BBK ergert zich
Chicago: meer pop dan jazz
aan NOS-rubriek
over kunst
Klank overwoekert
muzikale
essentie
Tolkien laat leegte achter
Ko van Dijk speelt een
karikaturale Tartuffe
te
r W
van IKtalmthout
liest
al bijna 10 jaar auto’s
van IKtalmthout Iheasing
I
i
tb.
f J
NEGEN MUZEN
STILLE HOOP ONDER BEWONDERAAARS OP „SILMARILLION”
UNIEBOEK-TOP-TIEN
I
9
ZATERDAG 8
SEPTEMBER
197 3
HAAGSE COMEDIE BLEEKJES IN MOLIÈRE
INTERESSANT CONCERT IN AMSTERDAM
Charles de Wolff orgelconcert
Schrijftafel
TONEELSTUK
Bomen
Stelletje orken
Bilbo Balings
HAARLEM „Waarom hebt
U Gollem laten doodgaan?” „Ik
ben dol op U. Uw boeken zijn
voor mij een vlucht uit dit af
schuwelijke leven.” „Mogen wij
onze zoon Frodo noemen?”
Dit zijn een paar brieffragmen
ten uit de stapels post, die elke
dag bij professor J. R. R. Tol
kien in de Engelse universiteits
stad Oxford werd bezorgd.
personenauto’s, bestelbusjes, vrachtwagens, tractoren,
wegenbouwmachines en andere bedrijfsmiddelen
Hoofddorp
x n
■KTrK.
lp
te;
j
JAC. HEIJER
Het
CEES STRAUS.
A. WILLINCK
f 24,90
PROF. J. R. R. TOLKIEN
f 4,90
deel
9,90
9,90
9,90
19,50
warn
raakt.
Schuchart, die graag het nagelaten
werk „The Silmarillion” zal vertalen,
heeft weinig contact gehad met Tol
kien. Wel tijdens het anderhalve jaar
dat hij werkte aan de vertaling van
„The Lord of the Rings”. Zijn laatste
ontmoeting met de professor uit Ox
ford was in 1959.
Het is bekend dat Tolkien niets
moest hebben van de cultus die om
zijn figuur was ontstaan. Hij pro
beerde alle hinderlijke vormen van
verering te ontvluchten en nadat hij
veel geld had verdiend met zijn trilo
gie zijn succes wordt in financieel
opzicht vergeleken met dat van lan
Fleming, hoe triviaal de vergelijking
overigens mag zijn leefde hij nog
al teruggetrokken.
Ook Max Schuchart kreeg destijds
veel reacties. Brieven, telefoontjes en
zelfs een wandkleed met een tafereel
uit „In de ban van de ring’’.
A. WILLINCK
PROF. JOHN Ronald Reuel Tol
kien werd op 3 januari 1892 in de
Zuidafrikaanse stad Bloemfontein ge-
AL GRAVEND in het verleden van
de taal stuitte de Engelse geleerde
vertaald (zó raak getroffen, dat ver
taler Max Schuchart er de Nijhoff-
prijs voor kreeg) als „In de ban van
de ring.”
VERTALER MAX SCHUCHART
vertelde gisteren dat een toneelstuk
van Tolkien bij de uitgever in Lon
den ligt. Het zal binnenkort verschij
nen. Prof. Tolkien schreef het stuk in
verzen.
Concertgebouw in Amsterdam liet ho
ren, was in veel opzichten zo doortrok
ken van pop-motieven, dat de jazz (of
rockjazz, dat bij Chicago vaak gebruikt
werd) van eertijds er nauwelijks meer,
aan te pas kwam. Het geluid van de
groep is hard en zwaar geworden, vraagt
fysiek het nodige uithoudingsvermogen
en er wordt gewerkt met koortjes als
backinggroepen. Kortom, de jazz lijkt
verdwenen bij Chicago.
Natuurlijk is dat niet helemaal waar.
