vandaag
met de vakorganisaties besproken en aan
de ondernemingsraad van ENKA-Breda
voor advies voorgelegd.
g.