EEN POGING om het verhaal na
te vertellen staat gelijk aan de po
ging een blinde een olifant te o in
schrijven. Het slechtste antwoord op
de vraag is misschien wel: „Een soort
sprookjesboek.” Want Legolas de elf
en Gimli de dwerg uit „In de ban
van de ring” zijn niet de wezens
waaraan wij denken wanneer elven
en dwergen uit sprookjesboeken ter
sprake komen. En wat is een hobbit?
Om te beginnen zijn er zoveel: Va-
Concertge-
van Ber-
essentie, die overwoekerd werd door het
klankgeweld.
Agitatie en onstuimige, emotionele los
barstingen waren grotendeels kenmer
kend voor de vertolking van Regers
Fantasie en Fuga. Een dergelijke inter
pretatie benadeelde ook Bachs preludi
um en Fuga, in hoofdzaak wel door de
chaotische klankenmassa, die onder in
vloed van de schallende akoestiek ont
stond door de voor deze kerkruimte veel
te grote speelsnelheden. Niettemin is op
nieuw vast komen te staan, dat Charles
de Wolff een geweldige orgelvirtuoos is,
een organist voor wie geen technische
moeilijkheden bestaan. Ook kan hij zich
laten gelden als een fijnzinnig kunste
naar, zoals bleek bij zijn vertolking van
de Fuga in as kleine terts van Johannes
Brahms en van het orgelkoraal: „Vor
deinem Thron tret’ ich hiermit” van
Johann Sebastian Bach, twee composi
ties, die zich op deze avond als oasen
van rust manifesteerden.
P. ZWAANSWIJK
AMSTERDAM. In het grensgebied
van pop- en jazzmuziek hebben zich
jarenlang twee groepen bevonden, die
zich door beide muziekstijlen lieten
beïnvloeden. Het lijkt er op dat deze
tendens nu wordt doorbroken. Blood,
Sweat and Tears, al eerder dit jaar in
Nederland, lijkt definitief voor de pop te
hebben gekozen. En daar zal het waar
schijnlijk ook op uitdraaien met de West
Coast groep Chicago.
Want wat Chicago gisteravond in het
Dc brieven kwamen uit alle wind
streken: Engeland, Amerika, Scandi
navië, Frankrijk, Duitsland, Neder
land, Italië, Spanje, Portugal, Polen,
Roemenië, Finland en Japan. Ze had
den één overeenkomst: alle schrijvers
„in de ban van de ring” ge-
In een brief aan het bestuur van de
NOS geeft de BBK van haar ontstem
ming blijk: „Er is inderdaad geen doel
treffender methode de kunst in de knoei
te helpen dan door dergelijke vertonin
gen”. De rubriek lijkt de BBK geen
ander doel te hebben dan o.a. de activi
teiten van de BBK in te passen in het
traditionele patroon, als mythe en als
romantische anecdote. „Kijk, daarvoor is
nu werkelijk geen één kunstenaar des
tijds in de Nachtwachtzaal gaan zitten",
aldus de brief. Het protest van de BBK
richt zich o.m. tegen de wijze van pre
sentatie van de rubriek, het behandelen
van fundamentele ontwikkelingen als
randverschijnsel en de merkwaardige
keuze van genodigde sprekers.
De BBK is bereid mee te werken aan
„iedere behoorlijke en inhoudelijk ver
antwoorde berichtgeving”. Ze verzoekt
het bestuur van de NOS „het pretentie
loze geneuzel waarmee het magazine
„Uit de kunst” thans het geïnteresseerde
publiek belaagt te doen ophouden”.
voortdurend op Keltische, Noorse en
Teutoonse sagen en gedichten, waarin
over mytische wezens wordt verteld:
dwergen, elven, draken, tovenaars en
kwelgeesten. Ze vormen de entourage
voor Tolkiens schepping Bilbo Bag
gins (Balings), de hoofdfiguur van het
kinderboekje „The hobbit” (ook in het
Nederlands vertaald en uitgegeven
door „Prisma” in Utrecht) „De Hob
bit” werd in 1936 uitgegeven. Maar
het materiaal dat Tolkien had verza
meld was nog lang niet uitgeput. Het
zou overigens nog heel lang in onge
polijste vorm blijven liggen; pas in
1954 en 1955 verschenen de drie delen
van „The Lord of the Rings”, uitgege
ven door George Allen Unwin,
spoedig daarop ook in het Nederlands
Joy Hill, de vrouw die als char
mante buffer fungeerde tussen de
naturalistische geleerde en zijn soms
wel eens geëxalteerde aanhangers
vertelde onlangs hoe een meisje uit
Amerika in een brief Tolkien „met
tranen in haar ogen’’ vroeg haar als
studente bij hem toe te laten.
van de „enten” en de bomenhoeder
Tom Bombadil.
Van zijn moeder, die onderwijzeres
was, kreeg Tolkien al vroeg zijn be
langstelling voor taalwetenschappen
en romantiek mee. Maar ook zij
stierf spoedig en de twaalfjarige wees
John moest noodgedwongen zelf leren
zich door het leven te slaan. Een
bestaan gericht op de wetenschap,
eerst aan de universiteit van Leeds,
later in Oxford doceerde hij Engelse
litteratuur en vergelijkende taalwe
tenschap. Tolkien werd een autoriteit
op het gebied van het Angelsaksisch
en het Middenengels.
veis, Stoerders en Bruivels, maar ver
der...
Er is maar één Frodo en zijn
karakter is niet in een paar woorden
te vangen. Tolkiens hoofdpersoon Was
een heel andere hobbit toen hij niets
vermoedend uit de Gouw vertrok,
vergeleken met de Frodo die in Mor
dor als de „Heer van de ring” in het
land tussen de schaduwbergen waar
Sauron heerste, het Kwaad ging be
strijden.
Kortom, Tolkien verdeelt de mens
heid in tweeën. Zij, die onmiddellijk
begrijpen wat er bedoeld wordt met
de opmerking „Wat een stelletje or
ken” en zij die daarbij hun wenk
brauwen optrekken.
Concertgebouworkest.
bouworkest onder leiding
nard Haitink zal de komende vijf
weken in het buitenland spelen. Op 8
en 9 september worden concerten ge
geven in de Royal Albert Hall in
Londen ter gelegenheid van de BBC
promenade-concerten.
Op 18 september concerteert het or
kest in de Sint Baafskathedraal in Gent
en op 21 en 22 september, op uitnodi
ging van de Berliner Festwochen, in
de Filharmonie in Berlijn.
Dat betekent dat u gebruik kunt maken van een ervaring
die er niet om liegt. Bovendien biedt van Kalmthout Leasing
verschillende vormen van leasing:
operational-en finance-leasing
U hebt dus maar te kiezen tussen leasen mèt of zónder
onderhoudskontrakt.
Er zijn bedrijven die bij ons tientallen auto’s leasen.
En tenslotte: u kunt bij ons
leasen.
boren. Zijn vader stierf toen Tolkien
nog maar nauwelijks vier jaar was.
Het gezin keerde naar Engeland
terug, temeer omdat de jonge John
niet goed tegen het Zuidafrikaanse
klimaat kon. In de omgeving van
Birmingham, o p het platteland van
Worcestershire, dat toen nog niet uit
een grauwe massa huizen bestond,
groeide Tolkiens grote belangstelling
voor de natuur, in het bijzonder voor
bomen die ook in zijn boek duide
lijk naar voren komt in de figuren
Steek uw licht eens op bij:
Marktplein 19, Postbus 24, Hoofddorp
Telefoon 02503-3441 (toestel 13 of 14).Telex 41476
haalde zich de onverzoenlijke haat van
alle orthodoxe katholieken van zijn tijd
op de hals. Hun pressure-groepen zorg
den ervoor dat het stuk verboden werd,
zelfs toen hij het had bijgewerkt. De
aartsbisschop deed iedereen die er naar
zou kijken in de ban. Pas na vijf jaar
mocht het weer gespeeld worden.
We zijn driehonderd jaar verder en
„Tartuffe” is een typisch klassiek stuk
geworden, iets onwerkelijks dat .zich
binnen drie decorwanden afspeelt ten
overstaan van toeschouwers uit een
heel andere werkelijkheid. Het biedt ons
verstrooiing en de mogelijkheid voor de
spelers om al dan niet te schitteren in
het aloude vak.
Diels toont het onwerkelijke in decor
en kostuums (van Huub van Gestel), die
met hun bonte kleuren een knipoog
naar het verleden geven. Bovendien
heeft Diels het oude Frans vertaald in
een Nederlands, dat lekker hedendaags
bekt. Zo hedendaags, dat je er zelfs af
en toe van schrikt. De knipoog voert hij
jammer genoeg niet door in de mise-en-
scène, noch in het acteren. De spelers
lopen tijdens hun lange toespraken in
zinloze loopjes over het podium en
springen nogal slordig om met hun ge
baren. Ze geloven niet echt in wat ze
staan te doen; ze vullen hun teksten
zomaar een beetje op. Zelfs oude rotten,
als Myra Ward en Paul Steenbergen,
slagen er niet in om boven een middel
matig cliché uit te raken. (Misschien lag
het aan het feit dat het de tweede
voorstelling was; die is altijd minder
dan de eerste en de volgende).
Wellicht ben ik erg betweterig bezig
en heb ik nog de „Tartuffe” van de
Comédie Franpai.se, een paar maanden
terug in Amsterdam, in mijn hoofd. Dat
was een aartsconservatieve voorstelling
van een aartsconservatief gezelschap,
maar op alle fronten zo overrompelend
van inzet en techniek, dat de Hagenaars
nergens zijn. Alleen Anne-Wil Blankers
blijft er bij overeind.
AMSTERDAM. De Beroepsvereni
ging van Beeldende Kunstenaars stoort
zich aan de NOS-rubriek „Uit de kunst”.
Zij is van mening dat de volgens haar
gebrekkige programma’s die de NOS
thans onder het motto „Kunst in de
knoei” aan de ontwikkelingen in o.a. de
beeldende kunst wijdt, schade toebren
gen aan de zaak van de kunst en
kunstenaars.
DEN HAAG. Ko van Dijk speelt
bij de Haagse Comedie een Tartuffe
waar je vreselijk om moet lachen. Hij
maakt er een karikaturale proleet van,
die Van Dijks bekende radiostrip-type-
ringen (Albert in „Koek en ei” en Me
neer Biels in „Biels Co”) evenaart. Hij
leeft in stem, gebaar en oogopslag er
heel zijn komediantennatuur in uit.
Spjjtig voor Molière. Spijtig voor de
rest van de spelers, die op één uit
zondering na bjj Van Dijks strapat-
sen verbleken.
ADVERTENTIE
De tien meest gekochte boeken in augus
tus 1973
1. Leonard de Vries
„De dolle entree van automobiel
en velocipee” 9,90
(De Haan)
2. James A. Michener
„De bloemenkinderen van
Torremolinos”
(Van Holkema Warendorf)
3. Els van Limburgh en Katinka
de Monchy
4,90
„Fondue en barbecue”
(Van Dishoeck)
4. Heleen A. M. Halverhout
„Van spit en grill”
5. Drs. Ph. M. Bosscher e.a.
„Het hart van Nederland, steden
en dorpen rond de Zuiderzee” 45,
(De Boer)
6. Michael Bond
„Paddington 1, onze kleine beer”
„Paddington 2, meer avonturen
van de kleine beer” 6,90 per
(Van Holkema Warendorf)
7. Jaap ter Haar
„Het wereldje van Beer
Ligthart” f
(Van Holkema Warendorf)
8. Dr. J. Buitkamp
„De geschiedenis van Israel”
(Fibula-Van Dishoeck)
9. Prof. Dr. Max Euwe
„AVRO-Schaaktoernooi 1973”
10. C. H. Höweler
„X-Y-Z der muziek”
(De Haan)
Verkrijgbaar in elke boekhandel.
DAT KAN ziekelijke vormen van
leesverslaving aannemen, want Tol
kiens boek „In de ban van de ring”
telt zo’n vijftienhonderd bladzijden.
Maar sinds deze week is de stroom
brieven gericht aan prof. Tolkien
plotseling opgedroogd. Zondag over
leed de 81-jarige schepper van „Mid-
den-aarde” aan een longontsteking.
Eergisteren werd hij in Oxford be
graven, een grote leegte achterlatend
voor zijn bewonderaars, maar ook
een stille hoop, want nog niet vol
tooid, ongerangschikt liet Tolkien een
manuscript achter, genaamd „The
Silmarillion” dat een vervolg zou zijn
op „In de ban van de ring.” Aan zijn
zoon Christopher is gevraagd de pa
piermassa te ordenen.
Er zitten te veel jongens in deze groep
die hun muzikale scholing in jazzkrin
gen opdeden. Dat laat zich niet in een
korte tijd verdringen. Maar Chicago is
altijd tevens een groep musici geweest
die het aandurfde te experimenteren.
Sporen van blues, soul en country dui
ken van tijd tot tijd in hun werk op.
Dat nu dus de richting van de pop is
ingeslagen, zou van incidentele aard
kunnen zijn. Laten we het er maar
voorlopig op houden dat Chicago een
hele goede groep is die zich thuis weet
te voelen in eigenlijk ieder genre „pro
gressieve” muziek.
Qua bezetting lijkt Chicago voorlopig
weinig op een doorsnee popgroep. Er is
een leadgitarist-zanger (Terry Kath) en
een pianist-organist (Robert Lamm) die
samenspel leveren met een drie man
sterke blazerssectie. Dit kwintet wordt
begeleid door een zeer knap spelende
nitme-sectie. waarvan alleen bassist Pe
ter Cetera zingt. Lamm, Pankow, Cetera
en Kath zijn tevens de tekstschrijvers
binnen de groep. Vooral het duo Kath en
trompettist Lee Loughane leverde gister
avond fraaie staaltjes van combinatie
spel op. waarbij Loughane, die tevens
op bugel was te horen, een soort van
tweede stem speelde.
Er werd tijdens het concert, dat zon
der pauze anderhalf uur duurde en
daarmee de vrij volle zaal veel waar
voor het (dure) geld bood, een scala van
oud en nieuw werk gebracht. Successen
van de vorige albums klonken afgewis
seld met nummers van het meeste re
cente, Chicago VI, waarvan ik onder
meer noem Hollywood, Just you’n’me en
Something in this city changes people.
Stuk voor stuk nummers waarin de
harde sound het won van de vocale
prestaties.
Als besluit van dit door Mojo georga
niseerde optreden koos Chicago voor een
minutenlange uitvoering van de hit I’m
a man. Drummer Danny Seraphine
kreeg daarin met de verrassend goed
spelende congaspeler veel solistische mo
gelijkheden.
Willy Haas. De Duitse literatuurkenner,
criticus en scenarioschrijver Willy
Haas is dinsdag op 82-jarige leeftijd in
Hamburg overleden. Haas was een
„klassieke feuilletonschrijver” en heeft
onder meer het draaiboek voor de
film „Freundlose Gasse” met Greta
Garbo geschreven.
Die ene uitzondering is Anne-Wil
Blankers in de rol van Elmire, de trou
we gade die door de huichelachtige,
oude viezerik Tartuffe belaagd wordt.
Op het eerste gezicht geeft deze rol
weinig houvast voor een herkenbare ka
raktertekening. De rol dient vooral om
enige pikante situaties te scheppen,
waarin Tartuffe’s doortraptheid tot ui
ting kan komen. Mevrouw Blankers
maakt van Elmire een raspaardje van
een vrouw: mooi, vrouwelijk, flink en
zeer integer. Trouwens, elke rol die ze in
haar handen krijgt wordt eerlijk en
menselijk. Een groot actrice.
Het is Molière-jaar (de schrijver is 300
jaar geleden gestorven) en de Haagse
Comedie brengt na „De misantroop” in
het vorig seizoen nu „Tartuffe”. Dit stuk
sloeg in 1664 in als een bom. Molière
HAARLEM. Het bestuur van de
orgelkring „Haarlem en omgeving” gaat
onversaagd door met het organiseren
van orgelconcerten in deze streek. Voor
vrijdagavond had het bestuur een con
cert in de Grote of Sint-Bavo-kerk vast
gesteld en de organist Charles de Wolff
bereid gevonden hieraan zijn medewer
king te geven.
Een veeleisend programma was door
De Wolff samngesteld. Het bevatte
werken, zoals de Fantasie over „Weinen
- Klagen - Sorgen - Zagen” van Franz
Liszt, de Fantasie en Fuga over de
naamletters van Bach van Max Reger
en het Preludium en Fuga in e kleine
terts, die bij uitvoering een aanzienlijke
speelvirtuositeit van de organist vragen
en, wanneer het bespeelde instrument
voor hem onbekend of minder ver
trouwd Is om een vermogen tot snel en
adequaat over de te kiezen registratie te
beslissen, om nog maar niet te spreken
over de prettige of bijzonder onprettige
verrassingen, die de akoestische werkin
gen kunnen opleveren.
Al deze uitvoeringsfactoren waren op I
het concert van De Wolff letterlijk en
figuurlijk in het spel, niet zozeer voor
de onderhoudende, probleemloze varia
tie werkstukjes over het Valerius-lied
„Waer dat men sich al keert of wendt”
van Willem Mudde, die blijkbaar extra
als openingsnummer in het programma
waren bijgevoegd, maar wel voor de
overige uitgevoerde werken.
Zo bleek het moeilijk om voor het
derde Orgelkoraal van César Franck
steeds; de gewenste timbres te vinden, al
thans MiankMeuren, die zo weinig moge
lijk afweken van hetgeen de componist
bedoeld had. Evenzo was het gesteld met
de dynamische verhoudingen. Er was
meer sprake van een bewerking van
deze compositie dan van een authentieke
uitvoering, een verschijnsel, dat door
gaans bij orgelconcerten opgemerkt
wordt. Allerlei omstandigheden dragen
hiertoe bij en zeker niet altijd „opvat
tingen”.
Bij De Wolffs vertolking van de Fan
tasie van Liszt kwam hyperromantiek
aan bod met pathetische, psychische
programmamuziek, een exhibitionistisch
uitleven van menselijke gemoedsaandoe
ningen, overwogen uitlopend op een ko
raal. waarvan de tekstgedachte twijfels
oproept aan de noodzaak van al deze
bezorgdheid. Door het overtrokken dy
namische niveau kwam de klankschoon
heid in het gedrang en ook de muzikale
DE LONDENSE uitgever voelde
zich eerst wel wat opgescheept met
het driedelige manuscript van de Ox-
fordse professor. Het boek droeg alle
kenmerken van een flop en als ooit
bewezen is dat de weg naar het
succes een grillige route volgt dan is
het wel in het geval van Tolkien en
zijn „In de ban van de ring.” Geschat
wordt, dat zo’n vijftig miljoen mensen
in vele landen en talen het boek
hebben gelezen.
In Groot-Brittannië bijvoorbeeld
worden per jaar zo’n honderdduizend
exemplaren van het reisverhaal ver
kocht, en de verkoop groeit nog
steeds. De cultus rond Tolkien bereikt
in de zestiger jaren merkwaardige
hoogten: de schrijftafel waaraan
Gandalf de tovenaar, Sauron de Bo
ze en zijn onzichtbare geesten ont
stonden werd bij Sotheby’s voor 340
pond verkocht om als prijs te funge
ren voor een opstelwedstrijd onder
Amerikaanse draaitafelschreeuwers.
„Waar gaat het eigenlijk over?”,
vragen degenen die nog niet in de
ban van Tolkiens schepping zijn ge
raakt soms nieuwsgierig. Een behoor
lijk antwoord is daarop niet mogelijk.
Want wat is een olifant? Een olifant
is groot, maakt trompetterende gelui
den, is soms goeiig en in enkele geval
len angstaanjagend. Elke olifant is
uniek en om daar achter te komen
moet je met ’m omgaan. Hetzelfde
geldt voor Tolkiens boek. Je moet het
lezen om er achter te komen waar
het om gaat.
F HW- J
